65 χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου
Η επέτειος της λήξης του σκληρού εμφύλιου πολέμου αποτέλεσε το έναυσμα για το σχετικό αφιέρωμα στις Σελίδες Ιστορίας της «Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας» (7-9-2014) με τη συνεργασία της ιστορικού Βασιλικής Λάζου… Δημοσιεύονται παρακάτω τα πλήρη κείμενα, χωρίς τις περικοπές που έγιναν για λόγους χώρου στην εφημερίδα.
Εμφύλιος : μια τραγική σελίδα της νεοελληνικής ιστορίας
Ο εμφύλιος πόλεμος αποτελεί το συγκερασμό των γεωπολιτικών συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων, των κυνικών συμφερόντων των ντόπιων ελίτ που παραδοσιακά ήταν εξαρτημένες από τον ξένο παράγοντα και την ανεπάρκεια των ηγεσιών του Κομμουνιστικού Κόμματος
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
Ο Εμφύλιος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας του νεότερου ελληνισμού και μαζί με την Μικρασιατική Καταστροφή, που είχε συμβεί μόλις 25 χρόνια πριν, καθόρισε πλήρως και ολοκληρωτικά την εξέλιξη της νεοελληνικής κοινωνίας.
Τα κομμένα κεφάλια του Άρη Βελουχιώτη και του Τζαβέλα κρεμασμένα σε φανοστάτη στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων: «Γύρω από τα κρεμασμένα κεφάλια οι παρακρατικοί βάραγαν νταούλια και κέρναγαν από νταμιζάνες κρασί» γράφει ο Χαριτόπουλος. Η «τεχνική» αυτή κορυφώθηκε την περίοδο της Λευκής Τρομοκρατίας, που οδήγησε στον Εμφύλιο, όταν συγκροτήθηκαν οι παρακρατικές ομάδες των βασιλοφρόνων κυνηγών κεφαλών.
Η επέτειος των εξηνταπέντε ετών από τη λήξη του δεν συνοδεύεται από την όσο το δυνατόν αντικειμενική αξιολόγηση και καταγραφή των παραμέτρων εκείνης της ιστορικής περιόδου. Οι διαφορετικές αφηγήσεις συνδέονται με τις διαφορετικές πολιτικές προελεύσεις, αλλά και με την προσπάθεια διαμόρφωσης ιδεολογικών εργαλείων για την προσέγγιση του παρόντος και του μέλλοντος. Η κάθαρση των δωσίλογων που επιχειρούν τα ακροδεξιά σχήματα από τη μια και η αποκατάσταση του Ζαχαριάδη, μαζί με τον Στάλιν, από τους διαχειριστές του τίτλου του Κομμουνιστικού Κόμματος, συγκροτούν τις δύο ακραίες εκφράσεις αυτής της εργαλειοποίησης του Εμφυλίου.
Η ακροδεξιά επαναφέρει στο δημόσιο λόγο τα σχήματα μίσους που κυριάρχησαν από τη εποχή της Λευκής Τρομοκρατίας (1945 και έπειτα). Από την άλλη, οι ιδεολογικοί καθοδηγητές του Κομμουνιστικού Κόμματος ιεροποιούν τον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού ως καθαρά ταξικό και άρα ορθό. Η ένταση των διαφορετικών ερμηνειών προβάλει ανάγλυφα μέσα από τον δημόσιο λαϊκό λόγο που εκφέρεται στα νέα Μέσα και προκαλεί αμηχανία σε όσους επιχειρούν μια όσο το δυνατόν αντικειμενική αποτίμηση.
Πως φτάσαμε στον Εμφύλιο
Ο Εμφύλιος πόλεμος αποτελεί το συγκερασμό των γεωπολιτικών συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων, των κυνικών συμφερόντων των ντόπιων ελίτ που παραδοσιακά ήταν εξαρτημένες από τον ξένο παράγοντα και την ανεπάρκεια των ηγεσιών του Κομμουνιστικού Κόμματος που ξαφνικά τέθηκαν επικεφαλής ενός εντυπωσιακού μαζικού λαϊκού κινήματος.
Η Κατοχή της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα και ο διαμοιρασμός της μεταξύ των Γερμανών, Ιταλών και Βούλγαρων κατακτητών, οδήγησε στη δημιουργία ενός μεγάλου αντιστασιακού κινήματος. Πρωτεργάτες της αντιστασιακής δράσης υπήρξαν είτε παλιοί αξιωματικοί που συγκρότησαν τις φιλελεύθερες αντιστασιακές οργανώσεις, είτε παλιοί κομμουνιστές που είχαν υποστεί καθ’ όλη τη δεκαετία του ’30 σκληρές διώξεις από το αστικό καθεστώς (βενιζελικο και μεταξικό). Η σημαντικότερη αντιστασιακή οργάνωση υπήρξε το ΕΑΜ, με τον ΕΛΑΣ ως το στρατιωτικό του σκέλος. Παράλληλα, οι κατοχικές δυνάμεις δημιούργησαν τα δωσιλογικά σώματα (Ταγματα Ασφαλείας, ΕΕΣ, Χ κ.ά.) και τους ανέθεσαν σε μεγάλο βαθμό την άσκηση της αντικομμουνιστικής πολιτικής εκ μέρους των Ναζί. Η ηγεσία του ΕΑΜ, όπως και η ηγεσία του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο θα ενταχθούν συνειδητά στο συμμαχικό στρατόπεδο και θα κάνουν αδικαιολόγητες παραχωρήσεις τόσο προς τους Βρετανούς όσο και προς το παλιό και φθαρμένο πολιτικό προσωπικό που έχει καταφύγει στην Αίγυπτο. Το αποτέλεσμα θα είναι να εγκλωβιστούν στο βρετανικό σχεδιασμό για την επόμενη μέρα της Απελευθέρωσης και να υποστούν με τον πιο οδυνηρό τρόπο τα επίχειρα της συμβιβαστικής πολιτικής. Θα πέσουν στη βρετανική παγίδα των Δεκεμβριανών και στη συνέχεια θα υπογράψουν τη Συμφωνία της Βάρκιζας, παραδίδοντας ειρηνικά στους Βρετανούς και στους πολιτικούς τους συνεργάτες την υπόλοιπη Ελλάδα. Η υποταγή του ΚΚΕ στους σχεδιασμούς των Βρετανών και της κυβέρνησης των Αθηνών θα είναι τέτοια ώστε θα αποκηρύξει τον Άρη Βελουχιώτη και θα συντελέσει στο χαμό του. Ο Βελουχιώτης εξέφραζε το ένοπλο λαϊκό κίνημα που ανδρώθηκε μέσα στην Κατοχή και κατά πώς φαίνεται, αυτός αλλά και το αντιστασιακό εαμικό κίνημα προσπάθησαν να ξεφύγουν από τον έλεγχο της γραφειοκρατικής ιεραρχίας του ΚΚΕ.
Η Λευκή Τρομοκρατία
Η συνέχεια θα είναι τραγική για τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να εξαλείψουν με κάθε τρόπο τη μεγάλη επιρροή της Αριστεράς. Ίδιος ήταν και ο στόχος του παλιού πολιτικού συστήματος, το οποίο μπροστά στην εμφάνιση ενός ανταγωνιστικού παράγοντα επέλεξε τη συμμαχία. Έτσι δημοκρατικοί και μοναρχικοί, παλιοί βενιζελικοί και μεταξικοί θα κινηθούν μαζί ευνοώντας την ακραία καταστολή της Αριστεράς με την Λευκή Τρομοκρατία που ακολούθησε τα Δεκεμβριανά. Με τον όρο Λευκή Τρομοκρατία εννοούμε την βία που άσκησαν –με τη συνδρομή του επίσημου κράτους πολλές φορές- παρακρατικές ομάδες, που προήλθαν κυρίως από τους δωσίλογους της Κατοχής, κατά όσων θεωρούσαν ότι ήταν μέλη του ΚΚ ή συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση. Ο Θεοχάρης Ροζάκος στο πολύ καλό μεταπτυχιακό του με τίτλο «Η Λευκή Τρομοκρατία στην Ελλάδα (1945-1946): Ο κόσμος της Εθνικοφροσύνης και η αντιμετώπιση του ‘Ερυθρού Κινδύνου’» γράφει: »Όλο αυτό το σκηνικό σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο στήνεται με πολύ προσοχή και μελετημένα από τους Βρετανούς «συμμάχους» και το σύνολο του παλαιού πολιτικού κόσμου με σκοπό την πολιτική τους επικράτηση και πάλι, …..»
Ο Νίκος Ζαχαριάδης ως ο λαοπρόβλητος γενικός γραμματέας του Κόμματος θα πάρει την μοιραία απόφαση να απόσχει απ΄ τις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, με αποτέλεσμα να ανέλθει στην εξουσία η πιο σκληρή αντικομμουνιστική εκδοχή της Δεξιάς και να οργανώσει την επαναφορά της Μοναρχίας. Ο Ζαχαριάδης –στη εξορία του στη Σιβηρία- θα μετανοήσει για εκείνη την απόφαση και θα δηλώσει ότι ήταν λάθος.
Η άγρια τρομοκρατία κατά της Αριστεράς θα οδηγήσει και πάλι στο βουνό χιλιάδες παλιούς αγωνιστές. Ο δρόμος για τον Εμφύλιο είχε ήδη ανοίξει ενισχυμένος τώρα από το περιβάλλον του Ψυχρού Πολέμου, το οποίο οδηγούσε τις κοσμοκράτειρες δυνάμεις σε μια διελκυνστίδα μέχρι θανάτου. Για άλλη μια φορά ο ελληνικός λαός πλήρωσε πανάκριβα τις ανεπάρκειες των ηγεσιών του και την ξενοδουλεία που ιστορικά τις χαρακτήριζε…
———————
(*) διδάκτωρ σύγχρονης ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com/
Λαμπάδιασε ο Γράμμος τον Αύγουστο του 1949
65 χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου πολέμου
Της Βασιλικής Λάζου (*)
Στις 30 Αυγούστου του 1949 στα πρωτοσέλιδα των αθηναϊκών εφημερίδων υπήρχε η είδηση πως το ύψωμα Κάμενικ στο Γράμμο, το τελευταίο προπύργιο του Δημοκρατικού Στρατού, καταλήφθηκε από τον Εθνικό Στρατό. Ήταν το στρατιωτικό τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, της σκληρότατης αυτής αναμέτρησης που είχε ξεκινήσει το 1946 και είχε στοιχίσει τη ζωή χιλιάδων Ελλήνων.
Χάρτης της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, στον οποίο σημειώνονται οι περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος
Η αντίστροφη μέτρηση είχε ξεκινήσει κάποιους μήνες νωρίτερα. Από τέλη Μαρτίου 1949 ο ΔΣΕ έπαψε να υπάρχει ως υπολογίσιμη δύναμη στην Πελοπόννησο. Την ίδια τύχη ακολούθησαν από τα μέσα Μαΐου 1949 οι δυνάμεις του στη Στερεά Ελλάδα παρά τις επιτυχίες τους στην Καρδίτσα και το Καρπενήσι. Ως το καλοκαίρι του 1949, ο κύριος όγκος του ΔΣΕ περιοριζόταν με μικρές εξαιρέσεις στις εστίες που αυτός κατείχε επί των βορειοδυτικών συνόρων της χώρας, στους ορεινούς όγκους του Βίτσι και του Γράμμου. Ελεύθερες από στατικά καθήκοντα φύλαξης και διατήρησης της τάξης και απαλλαγμένες από απειλές στα μετόπισθεν ή κινδύνους αντιπερισπασμών, όλες σχεδόν οι μονάδες εκστρατείας του Εθνικού Στρατού προσανατολίστηκαν προς αυτήν την κατεύθυνση για την πραγματοποίηση της τελικής φάσης του επιχειρησιακού σχεδίου με την κωδική ονομασία «ΠΥΡΣΟΣ»: την κατάληψη των ορεινών αυτών περιοχών, την καταστροφή των δυνάμεων του ΔΣΕ που τις κατείχε και το σφράγισμα των ελληνοαλβανικών συνόρων.
Το κύριο βάρος της επίθεσης ανέλαβε το Στρατηγείο Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας με δύναμη περίπου 200.000 ανδρών και ενισχυμένες μονάδες πυροβολικού, διαβιβάσεων και μηχανικού. Επρόκειτο για μία αξιόμαχη στρατιά η οποία διέθετε σε αφθονία πεδινό και ορεινό πυροβολικό, όλμους, τεθωρακισμένα και άρματα μάχης, ποσότητες εφοδίων και νέα όπλα, όπως ‘μπαζούκας’ και βόμβες ναπάλμ. Κυρίως, όμως, διέθετε κατ’ αποκλειστικότητα Αεροπορία με εκατό περίπου αεροπλάνα Spitfire και τα άρτι αφιχθέντα στην Ελλάδα βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως Helldiver .
Απέναντι σε αυτές τις δυνάμεις ο ΔΣΕ αντέταξε 15.000 μαχητές, άνδρες και γυναίκες, περιορισμένη δύναμη πυρός και πενιχρά πολεμικά μέσα. Αν και οι μονάδες του αντιμετώπιζαν προβλήματα συνοχής και ποιότητας και οι εφεδρείες ήταν σχεδόν ανύπαρκτες, το αξιόμαχο της δύναμής του διατηρούνταν χάρη στο ομοιογενές και πειθαρχημένο σώμα στελεχών, την ύπαρξη κάποιων επίλεκτων μονάδων πιο καλά στελεχωμένων και εξοπλισμένων, καθώς και την οργάνωση της διάταξης των μαχητών γύρω από ισχυρές βάσεις πυρός – πολυβολεία.
Οι αντίπαλες δυνάμεις ήταν εξαιρετικά άνισες μεταξύ τους, με συντριπτική την υπεροχή του Εθνικού Στρατού όχι μόνο σε έμψυχο υλικό, αλλά και στην ποσότητα και την ποιότητα του οπλισμού. Η στρατιωτική βοήθεια που έφτανε στο ΔΣΕ από τις γειτονικές Λαϊκές Δημοκρατίες ούτε κατ’ ελάχιστο δεν μπορούσε να συγκριθεί με την πλουσιοπάροχη αμερικανική βοήθεια προς τον Εθνικό Στρατό. Το γεγονός αυτό απέβη καθοριστικό για την έκβαση των επιχειρήσεων, πόσω μάλλον όταν οι δύο αντίπαλοι έμελλε να συγκρουσθούν όχι πια με τους όρους του ανταρτοπολέμου, αλλά σε τακτική αναμέτρηση.
Στις 24 Αυγούστου 1949 ο «ΠΥΡΣΟΣ Γ» βάζει φωτιά στις κορυφές του Γράμμου. «Λαμπαδιασμένος ο Γράμμος τραντάζεται από τις μαζικές εκρήξεις των ολοήμερων βομβαρδισμών. Μια απερίγραπτη γιγαντομαχία διεξάγεται. Τα τμήματά μας μάχονται σκληρά με αφάνταστο ηρωισμό και αυτοθυσία, με άνισους όρους, πολλές φορές κυκλωμένα και μεμονωμένα, μέσα σε μια λάβα φωτιάς και σίδερου. Δεν παραδίνονται, όμως, πολεμάνε, σπάζουν κλοιούς και συμπτύσσονται μέσα από τις εχθρικές δυνάμεις», γράφει ο Θανάσης Ανάγνου, διευθυντής τότε του 3ου Επιτελικού Γραφείου της 9ης μεραρχίας του ΔΣΕ.
Την επόμενη κιόλας ημέρα, ωστόσο, μία μεραρχία του Εθνικού Στρατού κατορθώνει να υπερκεράσει τη γραμμή άμυνας του ΔΣΕ, να εγκατασταθεί μεταξύ της συνοριακής γραμμής και των μονάδων του ΔΣΕ και να βρεθεί στα μετόπισθεν του αντάρτικου στρατού, όπου κατέλαβε την Πόρτα Οσμάν, κύριο σημείο εξόδου των μαχητών του ΔΣΕ προς την Αλβανία. Παρά τις δυσκολίες που προκαλούσαν το διακεκομμένο έδαφος, η ναρκοθέτηση του εδάφους και προβλήματα στην υποστήριξη του πυροβολικού και της αεροπορίας, ο Εθνικός Στρατός κατόρθωσε να καταλάβει την κορυφογραμμή του Γράμμου στις 28 Αυγούστου 1949.
Απέναντι στον κίνδυνο να αποκλειστεί και η μοναδική απομένουσα δίοδος Μπάρα, και οι δυνάμεις του ΔΣΕ να βρεθούν περικυκλωμένες, το Πολιτικό Γραφείο του KKE τις διέταξε να εκκενώσουν τον Γράμμο και να περάσουν στην Αλβανία. «Τη νύχτα της 29ης Αυγούστου 1949», γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας, «με τη βοήθεια όλων των στελεχών του ΔΣΕ και ιδιαίτερα των μελών της ΚΕ του ΚΚΕ, περάσαμε στην Αλβανία, οργανωμένα, χωρίς ο κυβερνητικός στρατός να εξοντώσει ή να συλλάβει αιχμαλώτους έστω και ένα μικρό τμήμα του ΔΣΕ. Έπιασε μόνο μεμονωμένους μαχητές μας που ξεκόπηκαν από τις μονάδες τους κι έχασαν τον προσανατολισμό τους». Στην πολιτική προσφυγιά βρέθηκαν εκτός από τα τμήματα του ΔΣΕ και χιλιάδες πολίτες που υποστήριζαν τον αγώνα του (υπολογίζονται περίπου 56.000 άτομα), οι οποίοι κατανεμήθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες.
Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος συνιστά μαζί με τη Μικρασιατική καταστροφή ένα από τα πιο τραυματικά επεισόδια της ελληνικής ιστορίας. Δεν αποτέλεσε απλά μια τρίχρονη στρατιωτική σύρραξη με βάση ένα προαποφασισμένο σχέδιο αλλά υπήρξε μια βαθύτατα πολιτική σύγκρουση με ολοκληρωτικό χαρακτήρα ανάμεσα σε αντιτιθέμενα κοινωνικά και ταξικά συμφέροντα. Απόρροια των πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών της Κατοχής συνιστά το πρώτο ‘θερμό επεισόδιο του ψυχρού πολέμου’ με το δίπολο φασισμός – αντιφασισμός να μετασχηματίζεται στο πλαίσιο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης στην αντίθεση κομμουνισμός – αντικομμουνισμός.
Αν και στρατιωτικά μπορούμε να ερμηνεύσουμε την έκβαση της αναμέτρησης βασισμένοι στον δραματικά αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων σε βάρος του Δημοκρατικού Στρατού, η απάντηση στο ερώτημα γιατί νίκησε ο Εθνικός Στρατός και χάθηκε ο πόλεμος για το ΔΣΕ δεν είναι τόσο αυτονόητη. Οι ερμηνείες που έχουν δοθεί είναι πολλαπλές και συχνά αντικρουόμενες και αποδίδουν τα αίτια της ήττας τόσο σε εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς παράγοντες. Στην 6η Ολομέλεια που συγκάλεσε η ηγεσία του ΚΚΕ στις 9 Οκτωβρίου 1949 για να εκτιμήσει τις αιτίες της «υποχώρησης» και να θέσει τα νέα καθήκοντα ενόψει της κατάστασης που είχε διαμορφωθεί τα αίτια αποδόθηκαν στην αδυναμία επίλυσης του ζητήματος των εφεδρειών και του ανεφοδιασμού, ιδιαιτέρα στα τμήματα του ΔΣΕ της Νότιας Ελλάδας, στη βοήθεια των Βρετανών και των Αμερικανών και στην «προδοσία του Τίτο». Στις ολομέλειες και συνδιασκέψεις το κόμματος που ακολούθησαν κυριάρχησε η άποψη του Ζαχαριάδη, για την ορθότητα της θέσης της καθοδήγησης αλλά την κακή της υλοποίηση, και το σύνθημα «με το όπλο παρά πόδα»: η ήττα ήταν προσωρινή, η υποχώρηση του ΔΣΕ ένας τακτικός ελιγμός ενώ επίκειται νέος γύρος ένοπλης πάλης.
Κρίνοντας εκ των υστέρων, η καθυστερημένη απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΕ για ένοπλη μορφή πάλης, παρά την ύπαρξη ομάδων ένοπλων καταδιωκόμενων στα ορεινά, είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος στην ανάπτυξη του ΔΣΕ ενώ έδωσε τη δυνατότητα στον Εθνικό Στρατό να οργανωθεί και να ενισχυθεί με την βρετανική και την αμερικανική υποστήριξη. Το πρόβλημα των εφεδρειών επιτάθηκε με την αναγκαστική μετακίνηση 700.000 ανθρώπων από τα ορεινά στις πόλεις γεγονός που στέρησε το ΔΣΕ από πηγές εφοδιασμού και πληροφόρησης. Η μερική εγκατάλειψη της αντάρτικης τακτικής και η ρήξη Τίτο-Στάλιν συνέτεινε στο να χάσει ο ΔΣΕ το μηχανισμό στήριξης και ενότητας των δυνάμεών του ενώ το κλείσιμο των συνόρων, δυο μήνες πριν την κατάρρευση, απλώς επιτάχυνε το αναπόφευκτο.
Αν και στρατιωτικά η έκβαση του πολέμου κρίθηκε στις κορυφές του Γράμμου τον Αύγουστο 1949, ο Εμφύλιος και το πνεύμα του εξακολούθησαν να βρίσκονται στο προσκήνιο για ένα τέταρτο του αιώνα ακόμη. Η συνέχιση, αν και σε μικρότερη κλίμακα, των εκτελέσεων, η ύπαρξη χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων και στρατοπέδων συγκέντρωσης όπως η Μακρόνησος, οι καθημερινές διώξεις, η αστυνομική επιτήρηση, τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων και η ύπαρξη και δράση του παρακράτους μαρτυρούν ένα μετεμφυλιακό κράτος σε μόνιμη κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, όπου η καταδίωξη κάθε κομμουνιστικής δραστηριότητας, έννοια με αρκετά διασταλτικό χαρακτήρα, ρύθμιζε την πολιτική και κοινωνική ζωή.
Η άρση των κληροδοτημάτων του Εμφυλίου ήρθε το 1974 και επισήμως μόλις το 1989. Η «εθνοενωτική αφήγηση» της δεκαετίας του 1980 μέσω της υπέρβασης των αντιθέσεων που γέννησε ο εμφύλιος πόλεμος, η έκρηξη του επιστημονικού και δημόσιου ενδιαφέροντος τις επόμενες δεκαετίες και η εν εξελίξει προσπάθεια αναθεώρησης της ιστορίας με την επαναφορά ψυχροπολεμικών επιχειρημάτων καταδεικνύουν ότι ο Εμφύλιος Πόλεμος και τα πολιτικά του διακυβεύματα κάθε άλλο παρά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας πέρασαν.
