Μια συνέντευξη στα «Αρμενικά»

Τα «Αρμενικά» είναι ένα πολύ σημαντικό περιοδικό των Αρμενίων της Ελλάδας. Στο τρέχον τεύχος φιλοξενείται μια συνέντευξή μου η οποία και παρατίθεται στη συνέχεια.

Η συνέντευξη δόθηκε λίγο πρίν την αζερο-τουρκική επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και επιχειρεί να διερευνήσει το ιστορικό και ιδεολογικό βάθος της τουρκικής επιθετικότητας.

«Aρμενικά»: Για τα γενέθλια ενός σημαντικού περιοδικού

All-focus

Το 100ο τεύχος του καλού περιοδικού «Αρμενικά» είναι πλέον γεγονός.  Γιατί τα «Αρμενικά» δεν είναι ένα κοινό περιοδικό. Αποτελεί την έντυπη έκφραση ενός ολόκληρου  προσφυγικού κόσμου, που βρίσκεται σε παράλληλη πορεία με εμάς και ενέπνευσε από τη δεκαετία του ’80 τις προσπάθειες για ανάδειξη και αναγνώριση της Γενοκτονίας που υπέστησαν και οι ελληνικοί πληθυσμοί στην υπό νεοτουρκικό έλεγχο Οθωμανική Αυτοκρατορία. 

Όπως γράφουν οι εκδότες για την ταυτότητα του περιοδικού: «Ο αριθμός εκατό είναι συμβολικός, αλλά δεν παύει να έχει τη σημασία του…. Πρόκειται για την κορύφωση και επιβράβευση είκοσι ενός ετών συλλογικού έργου…  Τα «Αρμενικά» δεν είναι μονο ένα έντυπο. Είναι επίσης χώρος με ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως η συλλογή ιστορικών ντοκουμ΄ντων, εκτύπωση βιβλίων, οργάνωση θεματικών βραδιών, πηγή για μελετητές αρμενικών θεμάτων και προπαντός , ανάδειξη της ζωής των Αρμενίων στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο».

Η κοινή μοίρα

18-3-2019: Συζητώντας για μετά τον Α’ παγκόσμιο Πόλεμο

Στις 30 Οκτωβρίου του 1918 οι Νεότουρκοι –ηττημένοι στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο- αναγκάστηκαν να υπογράψουν στο Μούδρο της Λήμνου την παράδοσή της στις συμμαχικές δυνάμεις. Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής η οθωμανική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να παραδώσει τα οχυρά των Στενών, να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση των πλοίων απ’ τα Δαρδανέλλια , να αφοπλιστεί πλήρως και να παραδώσει τον οπλισμό στους συμμάχους,  οι οποίοι θα αναλάβουν να ελέγχουν και τις επικοινωνίες. Επίσης οι συμμαχικές δυνάμεις απόκτησαν το δικαίωμα άμεσης στρατιωτικής επέμβασης όταν κάπου διασαλευόταν η τάξη. Ως αποτέλεσμα της ανακωχής, ο αρχηγός του οθωμανικού στρατού Liman von Sanders  παραιτήθηκε από τη θέση του και αναχώρησε άμεσα για τη Γερμανία….

To Aρμενικό Ζήτημα (Β’ μέρος)

TO ARMENIKO ZHTHMA ΣΤΟΝ 19^Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΥΠΟ

Με αφορμή την έκδοση από το περιοδικό Αρμενικά της μελέτης του Ιωάννη Ασπροποταμίτη για την παρουσίαση του Αρμενικού Ζητήματος μέσα από τον ελληνικό Τύπο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, αναρτώ το δεύτερο μέρος της βιβλιοκρισίας.

Το Α’ Μέρος μπορείτε να το διαβάσετε εδώ:  https://kars1918.wordpress.com/2018/10/23/armenian-issue-and-greek-press/

Από την παρουσίαση του βιβλίου στη Νέα Σμύρνη στις 24 Οκτωβρίου 2018 με τον Θέμο Στοφορόπουλο, την Κουήν Μινασιάν σε συντονισμό Έρσης Βατού

Το Αρμενικό Ζήτημα

Η μελέτη καλύπτει την περίοδο 1894-1896, οπότε υπήρξε η κορύφωση μιας διαδικασίας η οποία ξεκίνησε από το Συνέδριο του Βερολίνου (1878). Τότε ουσιαστικά εμφανίζεται το Αρμενικό Ζήτημα ως διεθνές ζήτημα στο πλαίσιο του Ανατολικού. Η αρμενική αφύπνιση υπήρξε απόρροια του διαφωτισμού και των νέων ιδεών που ήρθαν από τη Δύση.

Αρμενικό Ζήτημα και ελληνικός Τύπος (Α’ μέρος)

TO ARMENIKO ZHTHMA ΣΤΟΝ 19^Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΥΠΟ

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

Μια από τις πλέον άγνωστες περιόδους της Εγγύς Ανατολής είναι τα όσα διαδραματίστηκαν στα τέλη του 19^ου αιώνα και έβαλαν τις βάσεις για τις μεταγενέστερες εξελίξεις. Την έλλειψη αυτή και ειδικότερα την ελληνική ματιά στην εποχή, έρχεται να καλύψει ένα νέο βιβλίο που εκδόθηκε από το σημαντικό  περιοδικό «Αρμενικά» που εδρεύει στην Αθήνα. Η μελέτη του Ιωάννη Γ. Ασπροποταμίτη έρχεται να προστεθεί στο σύνολο των έργων που διαπραγματεύονται το Αρμενικό Ζήτημα και τη Γενοκτονία.

