Θεσσαλονίκη: Πλατεία Ελευθερίας ή Πλατεία Γενοκτονίας;

Το Σάββατο 16 Νοεμβρίου 2013 δημοσιεύτηκε στη σελίδα των Ιστορικών της «Ελευθεροτυπίας» το άρθρο μου για την ιστορία της Πλατείας.  Με μια έννοια, αποτελεί συνέχεια της προσωπικής παρέμβασης (Αμνησία στην “πόλη των προσφύγων”;) στην ανάπλαση της Πλατείας που επιχειρεί  Δήμος Θεσσαλονίκης: 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Πλατεία Ελευθερίας ή Πλατεία Γενοκτονίας

Του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*

Σπάνια ένας τόπος, όσο η παλιά Πλατεία Ολύμπου της Θεσσαλονίκης (που μετονομάστηκε το 1908 σε Πλατεία Ελευθερίας), συνδέει τόσο διαφορετικά γεγονότα που έλαβαν χώρα σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους. Ελάχιστοι μπορούν να αντιληφθούν ότι η οικουμενική αντίληψη, η έννοια του πολίτη και η προσπάθεια μετεξέλιξης της κοινής κοινωνίας σε κράτος δικαίου θα συντριβούν εδώ από τον ακραίο μιλιταριστικό εθνικισμό.

Πάνω, η Πλατεία Ελευθερίας το 1908 με συγκέντρωση των Νεότουρκων. Κάτω, παλαιότερες όψεις της ίδιας πλατείας, όταν ονομαζόταν Πλατεία Ολύμπου

Ότι σ’ αυτή την πλατεία μια ομάδα εθνικιστών αξιωματικών του οθωμανικού στρατού άνοιξε το κουτί της Πανδώρας, απ’ όπου ελεύθεροι και κυρίαρχοι πια οι εθνικισμοί θα ξεχυθούν κατασπαράζοντας λαούς και έθνη. Οτι πίσω από τη σημερινή μορφή της πλατείας υπάρχει το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, οι Γενοκτονίες των χριστιανικών λαών της Ανατολής, η Μικρασιατική Καταστροφή. Οτι τα πρώτα σπέρματα του ναζισμού, στη νεοτουρκική του πρωτόλεια εκδοχή, θα εμφανιστούν στη Θεσσαλονίκη μετά το κίνημα του 1908.

Σύντομο ιστορικό της πλατείας

Advertisement

-Σύγχρονες ερμηνευτικές αντιφωνίες και ιδεολογικές συγκρούσεις

Η διαφορά των προσεγγίσεων και των ερμηνειών για το ιστορικό μεταίχμιο  του 1908-1923 είναι γνωστή, όπως γνωστές είναι και οι σφοδρές συγκρούσεις για την ιστορία.  Με αφορμη τη δημοσίευση ενός κειμένου του Λάμπρου Μπαλτσιώτη με τίτλο   «Ποιον ωφελεί η αναδιάταξη της θέσης των Ποντίων. Γενοκτονία, πολιτική και ιστορία» στο οn-line περιοδικό «Xρόνος», έγραψα ένα συνολικό «κείμενο αντίκρουσης» με τίτλο «Σχόλιο πάνω στο κείμενο του Λ. Μπαλτσιώτη. Γενοκτονία, Πόντιοι, Μικρά Ασία: η σκοτεινή πλευρά του νεοελληνικού μας κόσμου«.

 Επί πλέον -έχοντας μια γενική αντίληψη ότι μόνο η ελεύθερη και ανεμπόδιστη διατύπωση της γνώμης μαζί με τη συνάντηση των διαφορετικών προσεγγίσεων γύρω από ένα τραπέζι, μπορεί να δημιουργήσει ένα κλίμα συνεννόησης και, γιατί όχι, αναζήτησης των κοινών τόπων- επικοινώνησα με τον Λ. Μπαλτσιώτη και καταλήξαμε σε μια θετική συμφωνία: να διοργανωθεί στις 21 Φεβρουαρίου 2014 ένα Στρογγυλό Τραπέζι στο πλαίσιο του Σεμιναρίου Ιστορίας της Κηφισιάς με τη συμμετοχή των Βασίλη Μεϊχανετσίδη, Λάμπρου Μπαλτσιώτη, Δημήτρη Χριστόπουλου, Χριστίνας Κουλούρη και εμού, που θα συζητήσει τα «επίμαχα» ζητήματα….