—————————–
(*) ιστορικός
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη 
Η πρώτη αεροπειρατεία, παγκοσμίως, από 6 Θεσσαλονικείς και η ταινία ΄΄ΚΛΟΙΟΣ΄΄
Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1948 το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ελευθερία» στα περίπτερα, έγραφε με έντονα, κεφαλαία γράμματα, «ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΝ ΩΔΗΓΗΘΗ ΒΙΑΙΩΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΕΡΒΙΑΝ».
Ήταν η πρώτη καταγεγραμμένη αεροπειρατεία σε πτήση που εκτελούσε επιβατικό δρομολόγιο στον κόσμο. Δράστες ήταν 6 μαθητές της τάξης του Γυμνασίου από τη Θεσσαλονίκη, όλοι τους παιδιά αστικών οικογενειών και πρώην μέλη της Ε.Π.Ο.Ν. Στόχος τους να καταφέρουν να περάσουν μέσα από τη Γιουγκοσλαβία στο μέτωπο του Γράμμου και να ενωθούν με τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος.
Ήταν η εποχή που ο ελληνικός Εμφύλιος μαίνονταν και η αριστερά διώκονταν βιαίως από τις κυβερνητικές δυνάμεις, ενώ οι δρόμοι για το βουνό ήταν αποκομμένοι. Με τη δικαιολογία ότι θα δώσουν εξετάσεις για το Πολυτεχνείο, οι πρώτοι αεροπειρατές της ιστορίας, οι Αλέξανδρος και Δημήτριος Κουφοδάκης (ετών 21 και 23 αντίστοιχα), Αχιλλέας Κλετιμλίδης (ετών 19), Αντώνης Βογιάζος (ετών 18), Γιώργος Κέλας (ετών 17) και Σπύρος Χειλμιάδης (ετών 18), κατέβηκαν αρχικά στη… στην Αθήνα. Αυτή ήταν μόνο η αρχή από το παράτολμο και καινοφανές σχέδιό τους….
Το 1987 οι κρίσιμες στιγμές από την πρώτη αεροπειρατεία αναβίωσαν στη μεγάλη οθόνη από το σκηνοθέτη Κώστα Κουτσομύτη, στην ταινία «Ο Κλοιός»…
ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΤΑΙΝΙΑ
Στις 13 Σεπτεμβρίου και ώρα 13:15, οι 6 νέοι θα επιβιβαστούν από το αεροδρόμιο του Ελληνικού σε ένα αεροσκάφος της TAE, (της πρώτης ιδιωτικής αεροπορικής εταιρείας – Τεχνικαί Αεροπορικαί Εκμεταλλεύσεις), με δρομολόγιο Αθήνα – Θεσσαλονίκη. Μεταξύ των ονομάτων των 21 επιβατών, ήταν και αυτό του βουλευτή Ιωάννη Αποστόλου.
H πρώτη ιδιωτική αεροπορική εταιρεία ήταν η Τ.Α.Ε, Τεχνικαί Αεροπορικαί Εκμεταλλεύσεις και πραγματοποιούσε το δρομολόγιο Αθήνα – Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια της πτήσης και ενώ το αεροπλάνο βρίσκονταν πάνω από τη Σκύρο, τέσσερις από τους νεαρούς εισέβαλαν στο πιλοτήριο και οπλισμένοι με σουγιάδες και ένα μπουκάλι γκαζόζας, ζήτησαν από τον πιλότο να αλλάξει προορισμό και να προσγειώσει το σκάφος στο Βελιγράδι.
Ακολούθησε συμπλοκή στο πιλοτήριο με το συγκυβερνήτη, ενώ μέσα σε εκείνο το διάστημα ο ασυρματιστής πρόλαβε να αναφέρει το συμβάν. Η εντολή που έλαβε είναι να «επιστρέψει το αεροπλάνο πάση θυσία αμέσως εις Θεσσαλονίκην».
Ταυτόχρονα, απογειώθηκαν πολεμικά σκάφη τύπου SPITFIRE για να αποτρέψουν την αεροπειρατεία, αλλά ήταν ήδη αργά. Το επόμενο μήνυμα που εξέπεμψε ο ασύρματος ήταν «Είμεθα προσγειωμένοι Όφτσε Πόλε 60 χλμ. Νοτιοανατολικά Σκοπίων».
Πολεμικά σκάφη τύπου SPITFIRE σηκώθηκαν από το αεροδρόμιο των Ιωαννίνων για να αποτρέψουν την αεροπειρατεία στο επιβατικό της ΤΑΕ Η Η επιστροφή του αεροσκάφους σε ελληνικό έδαφος σηματοδότησε μια σειρά από ανακρίσεις, από τον ίδιο τον υπουργό Αεροπορίας, ενώ επιρρίφθηκαν ευθύνες και στους πιλότους που δεν κατάφεραν να παραπλανήσουν τους αεροπειρατές και να προσγειώσουν το σκάφος σε Ελληνικό έδαφος. Τέθηκαν σε διαθεσιμότητα και προφυλακίστηκαν.
Οι 6 νεαροί που κατάφεραν να φτάσουν με τρένο στα Σκόπια, δικάσθηκαν ερήμην και κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάσθηκαν σε θάνατο. Διώξεις και φυλακές γνώρισαν και οι οικογένειές τους, που δε γνώριζαν τίποτα για τις προθέσεις των παιδιών τους. Ως αποτέλεσμα της πρώτης αεροπειρατείας στον κόσμο, ήταν η εντατικοποίηση των ελέγχων στα αεροδρόμια και η λειτουργία τους στο εξής σε αυστηρότερο πλαίσιο….
Από τους 6 νεαρούς αεροπειρατές, ο πιο γνωστός σήμερα είναι ο Αντώνης Βογιάζος, σκηνοθέτης και μεταφραστής του έργου του Λένιν στα ελληνικά.
Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Οι έξι νεαροί καταδικάσθηκαν ερήμην σε θάνατο. Ωστόσο κατάφεραν να ενταχθούν στο Δημοκρατικό Στρατό και να λάβουν μέρος στις τελευταίες μέρες του εμφυλίου. Αναλυτικά είχαν την εξής διαδρομή στη ζωή.
Αχιλλέας Κελτεμλίδης 21 έτους: Δεν τον καταζητούσε η ασφάλεια. Ο θείος του ήταν βουλευτής της ΕΔΑ. Συμμετείχε στην αεροπειρατεία σε ένδειξη αλληλεγγύης στους συντρόφους του. Σκοτώθηκε σε μάχη στο Κιλκίς. Του έκοψαν το κεφάλι και το άφησαν του σε κοινή θέα για παραδειγματισμό.
Σταύρος Χελμιαδης 19 ετών: Αυτός είχε πρώτος την ιδέα για την κατάληψη του αεροπλάνου. Έχασε τη ζωή του σε μάχη στο Μπικοβικ την πρωτοχρονιά του 1949.
Χαράλαμπος και Αλέξανδρος Κουφουδακης 23 και 21 έτους: Απόφοιτοι του αμερικανικού κολεγίου άλλα στιγματισμένοι καθώς ο πατέρας τους ήταν εξόριστος. Λαβώθηκαν στη μάχη και πέρασαν στη Γιουγκοσλαβία με σοβαρά τραύματα. Με τη λήξη του εμφύλιου έφυγαν προσφυγές στη Τσεχοσλοβακία. Ο Αλέξης σπούδασε χημικός. Κατά την επιστροφή του το 1985 στην Ελλάδα εργάστηκε στο Δημόκριτο. Ο Χαράλαμπος σπούδασε οικονομικά. Επαναπατρίστηκε το 1978 και εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα. Από τους 6 είναι οι μόνοι που ζούσαν μέχρι το 2004. Άνθρωποι σεμνοί, χαμηλών τόνων δεν θέλουν να μιλάνε για την αεροπειρατεία. Υποστηρίζουν ότι κατά την διάρκεια του εμφύλιου σπαραγμού υπήρξαν άλλες ενέργειες πιο ηρωικές και ουσιαστικές. Η δική τους πράξη όμως δεν ήταν ένα ασήμαντο πλήγμα.
Γιώργος Κέλλας 17 ετών: Μπλόφαρε μέσα στο αεροπλάνο λέγοντας ότι θα το ανατινάξει. Με τη λήξη του εμφυλίου δραπέτευσε στη Ρουμανία. Σπούδασε ιστορία επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη πριν τη χούντα και πέθανε το 1985.
Αντώνης Βογιάζος 18 ετών: Όταν το κομμουνιστικό κόμμα έδωσε εντολή να τεθούν τα όπλα «παρά πόδα» πέρασε στη σοβιετική ένωση όπου σπούδασε κινηματογράφο κι επέστρεψε στη Ελλάδα το 1976, σταδιοδρομώντας ως σκηνοθέτης. Πέθανε στο σπίτι του στην Αθήνα ανήμερα του Αγίου Ιωάννη το 1992 καθώς παρακολουθούσε στην τηλεόραση την κατάρρευση της σοβιετικής ένωσης.
ΑΥΓΗ
Εν μέσω εμφυλίου, με ανοιχτό το μέτωπο στον Γράμμο όπου αιμορραγούν τόσο ο τακτικός Ελληνικός Στρατός όσο και ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, οι νεαροί αεροπειρατές, μέλη της Οργάνωσης Κομουνιστικών Νεολαιών από το 1944 και της ΕΠΟΝ, θέλουν να συνταχθούν με τις λιγοστές πια δυνάμεις του ΔΣΕ. Οι κυβερνητικές δυνάμεις όμως έχουν αποκόψει τα περάσματα. Η παρέα βάζει μπροστά αυτό το τολμηρό και χωρίς προηγούμενο σχέδιο.
Ζητούν από τον πιλότο, να τους μεταφέρει στο Βελιγράδι. Τελικά, το αεροπλάνο προσγειώνεται 60 χιλιόμετρα έξω από τα Σκόπια. Οι νεαροί αεροπειρατές γίνονται δεκτοί από τις αρχές και προωθούνται στο μέτωπο του Γράμμου και τον ΔΣΕ. Το αεροπλάνο με τους υπόλοιπους επιβάτες, επιστρέφει στην Ελλάδα.
Η προπαγάνδα της εποχής, οργίασε για αυτήν την ανήκουστη πράξη των «εαμοβουλγάρων προδοτών». Οι νέοι καταδικάσθηκαν ερήμην σε θάνατο, ενώ σε περιπέτειες μεγάλες μπήκαν και οι οικογένειές τους, που προφανώς αγνοούσαν τα πάντα!
Ο Κώστας Κουτσομύτης, πολλά χρόνια μετά, το 1987 έκανε την ιστορία αυτή ταινία με τίτλο «Ο Κλοιός».
Σαράντα δύο χρόνια μετά την πρώτη αυτή αεροπειρατεία, δέχομαι ένα τηλεφώνημα από το «Θέατρο της Δευτέρας» της ΕΡΤ. Με ρώτησαν αν ήθελα να πρωταγωνιστήσω στην παραγωγή που ετοίμαζαν με τα «Εγκαίνια» του Γιάννη Χρυσούλη. Ήμουν επιλογή του σκηνοθέτη. Δέχτηκα αμέσως τιμώντας την επιλογή, την πένα του συγγραφέα, αλλά και γιατί δεν με καλούσαν και συχνά από το κρατικό κανάλι για συνεργασία. Περίμενα λοιπόν. Και περίμενα πολύ. Έμαθα, ότι τον ρόλο θα τον έκανε τελικά ένας άλλος ηθοποιός, με περισσότερες συνεργασίες με την εκπομπή. Το ξέχασα. Μετά από μήνες, χτυπάει το τηλέφωνο. Μια ευγενική και συνεσταλμένη φωνή στην άλλη άκρη μου συστήνεται: Αντώνης Βογιάζος.
Αλήθεια, τι έγιναν οι αεροπειρατές του ’48; Ο Σπύρος Χελμειάδης, αγνοείται από το 1949. Οι υπόλοιποι, κατόρθωσαν να περάσουν στις χώρες του τέως υπαρκτού. Ο Βογιάζος, γνώστης ήδη τριών γλωσσών, σπουδάζει σκηνοθεσία στην ΕΣΣΔ και γίνεται ο επίσημος μεταφραστής των έργων του Λένιν στα ελληνικά. Παράλληλα συνεργάζεται με την σοβιετική τηλεόραση, σκηνοθετώντας πολλές ταινίες γι’ αυτήν. Αυτός λοιπόν ο «αιμοσταγής» νέος, επέλεξε στον δρόμο προς την ελευθερία που είχε μπροστά του, να συναντήσει το θέατρο, τη λογοτεχνία, τις τέχνες. Και η «ανάπηρη ελευθερία» τον στέλνει ξανά πίσω στην Ελλάδα με τη μεταπολίτευση, να μεταφράσει, να σκηνοθετήσει και να ολοκληρώσει εκείνο το ημιτελές ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη προς την Αθήνα.
Για την ελληνική τηλεόραση σκηνοθετεί θεατρικές παραστάσεις και σειρές. Η πιο γνωστή από αυτές, «Ο φωτογράφος του χωριού» γυρισμένη στη Βίνιανη του Παρνασσού. Σημαντική και η ιστορική σειρά του: «Το χρονικό της Εθνικής Αντίστασης».
Γνώστης του τρόπου λειτουργίας των δομών του πολιτισμού της ΕΣΣΔ μας παραδίδει μεταφράσεις κειμένων χρήσιμων και για τη θεωρία της αισθητικής, αλλά και από ιστορική πλευρά. Η κρατική και κομματική πολιτική του ΚΚΣΕ για θέματα τέχνης και πολιτισμού, παρουσιάζονται στο «Σοσιαλισμός και κουλτούρα» που περιλαμβάνει προβληματισμούς και ρεύματα στη μετεπαναστατική Ρωσία 1917 – 1923, ( Θεμέλιο 1979). Ανάμεσα στις πολλές μεταφράσεις του, ξεχωρίζουν τα «Κείμενα για το Θέατρο» του Βσέβολοντ Εμίλιεβιτς Μέγιερχολντ ( Ιθάκη 1982). Η σκηνοθετική δημιουργία αλλά και η προσωπικότητα αυτής της μέγιστης μορφής του διεθνούς θεάτρου, αποδίδονται με τη «μεσολάβηση» του Βογιάζου στη γλώσσα μας με τρόπο μοναδικό. Ο μεταφραστής είναι φανερό ότι αγαπάει τον Μέγιερχολντ και με ενθουσιασμό και λαχτάρα παρουσιάζει αποσπάσματα της θεωρητικής του εργασίας αλλά και της καλλιτεχνικής του πρακτικής.
Πίσω λοιπόν στο τηλεφώνημα. Στην άλλη άκρη της γραμμής υπήρχε εκείνος ο παλιός αεροπειρατής, που ρωτούσε : «Αν έχετε τώρα χρόνο να παίξετε, μιας και ο άλλος ηθοποιός είχε την ατυχία να σπάσει το πόδι του και αδυνατεί να συνεχίσει…». Του είχαν μεταφέρει πως αρνήθηκα γιατί δεν είχα χρόνο…
Πηγαίνοντας στην πρώτη πρόβα αναρωτιόμουν πώς θα είναι αυτός ο ταραξίας, ο τρομοκράτης, ο αιμοσταγής. Συνάντησα έναν άνδρα μετρίου αναστήματος, διοπτροφόρο, με ένα πρόσωπο ταλαιπωρημένο, πράο, και μια ματιά που απέπνεε καλοσύνη, γνώση της ζωής και απέραντη μεγαλοψυχία. Η βαθιά του καλλιέργεια, ήταν καλά κρυμμένη ώστε να σε εμπνέει χωρίς να σου επιβάλλεται. Η εμπειρία ζωής του γινόταν λεπτομέρεια για την υποκριτική του ηθοποιού, για τη σύλληψη του σκηνογράφου για την τρυφεράδα του πλάνου. Κάναμε μαζί τα «Εγκαίνια». Τον θυμάμαι με απέραντο θαυμασμό και ευγνωμοσύνη.
Ο Αντώνης Βογιάζος, ο αεροπειρατής που συνάντησε τον Μέγερχολντ, έφυγε βιαστικά, το 1992. Πέρασε από εδώ υπερασπίζοντας κάθε στιγμή τα πιστεύω και τα όνειρά του. Το πάθος για δημιουργία του νεολαίου του 1948 δεν τον εγκατέλειψε ποτέ…
http://arxiokallari.blogspot.gr/2014/07/6.html#more
Οι Η.Π.Α στην Ελλάδα 1946-1949
Απόσπασμα από τη μελέτη Η Βρετανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ελλάδα, 1945-9, δημοσιευμένο στο συλλογικό τόμο: Ο Ελληνικός Εμφύλιος 1943-1950 – Μελέτες για την πόλωση, υπό την επιμέλεια του David Close
Πολιτικές προοπτικές και στόχοι
Μέχρι το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, οι ΗΠΑ δεν διέθεταν κάτι που να μοιάζει έστω κι από μακριά με επίσημη πολιτική για την Ελλάδα. Βέβαια, από επίσημα χείλη είχαν εκφραστεί διάφορες περιστασιακές εκφράσεις συμπάθειας για τον αγώνα της ανεξαρτησίας του ελληνικού έθνους, και μετά το 1921 η Αμερική είχε δώσει σημαντική οικονομική και διοικητική υποστήριξη στις προσπάθειες της Κοινωνίας των Εθνών για την επανεγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Υπήρχε ακόμα και κάποιο ενδιαφέρον για την ελληνική αγορά, όπου θα μπορούσαν ίσως να διατεθούν ορισμένα αμερικανικά προϊόντα. Και πολλοί ιδιώτες Αμερικανοί ασχολούνταν με εκπαιδευτικά, ανθρωπιστικά και αρχαιολογικά προγράμματα. Ωστόσο, η Ελλάδα, όπως κι ολόκληρη η νοτιοανατολική Ευρώπη, βρισκόταν έξω από τον κύκλο των αμερικανικών συμφερόντων και οι πολιτικές εξελίξεις σ’ αυτή τη χώρα δε γεννούσαν κανένα ενδιαφέρον ή ανησυχία στην Ουάσιγκτον. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν έπρεπε ν’ αναγνωριστεί η Ελλάδα σαν ένας γενναίος, αν και μικρός σύμμαχος, η Ουάσιγκτον απέφυγε οποιαδήποτε ενεργό ανάμιξη στις ελληνικές υποθέσεις, κι αντιστάθηκε στις προσπάθειες για εξασφάλιση αμερικανικής οικονομικής βοήθειας για την ανακούφιση και ανοικοδόμηση της Ελλάδας, πέρα από τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει μέσω της UNRRA.
Στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν ν’ αποφεύγουν την άμεση ανάμιξη στα κατ’ εξοχήν ελληνικά ζητήματα. Όμως, αυξανόταν συνεχώς το ενδιαφέρον τους για τις ευρύτερες πολιτικές προοπτικές, στο πλαίσιο των οποίων η Ελλάδα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος πειράματος. Έτσι, ταραγμένη εξαιτίας της σοβιετικής συμπεριφοράς στην ανατολική Ευρώπη, η κυβέρνηση Τρούμαν αντιμετώπισε την ανάγκη να στηρίξει τη διακήρυξη της Γιάλτας για την απελευθερωμένη Ευρώπη, σύμφωνα με την οποία οι τρεις μεγάλοι Σύμμαχοι αναλάμβαναν να επιβλέψουν την αποκατάσταση της δημοκρατίας σε κράτη προσφάτως απελευθερωμένα από την εχθρική κατοχή. Κι έτσι, οι ΗΠΑ βοήθησαν στην επίβλεψη των βουλευτικών εκλογών στην Ελλάδα, συνεργαζόμενες με την Αγγλία και τη Γαλλία. Η Σοβιετική Ένωση αρνήθηκε να συμμετάσχει. Όπως ήταν φυσικό, αυτό προκάλεσε την άσκηση σημαντικής, αν και σπασμωδικής, επιρροής στην ελληνική πολιτική σκηνή, μέσω κυρίως Βρετανών αξιωματούχων, κι άνοιξε το δρόμο για ένα περισσότερο επεμβατικό ρόλο στα κατοπινά χρόνια. Επίσης, παρά την προηγούμενη αντιπάθεια για την «τυραννική τακτική» και τα «ανακατώματα» της Αγγλίας στις ελληνικές υποθέσεις, οι Αμερικανοί επίσημοι θεωρούσαν την Αγγλία ουσιαστικό στοιχείο στη μεταπολεμική παγκόσμια τάξη που επιθυμούσαν να οικοδομήσουν οι ΗΠΑ. Κι έτσι, η αγγλική πολιτική στην Ελλάδα και τα Ηνωμένα Έθνη (όπου εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε επίπεδο πολέμου λέξεων μεταξύ Λονδίνου και Μόσχας το «Ελληνικό Πρόβλημα»), αντιμετωπίστηκε με συμπάθεια στην Ουάσιγκτον. Πιο σημαντικό, όμως, ήταν το ότι η Ελλάδα έγινε αντικείμενο αμερικανικού ενδιαφέροντος μόνο όταν η κυβέρνηση Τρούμαν πείστηκε ότι ο ελληνικός πόλεμος ήταν άμεσο αποτέλεσμα της διαμάχης Ανατολής-Δύσης που είχε προκαλέσει ο σοβιετικός επεκτατισμός, κι οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες να σπεύσουν σε βοήθεια της Ευρώπης. Σύμφωνα με τα λόγια Αμερικανού επισήμου, η Ελλάδα είχε γίνει «ο δοκιμαστικός σωλήνας τον οποίο παρακολουθούν οι λαοί όλου του κόσμου για να διαπιστώσουν αν η αποφασιστικότητα των Δυτικών Δυνάμεων ν’ αντισταθούν στην επιθετικότητα, είναι ίση με εκείνη του διεθνούς Κομμουνισμού που θέλει ν’ αποκτήσει νέες περιοχές και νέες βάσεις για παραπέρα επιθετικότητα. Είμαστε πεπεισμένοι ότι αν οι Ηνωμένες Πολιτείες επιτρέψουν την κατάκτηση της Ελλάδας, οι λαοί, και ιδίως εκείνοι της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, θα βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα και θα πληγούν από αβεβαιότητα και σύγχυση παρόμοιες μ’ εκείνες που επικρατούν στην Ελλάδα σήμερα». Με δυο λόγια, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν σκοπό να εμποδίσουν μια παραπέρα σοβιετική επέκταση, η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει ένα σημαντικό πεδίο μάχης, κι ο εμφύλιός της η πρώτη μεγάλη αψιμαχία.