Επικεντρώνεται στην περίοδο του Αβδούλ Χαμίτ και ειδικά στα γεγονότα των ετών 1894-1896. Επιχειρεί να καλύψει την έλλειψη πλήρους εικόνας για μια περίοδο που υπήρξε προάγγελος των μεγάλων ανατροπών, οι οποίες θα συμβούν με την επικράτηση του τουρκικού εθνικισμού με το κίνημα των Νεότουρκων. Παράλληλα, αποσαφηνίζει πλήρως τις πολιτικές σχέσεις Ελλήνων και Αρμενίων, έτσι όπως εκφράζονται στην ύστερη περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από το συσχετισμό του Αρμενικού Ζητήματος με το Μακεδονικό και το Κρητικό, έως τις επιπτώσεις των αντιαρμενικών διώξεων επί των ελληνικών κοινοτήτων της Ανατολής.

Τhe Promise (H υπόσχεση). Μια ταινία που δεν πρέπει να χάσετε

Την περασμένη Τρίτη ξεκίνησε η προβολή της ταινίας «Τhe Promise» με ελληνικό τίτλο «H μεγάλη υπόσχεση». Η πρεμιέρα οργανώθηκε από την εταιρεία διανομής και την Αρμενική Εθνική Επιτροπή Ελλάδας.

Το θέμα της προέρχεται από τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Προσεγγίζει τα τραγικά γεγονότα με μια ιστορία αγάπης, έναν έναν κλασικό κινηματογραφικό «τρόπο» αφήγησης μιας μεγάλης ιστορίας. Οι εικόνες της ταινίας ταιριάζουν απολύτως στην τραγική -αλλά προκλητικά αποσιωπημένη- εμπειρία του ελληνισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τα Τάγματα Εργασίας, τα φοβερά  Αμελέ Ταμπουρού, έως την καταστροφή πολλών ελληνικών χωριών και πόλεων της Μικράς Ασίας και την εξόντωση του πληθυσμού, τόσο την περίοδο 1916-1917 όσο και την περίοδο 1920-1922.

Η ταινία γεννά σίγουρα και ερωτήματα για την λήθη που επιβλήθηκε στην ελληνική πλευρά, για την αβελτηρία των κυβερνήσεων, για τη συνειδητή καταστολή της προσφυγικής μνήμης στο όνομα της κυνικής διπλωματίας και της εξυπηρέτησης της εξωτερικής πολιτικής.

20-12-2015: Eκδήλωση για τους πρόσφυγες στον Καρέα Αττικής

20-12-2015: Η τελευταία εκδήλωση της χρονιάς αυτής κλείνει την α’ φάση μιας εξαιρετικής προσπάθειας του Εκπολιτιστικού Συλλόγου για τη δημιουργία ενός αρχείου προφορικής ιστορίας στον Καρέα της Αττικής…

Οι πρόσφυγες του Καρέα προέρχονται
α) από τον παροικιακό ελληνισμό της Ρουμανίας που ήρθαν στην Ελλάδα από το 1947 – αρχές του 50,
β) από Έλληνες – Πόντιους- από τη Σοβιετική Ένωση του 1956 (ένα άλλο τμήμα αυτού του κύματος μετακίνησης εγκαταστάθηκε στη Νέα Βίγλα Άρτας),
γ) Πόντιοι πρόσφυγες του ’39 από την ΕΣΣΔ, που κατοικούσαν στην Καλλιθέα Αττικής και μετακινήθηκαν στον Καρέα και
δ) Αρμένιοι πρόσφυγες του ’22, που κατοικούσαν έως τότε στο Δουργούτι (Νέος Κόσμος)….

Προς την εκστρατεία της Καλλίπολης (Α’ μέρος)

Μια από τις σημαντικότερες στιγμές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, που είχε μεγάλες επιπτώσεις στον ελληνισμό της Ανατολής υπήρξε η Εκστρατεία της Καλλίπολης ή Εκστρατεία των Δαρδανελίων. Με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων δημοσίευσα στην Καθημερινή της Κυριακής της 3ης Μαίου 2015 το Α΄μέρος του αφιερώματος (το Β’ μέρος δημοσιεύτηκε την Κυριακή 10 Μαϊου). Το κείμενο παρατίθεται στη συνέχεια. ..

Προς την εκστρατεία της Καλλίπολης

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ*

• 
  Ο αναδιοργανωτής του τουρκικού στρατού Γερμανός στρατηγός Οτο Λίμαν φον Σάντερς (αριστερά) με τον Κεμάλ Ατατούρκ…..

Oι Νεότουρκοι και το Ολοκαύτωμα των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων

Mε αφορμή τη Γενοκτονία των Αρμενίων

[Το Χριστιανικό Ολοκαύτωμα στη Νεοτουρκική Οθωμανική Αυτοκρατορία] (*)

Του Βλάση Αγτζίδη (**)

 H  Γενοκτονία των Αρμενίων είναι η γνωστότερη σελίδα από το γενικευμένο και καλά οργανωμένο εγχείρημα του τουρκικού εθνικισμού να εξοντώσει τις μη μουσουλμανικές ομάδες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ώστε να δημιουργήσει τις συνθήκες διαμόρφωσης καθαρά τουρκικού έθνους-κράτους.

Οι χριστιανικές κοινότητες των Αρμενίων,  των Ελλήνων της Ανατολής και  των Ασσυροχαλδαίων-Αραμαίων, βίωσαν με τον πλέον δραματικό τρόπο την πολιτική ενός ακραίου εθνικιστικού και  μιλιταριστικού κινήματος. Το γνωστότερο επεισόδιο αυτής της ιστορικής διαδικασίας –όπως γράφτηκε στην αρχή- είναι η γενοκτονία των Αρμενίων.

Ένα παλιό άρθρο: Η γενοκτονία των Ελλήνων στον Πόντο

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα μια αναδημοσίευση ενός παλιού μου κειμένου στην «Καθημερινή» (Κυριακή 3 Ιουνίου 2001), που ξεκινά με μια πολύ σημαντική μαρτυρία του του Στάθη Χριστοφορίδη για τη σφαγή των Αρμενίων του Πόντου από τους Νεότουρκους το 1915. Αναδημοσιεύω το άρθρο στη συνέχεια. Η πρόσφατη ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων από το Βατικανό και η αναφορά στο δράμα των Ελλήνων της Ανατολής και των Ασσυροχαλδαίων κάνει επίκαιρη κάθε αναφορά στο μεγάλο αυτό ιστορικό ζήτημα ..