  Το «κείμενο αντίκρουσης» που έγραψα είναι το εξής: 

Γενοκτονία, Πόντιοι, Μικρά Ασία:
η σκοτεινή πλευρά του νεοελληνικού μας κόσμου
.

«Οι πόντιοι άρχισαν να καταφθάνουν μετά τους βαλκανικούς πολέμους
 και, κυρίως, μετά την λεγόμενη Μικρασιατική Καταστροφή.
Οι τελευταίοι μας ήρθανε από την Σοβιετική Ένωση το 1940,
 σαν ένα πεσκέσι του Στάλιν.
Δηλαδή, οι πόντιοι είναι επήλυδες, είναι ξενόφερτοι, είναι πρόσφυγες.
Οι ελλαδικοί νεοέλληνες δεν συμπαθούν τους πρόσφυγες….
 Οι πόντιοι κατέληξαν να είναι ο ύστατος στόχος
των ελλαδικών ρωμιών.»

(Ηλίας Πετρόπουλος, «Οι Πόντιοι», περ. Σχολιαστής, 1987)

Το πολύ ενδιαφέρον κείμενο του Λάμπρου Μπαλτσιώτη[1], δίνει την ευκαιρία για αναστοχασμό πάνω σε κρίσιμα και αδιερεύνητα ζητήματα της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας και κοινωνίας. Ζητήματα που είτε ανήκουν στο χώρο της κοινωνίας (νεοπρόσφυγες από την πρώην Σοβιετική Ένωση) είτε στο χώρο της ιστορίας, σχετιζόμενα με το μεγάλο γεωπολιτικό και κοινωνικό-οικονομικό μετασχηματισμό που συνέβη στην Εγγύς Ανατολή την περίοδο 1908 (κίνημα Νεότουρκων) έως 1923 (Συνθήκη Λωζάννης), αλλά και με το σοβιετικό πείραμα και ειδικότερα τη σταλινική του περίοδο.  

 

Πρόσφυγες στην Πιερία

Την Κυριακή, 10 Νοεμβρίου 2013, οι Ιστορικές Σελίδες της «Ελευθεροτυπίας» (ένθετο «Plus») που επιμελούμαι -με τη συνεργασία δύο εκλεκτών μελετητών του Αντώνη Κάλφα και του Χρήστου Μαχαιρίδη– ήταν αφιερωμένες στην εγκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής (Ποντίων, Ιώνων, Καππαδοκών, Ανατολικοθρακών) στην περιοχή της Πιερίας.

Το αφιέρωμα, όπως αναρτήθηκε στο enet.gr είναι το παρακάτω. Μετά το εισαγωγικό, ακολουθούν τα κείμενα των Αντώνη Κάλφα και Χρήστου Μαχαιρίδη.

• Μελετώντας την κοινωνία που προέκυψε από το 1922

• ΤΟΥ ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*

• 
  Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί μια από τις κύριες τομές στην ιστορία του σύγχρονου ελληνισμού. Δέκα χρόνια μετά τους νικηφόρους βαλκανικούς πολέμους, η περίοδος του τελικού μετασχηματισμού της ευρύτερης περιοχής θα τελειώσει στην προβλήτα της Σμύρνης, μέσα στη μεσαιωνικού τύπου Καταστροφή της Γκιαούρ Ιζμίρ από τα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ πασά, του Ατατούρκ, δηλαδή του γενάρχη του τουρκικού έθνους.

