Από τον Λένιν στον Στάλιν
Η άνοδος του Στάλιν: καθοριστικό γεγονός για την ιστορική πορεία της Σοβιετικής Ένωσης
Ο Στάλιν κατάγεται από γονείς που γεννήθηκαν δουλοπάροικοι. Σε μια προσπάθεια κοινωνικής ανέλιξης στέλνεται στο Θεολογικό Σεμινάριο της Τιφλίδας. Αυτό το σύμπλεγμα της κοινωνικής ανέλιξης τον σημαδεύει σ* όλη την επόμενη ζωή του. Παρ’ όλο που 19 χρονών εντάσσεται στη σοσιαλιστική ομάδα, παραμένει στο Θεολογικό Σεμινάριο, υποκρινόμενος τον πιστό παρ’ ότι είναι άθεος και δεχόμενος όλο το σύστημα καταπίεσης, παρ’ όλο που θέλει να ’ναι επαναστάτης.
Ο Ντζουγκασβίλι – Στάλιν είναι ο μόνος από τους ηγέτες της επανάστασης των μπολσεβίκων που έζησε την ατμόσφαιρα της δουλοπαροικίας. Ο Iσαάκ Ντώυτσερ γράφει: «Ο Λένιν είχε γνωρίσει την ζωή των χωρικών από κοντά. Ο ίδιος όμως, γιός ενός επιθεωρητή σχολείων που έγινε ευγενής, ούτε ανήκε, ούτε προέρχονταν απ’ αυτούς. Ο Τρότσκυ είδε για πρώτη φορά τη φτώχεια και την εκμετάλλευση από το παράθυρο του σπιτιού ενός νεόπλουτου Εβραίου γαιοκτήμονα, του πατέρα του. Ο Ζηνόβιεφ, ο Κάμενεφ, ο Μπουχάριν, ο Ρακόφσκυ, ο Ράντεκ, ο Λουνατσάρσκυ, ο Τσιτσέριν και πολλοί άλλοι γνώρισαν τα δεινά που ετοιμάζονταν να αγωνισθούν εναντίον τους από μεγαλύτερη ακόμα απόσταση. Για τους περισσότερους η καπιταλιστική εκμετάλλευση, για να μη μιλήσουμε για την δουλοπαροικία, ήταν όροι κοινωνιολογικοί.»
Στον Ντζουγκασβίλι δεν υπάρχει ούτε ίχνος συναισθηματισμού στην επιλογή του. Ο σοσιαλισμός του είναι ψυχρός, σταθερός και τραχύς. Στην πατρίδα του, τη Γεωργία, ο Στάλιν έχει τη φήμη ενός επαναστάτη που μόνο απλουστευμένες ιδεολογικές διακρίσεις μπορούσε να κάνει.
Τον Απρίλιο του 1922, ο Στάλιν ορίζεται Γενικός Γραμματέας του Κόμματος, μετά από πρόταση του Λένιν. Παράλληλα είναι επίτροπος των Εθνοτήτων και επίτροπος για την Εργατική Επιθεώρηση. Το Επιτροπάτο Επιθεώρησης, όπως ανακάλυψε αργότερα ο Λένιν, είχε γίνει πηγή διαφθοράς και γραφειοκρατικών μηχανορραφιών. Ο Στάλιν σαν επικεφαλής της επιθεώρησης φτάνει να ελέγχει ολόκληρο τον διοικητικό μηχανισμό. Αυτός ο μηχανισμός που εξογκώνεται σαν αποτέλεσμα του εμφύλιου πολέμου, είναι ένας τεράστιος αυταρχικός και γραφειοκρατικός μηχανισμός.
Ο Λένιν αποσύρεται
Στις 25 Μαΐου του 1922 ο Λένιν παρουσιάζει παράλυση του δεξιού χεριού και ποδιού και διαταραχή της ικανότητας ομιλίας. Στις 2 Οκτωβρίου ο Λένιν αναλαμβάνει ξανά εργασία. Η πρώτη ανοιχτή σύγκρουση του Λένιν με τον Στάλιν εκδηλώνεται τον Οκτώβριο του 1922 με αφορμή τη διατήρηση ή όχι του μονοπώλιου του εξωτερικού εμπορίου από το κράτος. Ο Λένιν υποστηρίζει τη διατήρηση του μονοπώλιου και συνασπίζεται με τον Τρότσκυ για την υπεράσπιση της θέσης του. Γράφει: «Σύντροφε Τρότσκυ πιστεύω πως είμαστε απολύτως σύμφωνοι. Σας παρακαλώ να αναγγείλετε στην ολομέλεια την αλληλεγγύη μας». Στις αρχές του Δεκεμβρίου του 22 ο Λένιν καλεί τον Τρότσκυ σε συνομιλία για τη συγκρότηση ενός «μετώπου ενάντια στη γραφειοκρατία».