Η γενοκτονία των Ελλήνων στον Πόντο

Ακόμη και οι σύμμαχοι των Τούρκων επιβεβαιώνουν τις συγκλονιστικές μαρτυρίες όσων επέζησαν από τους διωγμούς του 1916-18

Του Βλάση Αγτζίδη*

Το 1914 ξεκίνησαν οι μεγάλες διώξεις κατά των Ελλήνων της Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης. Το 1915 έγινε η γενοκτονία των Αρμενίων με ενάμισι εκατομμύριο νεκρούς, ενώ το 1916 άρχισε η γενοκτονία των Ελλήνων στον Πόντο.

Καλή Ανάσταση

Μια συμβολική φωτογραφία από αμερικάνικη ταινία του 1919 με τίτλο Auction of souls αναφέρεται στη Γενοκτονία των Αρμενίων. Την εποχή εκείνη η δικαίωση των λαών της Ανατολής έμοιαζε ως πραγματικός στόχος λίγο μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στη συνέχεια ενέσκηψε η διαφωνία στο συμμαχικό στρατόπεδο, ο αμοραλισμός του Λένιν, οι μοιραίες εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, η εθνοπροδοσία των μοναρχικών και η ανεπάρκεια του βενιζελισμού… Με αποτέλεσμα να ευνοηθεί ο τουρκικός εθνισμός, ο οποίος ολοκλήρωσε την περίοδο 1919-1923 τις Γενοκτονίες που είχε ξεκινήσει κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Φατίχ Ακίν

Φατιχ Ακίν: «Μια Γενοκτονία έχει πάντα δύο πλευρές. Εγώ ανήκω στην εθνοτική ομάδα των θυτών. Πολλοί στην Τουρκία δεν γνωρίζουν τι έγινε. Ήθελα να αφήσω την εικόνα να μιλήσει για τον ήρωα, δεν ήθελα να εκφράσω με λέξεις αυτό που συνέβη. Ήθελα το τουρκικό κοινό να δει με τα μάτια και όχι με το μυαλό. Τους φέρνω μπροστά τους κάτι που έχει συμβεί και που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να το γνωρίσουν»

Σεμινάριο Ιστορίας (20-3-2015): Αφιέρωμα στην Αρμενική Γενοκτονία

 

Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη Γενοκτονία των  Αρμενίων 

20-3-2015  , 6-8 μ.μ.

ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Δήμου Κηφισιάς

«Έπαυλη Δροσίνη»-Βιβλιοθήκη Δήμου, Oδός Αγ. Θεοδώρων & Κυριακού). 

 .

Το θέμα προυσιάζουν οι: 

–Σήφης Κασεσιάν, συγγραφέας,  «Η Γενοκτονία των  Αρμενίων»,

–Κουήν Μινασιάν, εκπαιδευτικός, «Περιδιαβαίνοντας σήμερα την ιστορική  Αρμενία»

 

Ένας απολογισμός για την Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας (ΠΟΕ)

Με αφορμή τις δηλώσεις του νέου προέδρου της

ΠΟΕ: Το τέλος ενός φιλόδοξου πειράματος;

 Του Βλάση Αγτζίδη,

ιστορικού,  μέλους του Δ.Σ. της ΠΟΕ (2004-2010)
https://kars1918.wordpress.com/

Η πρόσφατη συνέντευξη του νέου προέδρου Γιάννη Αντωνιάδη -που ανέλαβε να καθοδηγήσει την ΠΟΕ μετά την προσβλητική υποχρέωση σε παραίτηση του Επαμεινώνδα Φαχαντίδη– αναδεικνύει περίτρανα αυτό που αρκετοί γνωρίζαμε εδώ και καιρό. Ότι δηλαδή το φιλόδοξο αυτό εγχείρημα έχει πλέον χάσει κάθε δυναμική, στερείται οράματος, εκμεταλλεύεται τους διακηρυγμένους στόχους του ποντιακού κινήματος. Επιπλέον, κηδεμονεύεται από κύκλους που χαρακτηρίζονται από επικίνδυνη ημιμάθεια, εκτός βεβαίως από τα διαπιστωμένα χαρακτηριστικά, όπως εμπάθεια, εσωστρέφεια, σύμπλεγμα μεγαλειότητας,  εμφυλιοπολεμικό διχαστικό πνεύμα.  

M’ αφορμή την επέτειο της Γενοκτονίας των Αρμενίων

Με αφορμή την επέτειο της γενοκτονίας των Αρμενίων, οι σελίδες Ιστορίας της ‘Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας» (06/04/2014) που επιμελούμαι φιλοξένησαν ένα αφιέρωμα στο οποίο συνέβαλε η εκπαιδευτικός Κουήν Μινασιάν:  http://enet.java1.eworx.gr/?i=issue.el.home&date=2014-04-06&s=istorika

Εκκαθάριση στο όνομα του νέου έθνους

 

Του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*

Η Γενοκτονία των Αρμενίων αποτελεί πλέον μια αποδεδειγμένη ιστορική σελίδα, καταχωρισμένη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η ανάμνηση αυτή τιμάται κάθε χρόνο στις 24 Απριλίου, γιατί θεωρείται ως η ημέρα έναρξης (του 1915) της προγραμματισμένης εθνικής εκκαθάρισης.