Τις παραμονές της ομιλίας του Προέδρου Τρούμαν στις 12 Μαρτίου 1947 (με την οποία η πολιτική της ανάσχεσης παρουσιάστηκε με πολύ θολούς και βαρύτατα ιδεολογικούς όρους), ο ξεκάθαρος στόχος της αμερικανικής κυβέρνησης θα ήταν «η ήττα των Σοβιετικών στις προσπάθειές τους να καταστρέψουν την πολιτική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας… Κατά συνέπεια, οι ΗΠΑ πρέπει να κάνουν πλήρη χρήση της πολιτικής, οικονομικής και, αν χρειαστεί, και της στρατιωτικής δύναμής τους, μ’ όποιον τρόπο θα είναι περισσότερο πρόσφορος για να μην βρεθεί η Ελλάδα κάτω από την κυριαρχία της ΕΣΣΔ, είτε ύστερα από εξωτερική ένοπλη επίθεση, είτε μέσω κομμουνιστικών κινήσεων κατόπιν προτροπής της ΕΣΣΔ στο εσωτερικό της Ελλάδας, και εφόσον η νομίμως εκλεγμένη κυβέρνηση της Ελλάδας επιδεικνύει αποφασιστικότητα στην αντιμετώπιση μιας τέτοιας κομμουνιστικής επιθετικότητας». Και σύμφωνα μ’ όλα αυτά, οι αξιωματούχοι της Ουάσιγκτον βάλθηκαν να δημιουργήσουν τις συνθήκες που εκείνοι θεωρούσαν απαραίτητες για την επιτυχία τούτης της πολιτικής.
Η εφαρμογή
Πρώτα απ’ όλα, για να είναι άξια οποιουδήποτε είδους αμερικανικής υποστήριξης, η κυβέρνηση της Αθήνας έπρεπε ν’ απομακρυνθεί από τον έλεγχο της Δεξιάς και να ανατεθεί σε μια πλατιά συμμαχία αντικομμουνιστικών ομάδων που θα μπορούσε να τερματίσει τις υπερβολές των δεξιών και ν’ αποκαταστήσει μια επίφαση, έστω, νομιμότητας και δημοκρατικής διακυβέρνησης. Έγιναν λοιπόν προτροπές προς τους Έλληνες πολιτικούς να συνεργαστούν στο σχηματισμό μιας κυβέρνησης «με όσο το δυνατόν ευρύτερη βάση, όλων των πατριωτικών και υπέρ της νομιμότητας κομμάτων». Μια τέτοια πολιτική αναμόρφωση στην κορυφή, θα στερούσε από τους αντάρτες τη λαϊκή υποστήριξη και θα τους χαρακτήριζε πιο καθαρά ως εχθρούς του έθνους και όργανα του Σλαβοκομμουνισμού. Θα μπορούσε ακόμα να βάλει τέρμα στις διαιρέσεις των «εθνικοφρόνων», να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την ανταρσία και να ξεκινήσει τη διαδικασία της εθνικής συμφιλίωσης και της οικονομικής ανόρθωσης. Κι ακόμα, θα έκανε την ελληνική κυβέρνηση ν’ ανταποκρίνεται πιο θετικά στις αμερικανικές συμβουλές και θα σταματούσε τις επικρίσεις που ακούγονταν στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ότι η κυβέρνηση Τρούμαν πήγαινε να βοηθήσει ένα αντιδραστικό καθεστώς.
Ακόμα όμως κι αν μπορούσε να δημιουργηθεί μια ιδανική κυβέρνηση συνασπισμού,επιτυχία της θα ήταν αμφίβολη, εφόσον θα έπρεπε να εργαστεί με μια αποθαρρημένη, καταπτοημένη, κομματικοποιημένη και ανεπαρκή κρατική γραφειοκρατία, όπως είχε ανακαλύψει ήδη με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο η βρετανική εμπειρία. Κατά συνέπεια, για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα του προτεινόμενου προγράμματος βοηθείας, και κυρίως στους τομείς της οικονομίας και της ασφάλειας, έπρεπε Αμερικανοί αξιωματούχοι ν’ αναλάβουν τον έλεγχο βασικών κυβερνητικών λειτουργιών στην Αθήνα. Τέλος, αφού στόχος της Ουάσιγκτον ήταν να προστατέψει την Ελλάδα ενάντια στην εξωτερική και εσωτερική κομμουνιστική επιθετικότητα, ήταν «εκ των ων ουκ άνευ» να κρατηθούν μακριά οι ξένοι εχθροί της Ελλάδας και να νικηθούν τα ντόπια παρακλάδια τους. Έτσι, οι ΗΠΑ προειδοποίησαν αυστηρά και επανειλημμένα τα καθεστώτα του Σοβιετικού Μπλοκ να μην αναγνωρίσουν την κομμουνιστική «κυβέρνηση» του βουνού, και στη συνέχεια ανέλαβαν δραστήριο ρόλο στις προσπάθειες του ΟΗΕ για εντοπισμό της ξένης βοήθειας που έπαιρναν οι Έλληνες αντάρτες. Και περισσότερο επί της ουσίας, η Ουάσιγκτον πήρε από το Λονδίνο το έργο της χρηματοδότησης, εφοδιασμού και διεύθυνσης των δυνάμεων της ελληνικής κυβέρνησης στον πόλεμό τους κατά του κομμουνιστικού Δημοκρατικού Στρατού. Και παρόλο που οι κατοπινοί επικριτές της αμερικανικής πολιτικής έχουν δίκιο όταν λένε πως οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις οικοδομήθηκαν με θέματα εσωτερικής ασφάλειας κατά νου, το επιχείρημα αυτό μάλλον δεν είναι σοβαρό: στα τέλη τ ης δεκαετίας του ’40, το καλύτερο που μπορούσε να ελπίζει κανείς ήταν να κάνει τον ελληνικό στρατό ικανό να νικήσει τον εσωτερικό εχθρό. Την αντίσταση κατά των στρατιών του Σοβιετικού Μπλοκ, μπορούσε να μελετήσει κανείς μόνο μέσα στα πλαίσια μιας εκτεταμένης σύρραξης Ανατολής-Δύσης, κατά την οποία την άμυνα της Ελλάδας θα έπρεπε να εξασφαλίσουν οι πάτρονές της. Σ’ όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι μελετούσαν στα σοβαρά την αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να υποστηρίζει την ιδέα, και το υπουργείο Άμυνας να την πολεμά. Τελικά, η αποσκίρτηση της Γιουγκοσλαβίας από το Σοβιετικό Μπλοκ και η νίκη των δυνάμεων της ελληνικής κυβέρνησης, έβαλαν τέλος στις συζητήσεις. Αν όμως δε χρειάστηκαν αμερικανικά στρατεύματα για να ηττηθούν οι αντάρτες, ο πόλεμος διεξήχθη κάτω από τα άγρυπνα βλέμματα μιας μεγάλης αμερικανικής αποστολής, η επιρροή κι ο έλεγχος της οποίας ήταν αισθητοί σε κάθε βήμα του σχεδιασμού και της εκτέλεσης των επιχειρήσεων. Αν, στα πρώτα χρόνια, οι Άγγλοι σύμβουλοι βασίζονταν στον Δαμασκηνό για την εφαρμογή του πολιτικού τους προγράμματος, οι Αμερικανοί εμπιστεύτηκαν τελικά τους στρατιωτικούς στόχους τους στον στρατηγό Αλέξανδρο Παπάγο που, μετά τις αμφίρροπες μάχες του 1948, ανέλαβε σχεδόν δικτατορικές αρμοδιότητες και έπεισε την κυβέρνηση να θέσει σαν πρωταρχική της προτεραιότητα την πάταξη του στρατού των ανταρτών.
Αρχικά, η κρυφή φιλοδοξία της Ουάσιγκτον ήταν να εισαγάγει στην Ελλάδα σαρωτικές μεταρρυθμίσεις, κάτι σαν το «Νιου Ντιλ» του Φράνκλιν Ρούζβελτ, που θα δημιουργούσαν μια κοινωνία με μεγαλύτερη ισότητα, φιλελεύθερη-προοδευτική, και με αποτελεσματική κυβέρνηση. Σύντομα, ωστόσο, η άμεση και στενή ενασχόληση με τις ανάγκες της καταπολέμησης της ανταρσίας που επισκίαζαν όλα τ’ άλλα, μαζί με τις ατέλειωτες δυσκολίες που συναντούσαν στη «μεταφύτευση» σε ξένη γη αδοκίμαστων ιδεών «κοινωνικής μηχανικής» και την αμετακίνητη αντίδραση σε κάθε αλλαγή της ελληνικής ελίτ της εξουσίας, ανάγκασαν τους Αμερικανούς να ικανοποιηθούν με τον πολύ μέτριο στόχο της σωτηρίας της Ελλάδας από τον κομμουνισμό. Βέβαια, μια μαζική βοήθεια κάθε είδους προμήθευσε την αναγκαία βάση για μια μακροπρόθεσμη οικονομική ανάκαμψη και πολιτική σταθερότητα. Στη διπλωματική γλώσσα μιας μελέτης του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας που γράφτηκε αμέσως μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου:
Στο εσωτερικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες προώθησαν την εφαρμογή υγιών πολιτικών και κοινωνικών απόψεων σε αντίβαρο των ανατρεπτικών προσπαθειών των κομμουνιστών και ενθάρρυναν την τήρηση δημοκρατικών, συνταγματικών διαδικασιών καθώς και την προστασία των πολιτικών ελευθεριών, σε βαθμό που να μην αντιστρατεύονται την ασφάλεια του κράτους. Οι προσπάθειες των Ηνωμένων Πολιτειών για προώθηση και εφαρμογή νομοθεσίας που θα επέτρεπε τη δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών, θα βελτίωνε την αποτελεσματικότητα των ελληνικών οικονομικών και διοικητικών διαδικασιών και θα απάλλασσε την ελληνική οικονομία από μονοπωλιακές και αντιφατικές πρακτικές, υπήρξαν εν μέρει μόνο επιτυχίες.
Οι μέθοδοι
Μόλις η κυβέρνηση Τρούμαν πήρε την απόφαση να προμηθεύσει στην Ελλάδα βοήθεια ευρείας κλίμακας, βάλθηκε ν’ αποσπάσει τον έλεγχο του κρατικού μηχανισμού από τους απαρχαιωμένους συντηρητικούς του Λαϊκού Κόμματος, και να τον παραδώσει σε μια πλατιά συμμαχία υπό τον Σοφούλη, τον ηγέτη των Φιλελευθέρων. Όταν, κατά τα τέλη Αυγούστου του 1947, ο πρεσβευτής Μακβή αποδείχτηκε πολύ μαλακός και διπλωματικός για να επιτύχει το ζητούμενο, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έστειλε επιτόπου έναν ανώτερο αξιωματούχο, τον Λόι Γ. Χέντερσον, ο οποίος προειδοποίησε ωμά τους Έλληνες πολιτικούς και τον βασιλιά Παύλο (που είχε διαδεχτεί τον αδελφό του Γεώργιο τον Απρίλιο του 1947) ότι αν δεν συνεργάζονταν αμέσως στο σχηματισμό της κυβέρνησης που τους είχε προταθεί, «το Κογκρέσο κι ο αμερικανικός λαός μπορούσαν ωραιότατα ν’ αρνηθούν να συνεχίσουν να ξοδεύουν την ενέργεια και τους πόρους τους σε βοήθεια για την Ελλάδα». Στις 7 Σεπτεμβρίου, ορκίστηκε καινούρια κυβέρνηση με τον Σοφούλη πρωθυπουργό και τον Τσαλδάρη να διατηρεί την αντιπροεδρία και το υπουργείο των Εξωτερικών. Από εκεί καιμετά, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι μπορούσαν να θεωρούν δεδομένο ότι οι Έλληνεςπολιτικοί και τα Ανάκτορα -κι ας συνεχίστηκαν οι διαφωνίες κι οι εναλλαγές υπουργών θαεκτελούσαν τα προστάγματα της Ουάσιγκτον, στη θεωρία τουλάχιστον.
Αντίθετα από τους Άγγλους, που είχαν προσπαθήσει να καθοδηγήσουν τις εξελίξεις στην Ελλάδα περιορίζοντας τις πιέσεις τους στην κυβέρνηση, οι Αμερικανοί ήταν διατεθειμένοι ν’ αποκτήσουν τον άμεσο έλεγχο νευραλγικών τομέων της κρατικής γραφειοκρατίας, για να εξασφαλίσουν τη σωστή λειτουργία τους σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές των ανώτατων κλιμακίων. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε μέσα από έναν αριθμό επίσημων συμφωνιών ανάμεσα στην Ελλάδα και τις ΗΠΑκαι με την προσεκτική κατανομήαρμοδιοτήτων ανάμεσα στον πρεσβευτή των ΗΠΑ και τον επικεφαλής της ΑμερικανικήςΑποστολής Βοήθειας για την Ελλάδα (AMAG). Πρόσθετες, συγκεκριμένες αρμοδιότητεςανατέθηκαν απευθείας στο Κοινό Αμερικανικό Επιτελείο Στρατιωτικών Συμβούλων καιΟμάδας Σχεδιασμού (JUSMAPG). Με όλα αυτά, παρόλο που στους τομείς των δαπανών,εσόδων, νομίσματος, εμπορίου, κ.λπ., η οικονομική επιτροπή είχε τον πρώτο λόγο, οκατάλογος των αρμοδιοτήτων της πρεσβείας κάθε άλλο παρά αμελητέος ήταν. Ήτανυπεύθυνη για:
α) Κάθε ενέργεια των εκπροσώπων των ΗΠΑ σε σχέση με μεταβολές στην ελληνική κυβέρνηση,
β) Κάθε ενέργεια από εκπροσώπους των ΗΠΑ για μεταβολές ή αποτροπή μεταβολών στην ανώτατη διοίκηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων,
γ) Κάθε ουσιαστική αύξηση ή μείωση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων,
δ) Κάθε διαφωνία με τις ελληνικές ή τις αγγλικές αρχές που, άσχετα με την προέλευσή της θα μπορούσε να βλάψει τη συνεργασία ανάμεσα στους Αμερικανούς αξιωματούχους στην Ελλάδα και τους Έλληνες ή τους Άγγλους επισήμους,
ε) Κάθε σημαντικό ζήτημα σχετικό με τις σχέσεις της Ελλάδας με τις ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Έθνη, ή οποιαδήποτε ξένη χ ώρα άλλη από τις Η ΠΑ.
στ) Κάθε σημαντικό ζήτημα αναφορικά με την πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στα ελληνικά κόμματα, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, τα ανατρεπτικά στοιχεία, τις αντάρτικεςστρατιωτικές δυνάμεις κ.λπ., συμπεριλαμβανομένων και των ζητημάτων αμνηστίαςτιμωρίας, και τα παρόμοια,
ζ) Κάθε ζήτημα που θα αναφέρεται στη διενέργεια εκλογών στην Ελλάδα.
Όταν ο επικεφαλής της οικονομικής αποστολής Ντουάιτ Γκρίζουολντ κατηγορήθηκε επειδήέγινε -για τα μάτια ορισμένων, τουλάχιστον – ο «πιο ισχυρός άνθρωπος στην Ελλάδα»,εκείνος αποκρίθηκε: «Πιστεύω πως ήταν πρόθεση του Κογκρέσου η Αποστολή αυτή να ενεργεί διακριτικά αλλά και με πυγμή, για να βοηθήσει στην αποκατάσταση της Ελλάδας έτσι που να σταματήσουμε εδώ τον Κομμουνισμό. Το Κογκρέσο είχε επίσης την πρόθεση -και μέλη του που μας επισκέφτηκαν εδώ το υπογράμμισαν- η Αποστολή να ασκεί αυστηρούς ελέγχους στις δαπάνες αμερικανικών και ελληνικών κεφαλαίων. Αυτό, προϋποθέτει ανάμιξη στις εσωτερικές υποθέσεις, και δεν βλέπω να κερδίζουμε τίποτα προσποιούμενοι πως πρόκειται για κάτι άλλο».
Πέρα από τις επίσημες δομές του ελληνικού κράτους, αφιερώθηκε ιδιαίτερη προσοχή στις συνδικαλιστικές οργανώσεις οι οποίες, αν και παραδοσιακά υπόκεινταν στη χειραγώγηση του κράτους παρέμεναν, όπως ήταν φυσικό, ευάλωτες στον ακτιβισμό της Αριστεράς και κατά συνέπεια ικανές να παρεμποδίζουν τις προσπάθειες της αμερικανικής και της ελληνικής κυβέρνησης για σταθεροποίηση και ενίσχυση της οικονομίας. Με τους αξιωματούχους της πρεσβείας συνεργάστηκαν εκπρόσωποι της Αμερικανικής Εργατικής Ομοσπονδίας (AFL), του Συνεδρίου Βιομηχανικών Οργανισμών (CIO), και της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ελεύθερων Εργατικών Συνδικάτων (ICFTU), για να κατανικηθούν απόπειρες να περάσει η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας και οι συνδεδεμένες μ’ αυτήν οργανώσεις κάτω από κομμουνιστική ηγεσία .
Όπως ήταν φυσικό, εκείνοι που χάραζαν την αμερικανική πολιτική αντιμετώπιζαν την κατανίκηση της ανταρσίας σαν τη λυδία λίθο των προσπαθειών τους στην Ελλάδα. Μετά το 1947, παρόλο που μια μικρή αγγλική στρατιωτική αποστολή παρέμεινε στην Ελλάδα, ο ρόλος της συρρικνώθηκε ουσιαστικά σε μια συμβολική παρουσία που βασικά είχε εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Από τότε, η JUSMAPG ανέλαβε την αρμοδιότητα -σε στενή συνεργασία με την ανώτερη στρατιωτική αρχή των ΗΠΑ- να αποφασίζει για το επιθυμητό μέγεθος και τον ανάλογο εξοπλισμό του ελληνικού στρατού, τη σωστή του οργάνωση και δομή, τους βασικούς διοικητές του και τα σχέδια για τις μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις του. Ο αρχηγός της αποστολής, στρατηγός Τζέιμς Βαν Φλητ, συχνά με πολύ καυστική γλώσσα, κριτικάριζε διοικητές στο πεδίο της μάχης για την απόδοση των αντρών τους και βομβάρδιζε τον στρατηγό Παπάγο με συμβουλές και παράπονα. Ακόμα και τον Φεβρουάριο του 1949, στους τελευταίους δηλαδή μήνες του εμφυλίου, ο Βαν Φλητ θα ενημέρωνε τον Παπάγο ότι: . «…μέχρι σήμερα τα αποτελέσματα δεν είναι ανάλογα με τα δαπανηθέντα κεφάλαια και τις διαθέσιμες δυνάμεις. Ειδικότερα, η έλλειψη επιθετικότητας και αποφασιστικότητας απέναντι στον εχθρό, σε συνδυασμό με την αποτυχία συμμόρφωσης και εφαρμογής των διαταγών, επηρέασαν τις επιχειρήσεις αρνητικά, περισσότερο από κάθε άλλον παράγοντα. Πάρα πολλοί διοικητές, πάρα πολύ συχνά, δεν αναλαμβάνουν αποφασιστική δράση σύμφωνα με την αποστολή τους και την κατάσταση του εχθρού»
Παράλληλα, Αμερικανοί αξιωματικοί προσκολλούνταν συχνά σε μεγάλες ελληνικές μονάδες και παρακολουθούσαν περιοδικώς μάχες από κοντά. Τα προβλήματα που κατέτρυχαν τις κυβερνητικές δυνάμεις στις πρώτες φάσεις του εμφυλίου πολέμου ήταν πολλά και περίπλοκα. Οι Αμερικανοί επίσημοι είχαν φανερά κάθε λόγο να είναι δυσαρεστημένοι με το ρυθμό που προχωρούσε η βελτίωση της αποτελεσματικότητας του στρατού απέναντι στους πολύ λιγότερους κι ελαφρότερα οπλισμένους αντάρτες. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι αμερικανικές πιέσεις, που μείωσαν τις πολιτικές επεμβάσεις σε στρατιωτικά ζητήματα, σε συνδυασμό με τα καλύτερα και άφθονα όπλα που προμήθευσαν οι Αμερικανοί, συνέβαλαν στη νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων. Εκείνο όμως που ο Βαν Φλητ κι οι συνάδελφοί του δεν μπορούσαν να καταλάβουν, ήταν οι ψυχολογικές επιπτώσεις του πολέμου στο σύνολο των Ελλήνων, και κυρίως σ’ όσους φορούσαν στολή. Ένας εμφύλιος πόλεμος είναι μια μοναδικά στρεβλωτική εμπειρία για ολόκληρο το έθνος, και είναι μοιραίο να επηρεάζει αρνητικά το ηθικό των στρατιωτών και την απόδοσή τους. Πιο απλά, οι Έλληνες διοικητές κι οι Αμερικανοί σύμβουλοί τους ήταν εξίσου ανέτοιμοι για να νικήσουν έναν εχθρό που χρησιμοποιούσε τακτικές ανταρτοπόλεμου σ’ ένα δύσβατο πεδίο όπως το ελληνικό, και βρισκόταν πολύ κοντά σε κράτη που πρόσφεραν καταφύγιο κι υποστήριξη στους αντάρτες62. Τελικά, η βελτίωση του ηθικού, της εκπαίδευσης, της δύναμης πυρός και της τακτικής του κυβερνητικού στρατιώτη, μαζί με τη στροφή των ανταρτών στις στατικές μάχες, τις ελλείψεις τους σε εφόδια και το κλείσιμο των γιουγκοσλαβικών συνόρων, ήταν οι παράγοντες που έκριναν την έκβαση του πολέμου.
