Ένα αφιέρωμα στο περιοδικό του ΟΔΕΓ

H γενοκτονία Ελλήνων και Αρμενίων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ο Εθνικός Διχασμός

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

Με το κίνημα των Νεότουρκων στην οθωμανική Μακεδονία τα γεγονότα απέκτησαν μια άλλη ταχύτητα. Στη θέση των παλιών ράθυμων Οθωμανών, που από το 1856 είχαν επιχειρήσει με το Τανζιμάτ να μεταρρυθμίσουν την προβληματική ισλαμική Αυτοκρατορία   αποδίδοντας για πρώτη φορά το δικαίωμα του ισότιμου πολίτη στους παλιούς ραγιάδες, ήρθαν ακραίοι εθνικιστές, εμπνεόμενοι από την μιλιταριστική και φυλετική γερμανική σχολή με μοναδικό στόχο να μετατρέψουν με κάθε τρόπο την πολυεθνική οθωμανική κοινωνία σε καθαρά τουρκική.

100 χρόνια από το 1922: ένας πρώτος απολογισμός

 

Με το τέλος του έτους ολοκληρώθηκε μια σειρά πολύ σημαντικών συνεδρίων που οργανώθηκαν με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή…

Νομίζω όμως ότι δεν έχει εξαλειφθεί η σύγχυση:

• -για τα αίτια της ελληνικής ήττας, 
• -για τα όσα συνέβησαν από τους Νεότουρκους κατά των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων, 
• -για τον  χαρακτήρα της Μικρασιατικής Εκστρατείας και 
• -για την  αναγκαιότητα ή μη της προσπάθειας απελευθέρωσης των Ελλήνων της Ανατολής σε συνθήκες κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,
• -για το τι χάθηκε στην Ανατολή με την Έξοδο των Ελλήνων από Μικρά Ασία, Πόντο και Ανατολική Θράκη,
• -για το πόσο η Ήττα του 1922 σφράγισε το παρόν και το μέλλον του ελληνικού κόσμου και δημιούργησε τις προϋποθεσεις για να δημιουργηθούν όλα τα σύγχρονα ελληνο-τουρκικά προβλήματα και εμπλοκές. 

Και αιτία αυτού του φαινομένου της σύγχυσης  είναι η προσπάθεια των απογόνων των δύο αρνητικών πολιτικών δυνάμεων εκείνης της εποχής να θολώσουν την ιστορία. 

Οι τρεις Παπαδόπουλοι: Mε αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ανδρ. Βενιανάκη

Η νέα μελέτη του Ανδρέα Βενιανάκη για τους τρεις ηγέτες του δωσιλογικού ΕΕΣ ολοκληρώνει μια ερευνητική περίοδο για κάποιες από τις άγνωστες πλευρές της γερμανικής Κατοχής στο χώρο της Μακεδονίας. Μετά το βιβλίο για το βίο και την πολιτεία του Δάγκουλα, ενός κορυφαίου δωσίλογου με πολύ αιματηρή δράση και τη διερεύνηση του ρόλου των μυστικών γερμανικών υπηρεσιών στην συγκρότηση των ένοπλων σωμάτων στην υπηρεσία του κατακτητή, καθώς και το επόμενο για την οικονομική δράση των συνεργατών  των Ναζί στην κατεχόμενη Θεσσαλονίκη, έχουμε στα χέρια μας το παρόν πόνημα με στοιχεία αφενός της συγκρότησης του ΕΕΣ και αφετέρου τις πολύπλοκές συνθήκες και σχέσεις που δημιουργήθηκαν στην μακεδονική ύπαιθρο και καθόρισαν την ένταξη των πολιτών στα αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Παράλληλα, παρουσιάζονται για πρώτη φορά λεπτομέρειες και άγνωστα στιγμιότυπα εκείνων των αιματηρών συγκρούσεων που η μνήμη τους είχε διασωθεί μόνο στις προφορικές αφηγήσεις των επιγόνων. Ο Βενιανάκης με την επιμονή και τη μέθοδο ενός ώριμου ερευνητή συνέλεξε τις πληροφορίες και μέσα από μεθοδική επεξεργασία τις παρουσιάζει στον ερευνητή, αλλά και στον απλό αναγνώστη που θέλει να εμβαθύνει και να κατανοήσει τις υπόγειες διεργασίες.

Η σημαντικότητα της μελέτης, εκτός από όσα προηγουμένως αναφέρθηκαν, έγκειται στο ότι μελετά αυτά που διαδραματίστηκαν στον μακεδονικό χώρο, όπου οι μνήμες και τα τραύματα παραμένουν ακόμα ζωντανά.  Κατά συνέπεια η πλήρης γνώση και της πιο μικρής λεπτομέρειας, συμβάλλει στην διαδικασία της κατανόησης και επιτρέπει την ιστορική πληροφορία να αντικαταστήσει τις τραυματικές οικογενειακές μνήμες. Σίγουρα η υπέρβαση των όσων δίχασαν την μακεδονική κοινωνία τη δεκαετία του ’40 δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Όμως γι αυτό είναι σημαντική η συμβολή του έργου του Ανδρέα Βενιανάκη στην κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών στη Μακεδονία. Να σημειωθεί ότι αυτά που διαδραματίστηκαν στη Βόρεια Ελλάδα αποτελούσαν παρέκβαση από τον κανόνα του Μεσοπολέμου, όπου μια από τις κύριες αντιθέσεις ήταν αυτή γηγενών-προσφύγων. Ήταν τόσο μεγάλη η κοινωνική σύγκρουση το Μεσοπόλεμο που κατά την περίοδο της Κατοχής θα λάβει συγκεκριμένη πολιτική μορφή και -καλυμμένη από τις ιδεολογίες του καιρού της- θα οδηγήσει σε αιματηρές συγκρούσεις και ακραίες πολιτικές εντάσεις. Είναι χαρακτηριστικό το συμπέρασμα του Γιώργου Θεοτοκά για τα Δεκεμβριανά του ‘44: «Βλέπω μιά επανάσταση των προσφύγων εναντίον των γηγενών». Αυτά όμως συνέβαιναν μόνο νοτιότερα της κοιλάδας των Τεμπών.