Εκδήλωση Μνήμης για τη γενοκτονία των Αρμενίων

Την Κυριακή 22 Απριλίου, η Αρμενική Κοινότητα Αλεξανδρούπολης διοργανώνει Εκδήλωση Μνήμης για την γενοκτονία των Αρμενίων , με αφορμή την 97η επέτειο των τραγικών γεγονότων. Ο τίτλος της ομιλίας μου είναι: «Το Χριστιανικό Ολοκαύτωμα στην Ανατολή»…

Η εκδήλωση παρουσιάστηκε ως εξής από ένα τοπικό ειδησεογραφικό σάιτ: 

Θεσσαλονίκη: Στην εκδήλωση για την αρμενική γενοκτονία…

Την Κυριακή 17 Απριλίου θα λάβω μέρος στην επετειακή εκδήλωση για τη Γενοκτονία των Αρμενίων που διοργανώνει η Αρμενική Εθνική Επιτροπή. Το ιστορικό αυτά γεγονός αναγνωρίστηκε επισήμως από τη Βουλή των Ελλήνων και η 24 Απριλίου καθιερώθηκε ως Ημέρα Μνήμης για το γεγονός αυτό.  Ως ανάμνηση της έναρξης στις 24 Απριλίου 1915 της γενικευμένης εθνικής εκκαθάρισης από τηνκυβέρνηση των Νεοτούρκων. Η εισήγησή μου θα έχει τίτλο «Το Χριστιανικό Ολοκαύτωμα στη Νεοτουρκική ΟθωμανικήΑυτοκρατορία«. Η εκδήλωση θα αρχίσει στις 11.30 το πρωί, στο Συνεδριακό Κέντρο «Ι. Βελλίδης».

Ένα από τα ζητήματα που προκύπτουν είναι εάν νομιμοποιούμαστε να χρησιμοποιούμε τον όρο «χριστιανικό ολοκαύτωμα«,
-Είτε για να εντάξουμε τις διώξεις στην κατηγορία εκείνη των διώξεων που βασίζονται στη θρησκευτική ετερότητα, όπως συμβαίνει με το «εβραϊκό ολοκαύτωμα«,
-είτε για να χρησιμοποιήσουμε το χαρακτηρισμό «ολοκαύτωμα» και σε άλλη περίπτωση πλην του εβραϊκού.

Δυστυχώς τα μεθοδολογικά αυτά ζητήματα  ποτέ δεν συζητήθηκαν από τους ιστορικούς μας,  εξ αιτίας της συντηρητικής στάσης που διακρίνει την πλειονότητά τους και την αμηχανία που τους προκαλεί η διαφορετική από την κρατούσα ερμηνεία των γεγονότων εκείνων.

Η άποψή μου είναι ότι έχουμε τη δυνατότητα για τους εξής λόγους:

-Με αφορμή τους Αρμένιους: Το άγνωστο Χριστιανικό Ολοκαύτωμα

Με αφορμή την επέτειο για τη γενοκτονία των Αρμενίων δημοσιεύτηκε στην «Ελευθεροτυπία«, την Παρασκευή, 23 Απριλίου 2010, το παρακάτω κείμενό μου:

Το Ολοκαύτωμα των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Ενα από τα ζητήματα που στοιχειώνουν τις σχέσεις της σύγχρονης Τουρκίας με τον σύγχρονο κόσμο είναι η ανάμνηση της ακραίας εθνικιστικής πολιτικής και των τεχνικών γενοκτονίας που επέλεξαν οι Νεότουρκοι, ως μηχανισμό μετατροπής της πολυεθνικής προνεοτερικής ισλαμικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε τουρκικό έθνος-κράτος.

-Αρμένιοι, Σουηδοί και «τουρκόσποροι»

Το παρακάτω κείμενό μου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» την 1-4-10 με αφορμή την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, Αρμενίων και Ασσυροχαλδαίων από το Σουηδικό Κοινοβούλιο.

 

 

Μια απρόσμενη είδηση από τη Στοκχόλμη ήλθε να προκαλέσει αμηχανία στα κρατικά ΜΜΕ και στους επίσημους διαμορφωτές της κοινής γνώμης πριν από λίγες μέρες. Με πρωτοβουλία της σουηδικής Αριστεράς –σοσιαλδημοκράτες και οικολόγοι– το σουηδικό Κοινοβούλιο αναγνώρισε στις 11 Μαρτίου τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, μαζί μ’ αυτές των Αρμενίων και των Ασσυροχαλδαίων, προκαλώντας έντονη δυσαρέσκεια στην Τουρκία, δημιουργώντας ρήγμα στις καλές έως εκείνη τη στιγμή σουηδο-τουρκικές σχέσεις.

Για αρκετή ώρα μετά τη γνωστοποίηση της αναγνώρισης, τα ελληνικά κρατικά Μέσα θα αναφέρονται μόνο στην αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων και θα αποκρύπτουν το γεγονός της αναγνώρισης και της γενοκτονίας των Ποντίων.

Από το Καρς του Καυκάσου, στο Κιλκίς της Μακεδονίας

Μια από τις σπάνιες εκδόσεις έγινε στο Κιλκίς το 2001, όταν η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση υπό τον Θόδωρο Παραστατίδη, αποδέχτηκε την πρόταση του γιατρού απ’ την Πάτρα  Θανάση Διαμαντόπουλου να εκδοθεί ένα αφιέρωμα-λεύκωμα για τον ελληνισμό του Καρς του Καυκάσου με βάση την πορεία ενός από τους διανοούμενους της περιοχής, του πρωθιερέα Γεωργίου Χαριτίδη. Ο Χαριτίδης έζησε στο Καράουργκάν του Καρς, σπούδασε στην Ανωτέρα Ιερατική Σχολή  της Τιφλίδας και πέθανε στη Μεγάλη Βρύση του Κιλκίς. Ένας από τους συμμαθητές του της χρονιάς του 1895 ήταν και ο Ιωσήφ Τζουγκασβίλι που αργότερα θα γίνει γνωστός με το επαναστατικό του ψευδώνυμο: Στάλιν.

Στο πλαίσιο αυτής της έκδοσης έγραψα το ιστορικό  της εγκατάστασης των Ελλήνων στον Καύκασο και της εξαιρετικής, όσο και τραγικής, ιστορικής τους εμπειρίας την εποχή των κοσμοϊστορικών ανακατατάξεων που συνέβησαν με την κατάρρευση των δύο Αυτοκρατοριών, της Ρωσικής και της Οθωμανικής.