Ανακεφαλαίωση
Κάθε προσπάθεια να εκτιμηθεί η επίδραση της αγγλικής και της αμερικανικής πολιτικής στην Ελλάδα στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, είναι μοιραίο να χρωματίζεται έντονα από υποκειμενικότητα και ιδεολογικές τοποθετήσεις. Στο τέλος, η συζήτηση εκφυλίζεται σε υποθέσεις για το τι θα γινόταν στην Ελλάδα αν δεν είχαν επέμβει η Αγγλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι, αυτοί που βλέπουν τον Δημοκρατικό Στρατό σαν παράγωγο της δεξιάς τρομοκρατίας και δεν πιστεύουν ότι στη μετά τη Βάρκιζα περίοδο το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε σκοπό την κατάληψη της εξουσίας με τη βία, θεωρούσαν πως η αγγλοαμερικανική επέμβαση εμπόδισε την πραγματοποίηση των νόμιμων πόθων της κυρίαρχης πολιτικής δύναμης της χώρας, και διέκοψε την πρόοδο προς μια αληθινά δημοκρατική κοινωνία. Άλλοι θεωρούν ότι η Αγγλία και οι ΗΠΑ εμπόδισαν συνδυασμένες προσπάθειες να υποταχθεί η Ελλάδα στην κομμουνιστική τυραννία και τη σοβιετική κυριαρχία, κι επέτρεψαν στη χώρα να διατηρήσει την ανεξαρτησία της και τον -κατά βάση- δημοκρατικό χαρακτήρα της. Ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο αντίθετες ερμηνείες, βρίσκονται αμέτρητες άλλες παραλλαγές αναφορικά με την κρίση μετά τη Βάρκιζα και τις πιθανότητες επίλυσής της χωρίς την αγγλοαμερικανική ανάμιξη. Όπως κι αν έχει το πράγμα, σαράντα χρόνια μετά την ήττα της ανταρσίας, ο κύριος όγκος των υπαρχόντων στοιχείων φαίνεται πως υποστηρίζει ορισμένα συμπεράσματα που μπορούν να ανακεφαλαιωθούν ως εξής:
Στην απόφασή τους να επέμβουν στις ελληνικές υποθέσεις, η Αγγλία και οι ΗΠΑ σπρώχτηκαν από τα δικά τους στρατηγικά συμφέροντα, και κυρίως από το φόβο σοβιετικής επέκτασης στην ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Μόλο που είναι λανθασμένη η θεώρηση ότι ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε ύστερα από σοβιετική παρακίνηση, όταν ο συλλογισμός αυτός γινόταν στα τέλη της δεκαετίας του ’40 έδειχνε να υποστηρίζεται από τις εξελίξεις που σημειώνονταν αλλού. Την ίδια στιγμή, κι οι δυο δυτικές κυβερνήσεις πίστευαν ειλικρινά ότι η πολιτική τους υπηρετούσε τα συμφέροντα της Ελλάδας και ωφελούσε το ελληνικό έθνος. Απ’ την άλλη, έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητα των ηγετών τους να δώσουν λύσεις στα δεινά της χώρας, οι περισσότεροι Έλληνες καλοδέχτηκαν την αγγλοαμερικανική επέμβαση όχι μόνο επειδή έφερνε μαζί της υλική βοήθεια, αλλά και σαν συμπαγή απόδειξη ότι η Ελλάδα παρέμενε σημαντικός παράγοντας για τις δυο παραδοσιακά φιλικές δυνάμεις που βρίσκονταν τώρα επικεφαλής του Δυτικού Κόσμου. Κι ακόμα, εκτός από την άκρα Αριστερά, οι Έλληνες πολιτικοί ηγέτες επιδίωκαν να γίνει πιο βαθιά η αγγλοαμερικανική ανάμιξη στη χώρα τους, και την εκμεταλλεύονταν προς όφελος των κομματικών συμφερόντων τους.
Αν και τα προγράμματα για την οικονομική ανόρθωση και την ανοικοδόμηση περνούσαν σε δεύτερη μοίρα μπροστά στην πολεμική προσπάθεια κατά των ανταρτών, θεμελίωσαν πάντως την αξιοπρόσεκτη πρόοδο που ακολούθησε στις επόμενες δεκαετίες. Απ’ την άλλη, η ξένη υποστήριξη στις προπολεμικές ελίτ της εξουσίας, σε συνδυασμό με την πόλωση που ο εμφύλιος πόλεμος ώθησε σε νέα άκρα, κατέστρεψε την οποιαδήποτε ευκαιρία μπορεί να υπήρχε για απόλυτα αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Η αγγλική και αμερικανική επέμβαση επέδρασαν άθελά τους στην προώθηση αντιδημοκρατικών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένου και του στρατού που, απαλλαγμένος από τον πολιτικό έλεγχο, έβλεπε τον εαυτό του σαν σωτήρα του κράτους και ρυθμιστή της νομιμότητας. Κάτω από τις πιέσεις του εμφυλίου πολέμου και της επίμονης επέμβασης Άγγλων και Αμερικανών αξιωματούχων, υπονομεύτηκε κι άλλο η ελληνική κυριαρχία και ανεξαρτησία, καθώς κι η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στον εαυτό τους, ενώ τους γεννήθηκε ένα αίσθημα δουλικότητας απέναντι στους ξένους πάτρονες. Με δυο λόγια, η ανάμιξη της Αγγλίας και των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο επέδρασε τόσο αρνητικά όσο και θετικά στο χαρακτήρα και την παραπέρα ανάπτυξη των ελληνικών κρατικών θεσμών και της κοινωνικής τάξης πραγμάτων.
Ο Ιωάννης Ο. Ιατρίδης είναι καθηγητής της Διεθνούς Πολιτικής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Σάουθερν Κονέκτικατ, κι έχει παραδώσει μαθήματα για τη σύγχρονη Ελλάδα στο Χάρβαρντ, το Γιέιλ και το Πρίνστον. Ανάμεσα στα έργα που έχει συγγράψει ή επιμεληθεί, περιλαμβάνονται και τα: «Το Βαλκανικό Τρίγωνο» (1968), «Εξέγερση στηνΑθήνα» ( 1972), «Οι Αναφορές τσυ Πρεσβευτή Μακβή» (1980), «ΕλληνοαμερικανικέςΣχέσεις – Μια κριτική επισκόπηση» (1980), «Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’40» (1981).Ασχολείται με ερευνητικά προγράμματα που αφορούν στον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο και την Ελλάδα στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
[…] ” o ιστορικός” […]
1946-1949
Οι Αμερικανοί και Σοβιετικοί, άμεσα ή έμμεσα, ενίσχυσαν τις δύο αντίπαλες πλευρές μέσα στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου, με χρήματα, στρατιωτικό υλικό, ιατροφαρμακευτικό υλικό κλπ, είναι δυνατόν να γίνεται λόγος για εμφύλιο πόλεμο; Η βοήθεια που έδωσε στην Ελλάδα η Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας (AMAG) έφτανε την παροχή 74.000 τόνων στρατιωτικού υλικού, επιπλέον αποστολές 100.000.000 δολαρίων για το στρατό, 13.000.000 δολ. για το ναυτικό ενώ στάλθηκαν επίσης κονδύλια για ανοικοδόμηση κτηρίων, ανέγερση εργοστασίων κ.α. Πρόσθετα στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ την περίοδο 1948-1949 στάλθηκαν μεταξύ άλλων, σύμφωνα με τον Κρις Γουντχάουζ, 140 αεροπλάνα, 3.900 περίπου πυροβόλα, 97.000 τυφέκια και 10.000 οχήματα [2].
Η βοήθεια που δόθηκε στον ΔΣΕ: Ο Νίκος Μαραντζίδης αναφερόμενος στη βοήθεια αυτή έγραψε: «Σύμφωνα με τα τσεχοσλοβάκικα αρχεία, το Υπουργείο Άμυνας της χώρας προϋπολόγισε ένα δισεκατομμύριο κορόνες (15 εκατομμύρια δολάρια) για υλική βοήθεια προς το ΔΣΕ. Αξιοποιήθηκε περίπου το 75% του ποσού. Τα χρήματα κάλυψαν το κόστος αποστολής στρατιωτικού, ιατροφαρμακευτικού υλικού και τροφίμων. Επιπλέον, οι Τσεχοσλοβάκοι κατέθεταν κάθε μήνα ένα ποσό σε αλβανική τράπεζα για λογαριασμό του ΔΣΕ» [3]. Είχε προηγηθεί έκκληση του Γιάννη Ιωαννίδη (Ντενίσοβ) προς τον πρόεδρο του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας Κλέμεντ Γκότβαλντ στις 19 Σεπτεμβρίου 1946 όπου ανέφερε: » […] Γνωρίζουμε ότι κι εσείς αντιμετωπίζετε μεγάλες ανάγκες, ελπίζουμε ωστόσο ότι η σημασία του αγώνα μας θα αξιολογηθεί σωστά και ότι θα βρεθεί τρόπος για το ξεπέρασμα των πραγματικών και τυπικών δυσκολιών και ότι θα κατορθώσετε να μας χορηγήσετε μια ισχυρή οικονομική βοήθεια…» [4].
Πέντε χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβρη του 1951, το ΚΚ Τσεχοσλοβακίας αποστέλλει επίσημη έκθεση για την υλική και οικονομική βοήθεια που έδωσε στο ΚΚΕ, στην Κεντρική Επιτροπή του Πανρωσικού Κομουνιστικού Κόμματος στη Μόσχα:
» Αγαπητοί σύντροφοι,
Το Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας σας αποστέλλει πληροφορίες για τη βοήθεια μας προς το ΚΚΕ σε ό,τι αφορά αποστολές στρατιωτικού υλικού. Κατά την απογραφή του στρατιωτικού υλικού που παραδόθηκε από το τέλος του 1947 μέχρι το τέλος του 1948 διαπιστώθηκε ότι η συνολική του αξία ανέρχεται σε 750 εκατ. κορόνες (δηλαδή 15 εκατ. δολάρια).
Κατά την διάρκεια της καμπανίας παραδόθηκαν :
1. Όπλα για το πεζικό: 600 πιστόλια, 2.500 οπλοπολυβόλα, 670 πολυβόλα, 275 πιστόλια φωτοβολίδων, 3.300 τυφέκια, 100 φλογοβόλα, 20 ανιχτευτές ναρκών.
2. Οπλισμός για το πυροβολικό: 115 όλμοι διαφόρων διαμετρημάτων, 50 πολυβόλα PL, 28 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων.
3. Πυρομαχικά για το πεζικό: 35.040 τροχιοδεικτικές σφαίρες, 48,5 εκατ. σφαίρες για ελαφρύ οπλισμό, 74.500 χειροβομβίδες, 10.000 αντιαρματικά βλήματα.
4. Πυρομαχικά για το πυροβολικό: 123.000 βλήματα όλμων διαφόρων διαμετρημάτων, 120.000 αντιαεροπορικά βλήματα, 123.000 βλήματα πυροβόλων διάφορων διαμετρημάτων.
5. Εκρηκτικά και υλικά μηχανικού: 13.300 μηχανισμοί ανάφλεξης, 10.000 σωλήνες εκρηκτικών, 500.000 πυροκροτητές, 1.400 κιλά δυναμίτη, 56 κιβώτια με υλικά μηχανικού.
6. Υγειονομικό υλικό: 1 ακτινοσκοπικό, 2 εξοπλισμοί νοσοκομειακών μονάδων, 200 κλίνες, διάφορα φάρμακα και υλικό επίδεσης.
7. Επικοινωνιακό υλικό: 10 κατασκοπευτικοί ασύρματοι, 1.000 τηλεγραφικοί μηχανισμοί, 10.000 ηλεκτρικά (γαλβανισμένα) στοιχεία, 500 χλμ. τηλεφωνικό καλώδιο, 2 ασύρματοι, 1 τηλεφωνικό κέντρο, 50 διασυνδέσεις και άλλα υλικά επικοινωνιών.
8. Τρόφιμα: 100 τόνοι αλεύρι, 105 τόνοι ζυμαρικά, 40 τόνοι ζάχαρη, 10 εκατ. τσιγάρα, 22 τόνοι βρόμη, 114 τόνοι κριθάρι, 1.000 τόνοι καθαρού οινοπνεύματος.
9. Στολές: 10.000 πουκάμισα, 10.000 παντελόνια, 20.000 καραβάνες φαγητού, 20.000 μαχαιροπίρουνα, 5.000 κουβέρτες, 2.000 σκηνές, 2.000 μάλλινα προϊόντα, 70.000 ζευγάρια υποδημάτων, 10.000 τακούνια, 30.000 ενισχυτές τακουνιών, 500 σαμάρια, 62.000 σήματα.
10. Μέσα μεταφοράς: 100 φορτηγά τριών τόνων, 32 οκτώ τόνων, 5 Ι.Χ., 4 νοσοκομειακά, 300 μοτοσικλέτες, 50 μπαταρίες αυτοκινήτων, 25 κιβώτια ανταλλακτικών, 12 τρακτέρ.
11. Οπτικό υλικό: 55 κιάλια, 28 διόπτρες με τρίποδα, 50 πυξίδες τσέπης.
12. Άλλο υλικό, εργαλεία: 1 εκτυπωτικό μηχάνημα, 50 χειροκίνητα τρυπάνια, 150 κασμάδες, 300 τσεκούρια, 10 σετ ξυλουργικών εργασιών, 10 σετ επιπλοποιού, 100 σετ κουρείων, 2 ξύλινες προπαρασκευασμένες κατοικίες, 82 μεταφερόμενα ντεπόζιτα, 3.000 κιλά σίδερα οικοδομών, 2.000 κιλά καρφιά, 200 πριόνια, 10.000 τμ υλικό κάλυψης, 2.000 φακοί τσέπης, 5.000 ηλεκρικά (γαλβανικά) στοιχεία, 10 σετ βουλκανιζατέρ, υλικά γραφείου, φωτογραφικό υλικό.
Σας ενημερώνουμε, τέλος, ότι στο έδαφός μας βρίσκονται περί τις 12.000 Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες, εκ των οποίων 4.000 ανήλικοι. […]» [5].
Και αυτή ήταν η βοήθεια από τους Τσεχοσλοβάκους συντρόφους μόνο. Απεριόριστη βοήθεια προσέφεραν και άλλες κομουνιστικές χώρες όπως η Γιουγκοσλαβία του Τίτο, η Βουλγαρία, η Αλβανία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία. Η βοήθεια των Γιουγκοσλάβων υπολογίζεται σήμερα σε 35.000 τουφέκια, 3.500 οπλοπολυβόλα, 2.000 βαριά γερμανικά οπλοπολυβόλα, 7.000 αντιαρματικά όπλα, 10.000 νάρκες καθώς και ρούχα για 12.000 άτομα [6].
Χαρακτηριστικό είναι το ευχαριστήριο μήνυμα της ΚΕ του ΚΚΕ προς τον Τίτο, για την υλική βοήθεια που τους παρείχε, στις 10/2/1947: «Αγαπητέ Τίτο, θεωρούμε επιταχτικό μας καθήκον να σας ευχαριστήσουμε εγκάρδια, και σάς και όλη την Κεντρική Επιτροπή για τη σοβαρή βοήθεια που μας δώσατε σ’ απάντηση στην τελευταία έκκληση της Κεντρικής μας Επιτροπής, όπως και για όλη τη βοήθεια που μας δίνει το αδελφό γιουγκοσλαβικό κόμμα. Η βοήθεια αυτή έρχεται σε στιγμή νέας εντατικής πάλης του ελληνικού λαού για την ανεξαρτησία και τη δημοκρατία και στερεώνει ακόμα πιο πολύ τους δεσμούς ανάμεσα στους λαούς της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας» [7].
Επιπλέον, οι Ούγγροι κομουνιστές προσέφεραν κάθε μήνα 2 εκατ. φιορίνια από τον κρατικό τους προϋπολογισμό στο αντάρτικο του ΔΣΕ, ενώ οι Ρουμάνοι μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1947 παρέδωσαν στους Έλληνες συντρόφους τους 16 εκατ. λέι [8].
… το πόρισμα της Ειδικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών στον ΟΗΕ (23/5/1947) ανέφερε: «Επί τη βάσει των γεγονότων, τα οποία διεπίστωσεν η ιδία η Επιτροπή, κατέληξεν εις το συμπέρασμα, ότι η Γιουγκοσλαβία και εις μικροτέραν έκτασιν αι Αλβανία και Βουλγαρία υποστηρίζουν τον συμμοριακόν πόλεμον εν Ελλάδι. Οι βόρειοι γείτονες της Ελλάδος επιχειρούν να δημιουργήσουν και να υποδαυλίσουν αυτονομιστικήν κίνησιν εν Μακεδονία με σκοπόν την τελικήν απόσπασιν της Μακεδονίας από την Ελλάδα…».
. Η «Αυγή» τον Δεκέμβρη του 1979 παρέθεσε και το μνημόνιο μεταξύ Ζαχαριάδη-Τίτο που αποτελεί ιστορικό ντοκουμέντο:
«Σεβαστέ σύντροφε,
Σχετικά με τη χτεσινή συνομιλία μας θέλω να συνοψίσω τα παρακάτω:
1. Τον τελευταίο χρόνο, από το Μάρτη του 1946 και δω, η κατάσταση στην Ελλάδα οξύνθηκε και πήρε τη μορφή του ένοπλου αγώνα. Ο αγώνας αυτός, που βρίσκεται κάτω από την άμεση καθοδήγηση του Κ.Κ.Ε. και πολιτικά τοποθετείται μέσα στα πλαίσια της πάλης του ΕAM για την Εθνική ανεξαρτησία και τη Λαϊκή δημοκρατία (πρόγραμμα του ΕΑΜ), διαθέτει σήμερα περί τους 20.000 αγωνιστές κάτω από τη συγκεντρωτική διοίκηση του Γενικού Αρχηγείου και αγκαλιάζει όλη τη χώρα. Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας ξεπερνά σήμερα το στάδιο του σκόρπιου παρτιζάνικου αγώνα και τείνει να διαμορφωθεί σε ταχτικό στρατό. Από την οργανωτική πλευρά αυτού συγκεντρώνονται σήμερα οι κύριες προσπάθειές μας.
2. Παρά την ολόπλευρη υποστήριξη που ο μοναρχοφασισμός έχει από τον αγγλοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό δε μπόρεσε και δεν μπορεί – αυτό το δείχνουν τα γεγονότα – να καθυποτάξει και να εξουδετερώσει το λαϊκό δημοκρατικό κίνημα και το δημοκρατικό στρατό και όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι η βασική σκέψη του εχθρού συγκεντρώνεται σε αυτό εδώ: να κρατήσει τις πόλεις και τις βασικές συγκοινωνιακές αρτηρίες να απομονώσει το Δ.Σ.Ε. στις ορεινές περιοχές, να τον απομονώσει και από το εξωτερικό και να τον υπονομεύσει και φθείρει με το χρόνο.
3. Παρά το γεγονός ότι στις πόλεις καθυστερεί ακόμα – σε σχέση με την ύπαιθρο – η μαχητική ένοπλη λαϊκή αντίσταση, με βάση την ως τα τώρα εξέλιξη της κατάστασης και το συσχετισμό δυνάμεων που υπάρχει μέσα στη χώρα και παρά την ανοιχτή τώρα παρέμβαση και του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, οι δυνατότητες για ν” ανατρέψουμε τα πιο πάνω σχέδια του μοναρχοφασισμού και των ξένων υποστηριχτών του υπάρχουν. Ο ΔΣΕ έχει όλες τις δυνατότητες απ” την πλευρά του ανθρώπινου υλικού και μέσα σε σύντομα χρονικά όρια να φτάσει τις 50.000. Η τακτική του είναι και στο άμεσο μέλλον πρέπει να είναι με αδιάκοπα χτυπήματα που προοδευτικά πρέπει να δυναμώνουν, να φθείρει και να ξεχαρβαλώνει τις μοναρχοφασιστικές δυνάμεις. Αυτό όμως δε φτάνει. Υπάρχουν σήμερα στη χώρα όλες οι προϋποθέσεις και εφόσον η αγγλοσαξονική ιμπεριαλιστική επέμβαση θα μείνει βασικά μέσα στα σημερινά πλαίσια, ο ΔΣΕ ν” αναλάβει γενικότερα την πρωτοβουλία και να επιφέρει μια σοβαρότερη αλλαγή στην εσωτερική μας κατάσταση και εξέλιξη χτυπώντας αποφασιστικά το μοναρχοφασισμό, αποσπώντας του ζωτικές περιοχές και αστικά κέντρα και δημιουργώντας μια στέρεη και βιώσιμη λεύτερη Ελλάδα.
4. Το πιο νευραλγικό και ασθενικό για το μοναρχοφασισμό σημείο από κοινωνική, οικονομική, πολιτική, εθνική, στρατιωτική και γεωγραφική άποψη είναι η Βόρεια Ελλάδα, δηλαδή, κυρίως η ελληνική Μακεδονία και Θράκη. Αντίθετα για το ΔΣΕ εδώ συγκεντρώνονται οι πιο ευνοϊκές προϋποθέσεις. Ουσιαστική σημασία έχει εδώ το γεγονός ότι ο ΔΣΕ διαθέτει πρωτοβουλία στο διάλεγμα του σημείου όπου θα χτυπήσει. Εδώ, λοιπόν πρέπει ο ΔΣΕ να καταφέρει αποφασιστικό χτύπημα ενάντια στο μοναρχοφασισμό συγκεντρώνοντας την κύρια προσπάθειά του ενάντια στο κέντρο της περιοχής αυτής.
5. Για να πετύχει ένα τέτοιο χτύπημα χρειάζεται:
α) Αδιάκοπα να συνεχίσει ο ΔΣΕ την επιθετική του δράση σε όλη τη χώρα, έτσι που να φθείρει και να κρατά πάντα σε συναγερμό και σκόρπισμα τις μοναρχοφασιστικές δυνάμεις.
β) Επιτελικά πρέπει το σχέδιο να δουλευτεί καλά και να εξασφαλιστεί το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
γ) Πρέπει από εμπειροπόλεμα και δοκιμασμένα στελέχη και άντρες του ΔΣΕ να καταρτιστεί η εφεδρική δύναμη από 5-7 χιλ. άντρες που θα πραγματοποιήσει το κύριο χτύπημα ενάντια στο κέντρο της περιοχής όπου θα επιτεθεί.
δ) Η ταυτόχρονη ένοπλη εκδήλωση και μέσα από τις πόλεις στην περιοχή αυτή είναι δυνατή και πρέπει να εξασφαλιστεί.
ε) Πρέπει να χρησιμοποιηθούν εξαντλητικά οι σοβαρές δυνάμεις και δυνατότητες που διαθέτουμε μέσα στον κυβερνητικό στρατό και ναυτικό.
6. Η μεγαλύτερη αδυναμία που παρουσιάζει σήμερα ο ΔΣΕ και που είναι κι’ όλας σοβαρό εμπόδιο στην ανάπτυξή του είναι η ανεπάρκεια στον οπλισμό του και στον ανεφοδιασμό του με όπλα και πολεμοφόδια. Παρά την τόσο σημαντική ενίσχυση που έχουμε στο σημείο αυτό από σας, τα τελευταία τηλεγραφήματα από το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ μιλάν ότι υπάρχει κιόλας τώρα με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που διεξάγει ο μοναρχοφασισμός έλλειψη σε πολεμοφόδια. Πρέπει ακόμα να τονιστεί ότι ο οπλισμός που διαθέτει ο ΔΣΕ δε φτάνει για να χτυπά αποτελεσματικά τον εχθρό στις πόλεις και κέντρα του που τάχει μετατρέψει σε περιχαρακωμένα στρατόπεδα. Για να πετύχει λοιπόν το χτύπημα που αναφέρεται πιο πάνω πρέπει η ειδική δύναμη του ΔΣΕ που θα το καταφέρει να είναι κατάλληλα εξοπλισμένη, να εξοπλισθούν ανάλογα και οι μαχητικές δυνάμεις μας μέσα στις πόλεις της περιοχής αυτής και, πράγμα επίσης σοβαρό τα στρατιωτικά στελέχη και οι καθοδηγητές στην επιχείρηση αυτή πρέπει να καταρτισθούν και ετοιμαστούν ειδικά.
