Eίκοσι χρόνια χωρίς τη Σοβιετική Ένωση (1991-2011)

Το 2011 μας αφήνει σ’ ένα ιδιαιτέρως θλιβερό πλαίσιο. Το 2012 έρχεται με τις χειρότερες προοπτικές. Όσοι από εμάς παρακολουθήσαμε -ως ερευνητές τότε- τα τελευταία χρόνια της περεστρόϊκα, την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τις αξεπέραστες ωδίνες που δημιούργησε στους σοβιετικούς λαούς, νοιώθουμε πολύ περίεργα συνειδητοποιώντας ότι κάποια από τα στοιχεία της σοβιετικής κρίσης ενυπάρχουν και σε μας. Με μια έννοια  η επέτειος των 20 χρόνων από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης μας αφορά διπλά: πρώτα γιατί το ιστορικό αυτό γεγονός έβαλε τον πλανήτη σε μια νέα περίοδο αστάθειας και -περιφερειακού τουλάχιστον- χάους και έπειτα γιατί τα δύο βασικά στοιχεία που καθόρισαν τη σοβιετική κρίση (δημόσιο έλλειμμα και καταστραμμένη παραγωγική βάση) ενυπάρχουν και στην άτυχη Ελλάδα.  Ενθυμούμενος αυτή την επέτειο -η οποία «πέρασε» εντελώς σιωπηλά από τα φλύαρα ΜΜΕ-  έγραψα το παρακάτω κείμενο: 

Πέρασαν ήδη 20 χρόνια (25 Δεκεμβρίου 1991) από την οριστική διάλυση μιας μεγάλης Αυτοκρατορίας, που σφράγισε την ιστορία του 20ου αιώνα, καθόρισε τη μορφή της ευρύτερης περιοχής μας, απείλησε τις έως τότε κυρίαρχες δυνάμεις του κόσμου, προσπάθησε να αλλάξει τις καθιερωμένες νοοτροπίες και διακήρυξε τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας “απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο”.

Κάλαντα στη Σοβιετική Ένωση

Πέρασαν ήδη 20 χρόνια (25 Δεκεμβρίου 1991) από την οριστική διάλυση μιας μεγάλης Αυτοκρατορίας, που σφράγισε την ιστορία του 20ου αιώνα, καθόρισε τη μορφή της ευρύτερης περιοχής μας, απείλησε τις έως τότε κυρίαρχες δυνάμεις του κόσμου, προσπαθησε να αλλάξει τις καθιερωμένες νοοτροπίες και διακήρυξε τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας «απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο». Τελικά απέτυχε σ’ όλους τους στόχους που έθεσαν οι αρχικοί επαναστάτες του ’17, που πίστεψαν ότι μπορούν να υπερπηδηθούν κάποια στάδια της κοινωνικής εξέλιξης. Υλοποίησαν εν τέλει τα πιο τρελλά όνειρα των μεταφυσικών φιλοσόφων που πίστευαν ότι το πνεύμα προηγείται του όντος και ότι αρκεί η βούληση για να αλλάξει τον ρου των πραγμάτων και να ανατρέψει τους νόμoυς της φύσης…. Μόνο που γι αυτό, απαραίτητη ήταν η σκληρή κυριαρχία μιας νέας τάξης ανθρώπων -συσπειρωμένων γύρω από το Κόμμα, απολαμβάνοντας τα  πλείστα όσα οφέλη από τη συσπείρωση αυτή-  που πίστευαν ότι αποτελούν την τελείωση του ανθρώπινου είδους, ότι οι ιδέες τους εκφράζουν την ενσάρκωση της έως τότε oυτοπίας  και ότι η πολιτική πρακτική τους εγγυάται το δρόμο για την κατάκτηση του επίγειου Παράδεισου. Τελικά, κατάφεραν να μετατρέψουν μια φιλοσοφική άποψη που προερχόταν από την καρδιά της νεωτερικότητας σε προνεωτερικό θρησκευτικό φαινόμενο.  Και ακριβώς γι αυτό ανταγωνίστηκαν τις προηγούμενες θρησκευτικές εκφράσεις, προσπαθώντας να αντικαταστήσουν το παλιό τελετουργικό με το νέο, όπως και τα σύμβολα και τις «Ιερές Γραφές» των παλαιότερων δοξασιών.  Στο πλαίσιο αυτού του ιδεολογικού ανταγωνισμού εντάσσεται και η απαγόρευση των καλάντων στην ΕΣΣΔ, φαινόμενο που διαπραγματεύτηκα σε κείμενό μου που δημοσιεύτηκε στην εφημ. «Καθημερινή» παλιότερα. 

Τα «αντιδραστικά κάλαντα»

Του Βλαση Αγτζιδη*

Η ιστορία των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων στη Σοβιετική Ενωση του μεσοπολέμου έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Τόσο σε επίπεδο πολιτικής ιστορίας, όσο και σε θέματα που άπτονται των πολιτισμικών επιλογών. Στις περιοχές εμφανίστηκε ένα μοναδικό φαινόμενο. Οι Ελληνες κομμουνιστές κατέλαβαν την εξουσία και την άσκησαν για μια περίπου εικοσαετία. Προσπάθησαν να εφαρμόσουν την ευρύτερη σοβιετική πολιτική, καθώς και τις πλέον τολμηρές προτάσεις των ελλαδικών συντρόφων τους

Ποιά Ελλάδα καταρρέει;

Την Κυριακή 18 Δεκεμβρίου, στην εφημερίδα Καθημερινή δημοσιεύτηκε το παρακάτω κείμενο, στο οποίο τελείως σχηματικά, διατυπώνονται ευρύτεροι προβληματισμοί.  

Για το σχήμα αυτό που παρουσιάζω -εκτός από τις δικές μου αυτόνομες παρατηρήσεις που προήλθαν από την παρακολούθηση του μικρασιατικού, αλλά και σοβιετικού ελληνισμού- χρησιμοποίησα δύο βασικά κείμενα, τα οποία μ’ έναν έξοχο τρόπο μου έδωσαν το πρώτο τη καθαρή γνώση για την αστική ανάπτυξη των Ελλήνων στη Μικρά Ασία και το δεύτερο μια ανάλυση των δυσπλασιών της ελλαδικής κρατικής και κοινωνικής συγκρότησης: D. Gontikas, Ch. Issawi, Ottoman Greeks in the age of nationalism και Π.Κονδύλης, Η παρακμή του αστικού πολιτισμού…

Αναζητώντας τις γενετικές αντινομίες του ελληνικού κράτους

Λίγα μόλις χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οπότε οι Ελληνες –τουλάχιστον οι ελίτ αυτής της χώρας– έζησαν με πάθος το παραμύθι της Σταχτοπούτας, η σκληρή πραγματικότητα έστρεψε τη δημόσια συζήτηση στην ακριβώς αντίθετη φορά.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση, παράλληλα με την κρίση του ενιαίου νομίσματος, οδήγησε την ελλαδική κοινωνία σε μια πρωτοφανή κρίση και δυσανεξία. Εφερε παράλληλα στην επιφάνεια όλες τις δομικές δυσπλασίες του νεοελληνικού κρατικού εγχειρήματος. Ετσι η Ελλάδα αναδείχθηκε σε ιδιαίτερο και μοναδικό φαινόμενο στην Ευρώπη, καταλύτη μεγάλων αρνητικών αλλαγών.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ 100 χρόνια από τη γέννησή του

Το 2011 κηρύχθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού έτος Ελύτη, καθώς συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση του νομπελίστα ποιητή. Με αφορμή το γεγονός αυτό, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου αφιερώματος στον ποιητή προσπάθησα να περιγράψω το περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε και δημιούργησε 

Το πολιτιστικό περιβάλλον του Οδυσσέα Ελύτη

1911

Μεγάλη μεταρρύθμιση του Ελληνικού Πανεπιστημίου. Αναθεωρήθηκε το γερμανικό μοντέλο που ίσχυε από το 1837. Θεσμοθετήθηκε η αυτονομία του Πανεπιστημίου και καταργήθηκε η κρατική παρέμβαση στην εκλογή καθηγητών. Ο συμβολισμός επηρεάζει αρκετούς ποιητές (Φιλύρας, Ουράνης, Λαπαθιώτης, Καρυωτάκης, Άγρας, Παπανικολάου, Πολυδούρη κ.ά.) οι οποίοι συγκροτούν μια διακριτή τάση η οποία ονομάστηκε «νεοσυμβολιστική», «νεορομαντική» ή  ακόμα και «μετασυμβολιστική». [Το ρεύμα του Συμβολισμού (Symbolism) δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και εξέφρασε την αντίδραση προς την κυριαρχία της φυσιοκρατικής και πραγματιστικής ματιάς στη λογοτεχνία και την τέχνη. To μανιφέστο του  (Manifeste du Symbolisme) συντάχθηκε από τον Έλληνα Jean Moréas. Ο συμβολισμός, στη θέση του ρεαλιστικού πρότεινε το φανταστικό, το όνειρο ίσως και το μεταφυσικό. Το κίνημα του συμβολισμού έχει τις ρίζες του στα Άνθη του κακού του Κ. Μποντλέρ]

‘Νικητές’ εναντίον ‘Ηττημένων’. Λόγος για την Άρνηση της Γενοκτονίας!

Την Τρίτη,  13 Δεκεμβρίου  [7-8.30 μ.μ. «Έπαυλη Δροσίνη» (Βιβλιοθήκη), Αγ. Θεοδώρων & Κυριακού, Κηφισιά]  θα παρουσιάσω το θέμα  «Αρνήσεις της γενοκτονίας στην Ελλάδα: ‘Νικητές’ VS ‘Ηττημένοι’».

Η παρουσίαση θα γίνει στο πλαίσιο του Σεμιναρίου  Ιστορίας που διοργανώνεται στο «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» του Δήμου Κηφισιάς.  Με τον αρχικό προγραμματισμό, τη μέρα αυτή επρόκειτο να παρουσιάσει η Χαρά Γαλανού, νομικός-εγκληματολόγος το θέμα: «Αρνήσεις της γενοκτονίας στην Ελλάδα. Ιστορικές αιτίες, εγκληματολογικές ερμηνείες». Λόγοι ανωτέρας βίας  επέβαλαν την αλλαγή αυτή.

Το θέμα της «Άρνησης της Γενοκτονίας» δίχασε απ’ τις αρχές της περασμένης δεκαετίας τόσο την (όποια) νεοελληνική διανόηση όσο και τον πολιτικό κόσμο.

‘Οταν γνώρισα τον υπαρξιστή Σίμο Τσαπνίδη

«Αν απελπιστείς, μην απελπίζεσαι»

Τον Σίμο Τσαπνίδη, τον “πρωτοπόρο των Ελλήνων υπαρξιστών”  τον γνώρισα πριν από 25 και περισσότερα χρόνια κάπου γύρω απ’ τη Νομική.  Τότε μου αφηγήθηκε και έμαθα για τους Έλληνες υπαρξιστές και τη δράση τους.

Στη συνέχεια τον έβλεπα –με ένα κόκκινο φουλάρι– εκτός από διάφορες πολιτικές εκδηλώσεις και σε εκδηλώσεις με καθαρά ποντιακό περιεχόμενο. O Σίμος γεννήθηκε το 1909 στη Σινώπη του Πόντου. Γι αυτό και ονόμασε “Διογένη (Σινωπέα)” το Σύλλογο Ελλήνων Υπαρξιστών. Στην οικογένεια του είχαν θύματα -μεταξύ αυτών και ο πατέρας του–  από  την εποχή των σκληρών διώξεων που εξαπέλυσαν οι Τούρκοι εθνικιστές κατά των “μη αφομοιώσιμων” λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας…  Μιλούσαμε πολύ για διάφορα θέματα. Τότε πρωτάκουσα για την περίφημη Παράγκα αλλά και διάφορα ανορθόδοξα που έκαναν και σόκαραν μάλλον τη συντηρητική μετεμφυλιακή Ελλάδα. Διάβαινα και ‘γω την μετα Σαρτρ εποχή μου, οπότε άκουγα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την εμπειρία του Σίμου. 

Συνέχεια μου ζητούσε να περάσω απ’ το σπίτι του, κάπου μεταξύ Μοναστηρακίου και Ψυρρή. Ήθελε να μου δείξει το αρχείο του. Δυστυχώς δεν βρήκα το χρόνο να πάω τότε.

Τελικά το αρχείο το έδωσε –απ’ ότι έμαθα– στον Γιώργο Βιδάλη της Ελευθεροτυπίας, ο οποίος του έκανε και ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα στην εφημερίδα.

Το αφιέρωμα που κάνω εγώ στο Σίμο, δε γίνεται μόνο για τη Μνήμη ενός απλού αλλά ιδιαιτέρως ενδιαφέροντος ανθρώπου που γνώρισα, αλλά και γιατί ακόμα με σιγοτρώνε οι ενοχές που δεν βρήκα τότε το χρόνο να ανταποκριθώ στα  καλέσματά του.  

Παρακάτω αναρτιούνται δύο κείμενα, ένα από το “Mediasoup“ και το άλλο του Γ. Βιδάλη:

——————————————