Το κείμενό μου με τίτλο «Από τον Καύκασο στην Ελλάδα…..« βρίσκεται εδώ:
https://kars1918.wordpress.com/2010/02/25/kars-kavkaz/

Επίσης στην έκδοση συμμετείχε και ο Σωκράτης Αγγελίδης με το  «Η πολιτική, οικονομική, θρησκευτική εκπαιδευτική κατάσταση του ελληνικού πληθυσμού του Καυκάσου του κυβερνείου του Καρς υπό τη Ρωσική κυριαρχίας». Ο Θανάσης Διαμαντόπουλος, δισέγγονος του Γεωργίου Χαριτίδη,  έγραψε το κείμενο:  «Τιφλίδα, Καράουργκάν, Μεγάλη Βρύση, Κιλκίς. Οι τέσσερεις εποχές της ζωής του Παπά-Χαρίτωφ».

-Οι δρόμοι των Ελλήνων

……….για τον εξωελλαδικό ελληνισμό

Μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις  Ρolaris ένα συλλογικό έργο για τους εκτός Ελλάδας Έλληνες, που συμπεριλαμβάνει τόσο τη διασπορά, όσο και τις ένδημες κοινότητες του εξωτερικού.

Στο έργο αυτό,  εκτός από μένα γράφουν οι: Αλέξανδρος Κιτρόεφ (Βόρεια και Κεντρική Αμερική, Βόρεια Αφρική, Μέση Ανατολή),  Αναστάσιος Τάμης (Νότια Αμερική, Ανατολική και Νότια Ασία, Ωκεανία), Γεώργιος Γιακουμής (Αλβανία), Κώστας Λουκέρης (Έλληνες της Κωσταντινούπολης, Υποσαχάρια Αφρική), Κυριακή Πετράκη (Δυτική Ευρώπη, Ρουμανία).

Η δική μου συμβολή αφορά τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, τη Βουλγαρία, τη FYROM, καθώς και τις ελληνόφωνες ομάδες στη σύγχρονη Τουρκία.  Τα κείμενα αυτά θα τα αναρτήσω τις επόμενες μέρες.

Η προσπάθεια για ελληνο-αρμενική συνομοσπονδία (1918-1921)

To κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή τη συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας που υπεγράφη πριν μερικά χρόνια μεταξύ της Ελλάδας και της Αρμενίας

Η προσπάθεια για ελληνο-αρμενική συνομοσπονδία (1918-1921)

           Η πολιτική σημασία της στρατιωτικής συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας και της Αρμενίας είναι μεγάλη. Aπόδειξη τούτου ήταν η αντίδραση της Τουρκίας, η οποία ένοιωσε απειλούμενη από την σύμπραξη των δύο ιστορικών εθνών της περιοχής μας. Δεν είναι ασήμαντο το γεγονός ότι ο γεωγραφικός χώρος που καταλαμβάνει η σημερινή Τουρκία ανήκε πριν την έλευση των Τούρκων από την Κεντρική Ασία στους Έλληνες και στους Αρμένιους. Επιπλέον οι Έλληνες και οι Αρμένιοι υπήρξαν τα θύματα των εθνικών εκκαθαρίσεων στην Μικρά Ασία και στην Ανατολία  στις αρχές του αιώνα μας προκειμένου να δημιουργηθεί η σύγχρονη Τουρκία.

          Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι συναντήθηκαν πολιτικά και στις αρχές του αιώνα, όταν βάδισαν το δρόμο της χειραφέτησής τους συγκρουόμενοι με το τουρκικό κράτος. Η ελληνική παρέμβαση στον χώρο του Καυκάσου έγινε μέσω της δράσης των πολυάριθμων ελληνικών πληθυσμών του Πόντου και των πολιτικών στόχων για δημιουργία δεύτερου ελληνικού κράτους στην περιοχή.

          Οι σχέσεις μεταξύ των Ελλήνων και των Αρμενίων δεν ήταν πάντοτε καλές. Πολλές φορές πολέμησαν μαζί κατά του κοινού εχθρού αλλά υπήρχαν και φορές που συγκρούστηκαν με μεγάλη ένταση.                                      

Οι Ελληνες της Αρμενίας                  

          Μετά την κατάρρευση της τσαρικής Ρωσίας, τον Μάρτιο του 1917, δημιουργήθηκε στον Καύκασο η Αρμενική Δημοκρατία. Στα εδάφη της κατοικούσαν πολυάριμοι εληνικοί πληθυσμοί, κυρίως στις περιοχές Καρς και Αρνταχάν. Ο ελληνικός πληθυσμός οργανώθηκε στο «Εθνικό Συμβούλιο Ελλήνων» και αγωνίστηκε με κάθε τρόπο για την αυτονομία του και την υπεράσπιση των συμφερόντων του. Η κατάσταση που επικρατούσε στη νεαρή αυτή Δημοκρατία ήταν σχεδόν χαώδης. Οι επιδρομές των Τούρκων και το πλήθος των προσφύγων δημιουργούσε αξεπέραστες δυσκολίες. Ο ελληνικός πληθυσμός για να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα προβλήματα συσπειρώθηκε γύρω από τις οργανώσεις του. Οπως προκύπτει από τα αρχεία του Εθνικού Συμβουλίου Ελλήνων της Αρμενίας, από παντού έφταναν  διαμαρτυρίες των ελληνικών κοινοτήτων για την στάση της Αρμενικής κυβέρνησης.  Το κύριο  ζήτημα που αντιμετώπιζαν ήταν  η αποτροπή της βίαιης επιστράτευσης.  Η πίεση αυτή ενίσχυσε τις τάσεις μετανάστευσης που είχαν εμφανιστεί στον ελληνικό πληθυσμό.

          Στις 14 Ιουλίου 1918 συγκλήθηκε στο Καρς το  Α’ Συνέδριον των Ελλήνων της Αρμενικής Δημοκρατίας. Το Συνέδριο διαπίστωσε ότι  ο ελληνικός πληθυσμός βρισκόταν τους 5 τελευταίους μήνες σε πόλεμο με οπλισμένες ομάδες Κούρδων. Δεν αποδέχθηκε την επιστράτευση που προωθούσε η αρμενική κυβέρνηση και απαιτούσε δικαιώματα αυτοδιοίκησης και διεύρυνση των δικαιωμάτων του Εθνικού Συμβουλίου.