7. Όταν εξασφαλίσουμε ένα απαραίτητο μίνιμουμ απ’ τις πιο πάνω προϋποθέσεις μπορούμε να δώσουμε το χτύπημά μας και με την κατάσταση που υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα μπορούμε μόνο σαν προσωρινή εκδήλωση και επιτυχία μα σαν αφετηρία για την πιο ουσιαστική αλλαγή στην Ελλάδα, εκτός αν έχουμε μια ένοπλη αμερικανική επέμβαση για να περισώσει το μοναρχοφασισμό, οπότε όμως δημιουργείται και κάπως πιο γενική διεθνής περιπλοκή.
8. Νομίζω πως αν εξασφαλιστούν οι υλικές δυνατότητες μπορεί, μερικά τουλάχιστο, ο εφοδιασμός του ΔΣΕ με πολεμικό υλικό να εξασφαλιστεί απ” τη Γαλλία, Ιταλία, Αγγλία κλπ.
9. Είναι απαραίτητο σήμερα το ζήτημα για την ολόπλευρη εν ισχύσει στο λαϊκό δημοκρατικό κίνημα στην Ελλάδα και στο ΔΣΕ να μπει σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα πιο αποφασιστικά.
10. Για μένα προσωπικά νομίζω τα εξής:
α) Επειδή η ελληνική και αγγλοσαξονική αντίδραση θα κάνει όλο φασαρία γύρω στην «εξαφάνισή» μου απ” την Ελλάδα μπορεί με μια ανοιχτή εμφάνισή μου στο Παρίσι να εξηγηθεί γιατί αναγκάσθηκα να φύγω στην Ελλάδα.
β) Να μου εξασφαλιστεί εδώ η δυνατότητα να μείνω τηρώντας τους όρους της συνωμοτικότητας κυρίως κόπτοντας τις επαφές μου εχτός από μια με το σ. Ντενίσωφ (Γιάννη Ιωαννίδη), με τους εδώ Έλληνες συντρόφους έγινε γνωστό ότι είμαι εδώ. Στον αριθμό αυτό δε συμπεριλαμβάνονται αυτοί που με πέρασαν εδώ. Ο ανταποκριτής του Reuter εδώ έκανε νύξη σε εδώ Έλληνες για ταξίδι μου στη Μόσχα.
γ) Να εξασφαλιστεί μια σίγουρη ταχτική (δύο φορές το μήνα) επικοινωνία μου με την Αθήνα.
δ) Αν είναι δυνατό να πάω για πιο πάνω.
ε) Νομίζω ότι η θέση μου τελικά είναι να βρίσκομαι, ανεπίσημα φυσικά, κοντά στο Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ.
Σ’ αυτά συνοψίζω, σεβαστέ σύντροφε, τη χτεσινή συνομιλία μας. Η εξέλιξη της κατάστασης στην Ελλάδα μας επιτρέπει κάθε αισιοδοξία με την πρωταρχική προϋπόθεση ότι το ΚΚΕ θα κάνει το καθήκον του διορθώνοντας τα λάθη που έκανε στο παρελθόν.
Επιτρέψτε να σας εκφράσω την ευγνωμοσύνη του ΚΚΕ για όσα κάνατε για μας. Αυτό το διαισθάνεται και ο λαός μας που νοιώθει ενστιχτώδικα και κατάκαρδα τη Νέα Γιουγκοσλαβία, το Λαό της και το Στρατάρχη της, γιατί νοιώθει ότι το κύριο στήριγμά του απόξω είναι αυτοί.
Το ελληνικό κείμενο απ’ το σημείωμά μου αυτό το κρατώ εγώ. Ένα αντίγραφό του δίνω για ενημέρωση στο σ. Μάρκο (ο Ράνκοβιτς). Τη μετάφρασή του στα ρούσικα την έκανε ο σ. Πετρής. (Ρούσσος). Αν νομίζετε σκόπιμο γνωρίζετε το περιεχόμενο αυτού του σημειώματός μου και πιο πάνω. Γνώση του σημειώματός μου αυτού θα πάρει και ο σ. Ντενίσωφ (Ιωαννίδης).
Διατελώ με σεβασμό και αγάπη. 22.4.47
Ν. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ»
Απόρροια της συμφωνίας αυτής ήταν το σχέδιο Λίμνες, που εγκρίθηκε τον Σεπτέμβρη του 1947 και στόχευε στη κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τις δυνάμεις του ΔΣΕ, ώστε να δημιουργηθεί το αυτόνομο κράτος υπό την αιγίδα του Τίτο. Το καλοκαίρι του ’47, το ΚΚΕ δεν έκρυβε τις προθέσεις του. Ήδη τον Ιούνιο στο Στρασβούργο, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης έκανε λόγο για «[…] τη δημιουργία μιας λεύτερης δημοκρατικής Ελλάδας με δική της κυβέρνηση και με δική της κρατική υπόσταση…».
….. Ο Στάλιν επικύρωσε λίγο μετά τη συμφωνία [9]. Το συμφωνητικό του Μπλέντ όριζε: «Εμείς οι σύντροφοι 1) Στρατιωτικός Σύμβουλος και εκπρόσωπος του Γενικού Επιτελείου της Αλβανίας, 2) Στρατιωτικός Σύμβουλος και εκπρόσωπος του Γενικού Επιτελείου της Βουλγαρίας, 3) Στρατιωτικός Σύμβουλος και εκπρόσωπος του Γενικού Επιτελείου της Γιουγκοσλαβίας και 4) Στρατιωτικός Σύμβουλος και εκπρόσωπος του Γενικού Στρατηγείου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Έχοντας υπόψη την πολιτικήν και στρατιωτική βάση των συνεννοήσεων, που πραγματοποιήθηκαν στις 2-8-1947 στο Μπλέντ και που αφορούσαν στην τύχη των Βαλκανικών Λαϊκών Δημοκρατιών και στην εξέλιξη του αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, καθώς στη δημιοργημένη κατάσταση της ανοιχτής επέμβασης του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα υπέρ οργάνωσης βάσης κατά των χωρών των Βαλκανικών Λαϊκών Δημοκρατιών, οι οποίες συνορεύουν με την Ελλάδα, συμφωνήσαμε ομόφωνα και αποφασίσαμε:
1) Τα Επιτελεία των Λαϊκών Δημοκρατικών των Κυβερνήσεων Αλβανίας, Βουλγαρίας, Γιουγκοσλαβίας αναλαμβάνουν να εφοδιάσουν με είδη (τεχνιτές προμήθειες) στρατιωτικής βοήθειας το μαχόμενο Ελληνικό Δημοκρατικό Στρατό, καθώς και με πρακτικά μέσα για την εκπαίδευση, τον εφοδιασμό και την υποστήριξη του ελληνικού λαού αγωνιζομένου υπέρ της τιμής του και της ακεραιότητας της χώρας του.
2) Τα πιο πάνω Επιτελεία αναλαμβάνουν να οργανώσουν την άμυνα των μετόπισθεν του Ελληνικού Δημοκρατικού Στρατού με πυροβολικό, αεροπορία και πεζικό. Οι δυνάμεις αυτές πρέπει να είναι σε θέση, σε πολλές περιπτώσεις, να επέμβουν αποφασιστικά και να βοηθήσουν την προώθηση του Ελληνικού Δημοκρατικού Στρατού.
3) Οι υπογράφοντες θα μεριμνήσουν ιδιαίτερα για την εκπαίδευση και τον εφοδιασμό των στρατιωτών του Ελληνικού Δημοκρατικού Στρατού, που αγωνίζονται για τη Δημοκρατία και τον ελληνικό λαό. Για το σκοπό αυτό θα οργανώσουν στο έδαφός τους ειδικά Σχολεία, Νοσοκομεία και άλλες διευκολύνσεις, για να βοηθήσουν γενικά την ελληνική αντιφασιστική αντίσταση.
4) Οι Λαϊκές Δημοκρατίες Ρουμανίας και Ουγγαρίας, λόγω του περιεκτικού χαρακτήρα των όσων μπορεί να προκύψουν από τις συνεννοήσεις αυτές, θα κληθούν να λάβουν ενεργό μέρος στην παροχή βοήθειας προς τον αγωνιζόμενο ΔΣΕ και να προβούν στη λήψη πρακτικών μέτρων για αποτελεσματική επέμβαση στην υπόθεση τούτη, ανεξάρτητα από το γεγονός εάν συνορεύουν ή όχι με την Ελλάδα.
5) Η Κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας παίρνει την υποχρέωση να δώσει στη διάθεση των πλοίων υπό σημαία του Ελληνικού Δημοκρατικού Ναυτικού ναυτική βάση. Οι Κυβερνήσεις των υπογραφόντων τη συμφωνία αυτή θα χορηγούν ουσιώδη βοήθεια κάθε λογής για το σχηματισμό Ελληνικού Δημοκρατικού Ναυτικού.
6) Για την επακριβή τήρηση και εκπλήρωση των όρων του παρόντος πρωτοκόλλου τα υποφαινόμενα επιτελεία θα αποστείλουν εκπροσώπους στο Γενικό Αρχηγείο του Ελληνικού Δημοκρατικού Στρατού, εφ’ όσον δε συσταθεί Ελεύθερη Δημοκρατική Κυβέρνηση θα κληθεί αυτή να υπογράψει το πρωτόκολλο αυτό.
7) Για κάθε επιχείρηση ο Ελληνικός Δημοκρατικός Στρατός πρέπει να αναφέρει στο Ενωμένο Στρατιωτικό Συμβούλιο, για να μπορούν να λαμβάνονται συντονιστικά μέτρα απ’ αυτό στη μετόπισθεν περιοχή, μέτρα που θα αντιμετωπίσουν τις προκύπτουσες εκ των επιχειρήσεων απαιτήσεις.
8) Η συμμετοχή των Συμμαχικών Κυβερνήσεων στο Κέντρο Πληροφοριών του Ελληνικού Δημοκρατικού Στρατού με στρατιωτική αποστολή ή με εκπροσώπους και ανταλλαγή σχετικών πληροφοριών είναι υποχρεωτική για όλους τους υποφαινόμενους.
9) Ανώτερα στελέχη του Ελληνικού Δημοκρατικού Στρατού δεν μπορεί να αντικατασταθούν χωρίς την συγκατάθεση του Στρατιωτικού Γραφείου Συντονισμού του Ελληνικού Δημοκρατικού Στρατού, που είναι υπεύθυνο για τις επιχειρήσεις επί εχθρικού εδάφους.
10) Η παρούσα Συμφωνία επιτεύχθηκε κατόπιν της σχετικής Πολιτικής και Στρατιωτικής Σύμβασης για ίδρυση ενιαίας Ομοσπονδίας Σοβιετικών Βαλκανικών Λαϊκών Δημοκρατιών και που θα προκύψει ύστερα από το δυναμικό απελευθερωτικό κίνημα ενάντια του αγγλο-αμερικανικού ιμπεριαλισμού και των φασιστών στην Ελλάδα» [10]. Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει απόλυτη εξάρτηση του Δημοκρατικού Στρατού από τους Βαλκάνιους συντρόφους, σε σημείο να μη μπορούν να αντικατασταθούν στελέχη του ΔΣΕ χωρίς την έγκριση των Γιουγκοσλάβων, των Αλβανών και των Βουλγάρων κομουνιστών. Αργότερα ο Τίτο έγραψε για τη συμφωνία του Μπλέντ: «Καταλήξαμε στη Συμφωνία του Μπλέντ, για να εξοφλήσουμε κάθε σχέση με το παρελθόν και να λύσουμε το Μακεδονικό ζήτημα με τρόπο ορθόδοξα μαρξιστικό. Διακηρύξαμε ότι οι λαοί της Μακεδονίας του Βαρδάρη, του Πιρίν και του Αιγαίου έπρεπε να αποκτήσουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσής τους». Επομένως, ο αγώνας του ΔΣΕ δεν ήταν «μοναχικός» ούτε βεβαίως και εμφύλιος. Άλλωστε, από τα τέλη του 1948 ο αριθμός των Σλαβομακεδόνων που εντάχθηκαν στο ΔΣΕ έφτανε το 30% και το 1949 ήταν πλειοψηφία [11], σε σημείο να δηλώσει ο Μάρκος Βαφειάδης πως «ο Δημοκρατικός Στρατός ήτο ένα τσούρμο αλλοεθνών αυτονομιστών και το 45% των μαχητών του απετελείτο από Σλαβομακεδόνες…»[12].
5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (30 Ιανοαυρίου 1949): «Στη Βόρεια Ελλάδα ο μακεδονικός (σλαβομακεδονικός) λαός τά δωσε όλα για τον αγώνα και πολεμά με ολοκλήρωση ηρωισμού και αυτοθυσίας που προκαλούν το θαυμασμό. Δεν πρέπει να υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης του ΔΣΕ, και της λαϊκής επανάστασης, ο μακεδονικός λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάστασή του έτσι όπως την θέλει ο ίδιος, προσφέροντας σήμερα το αίμα του για να την αποχτήσει».
Σημειώσεις:
1] Ν. Μαραντζίδης – Κ. Τσίβος, Ο ελληνικός εμφύλιος και το διεθνές κομμουνιστικό σύστημα, το ΚΚΕ μέσα από τα τσεχικά αρχεία 1946-1948, σ. 47.
2] Κρις Γουντχάουζ, Ο Αγώνας για την Ελλάδα 1941-1949, σ. 346,396.
3] Ν. Μαραντζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, σ. 36-37.
4] Ν. Μαραντζίδης – Κ. Τσίβος, Ο ελληνικός εμφύλιος και το διεθνές κομμουνιστικό σύστημα, το ΚΚΕ μέσα από τα τσεχικά αρχεία 1946-1948,σ. 172.
5] Ν. Μαραντζίδης – Κ. Τσίβος, ό.π., σ. 190-191.
6] Ν. Μαραντζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, σ. 34.
7] Ν. Μέρτζος, Σβαρνούτ-το προδομένο αντάρτικο, σ. 264.
8] Ν. Μαραντζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, σ. 39.
9] Ν. Μαραντζίδης – Κ. Τσίβος, Ο ελληνικός εμφύλιος και το διεθνές κομμουνιστικό σύστημα, το ΚΚΕ μέσα από τα τσεχικά αρχεία 1946-1948, σ. 89-90.
10] Κ. Μπαρμπής, Η Τραγωδία της Ελλάδος εις πράξεις τρείς, σ. 442-444.
11] Ν. Μαραντζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, σ. 57-58.
12] Κ. Μπαρμπής, ό.π., σ. 640.
13] Ν. Μέρτζος, ό.π., σ. 425.
http://ellhnikaxronika.com/2014/06/24/1946-1949-%CE%B5%CE%BC%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%AE-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%BC%CE%BF%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82/
Πώς στελεχώθηκε το αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού από Μονίμους Αξιωματικούς
Η ανάρτηση στη μνήμη του Απεραθίτη Δημοκράτη αξιωματικού Μιχάλη Βαρδάνη, που ερεύνησε καλά και έγραψε το ακόλουθο κείμενο στην αποστρατεία του και λίγο πριν φύγει, αφού έζησε με τιμή και άξια.
Έλληνες εξόριστοι Αξιωματικοί στη Νάξο και η απόδραση των δώδεκα
(Αξιωματικοί Πίνακα Β΄ στο Δημοκρατικό Στρατό)
του Μιχάλη Βαρδάνη Αντιστρατήγου ε.α. Προέδρου ΣΦΕΑ 1967 – 1974
Ήμουνα μαθητής Δημοτικού όταν στην κοινωνία της Απειράνθου έσκασε η είδηση: Αποδράσανε από τη Νάξο οι εξόριστοι Έλληνες αξιωματικοί! Έτυχε να έχω στενό συγγενή αξιωματικό που υπηρετούσε εκείνη την εποχή στα πολεμικά μέτωπα και το γεγονός της απόδρασης εξορίστων αξιωματικών γεννούσε στο παιδικό μου μυαλό πιεστικά ερωτήματα: Γιατί εξόριστοι; Γιατί αποδράσανε; Ποιά θα είναι η τύχη τους; φαίνεται όμως, πως οι ταραχώδεις εκείνοι καιροί, δεν άφηναν περιθώρια πειστικών απαντήσεων στα ερωτήματά μου παρ’ όλο που διαισθανόμουνα ένα απόκρυφο θαυμασμό των ερωτώμενων. Στους δύσκολους για τη χώρα μας και το λαό μας μεταπελευθερωτικούς χρόνους, ακόμη και οι μικρές και απόμακρες από το κέντρο κοινωνίες διατηρούσαν, έστω και με πολλές προφυλάξεις, τη φλόγα της Εποποιίας της Εθνικής μας Αντίστασης. Κι’ οι εξόριστοι αξιωματικοί στη Νάξο υπήρξαν από τους πρωταγωνιστές.
Πέρασαν χρόνια από τότε και μόνιμος πλέον νέος αξιωματικός βίωνα μαζί με πολλούς συναδέλφους μου και των τριών όπλων τους διαχωρισμούς και τις διώξεις που εξελίχθηκαν σε «πογκρόμ» στα εφτά χρόνια της Αμερικανοκίνητης Χούντας της 21 Απρίλη 1967. Εκείνες οι διώξεις μου έλυσαν δια παντός τις παιδικές μου απορίες για τους Έλληνες εξόριστους αξιωματικούς στη Νάξο και την απόδραση. Είχα τύχη αγαθή, στον πρώτο χρόνο της μεταπολίτευσης, όταν ιδρύαμε τον Σύνδεσμο της Αντιδικτατορικής Αντίστασης, να γνωρίσω δύο ξεχωριστές μορφές αγωνιστών, τους Στέφανο Παπαγιάννη και Βασίλη Βενετσανόπουλο, εξόριστους λοχαγούς στη Νάξο, μέλη της ομάδας απόδρασης και δεσμώτες της Χούντας στην μνήμη των οποίων και αφιερώνω αυτή μου τη γραφή.
Από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τη νεότερη ιστορία μας τα νησιά του Αρχιπελάγους και κυρίως αυτά των άγονων γραμμών «φιλοξένησαν» πολιτικούς αντιπάλους αυταρχικών κρατικών εξουσιών.
Οι αγαθοί νησιώτες τους αντιμετώπιζαν με δέος και προφυλάξεις. Για τους επώνυμους έτρεφαν κρυφό θαυμασμό και φορές επηρεάζονταν από την ιδεολογία τους! Άλλωστε τα εκλογικά αποτελέσματα της Ικαρίας σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις το καταδείχνουν.
Ένα στενό μου συγγενή λεβέντη, βοσκό, που διακρινόταν για την παλικαριά και αξιοσύνη του, ο πάππος του τού έδωσε το παρωνύμιο «Σκαρβέλης» κι’ αυτό διατηρήθηκε μέχρι του θανάτου του εγγονού στα βαθιά γεράματα. Ήταν ο θαυμασμός του πάππου στον επαναστάτη της 3 Σεπτέμβρη 1843 συνταγματάρχη Σκαρβέλη που το Βαυαρικό Καθεστώς του Όθωνα τον είχε εξορίσει στην Νάξο.
Ο γνωστός πολιτικός της Αριστεράς καθηγητής Αλέξανδρος Σβώλος ήταν εξόριστος της Μεταξικής δικτατορίας στην Απείρανθο. Όταν στη μάχη της Αθήνας, Δεκέμβρη 1944, σκοτώθηκε από σφαίρες των Άγγλων του Σκόμπυ στην Πλατεία Μεταξουργείου, ένας νέος Απεραθίτης δικηγόρος, μαχητής του ΕΛΑΣ, ο Γιάννης Κατεινάς, οι αδελφές του νεκρού, στη συμφορά τους, μνημόνευσαν σε μοιρολόι τη σχέση του αδελφού με τον πολιτικό εξόριστο:
Ίντα σουκαμε(ν) ο Σβώλος
και σε κλαίει ο κόσμος όλος.
Οι συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας που υπέκρυπταν τη στρατηγική των Άγγλων για τον έλεγχο της Ελλάδας και την επάνοδο του Βασιλιά.
Η υπάκουη στους Βρετανούς ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου και η, όπως φάνηκε, έλλειψη στρατηγικής της ΕΑΜικής Ηγεσίας για την Ελλάδα μετά τον πόλεμο, έφεραν τον Δεκέμβρη με την ήττα των δυνάμεων της Αντίστασης και τη Συμφωνία της Βάρκιζας ανάμεσα στους Βρετανούς, την Ελληνική Κυβέρνηση και το ΕΑΜ. Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας 12 Φλεβάρη 1945 ο λαός και οι ΕΛΑΣίτες Αξιωματικοί ποθούσαν την ειρήνη για να επουλωθούν οι πληγές του πολέμου και της κατοχής και ν’ ανορθωθεί η οικονομία. Όμως δεν άργησε να γίνει φανερό στην πράξη πως η Βάρκιζα ήταν μια λεόντειος συμφωνία για τους Βρετανούς και την ελληνική «εθνικοφροσύνη» που απέβλεπε στον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και τη συντριβή του Κινήματος της Εθνικής Αντίστασης.
Το ΕΑΜ και μετά το Δεκέμβρη, παρά την αποχώρηση της ΕΛΔ (Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας) και προσωπικοτήτων, διατηρούσε την υπόστασή του σαν πολιτικός σχηματισμός της Αριστεράς και έκανε μεγάλες προσπάθειες για την εφαρμογή της Συμφωνίας. Αντίθετα, από την άλλη πλευρά τα όργανα του Κράτους και του παρακράτους, εξαπέλυσαν λυσσαλέο κυνηγητό εναντίον των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Γράφει ο Στέφανος Παπαγιάννης λοχαγός ΠΒ, μαχητής του πολέμου 1940 και του ΕΛΑΣ στο βιβλίο του «Από Εύελπις αντάρτης»: «Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες οι μόνιμοι αξιωματικοί που είχαν υπηρετήσει στον ΕΛΑΣ επέστρεφαν στα σπίτια τους. Όσοι είχαμε μόνιμη διαμονή στην Αθήνα παρουσιαστήκαμε στην έδρα του Α’ Σώματος Στρατού για να αναλάβουμε υπηρεσία. Εκεί μας υποδέχτηκε, καθόλου φιλικά, ένας αρμόδιος ανώτερος αξιωματικός και μας είπε ότι σύμφωνα με τις ισχύουσες διαταγές πριν απ’ όλα πρέπει να υπογράψουμε μια δήλωση. Η δήλωση ήταν έντυπη και το μόνο που χρειαζόταν ήταν τα στοιχεία ταυτότητας και η υπογραφή. Βέβαια ύστερα από τα γεγονότα της κατοχής και ιδιαίτερα του Δεκέμβρη, δεν περιμέναμε πως θα μας δεχτούν μετά βαΐων και κλάδων! Να υπογράψουμε όμως κι αυτό το χαρτί που έγραφε ότι η δράση μας από τις γραμμές του ΕΛΑΣ ήταν αντεθνική και προδοτική ξεπερνούσε τα όρια ανοχής».