Αμνησία στην «πόλη των προσφύγων»;

Μια πόλη μεταξύ εθνολαϊκισμού και αναθεωρητισμού

Ο Χάινριχ Μπελ, ο συγγραφέας του κλασσικού έργου «Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ», στην ιστορική του Διακήρυξη αναφέρει: «Οι άνθρωποι για τους οποίους γράφαμε ζούσαν σε ερείπια, έρχονταν από τον πόλεμο, γυναίκες και άνδρες με τα ίδια τραύματα, ακόμη και παιδιά… Και εμείς ως συγγραφείς αισθανόμασταν τόσο κοντά τους που ταυτιζόμασταν μαζί τους· με μαυραγορίτες και τα θύματα των μαυραγοριτών, με φυγάδες και όλους αυτούς που είχαν μείνει με διάφορους τρόπους χωρίς πατρίδα…»

Όμως στη θέση αυτή του Μπελ, δεν φαίνεται να υπάρχει χώρος για τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, που υπήρξαν -εν τέλει- τα μόνα θύματα (μαζί με τους «Ανταλλάξιμους» μουσουλμάνους) μιας περιόδου γενικευμένης εθνικιστικής παράνοιας και σφαγής σ’ ολόκληρη την Εγγύς Ανατολή. Μιας περιόδου που εγκαινίασαν στη Θεσσαλονίκη -στην Πλατεία Ελευθερίας– οι ακραίοι εθνικιστές Νεότουρκοι και υλοποίησαν με τις πρώτες Γενοκτονίες του 20ου αιώνα…  Τουλάχιστον αυτό είναι  ένα πρώτο συμπέρασμα βλέποντας το πρόγραμμα του Συνεδρίου που διοργανώνει το επόμενο Σάββατο 16 Νοεμβρίου το ‘Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας» και η «1η Κοινότητα του Δήμου Θεσσαλονίκης», στο πλαίσιο της  διαδικασίας ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας,  που βρίσκεται ήδη στο τελικό στάδιό της. 

.

Πάμε Πλατεία; 

.

Η Πλατεία Ελευθερίας, έλαβε το όνομά της με αφορμή το στρατιωτικό κίνημα των Νεότουρκων που έγινε από την εθνικιστική τους τάση (που με τη σύγχρονη πολιτική φρασεολογία θα τη χαρακτηρίζαμε ως η «ακροδεξιά-ρατσιστική τάση«).  Μπορούμε να πούμε ότι ο τόπος αυτός συνδέεται απολύτως με τις Γενοκτονίες που αποφάσισαν και υλοποίησαν μεθοδικά οι Νεότουρκοι, προαναγγέλλοντας τη Σοά και τα υπόλοιπα εθνικιστικά εγκλήματα του ναζισμού…

Οι προσφυγικές γειτονιές της Αθήνας στην Κατoχή

Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Μενέλαου Χαραλαμπίδη «Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα», εκδ. Αλεξάνδρεια, 2012, έγραψα την παρακάτω βιβλιοπαρουσίαση που δημoσιεύτηκε στην «Βιβλιοθήκη» της «Ελευθεροτυπίας» (26 Οκτωβρίου 2013).

Ελευθεροτυπία, Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013

ΕΑΜικοί Μικρασιάτες πρόσφυγες κατά δωσιλόγων

Γράφει ο ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ

Μία υποδειγματική μελέτη ήρθε να προστεθεί στις ιστοριογραφικές προσπάθειες για τη διερεύνηση της δεκαετίας του ’40. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης ήρθε να συμπληρώσει ένα αδιερεύνητο έως τώρα χώρο της ιστορικής γνώσης, με μια μεγάλου εύρους έρευνα που βασίζεται σε μια πολύ καλή τεκμηρίωση.

Για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος των ορεινών χωριών των Κρουσίων (Οκτώβρης 1941)

Εκδήλωση με αφορμή τη συμπλήρωση 72 χρόνων από την καταστροφή των ορεινών χωριών των Κρουσίων (Αμπελόφυτο, Κυδωνιά, Κλειστό) διοργανώνεται την Κυριακή 3 Νοεμβρίου 2013 , 10.30 π.μ. στην θεατρική αίθουσα» Μελίνα Μερκούρη» (Δημαρχιακό Μέγαρο Αγίου Δημητρίου Αττικής) από τον Δήμο Αγίου Δημητρίου, την Ένωση Ποντίων «Μαύρη Θάλασσα» και το Σύλλογο Κιλκισιωτών Αθήνας…