          Η προέλαση των Τούρκων, ως αποτέλεσμα της συνθήκης του Μπρέστ Λιτόφσκ μετέφερε σε άλλο σημείο το κέντρο βάρους. Άρχισε η φυγή των 70.000 Ελλήνων προς το Βορρά.  Η αποχώρηση την περιοχή του Κυβερνείου του Καρς δεν έγινε παντού ομαλά. Σε μερικές περιοχές παρατηρήθηκαν, εκτός από τις συγκρούσεις με τα άτακτα σώματα των μουσουλμάνων και συγκρούσεις των ελληνικών και των αρμενικών δυνάμεων με αποκορύφωμα τα γεγονότα που έγιναν στο χωριό Καράκλησσέ.  Η αφορμή δόθηκε από την απαίτηση των Αρμενίων για παραχώρηση αλόγων. Η άρνηση των Ελλήνων οδήγησε σε σκληρή μάχη με πολλά θύματα και από τις δύο πλευρές.  Η κατάληψη του χωριού από τα αρμενικά στρατεύματα ακολουθήθηκε από σφαγή του εναπομείναντος πληθυσμού.

          Οι δραματικές  εξελίξεις με την προέλαση των Τούρκων, συνδυασμένες με την αδυναμία συνεννόησης των Ελλήνων και Αρμενίων  για κοινή στρατιωτική δράση,   όπως φάνηκε από το  περιστατικό της Καρακλησέ, οδήγησε στη διάλυση την ελληνική στρατιωτική οργάνωση.          

 

 [Η προτεινόμενη ελληνο-αρμενική συνομοσπονδία. Το παραλιακό τμήμα  του νέου κράτους θα περιλάμβανε τον ανατολικό Πόντο, ενώ ο δυτικός θα εντασσόταν στο υπό δημιουργία τουρκικό εθνικό κράτος. Η ρύθμιση αυτή σχεδιαζόταν να αλλάξει, προς όφελος των ελληνικών συμφερόντων και εις βάρος των τουρκικών, από τον βρετανικό παράγοντα την περιόδο που προηγήθηκε των εκλογών του Νοεμβρίου του ’20 στην Ελλάδα και επανέφεραν στην εξουσία την παλιά φιλογερμανική παράταξη.]

Μετά τον πόλεμο!                                      

          Η ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων το Νοέμβριο του 1918 αναζωπύρωσε τις ελπίδες των Αρμενίων και των Ελλήνων του Πόντου, για επίλυση του εθνικού ζητήματος. Οι ελληνοαρμενικές σχέσεις, εάν εξαιρέσουμε την περιοχή του Καρς, ήταν θαυμάσιες.  Σε πολλά μέρη οι Ελληνες και οι Αρμένιοι τελούσαν από κοινού μνημόσυνα για τους «κατά τους διωγμούς του  πολέμου διαρκούντος απολεσθέντων».  Στην Ευρώπη οργανώθηκαν κοινά ελληνοαρμενικά συλλαλητήρια «προς απελευθέρωσιν Ελλήνων και Αρμενίων Μικράς Ασίας».   

          Το ποντιακό κίνημα έθεσε το ζήτημα της δημιουργίας ελληνικού κράτους στον Πόντο. Η Εθνοσυνέλευσις του Πόντου, η «Ανατολική Βουλή του Ελληνισμού» όπως αποκλήθηκε, αποφάσισε ότι «το συμφέρον της πατρίδος απαιτεί την οριστικήν αναγνώρισιν της ελευθερίας του Πόντου και την δημιουργία Ελληνικού ανεξαρτήτου κράτους».

          Άρχισε ο επίσημος διάλογος μεταξύ Ελλάδας και Αρμενίας για την αμοιβαία υποστήριξη των αιτημάτων στα συνέδρια της ειρήνης.  Οι Αρμένιοι δήλωναν υποστήριξη στις ελληνικές διεκδικήσεις «επί της Κωνσταντινουπόλεως, Σμύρνης και βιλαετίου Τραπεζούντος».

          Πολύ σύντομα παρατηρήθηκε αλλαγή της στάσης και οι Αρμένιοι άρχισαν να διεκδικούν έξοδο του αρμενικού κράτους στον Εύξεινο Πόντο.  Η διεκδίκηση της περιοχής Τραπεζούντας από τους Αρμενίους κατέστη πρόδηλος και η κίνηση των Ελλήνων του Πόντου για ανεξαρτησία θεωρήθηκε ότι συνιστούσε «διάθεσιν επιθετική κατά των Αρμενίων». H επίσημη θέση της Ελλάδας στην αρχή του 1919 ήταν η υποστήριξη της ανεξαρτησίας της Αρμενίας συμπεριλαμβομένης της περιοχής Τραπεζούντας. Ο Βενιζέλος δήλωνε ότι συμφωνεί με την ενσωμάτωση του βιλαετίου Τραπεζούντας στο αρμενικό κράτος.

          Οι δηλώσεις αυτές «έγιναν πρόξενοι αλγεινών εντυπώσεων εις Ποντίους».   Σφοδρή υπήρξε η αντίδραση των ποντιακών οργανώσεων στην τοποθέτηση αυτή.  Oι οργανώσεις των Ελλήνων του Πόντου κατέκλυσαν το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος με πλήθος καταγγελιών και τηλεγραφημάτων διαμαρτυρίας. Από τη Μασσαλία, το Λονδίνο, το Αλγέρι, τη Νέα Υόρκη, τη Νεβάδα, το Νιου Τζέρσεϋ κ.λπ. καταγγέλουν «την προβαλλόμενη ιδέα καθ’ ήν η πατρίς ημών φέρεται περιλαμβανομένη εντός μέλλοντος αρμενικού κράτους».  Διακήρυσσαν ότι «Ο Εύξεινος Πόντος υπήρξε πάντοτε χώρα ανεξάρτητος μέλλεται δε να ζήση εκ νέου ελεύθερος απαλασσόμενος της τουρκικής κυριαρχίας».