Η συντριπτική πλειοψηφία δεν υπέγραψε την κατάπτυστη δήλωση κι αυτό αποτέλεσε την αιτία οι λαμπροί αξιωματικοί μαχητές των αγώνων του λαού και του έθνους να τοποθετηθούν στον πίνακα Β’. Αυτό σήμαινε την πλήρη και ουσιαστική απομάκρυνση από τις στρατιωτικές Μονάδες και Υπηρεσίες με μόνη διαφορά από την αποστρατεία να φέρουν τη στολή του αξιωματικού και να παίρνουν το μισθό του βαθμού τους. Υπήρχε και πίνακας Α’ που περιλάμβανε τους «εθνικόφρονες» με τους οποίους Βρετανοί και Κυβέρνηση στελέχωναν τον ανασυγκροτούμενο στρατό. Σε θέσεις κλειδιά τοποθετούνταν οι Βασιλόφρονες που είχαν υπηρετήσει στα Τάγματα Ασφαλείας. Η πολιτική αυτή διατηρήθηκε στις Ένοπλες Δυνάμεις σε όλη τη μετεμφυλιοπολεμική περίοδο και αποτέλεσε γενεσιουργό αιτία της επιβολής της εφτάχρονης δικτατορίας στην πατρίδα μας.
Οι παρακρατικές φασιστικές οργανώσεις δολοφονούσαν αγωνιστές της Αντίστασης και το Κράτος τους φυλάκιζε και τους έστελνε εξορία.
Ο Βασίλης Βενετσανόπουλος λοχαγός εξόριστος στη Νάξο μαχητής του ΕΛΑΣ γράφει στο βιβλίο του «ΠΑΡΩΝ»: «Μέσα σε 4 μήνες από την υπογραφή της Βάρκιζας, τον Ιούνη 1945, οι δολοφονημένοι αγωνιστές είναι 650, οι φυλακισμένοι πάνω από 30.000. Οι μοναρχοφασιστικές συμμορίες ήταν 150 με δύναμη οπλοφορούντων 20.000. Το ΚΚΕ που ήταν η ψυχή της ΕΑΜικής Αντίστασης και συνέχιζε και μετά την ήττα να στέκει δίπλα στους διωκόμενους και απειλούμενους με εξόντωση αγωνιστές, έριξε στα τέλη Ιούνη 1945 στην 12η Ολομέλεια της Κ.Ε. το σύνθημα της μαζικής λαϊκής αυτοάμυνας (Μ.Λ.Α.) και έστειλε στελέχη του στη βάση προκειμένου να βοηθήσουν στην οργάνωση των αγώνων των εργαζομένων κατά της τρομοκρατικής δραστηριότητας των δολοφονικών συμμοριών που το έργο τους ενίσχυαν και οργάνωναν βασικά οι Βρετανοί». Ουσιαστικά άρχιζε ο εμφύλιος.
Στις 31-3-1946, σε συνθήκες βίας και τρομοκρατίας, έγιναν οι Βουλευτικές Εκλογές με αποχή της Αριστεράς όπως αυτή αποφασίστηκε από την Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Την ημέρα των εκλογών μια ομάδα ενόπλων καταδιωκομένων επιτέθηκε κατά του Σταθμού Χωροφυλακής Λιτοχώρου και αφόπλισε τους άνδρες του. Η ημερομηνία της ενέργειας αυτής θεωρήθηκε από εκπροσώπους της Κυβέρνησης και του Στρατού ως μερομηνία έναρξης του εμφυλίου.
Ο Βασίλης Βενετσανόπουλος γράφει στο βιβλίο του «ΠΑΡΩΝ»: «Αρχές Γενάρη 1946, ο αιματηρός απολογισμός του τρομοκρατικού οργίου είχε πάρει νέες μεγαλύτερες διαστάσεις: 1289 οι νεκροί, 84.931 φυλακισμένοι, πάνω από 100.000 καταδιωκόμενοι αγωνιστές … και φαινόταν να είναι η ΜΛΑ η μόνη μέθοδος αντιμετώπισης του μονόπλευρου εξοντωτικού πολέμου και του δολοφονικού οργίου».
Ο πόλεμος έπαψε να είναι μονόπλευρος και εξελίχθηκε σε εμφύλιο με όλα τα χαρακτηριστικά της μορφής του που κράτησε πάνω από τρία χρόνια με τις τραγικές του συνέπειες για το λαό και τον τόπο.
Οι περισσότεροι αξιωματικοί του Πίνακα Β΄ ζητούσαν ν’ ανεβούν στο βουνό μα η καθοδήγηση του ΕΑΜ απέκρουσε το αίτημά τους.
Η εξήγηση που δόθηκε τότε ήταν, για να μη δοθεί αφορμή με την ενέργεια αυτή να κατηγορηθεί το ΕΑΜ ότι στα λόγια ήταν υπέρ της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης ενώ στην πράξη ενίσχυε τον ανταρτοπόλεμο. Μετά την ενέργεια στο Λιτόχωρο και βλέποντας η Κυβέρνηση να φουντώνει το αντάρτικο και αντιμετωπίζοντας το ενδεχόμενο να φύγουν για το βουνό οι αξιωματικοί του πίνακα Β΄ πήρε απόφαση να τους μαζέψει και να τους στείλει εξορία. Ήδη οι στρατηγοί του ίδιου πίνακα Σαράφης, Μπακιρτζής, Καλαμπαλίκης, Τσαμάκος και Ματσούκας, μετά το δημοψήφισμα για την επάνοδο του βασιλιά είχαν σταλεί εξορία στην Ικαρία. Γράφει ο Στέφανος Παπαγιάννης στο βιβλίο του «Από Εύελπις Αντάρτης»: «Γύρω στις 15 Ιούλη 1946 μας έδωσαν από τη στρατιωτική υπηρεσία εντολή να συγκεντρωθούμε στον Πειραιά με αποσκευές εκστρατείας, γιατί τάχα θα πάμε αποστολή! Διαδόθηκε κατάλληλα τότε στον κόσμο ότι σε κάποιο νησί είχε μπει σε λειτουργία κάποια Σχολή και ότι θα μας αποσπάσουν εκεί για επιμόρφωση. Η παρουσία τμήματος χωροφυλακής στο μέρος που συγκεντρωθήκαμε φανέρωνε τι είδους επιμόρφωση μας επεφύλασσε η Κυβέρνηση. Εκεί μας χώρισαν σε ομάδες και μπήκαμε σε κάμποσα μικρά καΐκια».
Τόπος εξορίας των Αξιωματικών τα νησιά Φολέγανδρος, Πάρος, Νάξος, Σέριφος, Ικαρία. Η ομάδα εξορίστων της Φολεγάνδρου αρχές Οκτωβρίου 1946 μεταφέρεται στη Νάξο και συναντά την εκεί ομάδα των εξορίστων. Την ενιαία πια ομάδα των εξορίστων ΕΛΑσιτών αξιωματικών στη Νάξο την αποτελούσαν οι παρακάτω:
Συνταγματάρχης ΠΖ Νίκος ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗΣ
Συνταγματάρχης ΠΒ Γιάννης ΠΥΡΙΟΧΟΣ
Αντισυνταγματάρχης ΠΖ
Αντισυνταγματάρχης ΠΒ
΄΄
΄΄
Δημήτρης ΚΟΥΚΟΥΡΑΣ
Στάθης ΔΕΛΗΒΟΡΙΑΣ
Γιώργος ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΙΑΚΟΥΜΕΛΟΣ
Ταγματάρχης ΠΖ
΄΄
Θεόδωρος ΜΑΚΡΙΔΗΣ
ΜΑΝΤΟΥΚΟΣ
Ταγματάρχης ΠΒ
΄΄
΄΄
΄΄
΄΄
Ιάκωβος ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΟΣ
Μιχάλης ΜΠΑΡΟΥΤΣΟΣ
Ορέστης ΒΑΛΑΛΑΚΗΣ
Γιάννης ΚΑΛΙΣΜΑΝΗΣ
Ηλίας ΜΠΑΛΤΑΣ
Επίλαρχος Βήλος ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Λοχαγός ΠΖ
΄΄
΄΄
΄΄
΄΄
΄΄
΄΄
Βασίλης ΒΕΝΕΤΣΑΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιάννης ΠΑΛΑΣΚΑΣ
Γιώργος ΣΑΜΑΡΙΔΗΣ
Δημήτρης ΤΣΙΤΣΙΠΗΣ
ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
Γιώργος ΚΑΤΕΜΗΣ
Γιώργος ΚΑΛΙΑΝΕΣΗΣ
Λοχαγός ΠΒ
΄΄
Στέφανος ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ
Κίμων ΧΑΤΖΗΜΙΧΕΛΑΚΗΣ
Ίλαρχος Αρίστος ΚΑΠΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ
Υπολοχαγοί ΠΖ
΄΄
΄΄
΄΄
Μάκης ΤΡΩΓΙΑΝΟΣ
Θεόδωρος ΚΑΛΙΝΟΣ
Ντίνος ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέκος ΜΑΝΩΛΑΚΟΣ
Υπολοχαγός ΠΒ
΄΄
Θεοδόσης ΖΕΡΒΑΣ
Χρήστος ΣΤΕΦΟΠΟΥΛΟΣ
Υπολοχαγός ΜΧ Στέφος ΗΛΙΑΔΗΣ
Υπολοχαγός διαχείρισης Γεράσιμος ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ
Ανθυπασπιστής
΄΄
΄΄
Κώστας ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Πέτρος ΜΕΛΑΣ
ΗΛΙΑΚΗΣ
Όλοι τους πολεμιστές του έπους 1940 και της Εθνικής Αντίστασης.
Η ζωή των Ελλήνων εξορίστων αξιωματικών στη Νάξο τον πρώτο καιρό ήταν δύσκολη. Ο υπομοίραρχος Μπεχράκης, διοικητής Χωροφυλακής και η ντόπια αντίδραση είχαν εξαπολύσει μαύρη προπαγάνδα, κάθε είδους ψέμα και συκοφαντία προκειμένου να κρατηθούν οι εξόριστοι σε απομόνωση από τον πληθυσμό. Μεγάλο μέρος της Ναξιακής κοινωνίας επηρεαζόταν από τα συνεχή ψέματα και τις συκοφαντίες.
Εξαίρεση αποτελούσε η οικογένεια Ηλία Γρατσία (παρατσούκλι Δίφραγκος). Είχε ένα μικρό μαγέρικο στην παραλία της Χώρας κι’ έτρωγαν οι εξόριστοι αξιωματικοί πριν οργανώσουν το δικό τους ομαδικό συσσίτιο. Ήταν από τους Αριστερούς της Νάξου κι’ ο μεγάλος γιός Μιχάλης ήταν τοπικό στέλεχος του ΕΑΜ με δράση στην Κατοχή και αργότερα εξόριστος στο Μακρονήσι με τον αδελφό του Αντώνη. Η οικογένεια Γρατσία συμπαραστάθηκε με στοργή στους αξιωματικούς στις πρώτες δύσκολες μέρες της εξορίας τους.
Μπροστά στο κλίμα τρομοκράτησης της κοινωνίας από τον Μπεχράκη και την ντόπια «εθνικοφροσύνη» οι αξιωματικοί αντέδρασαν.
Γράφει ο Στέφανος Παπαγιάννης στο βιβλίο του: «Μπροστά στην προσπάθεια να μας κρατήσουν σε απόσταση, χρειάστηκε να αντιδράσουμε πρακτικά, αναπτύσσοντας δική μας πρωτοβουλία. Σ’ αυτό μας έδωσε θάρρος το παρακάτω περιστατικό. Βρήκαμε μια ευκαιρία, που μια Κυριακή ηλιόλουστη είχε κατεβεί πολύς κόσμος στην παραλία και ιδιαίτερα πολλά παιδιά. Ένας από εμάς αγόρασε καραμέλες, πλησίασε τα παιδιά και τις πρόσφερε. Οι γονείς τους μας ευχαρίστησαν γι’ αυτό και ανταλλάξαμε μαζί τους μερικά φιλικά λόγια. Σαν να έσπασε ο πάγος. Αλλά εκείνο που βοήθησε στο ν’ αλλάξουν η στάση και οι διαθέσεις των ντόπιων απέναντί μας ήταν οι συχνές εκδρομές στα γύρω χωριά. Αξιοποιήσαμε και το γεγονός ότι μερικοί από τους εξορίστους ή και μέλη των οικογενειών τους που έρχονταν για επίσκεψη στο νησί παίζανε κάποιο μουσικό όργανο. Ακόμη το ότι μερικοί τραγουδούσαν καλά και ιδιαίτερα τα δημοτικά και τα αντάρτικα τραγούδια. Κάθε Κυριακή λοιπόν επισκεπτόμαστε ένα χωριό και την ώρα που τέλειωνε η λειτουργία στην εκκλησία, καθόμασταν στο κεντρικό καφενείο. Ούζο και τραγούδι, κερνάγαμε και τους θαμώνες του καφενείου και πιάναμε κουβέντα. Η παρουσία μας στα χωριά και περισσότερο τα τραγούδια μας που όλα είχαν πατριωτικό περιεχόμενο, έδιναν μια εικόνα για μας διαφορετική σε σχέση με εκείνη που προσπαθούσαν να δημιουργήσουν οι αντίπαλοί μας. Πέρα απ’ αυτό η επίσκεψή μας στα χωριά ήταν ένα ευχάριστο γεγονός μέσα στη συνηθισμένη μονότονη ζωή των κατοίκων. Κάθε φορά όταν φεύγαμε μας ξεπροβόδιζαν με φιλικά λόγια και μας παρακαλούσαν να τους επισκεφτούμε ξανά».
Αυτή η κουλτούρα ήταν «κεκτημένο» για τους εξόριστους από τη ζωή τους στο Βουνό, στην Ελεύθερη Ελλάδα όπου το ΕΑΜ, για τους κατοίκους της υπαίθρου, είχε δημιουργήσει λαϊκά θέατρα, λαϊκά σχολεία και ότι ήταν δυνατό να εκφραστεί από τη λαϊκή παράδοση, τον πολιτισμό.
Με τις παραπάνω συμπεριφορές οι εξόριστοι κατάφεραν να αλλάξουν την ατμόσφαιρα στη Νάξο και οι σχέσεις τους με τον ντόπιο πληθυσμό πήραν φιλικό χαρακτήρα και οι ψευτιές και οι συκοφαντίες των αντιπάλων δεν έπιαναν πια τόπο. Είχαν κερδίσει τη φιλία και την εκτίμηση μεγάλου μέρους της Ναξιακής κοινωνίας. Δεν είναι τυχαίο που το 1958 στο Στρατοδικείο που δικαζόταν ο Στέφανος Παπαγιάννης για την απόδραση των δώδεκα εξορίστων εμφανίστηκε αυθόρμητα ο Ναξιώτης Βουλευτής Αντώνης Μπαρότσης μάρτυρας υπεράσπισης και επαίνεσε στο δικαστήριο τη στάση των Αξιωματικών στο νησί. Προφανώς η παρουσία του συμβόλιζε και τα αισθήματα σημαντικού μέρους της Ναξιακής κοινωνίας. Οι αξιωματικοί έμεναν οι περισσότεροι στο Κάστρο στο οίκημα λεγόμενο «Βενετσιάνικο Παλάτι» και λίγοι στην περιοχή της Γρότας.
Η ζωή τους κυλούσε με μελέτη, εκμάθηση ξένων γλωσσών, διαλέξεις και άλλες ομαδικές μορφωτικές προσπάθειες. Ακόμη έπαιζαν και θεατρικά έργα. Αρκετό χρόνο αφιέρωναν στην παρακολούθηση της πολιτικής κατάστασης της χώρας.
Ο Βασίλης Βενετσανόπουλος γράφει στο βιβλίο του «ΠΑΡΩΝ».
«Για τους εξόριστους αξιωματικούς η ζωή τους μακριά από την εξέλιξη των γεγονότων στην Ελλάδα ήταν στενόχωρη. Βάραινε γι’ αυτό ιδιαίτερα και ο εθελοντικός κατά κάποιον τρόπο εκτοπισμός τους. Αρκετές φορές στη διάρκεια των διαφόρων εκδηλώσεών τους έμπαινε το ζήτημα αυτό και κάπως σαν παράπονο. Επίσης από μερικούς έμπαινε αυθόρμητα και ζήτημα δραπέτευσής τους, που αν επέτρεπε το Κόμμα, θα μπορούσε θαυμάσια να οργανωθεί με επιτυχία. Γενικά οι συζητήσεις για φευγιό και αντάρτικο δεν σταμάτησαν ποτέ. Άλλοτε γίνονταν με πολλή οξύτητα κι άλλοτε με σχετική ηρεμία».
Αρχές Απρίλη 1947, έφθασε στη Νάξο με το πλοίο της γραμμής μια νέα λυγερή Ναξιώτισσα της Αθήνας, η Γιούλη Υδραίου το γένος Σοφικίτη από το Σαγκρί σήμερα χήρα του αείμνηστου δημοσιογράφου – συγγραφέα και αγωνιστή της Αριστεράς Σπύρου Λιναρδάτου. Η ίδια αγωνίστρια της ΕΠΟΝ και του Εφεδρικού ΕΛΑΣ που «γεύτηκε» τις συνέπειες της αγωνιστικής της δράσης στις φυλακές και τους τόπους εξορίας στην μετεμφυλιοπολεμική περίοδο και στην εφτάχρονη δικτατορία. Κουβαλούσε στην τσάντα της ένα σημαντικό μήνυμα.
Το μήνυμα, μικρό σημείωμα, ήταν κατάλληλα τοποθετημένο μέσα στο τσόφλι ενός αμυγδάλου με την εντολή να δοθεί στον λοχαγό Στέφανο Παπαγιάννη, άγνωστο πρόσωπο στην κομίστρια. Γνώριζε όμως από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ το συνεξόριστο του Παπαγιάννη Επίλαρχο Βήλο Παπαδόπουλο και ζήτησε από τον συγγενή από τη μητέρα της ταχυδρομικό υπάλληλο Σπύρο Λογαρά να τον ειδοποιήσει για μια συνάντηση μαζί της με πολλή προφύλαξη.
Έτσι έφθασε το σημείωμα στα χέρια του Παπαγιάννη. Γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του: «Το σημείωμα απευθυνόταν προσωπικά σε μένα, γιατί ήξεραν ότι μόνο εγώ γνωρίζω τον γραφικό χαρακτήρα του αποστολέα. Ήταν από το μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ Στέριο Αναστασιάδη που πιάστηκε αργότερα από την Ασφάλεια και εκτελέστηκε με άλλα μέλη της Κ.Ε. Στο σημείωμα δινόταν εντολή να προετοιμαστούν εντελώς μυστικά δώδεκα αξιωματικοί για μια πρώτη αποστολή στο βουνό. Ότι αργότερα θάρθει στο νησί κρυφά ένα καΐκι να τους παραλάβει. Ταυτόχρονα ορίζονταν τριμελής επιτροπή από μένα τον Βασίλη Βενετσανόπουλο και τον Δημήτρη Κούκουρα για να κανονίσει τις λεπτομέρειες της προετοιμασίας.
Την παραπάνω εντολή την πληροφορήθηκαν μόνο οι δώδεκα που θάπαιρναν μέρος στην απόδραση. Κρατήθηκε μυστική από τους υπόλοιπους, όχι γιατί δεν υπήρχε εμπιστοσύνη, αλλά γιατί γι’ αυτές τις περιπτώσεις έπρεπε πάντα να τηρείται αυστηρά η αρχή «ο καθένας να ξέρει μόνο ότι αφορά αυτόν τον ίδιο και τίποτα παραπάνω». Πέρα όμως απ’ αυτό και η επιλογή δώδεκα μόνο από το σύνολο θα προκαλούσε έτσι κι αλλιώς παράπονα και στενοχώρια στους άλλους».
Οι δώδεκα επιλεγέντες να αποδράσουν αξιωματικοί ήταν οι πιο κάτω:
Αντισυνταγματάρχης ΠΤ Δημήτρης ΚΟΥΚΟΥΡΑΣ,
Ταγματάρχης ΠΒ Γιάννης ΚΙΛΙΣΜΑΝΗΣ,
Λογαχός ΠΖ Γιώργος ΣΑΜΑΡΙΔΗΣ,
Λοχαγός ΠΖ Βασίλης ΒΕΝΕΤΣΑΝΟΠΟΥΛΟΣ,
Λοχαγός ΠΖ Γιώργος ΚΑΛΙΑΝΕΣΗΣ,
Λοχαγός ΠΖ Γιώργος ΚΑΤΕΜΗΣ,
Λοχαγός ΠΒ Κίμων ΧΑΤΖΗΜΙΧΕΛΑΚΗΣ,
Υπολοχαγός ΠΒ Χρήστος ΣΤΕΦΟΠΟΥΛΟΣ,
Υπολοχαγός ΠΒ Θεοδόσης ΖΕΡΒΑΣ,
Υπολοχαγός ΠΖ Θεόδωρος ΚΑΛΛΙΝΟΣ,
Ανθυπασπιστής Κώστας ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ και
Λοχαγός ΠΒ Στέφανος ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ.
Οι δώδεκα πιο πάνω αξιωματικοί προετοιμάζονταν με μυστικότητα και περίμεναν σε επιφυλακή το καΐκι που θα τους έπαιρνε.
Εκείνες τις μέρες της αναμονής ήρθε διαταγή στην Διοίκηση Χωροφυλακής από το Υπουργείο να διαλυθεί η ομάδα των εξορίστων στη Νάξο και να σκορπιστούν ανά δύο ή τρεις στα γύρω χωριά. Έτσι προέκυψε ξαφνικά σοβαρός κίνδυνος να ματαιωθεί εν μέρει ή ολοκληρωτικά η αποστολή γιατί θα ήταν πρακτικά αδύνατο να περιμένει το καΐκι που θα προσέγγιζε κρυφά στο νησί να συγκεντρωθούν και οι δώδεκα.
Πλησίαζε η γιορτή του Πάσχα και οι εξόριστοι παρακάλεσαν τον Υπομοίραρχο να αναβάλει την εκτέλεση της διαταγής για μετά το Πάσχα ώστε να γιορτάσουν όλοι μαζί στην πόλη. Ο Μπεχράκης ανυποψίαστος και μόνος του ή με την έγκριση του κέντρου έκανε δεκτό το αίτημα.
Το καΐκι ήρθε σε λίγες ημέρες στις 15 Απρίλη 1947. Προφασίστηκε ο καπετάνιος (ήταν στην κατοχή στον ΕΛΑΝ και είχε πολλή εμπειρία με επιτυχίες σε τέτοιες αποστολές) ότι ήρθε ν’ αγοράσει πατάτες. Κατά το σούρουπο κινήθηκε ΒΔ και στο λιμανάκι των Αη Γιάννηδων που ο κάβος του κάνει στροφή κι είναι αθέατο από την πόλη, έδεσε. Εκεί περίμεναν οι δώδεκα εξόριστοι, επιβιβάστηκαν και σαλπάρισαν στην ελευθερία.
Η απόδραση έγινε γνωστή στον Υπομοίραρχο την επόμενη ημέρα, με σκόπιμη καθυστέρηση ωρών, στην καθημερινή αναφορά παρουσίας των εξορίστων. Ο Μπεχράκης στο άκουσμα της απουσίας των δώδεκα μόλις που γλύτωσε το εγκεφαλικό αναλογιζόμενος τις ευθύνες του. Αρχικά σκέφτηκε απόδραση στο εσωτερικό και απειλή δημιουργίας αντάρτικου στη Νάξο. Το συνδύασε με τις επισκέψεις των αξιωματικών τις Κυριακές στα χωριά. Ο ίδιος συνεπικουρούμενος και με τη ντόπια αντίδραση εξαπέλυσε μια χωρίς προηγούμενο τρομοκρατία. Συλλήψεις, ανακρίσεις, ξυλοδαρμοί κράτησαν για πολύ χρόνο. Θύματα οι Αριστεροί της Πόλης μα και πολίτες, ανεξάρτητα ιδεολογίας, που έκαναν παρέα με τους αξιωματικούς.
Οι αριστεροί Μιχάλης Γρατσίας, οι ράφτες Γιάννης και Μιχάλης Μαργαρίτης, ο Γιώργος Φραγκουδάκης μα και πολίτες, άσχετοι με αριστερή ιδεολογία όπως ο Νίκος Τριαντάφυλλος, ο Νίκος Φραγκουδάκης (φαγιάς) βίωσαν για μέρες την τρομοκρατία που εξαπολύθηκε.
Η επιχείρηση απόδραση σχεδιάστηκε να ολοκληρωθεί σε 4-5 ημέρες. Μα οι απρόβλεπτες δυσκολίες ανέτρεψαν τον αρχικό σχεδιασμό και χρειάστηκαν 15 ημέρες με κινδύνους και απώλειες για την ομάδα των δώδεκα. Η πορεία του καϊκιού κράτησε 36 ώρες με στάσεις στην Πάρο και την Άνδρο για εφοδιασμό με λίγα τρόφιμα από συνδέσμους των νησιών αυτών που είχαν από πριν ενημερωθεί. Ο έμπειρος καπετάνιος του καϊκιού προδόθηκε από σοβαρή βλάβη της μηχανής που χρειαζόταν συνεργείο για να αποκατασταθεί. Η βλάβη του καϊκιού ανέτρεψε τον αρχικό σχεδιασμό της επιχείρησης. Αυτός ήταν να αποβιβασθούν οι αξιωματικοί λίγο πριν από το στενό του Ευρίπου για να περάσει ελεύθερο το πλοίο από τον έλεγχο να προχωρήσει η ομάδα πεζή μέχρι σε προκαθορισμένο σημείο, να επιβιβαστούν ξανά για να τους μεταφέρει σε περιοχή ελέγχου από τις αντάρτικες ομάδες. Η βλάβη του καϊκιού τους ανάγκασε να αποβιβαστούν νωρίτερα προς το μέρος της Στερεάς Ελλάδας, σε άγνωστο γι’ αυτούς έδαφος, με μόνα βοηθήματα ένα χάρτη της περιοχής μεγάλης κλίμακας και μια πυξίδα. Πορεύονταν προς τον βοριά μόνο νύχτα. Την ημέρα ακινησία. Συνάντησαν φοβισμένους χωρικούς και ενέδρες ΜΑΥδων που τις ξεπέρασαν με ψυχραιμία και την πίστη τους στην επιτυχία του σκοπού.
Σ’ αυτή τη δύσκολη επιχείρηση σημειώθηκαν δύο απώλειες: Ο Αντισυνταγματάρχης Δημήτρης ΚΟΥΚΟΥΡΑΣ, ο αγαπημένος μπαρμπα-Μήτσος των εξορίστων, σακάτης στο πόδι από πολεμικό τραύμα, κάπου παραπάτησε και στραμπούλισε το γερό με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προχωρήσει. Οι σύντροφοί του τον μεταφέρουν μέχρις ενός σημείου και σκέπτονται να ζητήσουν βοήθεια από τους ντόπιους: Ο Στέφανος Παπαγιάννης γράφει γι’ αυτό: «Εκεί στα μαντριά όπως ήταν νύχτα, πλησίασε ο Κώστας Αντωνόπουλος και ρώτησε με τρόπο για κάποιο τσέλιγκα, που ήξερε πως είχε το στέκι του σ’ εκείνα τα μέρη από ένα αδελφό του που στον ΕΛΑΣ υπηρετούσε στο τμήμα του. Έμαθε ότι είχε το σπίτι του κάπου στην πλαγιά και ξεκινήσαμε για εκεί, αφήνοντας προσωρινά τον μπάρμπα-Μήτσο σε κάτι βράχια κοντά στη δημοσιά. Να προσθέσω εδώ ότι στη διάρκεια της νύχτας έκαναν την εμφάνισή τους στην περιοχή αυτοκίνητα με χωροφύλακες και ΜΑΥδες. Ευτυχώς ο τσέλιγκας ήταν στο σπίτι του και δέχτηκε να βοηθήσει. Το μόνο που ζήτησε ήταν να πάνε οι αντάρτες σε καμιά δεκαπενταριά μέρες να τον παραλάβουν. Το μέρος αυτό λεγόταν Κονάκια κοντά στο χωριό Μαρτίνο Φθιώτιδας. Έστειλε ένα μουλάρι μ’ ένα δικό του στο μέρος που τον είχαμε αφήσει κι εμείς φύγαμε γρήγορα για να απομακρυνθούμε όσο ακόμα ήταν νύχτα».
Ο τσέλιγκας συνελήφθη από προδοσία και υπέστη φρικτά βασανιστήρια. Ο μπάρμπα-Μήτσος αβοήθητος συνελήφθη και οδηγήθηκε στη Λαμία. Στο Έκτακτο Στρατοδικείο με γενναιότητα ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου την ευθύνη της απόδρασης. Εκτελέστηκε με το ένα πόδι γονατισμένο αφού δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος!
Η δεύτερη απώλεια ήταν ο Λοχαγός Κίμωνας ΧΑΤΖΗΜΙΧΕΛΑΚΗΣ. Σε ενέδρα των ΜΑΥδων, αποκοιμισμένος πάνω σε βράχια, ξύπνησε από τους πυροβολισμούς, χάνει την επαφή με τους συντρόφους του. Δεν άργησε να τον συλλάβουν και να τον παραπέμψουν στο Έκτακτο Στρατοδικείο. Στάθηκε όμως τυχερός, αφού οι γονείς του, πολιτικοί φίλοι ισχυρού πολιτικού, κατάφεραν με τη διαμεσολάβησή του η ποινή του να είναι ισόβιος κάθειρξη.
Στις 30 Απρίλη, 15 μέρες από την απόδρασή τους από τη Νάξο ήρθαν σε επαφή με τα Αντάρτικα Σώματα της Αυτοάμυνας. Στη συνέχεια θα οδηγηθούν στο Στρατηγείο του Δ.Σ.Ε. (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας) που έδρευε τότε στη Ρούμελη και θα πλαισιώσουν Επιτελεία και Μονάδες του. Όλοι τους θα σταθούν ηρωικά μέχρι την ήττα στο Γράμμο και θα γευτούν την πολύχρονη πίκρα της ξενιτιάς πάντα δοσμένοι στην ιδεολογία τους και στο όνειρό τους για μια ανεξάρτητη και κοινωνικά δίκαιη πατρίδα. Ο Νόμος της Αναγνώρισης της Εθνικής Αντίστασης θα τους δικαιώσει βαθμολογικά κι αυτό θα το εισπράξουν σαν δικαίωση των αγώνων τους, των αγώνων του ελληνικού λαού.
Σήμερα στους πολύ δύσκολους καιρούς για τον τόπο και το λαό, που ακυρώνονται μία-μία οι κατακτήσεις από αιματηρούς αγώνες που ακούγεται από τα πλέον υπεύθυνα χείλη η απειλή απώλειας τμήματος της εθνικής μας κυριαρχίας, η αναφορά στους αγώνες και τους αγωνιστές εκείνης της εποχής για Εθνική Ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη είναι περισσότερο από επίκαιρη.
-********************************************-
Πηγές:
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, Από Εύελπις Αντάρτης, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 1991.
ΒΕΝΕΤΣΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΗ, «Παρών» Μια ζωή στην πρώτη γραμμή, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα.
Αφήγηση της Γιούλης Λιναρδάτου στον συγγραφέα στις 2 Απριλίου 2010.
Αφήγηση στον συγγραφέα του Μιχάλη Ηλ. Γρατσία, εκδότη εφημερίδας «Τ’ ΑΠΕΡΑΘΟΥ» στις 10 Δεκέμβρη 2009.
Αφήγηση στον συγγραφέα του Γιάννη Μαργαρίτη, συνταξιούχου Τραπεζιτικού, στις 15 Απρίλη 2010.
Ο Anton, η ΣΤΑΖΙ και 12.000 σελίδες γεμάτες «καρφιά»
ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΖΙΜΑΣ
Εγγραφα της ΣΤΑΖΙ για τον ρόλο του Anton στην Ανατολική Γερμανία.
Ο Anton ετάφη στις 10 Σεπτεμβρίου του 1998 στο χωριό του, στην Καρδίτσα, με τις τιμές του «άξιου Eλληνα, που είχε κρατήσει ψηλά τη σημαία της πατρίδας του στα πικρά χρόνια της πολιτικής προσφυγιάς». Το πραγματικό του όνομα, με το οποίο κατέφυγε στις Λαϊκές Δημοκρατίες ως «παιδί του Εμφυλίου» μετά τη στρατιωτική συντριβή του ΚΚΕ στον Γράμμο, ήταν Θ.Ν., αλλά ως Anton «μεγαλούργησε» στην Ανατολική Γερμανία, με τους εγχώριους ομοϊδεάτες να τον εξυμνούν για τη «συμβολή του στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων».
Με αυτό το ψευδώνυμο ήταν καταχωρισμένος στα αρχεία της διαβόητης ΣΤΑΖΙ, της οποίας διετέλεσε μέχρι και την πτώση του Τείχους κατάσκοπος. Οι μεταφράσεις έργων Ελλήνων συγγραφέων και γενικότερα η «διάδοση του ελληνικού πολιτισμού» ήταν ο μανδύας υπό τον οποίο κινούνταν στους πνευματικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους και κατασκόπευε από συμπατριώτες πολιτικούς πρόσφυγες και την ελληνική στρατιωτικοδιπλωματική αποστολή στο Δυτικό Βερολίνο μέχρι Ανατολικογερμανούς που σχεδίαζαν να διαφύγουν στη Δύση, αλλά και αυτόν τον πιο διάσημο αντικαθεστωτικό, τον Βολφ Μπίρμαν.
Και άλλοι…
Δεν ήταν ο μόνος. Πολλοί Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες είχαν στρατολογηθεί από τη ΣΤΑΖΙ, όπως αποκαλύπτεται από ενδελεχή έρευνα που πραγματοποίησαν επί δύο χρόνια επιστήμονες του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, στο πλαίσιο του προγράμματος «Θαλής» με θέμα «Η Ελλάδα από τον Β΄ Παγκόσμιο έως τον Ψυχρό Πόλεμο». Από την έρευνα προκύπτει ότι δούλευαν ως έμμισθοι πληροφοριοδότες.
«Το “ελληνικό αρχείο” της ΣΤΑΖΙ αποτελείται από περίπου 100 φακέλους, σύνολο κάπου 11.000 με 12.000 σελίδες, ίσως να υπάρχουν και άλλοι που λανθάνουν», λέει στην «Κ» ένας εκ των ερευνητών, ο καθηγητής Στράτος Δορδανάς, που μαζί με τον συνάδελφό του Bάιο Καλογρηά και υπό την επιστημονική διεύθυνση του Nίκου Μαραντζίδη, συμπεριέλαβε τα αποτελέσματα σε επιστημονικό τόμο υπό τον τίτλο «Ελληνες της ΣΤΑΖΙ». «Μέχρι σήμερα έχει γίνει περιορισμένη χρήση του “ελληνικού αρχείου”, κυρίως για ιδιωτικούς και δημοσιογραφικούς σκοπούς, και δεν έχει μελετηθεί συστηματικά με στόχο την εκπόνηση επιστημονικών συγγραμμάτων», επισημαίνεται από τους ίδιους.
Οπως προκύπτει από τα απόρρητα έγγραφα και τις εκθέσεις, πολύ ψηλά στην ατζέντα του ενδιαφέροντος της ΣΤΑΖΙ ήταν η Ελληνική Στρατιωτική Αποστολή στο Δυτικό Βερολίνο, που εκτελούσε χρέη προξενικής αρχής και η οποία εθεωρείτο από το κομμουνιστικό καθεστώς «φωλιά κατασκόπων». Καθώς μάλιστα η αποστολή εξέδιδε διαβατήρια και βίζες σε Ελληνες της Ανατολικής Γερμανίας που ως αλλοδαποί τότε κινούνταν ελεύθερα μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού Βερολίνου, η ΣΤΑΖΙ λειτουργούσε δίκτυο πληροφοριοδοτών που την ενημέρωναν λεπτομερώς για ό,τι υπέπιπτε στην αντίληψή τους, ακόμα και για το τι μάθαιναν από άλλες δυτικές στρατιωτικές αποστολές που συστεγάζονταν με την ελληνική.
Το πρόσχημα
Ο Anton επισκεπτόταν συχνά –όπως και άλλοι πράκτορες– τα γραφεία της Ελληνικής Στρατιωτικής Αποστολής για να πετύχει την έκδοση ελληνικού διαβατηρίου. Τουλάχιστον αυτό ήταν το πρόσχημα. Σύμφωνα με την έκθεση που υπέβαλε στις 16 Ιουλίου 1965, πληροφορήθηκε από τους συνδέσμους του τα ονόματα Ελλήνων πρακτόρων των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, που συμμετείχαν παράλληλα στην οργάνωση της διαφυγής Ανατολικογερμανών πολιτών στο Δυτικό Βερολίνο.
Ταυτόχρονα, στο «Café Corso», στέκι διανοουμένων και αντικαθεστωτικών στη Λειψία, αλλά και τόπος συναθροίσεων μυστικών αντιστασιακών δικτύων φοιτητών, ο Ελληνας πράκτορας συναντούσε συχνά πρόσωπα που τον ενδιέφεραν και τα οποία φυσικά κατέδιδε στην «υπηρεσία».
Καθώς ανέβαιναν οι μετοχές του στο σκοτεινό «χρηματιστήριο της ΣΤΑΖΙ», στις αρμοδιότητές του προστέθηκε αργότερα η παρακολούθηση διάσημων αντικαθεστωτικών ποιητών και συγγραφέων, όπως για παράδειγμα των Ράινερ Κούντσε, Φόλκερ Μπράουν, Βολφ Μπίρμαν κ.ά.
Για την εκπλήρωση των αποστολών του ταξίδευε συχνά στο Δυτικό Βερολίνο, παγιδεύοντας Ανατολικογερμανούς πολίτες που προσπαθούσαν να διαφύγουν στην Ομοσπονδιακή Γερμανία. Φέρεται να ενεθάρρυνε μάλιστα τους συνομιλητές του να υλοποιήσουν τις «παράνομες» ενέργειές τους και συνέτασσε εκθέσεις σχετικά με την πολυσχιδή δράση του.
Η ανταμοιβή
Η ΣΤΑΖΙ βεβαίως φρόντιζε να τον ανταμείβει συχνά, σε δυτικά και ανατολικά μάρκα, για τις υπηρεσίες του. Αλλωστε, από τις εκθέσεις της προκύπτει ότι εξαιτίας της δραστηριότητάς του ως καταδότη, συνελήφθησαν πολίτες και καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης.
Με τον χρόνο, όμως, κίνησε τις υποψίες αντιπολιτευτικών στοιχείων που τον κατηγόρησαν ευθέως ως άνθρωπο της ΣΤΑΖΙ, κάτι βεβαίως που ο ίδιος αρνούνταν επίμονα, ύστερα και από σχετικές οδηγίες που έλαβε.
Η καριέρα του «διανοούμενου κατασκόπου» θα συντριβεί και αυτή στα ερείπια του Τείχους του Βερολίνου το 1989. Το 1992 θα επιστρέψει στην Ελλάδα με μερίδα της εγχώριας Αριστεράς να του αποδίδει τιμές και δάφνες για τα «φώτα» του στους Ανατολικογερμανούς γύρω από τον ελληνικό πολιτισμό. Οι φάκελοι της ΣΤΑΖΙ δεν είχαν ανοίξει ακόμα για να φωτίσουν την γκρίζα πλευρά της διαδρομής του…
Τα «παιδιά του Εμφυλίου» και η μετάλλαξή τους…
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο φόβος για τις συνέπειες της απόρριψης της συνεργασίας, η ελπίδα για οικονομικά ανταλλάγματα, οι «ευκαιρίες» καριέρας και η προσδοκία βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης ήταν τα βασικά κίνητρα των Ελλήνων πρακτόρων της ΣΤΑΖΙ. Δεν έλειψαν ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι ερευνητές στον υπό έκδοση σχετικό τόμο, και εκείνοι που θεωρούσαν ότι η συνεργασία με τη ΣΤΑΖΙ ήταν ένα λιθαράκι στο «οικοδόμημα του σοσιαλισμού», αγνοώντας ή απωθώντας το δυσάρεστο γεγονός πως έγιναν η αιτία να διωχθούν αμείλικτα συμπολίτες τους και συμπατριώτες τους από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.
Τα θύματα των Ελλήνων συνεργατών της ΣΤΑΖΙ, η πλειοψηφία των οποίων προερχόταν από τη γενιά «των παιδιών του Εμφυλίου» (που είχαν πλήρως ενσωματωθεί στη νέα δεύτερή τους πατρίδα) και στρατολογήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1960, δεν ήταν αποκλειστικά πολιτικοί πρόσφυγες. Ανατολικογερμανοί και Δυτικογερμανοί, εκπρόσωποι του ελληνικού κράτους στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, αλλά και πολίτες άλλων κρατών συμπεριλήφθηκαν εξίσου στον κατάλογο των «υπόπτων» ή «ιδεολογικών εχθρών», που υποτίθεται ότι απειλούσαν τη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία.
http://www.kathimerini.gr/887394/article/epikairothta/kosmos/o-anton-h-stazi-kai-12000-selides-gemates-karfia
Πραγματοποιούνταν βασανιστήρια στη Μακρόνησο;
Του Γαβρίλη Λαμπάτου
Ακούσαμε από τον πολυπράγμονα Χρήστο Σαρτζετάκη τον εξωφρενικό ισχυρισμό, ότι στη Μακρόνησο δεν πραγματοποιούνταν βασανιστήρια σε βάρος των στρατευμένων.
Δε θα μιλήσω ως ιστορικός. Θα αναφερθώ στις εμπειρίες του ολιγογράμματου πατέρα μου που θεωρώ χρέος μου να καταγράψω.
Το περιστατικό μου το επιβεβαίωσαν παλιοί του σύντροφοι όταν ήρθαν να τον αποχαιρετήσουν για το τελευταίο του ταξίδι.
Στο Κέντρο Νεοσυλλέκτων στην Καλαμάτα πραγματοποιούνταν συστηματικά βασανιστήρια σε βάρος των στρατιωτών που προορίζονταν για τη Μακρόνησο. Από μια αποστολή δεκάδων στρατιωτών που μετακινήθηκαν στο Λαύριο για να μεταφερθούν στο νησί ο πατέρας μου ήταν ο μοναδικός που δεν είχε βασανιστεί. Στο καΐκι οι βασανισμένοι στρατιώτες αναλογίζονταν την υποδοχή που θα συναντούσαν, όταν θα έφθαναν. Μόλις έφθασαν στην προκυμαία τους περίμεναν δεκάδες Αλφαμίτες που κρατούσαν γλομπ από μπαμπού.
Ο πατέρας μου τόλμησε να βγει πρώτος από το καΐκι. Η αλληλεγγύη προς τους βασανισμένους συναδέλφους δεν του επέτρεπε άλλη επιλογή. Αυτό που θυμόταν αργότερα ήταν τα ουρλιαχτά και ο ανελέητος ξυλοδαρμός. Κάποια από τα μπαμπού έσπασαν πάνω στο σώμα του. Έκανε ημέρες για να συνέλθει. Η εμπειρία της Μακρονήσου τον σημάδεψε.
Στα αντίσκηνα του πόνου υπήρξε μια μοναδική πολιτική όσμωση. Γνώρισε μορφωμένους νέους και οι συζητήσεις μαζί τους αναμφίβολα διεύρυναν τους πνευματικούς του ορίζοντες.
Η Μακρόνησος ήταν το Πανεπιστήμιό του. Του δίδαξε πολλά. Πάνω απ’ όλα να αντιμετωπίζει με καρτερία τις δοκιμασίες και να θέτει στόχους που είναι επιβεβλημένο να υλοποιηθούν.
http://www.badiera.gr/%CF%80%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%BD-%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7/
[…] και εγκατάσταση στην Ελλάδα, –Κατοχή και Εμφύλιος στη δεκαετία του […]
……………………………
«Στις 6 Απριλίου 1950 – λίγους µήνες µετά το τέλος του Εµφυλίου Πολέµου – δηµοσιεύθηκε στο «Βήµα» ανταπόκριση από την Αθήνα του απεσταλµένου της έγκυρης αµερικανικής εφηµερίδας «Κρίστιαν Σάιανς Μόνιτορ», από την οποία και το ακόλουθο απόσπασµα:
«Το πρώτον µέτρον που πρέπει να ληφθή είναι να ευρεθούν µέσα όπως καµφθή ο αληθώς αρπακτικός εγωϊσµός των ανθρώπων των Αθηνών… Ούτοι αποτελούνται από 5.000 περίπου πολιτικούς, βιοµηχάνους και εισαγωγείς οι οποίοι κυβερνούν την χώραν και οι οποίοι εκ συστήµατος και µε αναισθησίαν αποµυζούν τον πλούτον της χώρας, είτε αυτός παράγεται εντός αυτής, είτε στέλλεται από τας ΗΠΑ (Σχέδιο Μάρσαλ). Αυτοί είναι οι άνθρωποι οι οποίοι υπονόµευαν την προσπάθειαν της κυβερνήσεως χρησιµοποιούντες εις τα αυτοκίνητά τους την βενζίνην την προοριζοµένην δια τα τρακτέρ που χρειάζονταν δια την παραγωγήν των τροφίµων. Αυτοί είναι οι άνθρωποι, οι οποίοι εκραύγαζαν πατριωτικά συνθήµατα, ενώ ηρνούντο να πληρώσουν φόρους ή να συµµετάσχουν εις τα απωλείας που απαιτούσε η νίκη και οι οποίοι είχαν καταθέσει τα χρήµατά των εις τραπέζας της Ν. Υόρκης, της Αιγύπτου και της Ελβετίας».
……………
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=425487
«Μια μέρα ο Αλλάχ βρέθηκε μπόσικος, έπιασε φωτιά και κοπριά κι έπλασε το Ρωμιό. Μα ευτύς, ως τον είδε, το μετάνιωσε.
Είχε ένα μάτι ο αφιλότιμος που τρυπούσε ατσάλι. «Τι να γίνει τώρα, μουρμούρισε ο Αλλάχ, την έπαθα.
Ας πιάσω να κάμω τώρα τον Τούρκο, να σφάξει το Ρωμιό, να βρει ο κόσμος την ησυχία του.»
Και ευτύς, χωρίς να χασομεράει, βάνει σ’ ένα ταψί τον Τούρκο και το Ρωμιό να παλέψουν.
Πάλευαν, πάλευαν ως το βράδυ, κανένας δεν έριχνε το κάτω τον άλλον Μα ευτύς, ως σκοτείνιασε, βάνει ο άτιμος Ρωμιός τρικλοποδιά, κάτω ο Τούρκος!
« Ο διάολος θα με πάρει, μουρμούρισε ο Αλλάχ, την έπαθα πάλι. Τούτοι οι Ρωμιοί θα φάνε τον κόσμο, πάνε οι κόποι μου χαμένοι… Τι να κάμω;»
Ολονύχτα δεν έκλεισε μάτι ο κακομοίρης, μα το πρωί, πετάχτηκε απάνω και χτύπησε τις χερούκλες του:
«Βρήκα βρήκα» φώναξε. Έπιασε πάλι φωτιά και κοπριά, κι έφτιαξε έναν άλλο Ρωμιό, και ους έβαλε στο ταψί να παλέψουν
. Άρχισε το πάλεμα. Τρικλοποδιά ο ένας, τρικλοποδιά κι ο άλλος. Μπηχτές ο ένας, μπηχτές κι ο άλλος. Μπαμπεσιά ο ένας, μπαμπεσιά κι ο άλλος… Πάλευαν, πάλευαν, έπεφταν, σηκώνουνταν, πάλευαν πάλι, ξανάπεφταν, ξανασηκώνουνταν, πάλευαν… Κι ακόμα παλεύουν!
Κι έτσι ο κόσμος βρήκε την ησυχία του…!»
”Νίκος Καζαντζάκης»
[…] 65 χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου […]
[…] https://kars1918.wordpress.com/2014/09/08/civil-war/ […]
[…] https://kars1918.wordpress.com/2014/09/08/civil-war/ […]
[…] τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο 1946-1949) . Άλλες πηγές: [ 2 , 3 Vlasis Agtizidis, […]
Γράμμος 70 χρόνια μετά – Πως τα Helldivers έκαψαν τους αντάρτες
Βασίλης Κολλάρος 3 Αυγούστου 2019
Τον Αύγουστο του 1949, ξεκίνησε η τελευταία φάση των επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού, με την ονομασία «Πυρσός», ενάντια στις αντάρτικες δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) που είχαν οχυρωθεί στους ορεινούς όγκους του Βίτσι και του Γράμμου. Η επιχείρηση διεξήχθη σε τρία στάδια: Πυρσός Α΄ (2-8 Αυγούστου), Πυρσός Β΄ (10-16 Αυγούστου) και Πυρσός Γ΄ (24-30 Αυγούστου). Τρεις μήνες πριν, τον Μάιο, είχε μπει η εφαρμογή η επιχείρηση «Πύραυλος», με την οποία εκκαθαρίστηκαν επιτυχώς η Στερεά Ελλάδα και η Θεσσαλία από την αντάρτικη παρουσία.
Πριν φτάσουμε στον Αύγουστο του 1949, να σημειώσουμε ότι, μέσα Ιουλίου, η απόφαση του Γιουγκοσλάβου ηγέτη Γιόσιπ Μπροζ Τίτο να κλείσει τα σύνορα με την Ελλάδα, λόγω της σύνταξης του ΚΚΕ με τη Μόσχα, δημιούργησε νέα –αρνητικά για τους αντάρτες– δεδομένα στον εμφύλιο πόλεμο. Είναι σαφές ότι το γεγονός αυτό στερούσε από τον ΔΣΕ τον ανεφοδιασμό του σε άντρες και πολεμικό υλικό, ενώ δεν επέτρεπε στα ανταρτικά σώματα να βρουν καταφύγιο στο γιουγκοσλαβικό έδαφος.
Το καθεστώς του Τίτο, επί δυόμιση έτη, υπήρξε το κύριο έρεισμα του ΔΣΕ. Εκεί εκπαιδεύονταν, εκεί στρατωνίζονταν, εκεί περιθάλπονταν οι τραυματίες, εκεί κατέφευγαν όταν πιέζονταν οι δυνάμεις τους από τον κυβερνητικό στρατό. Έμενε, λοιπόν, μόνο η Αλβανία ως λύση σε περίπτωση υποχώρησης από τις θέσεις των ανταρτών στον Γράμμο.
Από την αρχή των επιχειρήσεων, η ορμή των κυβερνητικών δυνάμεων, οι οποίες είχαν αυξηθεί αριθμητικά και είχαν παραλάβει νέο αμερικανικής προέλευσης πολεμικό υλικό, υπήρξε έντονη και πολύ γρήγορα σημειώθηκαν οι πρώτες επιτυχίες. Έγραφε η εφημερίδα Ελευθερία στο φύλλο της 3ης Αυγούστου 1949 ότι «Επιτυχίαν τμημάτων εθνικού στρατού εναντίον συμμοριακής ταξιαρχίας διοικουμένης παρά του αρχισυμμορίτου Μπαντέκου».
Παράλληλα, ήταν συνεχείς οι έξοδοι της Βασιλικής Αεροπορίας στα διάφορα πολεμικά μέτωπα, και κυρίως στην περιοχή του Γράμμου–Βίτσι. Όπως υποστήριζε ο τύπος της περιόδου, «έντονος αεροπορική δράσις άνωθεν των διαφόρων περιοχών Γράμμου, Βίτσι και Πρεσπών ένθα προσεβλήθησαν για βομβών ωργανωμέναι κομμουνιστοσυμμορικαί θέσεις, εγκαταστάσεις, καθώς επίσης και μεμονωμέναι κομμουνιστοσυμμοριακαί ομάδες. Ωσαύτως εγένεντο και έξοδοι επ’ ωφελεία ημετέρου πυροβολικού» (Ελευθερία 5.8.1949).
Πηγή: ptisidiastima
Στις 7 Αυγούστου, ο τύπος είχε την είδηση ότι έληξαν οι προκαταρκτικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Γράμμου και ξεκινούσε το κύριο μέρος των επιχειρήσεων. Είχαν καταληφθεί σημαντικά υψώματα, τα οποία έδιναν τη δυνατότητα να προωθηθούν περαιτέρω οι κυβερνητικές μονάδες.
Το ίδιο το ανακοινωθέν του Γενικού Επιτελείου Στρατού έκανε λόγο ότι «οι συμμορίται, αν και αντέταξαν πείσμονα άμυναν ωχυρωμένων τοποθεσιών, τελικώς ανετράπησαν. Επανειλημμέναι προσπάθειαι των ίνα δι’ αντεπιθέσεων ανακτήσουν τα απολεσθέντα, απέτυχον. Ο αγών συνεχίζεται με αύξοντα βαθμόν εντάσεως. Νέαι δυνάμεις του Εθνικού στρατού εμπλέκονται εις τον τομέα τούτον και αι επιχειρήσεις εισέρχονται εις την κυρίαν των φάσιν» (Ελευθερία, 7.8.1949).
Παρ’ όλα τα πλήγματα που είχαν δεχτεί, τα ανακοινωθέντα του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων έκαναν λόγο για «έντασις παρενοχλήσεων εκατέρωθεν», ενώ οι αντάρτες ενέτειναν την ναρκοθέτηση περιοχών (Ελευθερία, 9.8.1949).
Πηγή: ptisidiastima
Ο Πυρσός Β΄ ξεκίνησε 10 Αυγούστου, με τις εφημερίδες να αναφέρουν ότι «συντρίβονται με σοβαράς απωλείας αι αντεπιθέσεις συμμοριτών εις Γράμμον». Βόμβες, ρουκέτες, πολυβολισμοί, αεροπορικοί βομβαρδισμοί και αιματηρές μάχες για να κερδηθούν ορισμένα μέτρα εδάφους συνέθεταν το σκηνικό του πολέμου. Ωστόσο, οι απώλειες του ΔΣΕ άρχισαν να είναι μεγάλες, για το μέγεθος του αντάρτικού στρατού, και να μην αναπληρώνονται. Βέβαια, το πρόβλημα των εφεδρειών ταλάνιζε τις τάξεις του ΔΣΕ από την αρχή του εμφυλίου πολέμου.
Τα αμερικανικά βομβαρδιστικά έρχονται
Στις 11 Αυγούστου ο τύπος των Αθηνών μας παρέχει την πληροφορία ότι ο αρχηγός της Αμερικανικής Στρατιωτικής Συμβουλευτικής Ομάδας, στρατηγός Βαν Φλητ, ανακοίνωσε ότι εντός των επόμενων ημερών θα παραδίνονταν στην Ελλάδα 49 αμερικανικά βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης στο πλαίσιο της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας προς τη χώρα. Τα συγκεκριμένα μπορούσαν να προσβάλουν με μεγάλη ακρίβεια περιορισμένης έκτασης στόχων, μεταφέροντας βόμβες συνολικού βάρους 2 τόνων! Εν ολίγοις, ήταν αυτό που χρειαζόταν οι κυβερνητικές δυνάμεις για να βγάλουν από τα απρόσιτα οχυρωμένα πολυβολεία και τα χαρακώματα τους αντάρτες του ΔΣΕ.
Η Ελευθερία της 12ης Αυγούστου.
Στις 12 Αυγούστου, οι εφημερίδες έγραφαν ότι «Ο αγών εις το Βίτσι ολοέν σφοδρότερος», ενώ «από της 10 τρέχοντος αρξάμεναι επιχειρήσεις εις την περιοχην Βίτσι συνεχίσθησαν και σήμερον με αύξουσαν έντασιν. Κατελήφθησαν μέχρι τούδε σημαντικαί ισχυρώς ωργανωμέναι θέσεις των συμμοριτών και επετεύχθη βαθεία προσχώρησις ισχυρών δυνάμεων του εθνικού στρατού εις βάθος 6-7 χιλιομέτρων εις το εσωτερικόν της εχθρικής τοποθεσίας. Επίσης, εις Γράμμον συνεχίζεται η πίεσις κατά του εχθρού» (Ελευθερία, 12.8.1949).
Στις 13 Αυγούστου, «το μέτωπον των συμμοριτών υπέστη μέγα ρήγμα εις το Βίτσι», με τον κυβερνητικό στρατό να αιχμαλωτίζει 300 αντάρτες και άφθονο πολεμικό υλικό. Το ρήγμα που είχε προκληθεί στις αμυντικές θέσεις του ΔΣΕ ήταν σοβαρό. Ως εκ τούτου, οι ψυχολογικές συνέπειες στο ηθικό των ανταρτών υπήρξαν καθοριστικές, δεδομένου ότι μέσα σε τρεις μέρες ο τακτικός στρατός είχε ανακαταλάβει 500 τετραγωνικά χιλιόμετρα, με τα υποχωρούντα τμήματα του ΔΣΕ να κινούνται δυτικά, προς την Αλβανία.
Η Ελευθερία της 17ης Αυγούστου.
Η Ελευθερία της 17ης Αυγούστου ανέγραφε με πηχυαίους τίτλους «Το Βίτσι ελεύθερον – Έπαυσε κάθε οργανωμένη αντίστασις των συμμοριτών». Ο ΔΣΕ άφησε πίσω του 989 νεκρούς και 423 αιχμαλώτους, καθώς και τεράστιες ποσότητες πολεμικού υλικού. Το Βίτσι, «απόρθητο οχυρό», όπως το χαρακτήριζαν οι αντάρτες είχε πέσει, παρόλο που η διαταγή της 9ης Αυγούστου του Ζαχαριάδη διέταζε άμυνα μέχρις εσχάτων και «ούτε βήμα πίσω».
Ωστόσο, στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας, διαβάζουμε ότι «έφτασαν τα 49 Χελλντάϊβερς». Είχε προηγηθεί η άφιξη του αμερικανικού αεροπλανοφόρου «Σικελία» στο Φάληρο, μεταφέροντας τα εν λόγω βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως, τα οποία θα παραδόθηκαν αμέσως στην ελληνική αεροπορία.
Η Ελευθερία της 25ης Αυγούστου.
Μετά την επιτυχή κατάληψη του Βίτσι, ο στρατός είχε εγκατασταθεί στη μεθόριο για να σφραγίσει τα σύνορα και να αποτρέψει τη διαφυγή όσων αντάρτικών μονάδων βρισκόταν στον Γράμμο. Εκεί, θα γραφόταν η τελευταία σελίδα, όχι του εμφυλίου, αυτή γράφτηκε χρόνια μετά, αλλά των συγκρούσεων ανάμεσα στο κυβερνητικό στρατό και τα τμήματα του ΔΣΕ.
«Πρέπει ν’ αυξήσουμε την αεροπορία, γιατί οικονομεί αίμα!»
Η προετοιμασία για την τελευταία φάση των επιχειρήσεων υπήρξε έντονη και συνεχής. Σε αυτό το στάδιο, καθοριστικό ρόλο θα διαδραμάτιζε η αεροπορία και ειδικότερα το νέο απόκτημα, τα 49 Curtiss SB2C Helldivers, τα οποία στις 21 Αυγούστου προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο Χασανίου (Ελληνικό). O υποστράτηγος Χρ. Τσιγάντες, άλλοτε διοικητής του Ιερού Λόχου της Μέσης Ανατολής, είχε την άποψη ότι «πρέπει ν’ αυξήσουμε την αεροπορία, γιατί οικονομεί αίμα και κόπο και κυρίως χρόνο» (Ελευθερία, 20.8.1049).
Στις 25 του μήνα, ο «στρατός επιτίθεται εις τον Γράμμον», καταλαμβάνοντας σημαντικές θέσεις πέντε χιλιόμετρα εντός των εχθρικών γραμμών. Είχε ξεκινήσει η τρίτη και τελευταία φάση των επιχειρήσεων. Η εφημερίδα Ελευθερία τόνιζε το γεγονός ότι «της επιθέσεως προηγήθη η δραματική εμφάνισις των «Χελλντάϊβερς» τα οποία εισήλθαν εις την μάχην, η οποία δύναται να αποδειχθή ως αποφασιστικήν δια τον πόλεμον. Τα αεροπλάνα αυτά ήρχισαν να κτυπούν τους κυρίους στόχους την 4ην απογευματινήν της χθες […] Αμερικανοί παρατηρηταί λέγουν ότι τα «Χελλντάϊβερς» έβαλλον κατά στόχων με αξιοθαύμαστον ακρίβειαν. Πιστεύεται ότι επροξενήθησαν μεγάλαι ζημίαι εις εγκαταστάσεις και πολλά θύματα δια βομβών των πεντακοσίων λιβρών» (Ελευθερία, 25.8.1049).
Οι συνεχείς ανακαταλήψεις υψωμάτων από τα κυβερνητικά στρατεύματα, είχε ως αποτέλεσμα στις 28 Αυγούστου, ο στρατός να έχει απελευθερώσει το ¼ της κατεχόμενης από τους αντάρτες περιοχής του Γράμμου. Το ίδιο διάστημα, η αεροπορική δράση άνωθεν των περιοχών του Γράμμου υπήρξε έντονη.
Πηγή: ptisidiastima
Από τις 17 μέχρι τις 24 πραγματοποίησε 249 προπαρασκευαστικές εξόδους, προλειαίνοντας κυριολεκτικά το έδαφος για την επόμενη φάση των επιχειρήσεων. Στην τρίτη φάση, ο αριθμός των εξόδων αυξήθηκε κατακόρυφα, φτάνοντας στον αριθμό των 670, από τις 25 μέχρι τις 29 Αυγούστου.
Στις 30 Αυγούστου η εφημερίδα Καθημερινή ενημέρωνε τους αναγνώστες της ότι «ο Γράμμος κατέρρευσε – Άπαντα τα υψώματα του εις χείρας των ημετέρων», αφού πρώτα τα «χελλντάιβερ έρριψαν βροχήν βομβών κατά των συμμοριακών θέσεων εις Τσέρνο». Οι τελευταίες επιχειρήσεις διήρκησαν πέντε ολόκληρες μέρες και «άπαντα τα υψώματα που κατείχεν ο εχθρός περιήλθον το εν κατόπιν του άλλου εις χείρας του εθνικού στρατού μεθ’ όλων των βαρέων όπλων, τα οποία είχον συγκεντρωθή εις τον Γράμμον δια την ενίσχυσιν της αμύνης του».
Από το πρωτοσέλιδο της Ελευθερίας της 31ης Αυγούστου.
Η «ύστατη αυτή ακρόπολις του συμμοριτισμού», όπως την χαρακτήριζε ο τύπος, είχε πέσει, ενώ τα υπολείμματα του ΔΣΕ, συνεχώς διωκόμενα από τις κυβερνητικές δυνάμεις, προσπάθησαν να διαφύγουν στο αλβανικό έδαφος. Μετά την εκκαθάριση των ορεινών θέσεων του ΔΣΕ στα όρη Μπέλες, Καιμάκτσαλάν, Βίτσι και Γράμμος, δεν υπήρχε στον ελληνικό χώρο άλλη οργανωμένη αντάρτικη δράση.
Πυροβολεία εκονιορτοποιήθησαν
Τα αμερικανικά αεροπλάνα είχαν παίξει τον ρόλο τους στην ταχύτερη πτώση των «κάστρων» του ΔΣΕ. Σύμφωνα με τον τύπο της περιόδου «κατά το χρονικό αυτό διάστημα (εννοεί τις επιχειρήσεις Πυρσός Α΄ και Β΄) εχρησιμοποιήθησαν όλα τα αεροπλάνα, πλήν των «Χελλντάϊβερς» και προσέβαλον οχυρά του εχθρού, κέντρα εφοδιασμού, έμπεδα και φάλλαγγας μετακινουμένων συμμοριτών. Τα «Χελλντάϊβερς» εχρησιμοποιήθησαν το πρώτον την 24ην του μηνός, όπου συμφώνως με την αναφοράν στρατιωτικού τμήματος ήλλαξε τελείως η μορφή του υψοδείκτου. Πυροβολεία εκονιορτοποιήθησαν και ηνοίγησαν μεγάλοι κρατήρες».
Ο ανταποκριτής των Times του Λονδίνου που βρισκόταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου περιέγραφε «την πυρκαϊάν, την οποίαν ήναψαν εις δασώδη ορεινά υψώματα αι εμπρηστικαί βόμβαι των καθέτου εφορμήσεως αεροπλάνων», ενώ άλλη αναφορά έκανε λόγο ότι «Μόνο εις το (στρατηγικής σημασίας ύψωμα του Γράμμου) Τσάρνο τα συμμοριακά πολυβολεία, ισχυρώς κατεσκευασμένα και ανερχόμενα εις 36, ανετινάχθησαν εκ θεμελίων από τους βομβαρδισμούς των αεροπλάνων «Χελλντάϊβερς».
Η Ελευθερία της 29ης Αυγούστου.
Η δράση των αμερικανικών βομβαρδιστικών ασκούσε ψυχολογικό πόλεμο στους αμυνόμενους αντάρτες, δεδομένου ο τρομερός ήχος της κάθετης εφόρμησης, αλλά και το φορτίο βομβών που κουβαλούσαν, ήταν ικανά να αποδιοργανώσουν την οποιαδήποτε άμυνα, ειδικά όταν αυτή δεν διέθετε αξιόλογα αντιαεροπορικά πυροβόλα. Εξάλλου, οι νέες αμερικανικές βόμβες, καθώς και εμπρηστικές ναπάλμ «έβαλαν φωτιά» στον Γράμμο.
Αποτελεί σφάλμα ο ισχυρισμός ότι χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά παγκοσμίως στον Ελληνικό Εμφύλιο. Η πρώτη τους χρήση έγινε από τους Αμερικανούς ενάντια στους Ιάπωνες, στο μέτωπο του Ειρηνικού, το 1944-45. Μπροστά, λοιπόν, στο κίνδυνο της απομόνωσης των μονάδων του ΔΣΕ, ο Ζαχαριάδης, στις 28 Αυγούστου, διέταξε γενική υποχώρηση προς το έδαφος της Αλβανίας, από οδό που δεν είχε αποκοπεί ακόμα. Έτσι λοιπόν το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων του ΔΣΕ διέφυγε στην Αλβανία.
Η τότε κυβέρνηση Διομήδη, φοβούμενη μια νέα εισβολή στο ελληνικό έδαφος, προειδοποίησε τα Τίρανα, ότι σε περίπτωση παροχής βοήθειας στον ΔΣΕ, ο ελληνικός στρατός θα περνούσε τα ελληνοαλβανικά σύνορα για να καταστρέψει τις βάσεις των ανταρτών.
Η αλβανική κυβέρνηση, βλέποντας ότι επρόκειτο για ρεαλιστική απειλή, αφόπλισε όσους εισέρχονταν στο έδαφός της, ενώ διατεινόταν ότι τα υπολείμματα του ΔΣΕ έπρεπε να απομακρυνθούν από την επικράτειά της. Οι αποφάσεις αυτές, είχαν τη σύμφωνη γνώμη της Μόσχας, η οποία δεν θα διακινδύνευε την ανεξαρτησία της Αλβανίας, για μια ήδη χαμένη υπόθεση.
https://slpress.gr/idees/grammos-70-chronia-meta-pos-ta-helldivers-ekapsan-toys-antartes/
[…] https://kars1918.wordpress.com/2014/09/08/civil-war/ […]
https://www.protothema.gr/politics/article/1204391/aporriti-anafora-tou-molotof-ston-stalin-deihnei-oti-i-essd-promitheue-me-opla-to-kke-ston-emfulio/
Φράση του Ζαχαριάδη: «Είμαι μέλος του ΚΚΣΕ και μόνο εαυτό δίνω λογαριασμό».
Αναφέρεται στο βιβλίο του Βαγγέλη Παπαδάκη (Καπετάν – Λευτεριά) «Αναμνήσεις Από την αντίσταση τον εμφύλιο την προσφυγιά», σελ. 251, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003.