Η προσέγγιση αυτή συσπειρώνει τους αντιπάλους του Τρότσκυ στην προσπάθεια να του φράξουν το δρόμο προς την εξουσία. Έτσι δημιουργείται η συνεργασία Στάλιν, Κάμενεφ, Ζηνόβιεφ.
Τον ίδιο καιρό ξεσπά άλλη μια διαφωνία του Λένιν με τον Γενικό Γραμματέα. Η αφορμή αυτήν τη φορά είναι το εθνικό ζήτημα και η συγκεκριμένη έκφραση του στη Γεωργία, με τη σύγκρουση των Γεωργιανών μπολσεβίκων με τον Στάλιν. Ο Στάλιν πιστεύει ότι τα κρατικά συμφέροντα πρέπει να υπερισχύσουν. Ο Λένιν αντιλαμβάνεται αυτήν τη διαστρέβλωση και αποκαλεί τον Στάλιν φορέα του μεγαλορώσικου σωβινισμού. Με απόρρητη επιστολή του προς τους μπολσεβίκους της Γεωργίας, τάσσεται με το μέρος τους στη σύγκρουση με τον Στάλιν και τον Ορτζονικίτζε180. Γράφει: «αηδιασμένος απ ’ τη χυδαιότητα του Ορτζονικίτζε και τη συνενοχή του Στάλιν και του Ντζερζίνσκι, προετοιμάζω για σας σημειώσεις και μια ομιλία».
Το πρωί στις 13 Δεκεμβρίου, μετά από δύο καρδιακές προσβολές ο Λένιν αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα καθήκοντα του. Στις 16 Δεκεμβρίου ο Λένιν έχει μια νέα σοβαρή προσβολή. Αρχίζει αυστηρή νοσηλεία κατά τη διάρκεια της οποίας επιτρέπεται να βλέπει μόνο τη γυναίκα του, την Κρούπσκαγια και την αδελφή του. Ο άνθρωπος που εποπτεύει την τήρηση του καθεστώτος νοσηλείας δεν είναι άλλος από τον Στάλιν. Τότε προκαλείται το επεισόδιο ανάμεσα στον Στάλιν και την Κρούπσκαγια. Ο Στάλιν λούζει την Κρούπσκαγια με «αισχρές βρισιές και απειλές», απειλώντας την ότι θα την καταγγείλει στην Κεντρική Επιτροπή Ελέγχου του Κόμματος για «παράβαση» των εντολών του καθεστώτος νοσηλείας. Αυτή η χυδαιότητα δεν είχε προηγούμενο στις σχέσεις των ηγετών του κόμματος με την οικογένεια του Λένιν. Όταν ο Λένιν αργότερα πληροφορείται τα γεγονότα, γράφει σε επιστολή του προς τον Στάλιν: «Δεν σκοπεύω να λησμονήσω τόσο εύκολα ότι έγινε εναντίον μου και είναι αυτονόητο ότι αυτό που έγινε εναντίον της γυναίκας μου, θεωρώ ότι έχει γίνει εναντίον μου».
Μετά την καρδιακή προσβολή που υφίσταται ο Λένιν στις 23 Δεκεμβρίου, αρχίζει να υπαγορεύει την πολιτική του Διαθήκη. Για τον Στάλιν γράφει: «Από τότε που ο σ. Στάλιν έγινε Γενικός Γραμματέας, συγκέντρωσε στα χέρια του μια τεράστια εξουσία και δεν είμαι βέβαιος ότι κατορθώνει πάντα να την χρησιμοποιεί με αρκετή φρόνηση». Στον Τρότσκυ προσάπτει τις κατηγορίες της «μεγάλης αυτοπεποίθησης» και της «υπερβολικής προσήλωσης στην καθαρά διοικητική πλευρά των υποθέσεων».
Στις 4 Ιανουαρίου του 1923, ο Λένιν προσθέτει ένα τελευταίο κομμάτι στο οποίο προτείνει την αφαίρεση από τον Στάλιν των εξουσιών του Γενικού Γραμματέα. Γράφει: «Ο Στάλιν είναι πολύ βάναυσος και αυτό το ελάττωμα που είναι απόλυτα ανεκτό στο περιβάλλον και στις σχέσεις ανάμεσα σε μας τους κομμουνιστές, γίνεται ανυπόφορο για τη θέση του Γενικού Γραμματέα. Γι ’ αυτό προτείνω στους συντρόφους να σκεφθούν τον τρόπο μετάθεσης του Στάλιν απ ’ αυτή τη θέση και να ορίσουν σ’ αυτήν την θέση έναν άλλο άνθρωπο που απ * όλες τις άλλες απόψεις να διαφέρει από τον σ. Στάλιν, μονάχα κατά ένα πλεονέκτημα, συγκεκριμένα να είναι πιο ανεχτικός, πιο έντιμος, πιο ευγενικός και πιο προσεχτικός απέναντι στους συντρόφους, λιγότερο ιδιότροπος...».
Τους τελευταίους μήνες ο Λένιν ζει σε απομόνωση. Ο μηχανισμός που έφτιαξε ο Στάλιν κλείνει τον Λένιν σ’ ένα αποστειρωμένο περιβάλλον. Στις 7 Μαρτίου ο Λένιν αντιμετωπίζει μια ισχυρή κρίση. Η κατάστασή του επιδεινώνεται επικίνδυνα. Στις 10 Μαρτίου το μισό του σώμα παραλύει. Έτσι τελειώνει η πολιτική ζωή του Λένιν. Είναι μόνον 53 χρονών. Πεθαίνει έντεκα μήνες αργότερα, στις 21 Ιανουάριου του 1924.1
Αν ο Λένιν δεν αποσύρονταν οριστικά τον Μάρτιο του ’23 είναι πιθανόν η τελική μορφή της Σοβιετικής Ένωσης θα ‘ταν διαφορετική απ ‘ αυτή που της έδωσε εκ των υστέρων ο Στάλιν.
Πάντως η άποψη ότι ο Λένιν, ήταν ο αρχιτέκτονας του κράτους που έφτιαξε ο Στάλιν, διατυπώνεται σήμερα από αρκετούς σοβιετικούς. Το περιοδικό της Ένωσης Συγγραφέων της Ρώσικης Δημοκρατίας, δημοσιεύει τη νουβέλα του Ουκρανού συγγραφέα Βασίλη Γκρόσμαν με τίτλο «Κυλώντας Αδιάκοπα» στην οποία τονίζεται: «Η κατάσταση που άφησε ως κληρονομιά ο Λένιν, όπως η επαναστατική δικτατορία, ο τρόμος και ο αγώνας κατά των αστικών ελευθεριών —που ο Λένιν θεωρούσε προσωρινές— χρησιμοποιήθηκαν από τον Στάλιν για την οικοδόμηση ενός θεσμού, που ενσωματώθηκε στην παράδοση, την εθνική έλλειψη ελευθερίας στη Ρωσία».
Η σταλινική περίοδος
Μετά το θάνατο του Λένιν, η δυσαρέσκεια αρχίζει να εξογκώνεται μέσα στο κόμμα. Η απαίτηση για ελευθερία του λόγου αντιμετωπίζεται με διώξεις και φυλακίσεις από την τριανδρία Στάλιν, Κάμενεφ, Ζηνόβιεφ. Πολλοί μπολσεβίκοι ηγέτες συγκροτούνται αντιπολιτευτικά προς τον Στάλιν στη βάση της υπεράσπισης της Διαθήκης του Λένιν. Ο Τρότσκι κατηγορεί τη Γενική Γραμματεία για εκφυλισμό και γραφειοκρατία. Ο Ζηνόβιεφ προτείνει τη σύλληψη του Τρότσκι. Ο Στάλιν αρχίζει να προωθεί την άποψη ότι το κόμμα πρέπει να γίνει ατσάλινο και μονολιθικό.
Με την τελετουργία της ταφής του Λένιν —παρ’ όλες τις διαμαρτυρίες της Κρούπσκαγια και πολλών ηγετών μπολσεβίκων— και με το Μαυσωλείο που αναγείρεται, εγκαινιάζεται ουσιαστικά η καινούργια λατρεία του Λενινισμού. Ο I. Ντώυτσερ γράφει: «για μυριάδες χωρικούς, που το θρησκευτικό τους αίσθημα είχε καταπνιγεί από την επανάσταση, το Μαυσωλείο έγινε γρήγορα τόπος προσκυνήματος, η παράδοξη Μέκκα ενός αθεϊστικού δόγματος που χρειαζόταν έναν προφήτη, αγίους, έναν πανάγιο τάφο και εικόνες».
Ο όρκος προς τον Λένιν, που διαβάζει στο δεύτερο συνέδριο των Σοβιέτ ο Στάλιν, έχει όλα τα χαρακτηριστικά της μισο-μυστικιστικής θρησκευτικής αγωγής των χρόνων της εφηβείας του. Τέσσερεις μήνες αργότερα, με ευθύνη της τριανδρίας δε διαβάζεται η Διαθήκη του Λένιν στη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής, παρ’ όλες τις διαμαρτυρίες της Κρούπσκαγια.
Ο Στάλιν σιγά-σιγά ολοκληρώνει τον έλεγχο του κόμματος. Ο Τρότσκυ κατηγορείται για «έγκλημα συνείδησης». Αφορμή είναι η άποψή του για τη «διαρκή επανάσταση» και η πίστη του στη δημιουργία επαναστατικών ανατροπών στην Ευρώπη, στο κέντρο του καπιταλισμού και του πολιτισμένου κόσμου. Αντίθετα ο Στάλιν διαμορφώνει την άποψή του για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα. Πιστεύει ότι μετά την επανάσταση η Ρωσία έχει γίνει το κέντρο του πολιτισμένου κόσμου.
Ο Στάλιν περιγράφει και το «νέο τύπο» ηγέτη: Δεν πρέπει να ‘ναι άνθρωπος των γραμμάτων, δεν πρέπει να σέρνει μαζί του το βάρος των σοσιαλδημοκρατικών συνηθειών. Πρέπει να εμπνέει το φόβο και το σεβασμό. Όλοι οι συνεργάτες του Στάλιν, ανταποκρίνονται απόλυτα σ* αυτό το μοντέλο, ο Μολότοφ, ο Καγκανόβιτς, ο Βοροσίλωφ, ο Κουϊμπίσεφ, ο Κοσιόρ, ο Μικογιάν κ.λ.π. Όλη η επόμενη περίοδος είναι περίοδος έντονων συγκρούσεων στο εσωτερικό του κόμματος. Το 1925 παίρνει τέλος η συμμαχία των Κάμενεφ, Ζηνόβιεφ και Στάλιν. Εμφανίζεται μια «δεξιά» πτέρυγα κάτω από την ηγεσία του Μπουχάριν, του Ρύκωφ και του Τόμσκυ, ενώ οι Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ γίνο-νται ηγέτες της «αριστερής» τάσης. Οι «δεξιοί» υποστηρίζουν τη συμφιλίωση και τη συνεργασία ανάμεσα στην εργατική και την αγροτική τάξη ενώ οι «αριστεροί» την εκβιομηχάνιση με σχετικά γοργούς ρυθμούς και το σταμάτημα της Ν.Ε.Π. Ο Στάλιν δεν εντάσσεται σε καμιά ομάδα. Συμμαχεί μ’ όλες, ανάλογα με τα τακτικά του συμφέροντα. Το Δεκέμβριο του 1925, δημιουργείται νέο σταλινικό κέντρο με τους Μολότωφ, Βοροσίλωφ και Καλίνιν. Το 1926 οι Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ στρέφονται κατά του Στάλιν και ενώνονται με τον Τρότσκυ. Ο Στάλιν υπερασπίζει τον Μπουχάριν και τον Ρύκωφ ενάντια στον Ζηνόβιερ και στον Κάμενεφ.
Στο 15ο συνέδριο, διώχνει τον Τρότσκυ και τους οπαδούς του. Ο Ζηνόβιεφ και ο Κάμενεφ, «συνθηκολογούν» με τον Στάλιν. Η αφορμή για τη διαγραφή του Τρότσκυ, είναι η ανοιχτή σύγκρουση με το κόμμα, το 1927, με τη διοργάνωση ξεχωριστών διαδηλώσεων κατά τη διάρκεια του επίσημου γιορτασμού της επανάστασης. Από αυτήν τη στιγμή εξαπολύεται κύμα διώξεων κατά των αντιπολιτευόμενων μπολσεβίκων με εξορίες και φυλακίσεις….
——————————-
(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας-μαθηματικός. Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με το σοβιετικό Μεσοπόλεμο και την ιστορία του σοβιετικού ελληνισμού, την ελληνική Διασπορά,την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία κυρίως στις περιοχές του Πόντου και της Ιωνίας, καθώς και με τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή των εθνών-κρατών.
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη 
Σχολιάστε