          Ως αποτέλεσμα των αντιδράσεων αυτών άλλαξε η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης. Επιλλέχθηκε η πολιτική της ενεργούς ανάμιξης στα πράγματα του Πόντου και του Καυκάσου και αποστάλθηκαν ο συνταγματάρχης Δ. Καθενιώτης και ο Ι. Σταυριδάκης στην περιοχή. Στα πλαίσια του ελληνικού στρατού άρχισε παράλληλα η συγκρότηση ποντιακών ταγμάτων  με στόχο την αποστολή τους στον Πόντο.

           Μετά την απόβαση του Κεμάλ στις 19 Μαϊου 1919 στη Σαμψούντα και τη συγκρότηση του τουρκικού εθνικιστικού στρατού, οι συγκρούσεις άρχισαν να πολλαπλασιάζονται. Οι άτακτες συμμορίες των Τούρκων ληστών και φυγόδικων νομιμοποιήθηκαν.  Ο Χρύσανθος με υπόμνημά του προς τον Βρεττανό πρωθυπουργό ζήτησε ενίσχυση του ποντιακού κινήματος.  Η γενικώτερη όμως στάση των συμμάχων ήταν αρνητική. Οι Τούρκοι φοβόνταν το ποντιακό κίνημα καθώς και την πιθανότητα ενίσχυσής του από την Ελλάδα.   Στον Καύκασο άρχισαν μεγάλες συγκρούσεις με τους άτακτους μουσουλμάνους. Τα ελληνικά χωριά βρέθηκαν ξανά σε κίνδυνο. Οι Αρμενικοί πληθυσμοί αντιμετώπιζαν και πάλι τον κίνδυνο της γενοκτονίας λόγω της εξέγερσης των ντόπιων μουσουλμάνων.                       

Οι προτάσεις  

          Στην Ελλάδα  απορρίφθηκε από την κυβέρνηση η αγωνιώδης πρόταση των Ποντίων για επέμβαση, την χρηματοδότηση της οποίας αναλάμβαναν οι ίδιοι.. Ο Ι. Σταυριδάκης με υπόμνημά του από την Τιφλίδα θεωρούσε  ρεαλιστική και επιβεβλημένη την ελληνική επέμβαση στον Πόντο και πρότεινε την αποστολή ελληνικού στρατού στην περιοχή με στόχους την απελευθέρωση μιας «ελληνικής επαρχίας οία ο Πόντος», την περικύκλωση του τουρκικού στρατού και την επιβεβαίωση του ρόλου της Ελλάδας στο χώρο της Υπερκαυκασίας.

          Ο Ι. Σταυριδάκης θεωρούσε ότι η ιστορική συγκυρία προσέφερε μια μοναδική ευκαιρία στην Ελλάδα για να κατοχυρώσει τη θέση της στην περιοχή και να απελευθερώσει τον κατεχόμενο Πόντο.

          Το Νοέμβριο του 1919 ο Σταυριδάκης τηλεγράφησε στην Αθήνα αναφέροντας ότι μόνο με τη στρατιωτική συνεργασία του ελληνικού και του αρμενικού στοιχείου μπορεί να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Μετέφερε προς την ελληνική κυβέρνηση την πρόταση του Υπατου Αρμοστή των συμμάχων στην Αρμενία συν/ρχη Χάσκελ,  την αποστολή 10.000  τουφεκιών σημειώνοντας παράλληλα ότι η αρμενική κυβέρνηση αποδέχτηκε τον εξοπλισμό των  ντόπιων Ελλήνων.  Τα όπλα αυτά μεταφέρθηκαν με το πλοίο «Ελευθερία». Τον ίδιο μήνα ο συν/χης Δ. Καθενιώτης πρότεινε στον Βρεττανό πρέσβυ στην Αθήνα να αποσταλεί στο Βατούμι το τάγμα Ποντίων που είχε δημιουργηθεί στα πλαίσια του ελληνικού στρατού. Τον Ιανουάριο επαναλαμβάνει τις προτάσεις του στο Βρεττανό Αρμοστή του Βατούμι για μια ελληνο-βρεττανική επέμβαση κατά των Τούρκων εθνικιστών και των μπολσεβίκων. Η πρόταση αυτή συναντά την άρνηση της βρεττανικής πλευράς.

          Με αφορμή την Βρεττανική άρνηση, ο Ε. Βενιζέλος άλλαξε και πάλι άποψη  για το ποντιακό ζήτημα και έσπευσε να δηλώσει:  «…θεωρώ όλως απίθανον ότι θα ληφθεί περί τούτων (σ.τ.σ. των Ελλήνων του Πόντου) ειδική πρόνοια, πλην των γενικών εγγυήσεων, ως ζητούν να επιτύχουν υπέρ των ξένων εθνοτήτων, όσαι  θα παραμείνωσιν υπό Τουρκικήν Κυριαρχίαν».       

          Οι  δηλώσεις του Ε. Βενιζέλου προκάλεσαν την άμεση αντίδραση των στελεχών του ποντιακού κινήματος. Ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος τον χαρακτήρισε  «απληροφόρητο  στο ζήτημα του Πόντου«.

  Ελληνο-αρμενική  συνομοσπονδία.

           Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν τους Πόντιους στο να υιοθετήσουν τη γραμμή της Αθήνας και να αντιμετωπίσουν ενιαία το ζήτημα Πόντου-Αρμενίας.   Η γραμμή της ελληνικής κυβέρνησης ήταν να επιδιωχθεί πάσει θυσία συμφωνία με τους Αρμενίους.  Στο πλαίσιο αυτό αποστάλθηκε βοήθεια στον αρμενικό στρατό.

          O Χρύσανθος, εκπροσωπώντας τις ποντιακές οργανώσεις, πήγε πρώτα στην Τιφλίδα για συνομιλίες με τους Γεωργιανούς ηγέτες και κατόπιν στην αρμενική πρωτεύουσα Εριβάν. Εκεί, από τις 10 ως τις 16 Ιανουαρίου 1920, πήρε μέρος σε συνδιάσκεψη με την αρμενική κυβέρνηση.  Η συμφωνία υπογράφηκε από τον Αρμένιο πρωθυπουργό Χατισιάν και τον Μητροπολίτη Χρύσανθο.  Παράλληλα Αρμένιοι αξιωματικοί και ο συνταγματάρχης Καθενιώτης  υπέγραψαν στρατιωτική συμφωνία. Η πολιτική συμφωνία πρόβλεπε ομοσπονδία Ελλήνων και Αρμενίων. Η στρατιωτική  συμφωνία πρόβλεπε για τα ελληνικά στρατεύματα που επρόκειτο να επιβιβαστούν στην Τραπεζούντα, την προώθησή τους ως  το Ερζερούμ με στόχο την προστασία του ελληνικού στοιχείου. Παράλληλα ο αρμενικός στρατός θα υπεράσπιζε τα σύνορα του Καυκάσου. 

          Τα δύο μέρη δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν στις λεπτομέρειες. Οι Ελληνες πρότειναν συνομοσπονδία Πόντου-Αρμενίας με την εξής διατύπωση: «Ο Πόντος, ο οποίος συνίσταται εκ του βιλαετίου Τραπεζούντος, τον καζά Σαμψούντος, τον καζά της Αμασείας και τον καζά της Σινώπης, σχηματίζει με την Αρμενία μια Ποντιο-Αρμενική ομοσπονδία». Οι Αρμένιοι  από την πλευρά τους πρότειναν, με τις υπογραφές των Χατισιάν, Ζασουλιάν και Τσαρπασιάν την εισδοχή του Πόντου στο κρατικό συγκρότημα της Αρμενίας ως εξής: «Ο Πόντος εισέρχεται στο συγκρότημα της Αρμενικής Δημοκρατίας ως μία ομοσπονδιακή ενότης με ένα και μόνο στρατό, ένα ισχύον νόμισμα, με μία ταχυδρομική και τηλεγραφική υπηρεσία… με μία εξωτερική πολιτική και ένα μόνο κοινοβούλιο αφήνωντας στα εσωτερικά ζητήματα του Πόντου την ελευθερία να διοικήσουν με τα δικά τους όργανα».  

          Ο Κ. Κωνσταντινίδης, ηγέτης του ποντιακού κινήματος και πρόεδρος του «Παμποντίου Συνεδρίου» της Μασσαλίας, κατάγγειλε  τις  δηλώσεις   Αχαρονιάν, προέδρου της αποστολής της Αρμενικής Δημοκρατίας, για «την ανάγκην παραχωρήσεως εξόδου εις την θάλασσα, από Τριπόλεως μέχρι και Χόπας». Αφού επανέλαβε ότι «Ιστορικώς και εθνολογικώς τα εν λόγω εδάφη είναι ελληνικά»  καταγγειλε τον Αχαρονιάν ότι αγνοούσε την συμφωνία ποντιο-αρμενικής ομοσπονδίας, ότι αποκήρυσσε με τον τρόπο αυτό «την εχέφρονα πολιτικήν της συμπράξεως των δύο εθνών» και ότι διακατέχεται από «πνεύμα Ιμπεριαλιστικής επεκτάσεως εις βάρος γείτονος έθνους»

          Το γεγονός της διαφορετικής αντίληψης περί συμφερόντων του κάθε έθνους και της αμοιβαίας καχυποψίας που επικρατεί  απομακρύνει τις δύο πλευρές. Ο Βενιζέλος, παρ’ ότι επαναλάμβανε ότι «Δεν θα εδυσαρεστούμην εάν επρόκειτο να συνδεθεί ο Πόντος με την Αρμενία» άλλαξε άποψη κάτω από το φως των νέων δεδομένων στο χώρο του Πόντου.  Ο συν/χης Δ. Καθενιώτης κατάθεσε την τελική του έκθεση με την οποία πρότεινε τη στρατιωτική επέμβαση του ελληνικού στρατού στον Πόντο με στρατηγικό στόχο τη δημιουργία ελληνικού κράτους και την αποκοπή του δρόμου επικοινωνίας Τούρκων- μπολσεβίκων.

          Ζητούσε επίσης από τις ελληνικές στρατιωτικές ομάδες του Καυκάσου να είναι έτοιμες για εκστρατεία στον Πόντο. Στην έκθεση  Καθενιώτη διατυπώθηκαν οι εξής σκέψεις:

          » Εχομεν λοιπόν άμεσον συμφέρον και δια την ίδρυσιν του Αρμενικού Κράτους και δια το της Κιλικίας. Αλλ’ εκείνο, όπερ θα μας εξησφάλιζε ριζικώτερον, είναι η σύμπηξις ενός Κράτους του Πόντου, το οποίον φυσικά θα εκανόνιζε την εκάστοτε στάσιν του με τας υποδείξεις των Αθηνών…»

          Ο Ε. Βενιζέλος ανακοίνωσε στον Λόϋνδ Τζωρτζ το σχέδιο του για επέμβαση στον Πόντο με στόχο τη δημιουργία ελληνικού κράτους.  Όμως στις 14 Νοεμβρίου  1920 ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές. Η φιλοβασιλική παράταξη κέρδισε την εξουσία δίχως να έχει κανένα σχέδιο για τον Πόντο, ούτε καν για την Μικρά Ασία.  Τον Δεκέμβριο οι Τούρκοι νίκησαν τον αρμενικό στρατό, με την αμέριστη υποστήριξη των μπολσεβίκων που επεκτείνονταν προς το νότο και κατέλυαν τις Δημοκρατίες του Καυκάσου. H ήττα του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία τον Αύγουστο του 1922 επικύρωσε την κυριαρχία των Τούρκων στον χώρο.

 

Βλάσης Αγτζίδης

Διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός