Η Άλωση μέσα από τη ματιά των Οθωμανών
Ένα θέμα που ακόμα απασχολεί τους μελετητές εκείνης της περιόδου, είναι η κατάληψη της Πόλης από τους Οθωμανούς και οι συνέπειες της σφοδρής σύγκρουσης Ενωτικών-Ανθενωτικών.
Το θέμα αυτό από τη σκοπιά των οθωμανικών πηγών θα παρουσιάσει ο ερευνητής Ακύλας Μιχαηλίδης στο Σεμινάριο Ιστορίας (Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Κηφισιάς) την Παρασκευή 8 Μαϊου 2015, 6.00-8.00 μ.μ.. Ο τίτλος της εισήγησης είναι: «Η Άλωση μέσα από τη ματιά των Οθωμανών».
Το πλήρες πρόγραμμα του Σεμιναρίου μπορείτε να το δείτε εδώ: https://kars1918.wordpress.com/2014/12/30/seminar-2015/.
Η παρουσίαση θα γίνει στο χώρο που πραγματοποιείται το Σεμινάριο: Δημοτική Βιβλιοθήκη («Έπαυλη Δροσίνη»-Βιβλιοθήκη Δήμου Κηφισιάς, Oδός Αγ. Θεοδώρων & Κυριακού).
Ένα παλιότερο αφιέρωμα, που περιείχε παρουσίαση της εποχής, των ταυτοτήτων των αντιμαχόμενων δυνάμεων και ένα Χρονολόγιο των γεγονότων που κατέληξαν με την Άλωση της Πόλης από τον Μωάμεθ και το στρατό του, μπορείτε να το βρείτε στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση:
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη 
http://www.presspublica.gr/%CE%B7-%CE%AC%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B1-%CE%B1%CF%80/
http://www.enetpress.gr/el/politismos/vivlio/i-alosi-tis-konstantinoypolis-mesa-apo-tis-othomanikes-piges.html
http://mikrasiatis.gr/%CE%B7-a%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CF%8C/
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης μέσα από τα μάτια των Οθωμανών, Βενετών και Γενουατών
Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης
29 Μαΐου 1453, τη μοιραία Τρίτη, έπεσε η Πόλη στα χέρια των Οθωμανών, πράγμα που σήμαινε το τέλος της μεσαιωνικής ελληνικής αυτοκρατορίας. Για το συγκλονιστικό αυτό γεγονός πληροφορίες αντλεί κανείς, εκτός από τους Έλληνες Ιστορικούς της Άλωσης Φραντζή, Δούκα, Χαλκοκονδύλη, Κριτόβουλο, και από τις επιστολές του πατριάρχη Γεννάδιου Σχολάριου, και από Οθωμανούς, Βενετούς και Γενουάτες αυτόπτες μάρτυρες κι όχι μόνο.
Σκλάβωσαν τους κατοίκους της Πόλης, σκότωσαν τον αυτοκράτορά τους και οι γαζίδες (πολεμιστές) έβαλαν χέρι στα κορίτσια των χριστιανών. … την πρώτη Παρασκευή μετά την κατάκτηση έψαλαν τις ευχαριστίες τους στην Αγιά Σοφιά.
Σκλάβωσαν τους κατοίκους της Πόλης, σκότωσαν τον αυτοκράτορά τους και οι γαζίδες (πολεμιστές) έβαλαν χέρι στα κορίτσια των χριστιανών. … την πρώτη Παρασκευή μετά την κατάκτηση έψαλαν τις ευχαριστίες τους στην Αγιά Σοφιά.
Ξεκινώντας από τους Οθωμανούς Τούρκους ιστορικούς και χρονικογράφους μας κάνει εντύπωση ότι τα στοιχεία που παραθέτουν είναι συνοπτικά, που συχνά συσκοτίζουν και αντικρούουν την εικόνα της περιγραφής του κορυφαίου αυτού γεγονότος. Ο σημαντικότερος από τους Οθωμανούς χρονικογράφους, ο οποίος ήταν παρών στην Άλωση, ήταν ο Ασίκ Πασά Ζάντε (1400-1486). Όπως όλα τα πρώιμα οθωμανικά χρονικά, φέρει τον τίτλο «Τεβαρίχ-ι αλ –ι Οσμάν», δηλαδή Ιστορία του οίκου του Οσμάν, του ιδρυτή της δυναστείας. Μεταξύ άλλων ο Ασίκ αναφέρει ότι: «ήλθαν και στρατοπέδευσαν γύρω από τα τείχη της Ιστανμπούλ και την απέκλεισαν εντελώς και από τη γη και από τη θάλασσα με τα πλοία τους. Είχαν 400 πλοία στη θάλασσα και άλλα 70 που τα έφεραν από το Γαλατά ρυμουλκώντας τα πάνω στην ξηρά. Οι πολεμιστές ήταν πανέτοιμοι και ξεδίπλωσαν τις σημαίες τους. Κοντά στα θεμέλια των τειχών μπήκαν στη θάλασσα και έφτιαξαν γέφυρες κάνοντας επίθεση. Ο πόλεμος εξακολούθησε για 50 μερόνυχτα. Στην 51η μέρα ο σουλτάνος έδωσε άδεια για ελεύθερη λεηλασία. Έκαναν νέα μεγάλη επίθεση και στην 51η μέρα, μια Πέμπτη (!!) πήραν την ακρόπολη. Υπήρχαν πολλά πλούτη για λεηλασία: χρυσάφι, ασήμι, διαμαντικά και ωραία υφάσματα και άλλα ακριβά αντικείμενα τοποθετήθηκαν στην αγορά του στρατοπέδου. Μετά άρχισαν να τα πουλούν. Σκλάβωσαν τους κατοίκους της Πόλης, σκότωσαν τον αυτοκράτορά τους και οι γαζίδες (πολεμιστές) έβαλαν χέρι στα κορίτσια των χριστιανών. … την πρώτη Παρασκευή μετά την κατάκτηση έψαλαν τις ευχαριστίες τους στην Αγιά Σοφιά. Η ισλαμική παράκληση απαγγέλθηκε στο όνομα του σουλτάνου Μεχμέτ Χαν Γαζί. … η νίκη αυτή επιτελέστηκε από το σουλτάνο Μεχμέτ Χαν στο έτος Εγίρας 857».
ο Εβλιγιά Τσελεμπί, έγραψε ότι σημαντικό τμήμα της Πόλης κατά την πολιορκία συνθηκολόγησε και παραδόθηκε στον Πορθητή, πράγμα το οποίο δεν επιβεβαιώνεται από πουθενά
Ο Εβλιγιά Τσελεμπί, έγραψε ότι σημαντικό τμήμα της Πόλης κατά την πολιορκία συνθηκολόγησε και παραδόθηκε στον Πορθητή, πράγμα το οποίο δεν επιβεβαιώνεται από πουθενά
Άλλος Οθωμανός χρονικογράφος και αυλικός αξιωματούχος ήταν ο Τουρσούν Μπέης (1425-1499/1500). Αυτός μεταξύ άλλων παρουσιάζει το βεζύρη του Μωάμεθ Β΄, Χαλίλ Πασά, να έχει πραγματοποιήσει μυστικές συνεννοήσεις με τους πολιορκημένους Βυζαντινούς πριν από την Άλωση, γι’ αυτό συνελήφθη. Κάνει λόγο για το θάνατο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, για τα πλούσια λάφυρα και για τη Αγιά Σοφιά, που του προξένησε μεγάλη εντύπωση.
Ο Ρούχι Εντιρνελί (από την Αδριανούπολη-Εντιρνέ) μας δίνει μια πληροφορία, που δεν υπάρχει αλλού, ότι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είχε αρνηθεί να παραδοθεί στον Οθωμανό πολιορκητή της Πόλης, έχοντας εμπιστοσύνη στα κείμενα των Ευαγγελίων περί του «άπαρτου» της Πόλης.
Ο Μεχμέτ Νεσρί Εφέντης, από τους σημαντικότερους Οθωμανούς ιστοριογράφους, δίνει λεπτομέρειες για τις κινήσεις του οθωμανικού στόλου, για τον αποκεφαλισμό του τελευταίου Παλαιολόγου (!) κατά την τελευταία επίθεση στις 29/5/1453, για το κατοπινό άγριο τέλος του μεγαδούκα Λουκά Νοταρά και για την εικαζόμενη διαφωνία μεταξύ των Λατίνων μισθοφόρων του Βυζαντίου και των Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και Λουκά Νοταρά, αφού οι τελευταίοι είχαν σκεφτεί να προχωρήσουν σε συνθηκολόγηση και παράδοση της Πόλης (!!).
Ενδιαφέρον έχει η ανώνυμη χρονογραφία «Χρονικά του Μουράτ Β΄», γιατί αναφέρει την Κωνσταντινούπολη όχι ως «Ιστανμπούλ» αλλά ως «Κονσταντίν», από τον τύπο «Κουσταντινίγια» των Αράβων του Μεσαίωνα.
Ο Κεμάλ-Πασά-Ζάντε (1468-1534/36), κορυφαίος λόγιος αξιωματούχος, δίνει μια σημαντική πληροφορία, ότι ο Μωάμεθ Β΄ είχε κύριο στόχο την αναβίωση της «Αυτοκρατορίας των Ρουμ» υπό τα δικά του μουσουλμανικά σκήπτρα. Γι’ αυτό επιχείρησε να μην αφήσει κανέναν ανάμεσα στους υπόλοιπους «Ρουμ» να μπορεί να φέρει τον τίτλο του «τεκφούρ» (αυτοκράτορα).
Τέλος ο γνωστός Οθωμανός περιηγητής του 17ου αιώνα, ο Εβλιγιά Τσελεμπί, έγραψε ότι σημαντικό τμήμα της Πόλης κατά την πολιορκία συνθηκολόγησε και παραδόθηκε στον Πορθητή, πράγμα το οποίο δεν επιβεβαιώνεται από πουθενά, όπως αναφέρει και ο Στίβεν Ράνσιμαν.
ο Νικολό Μπάρμπαρο περιγράφει την κατασκευή του Ρουμελί Χισάρ από τον Μωάμεθ Β΄ μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου 1452 και την εκτίμησή του ότι «ο μόνος λόγος που κατασκευάστηκε το φρούριο αυτό ήταν για να κυριευτεί η Κωνσταντινούπολη»
Ο Νικολό Μπάρμπαρο περιγράφει την κατασκευή του Ρουμελί Χισάρ από τον Μωάμεθ Β΄ μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου 1452 και την εκτίμησή του ότι «ο μόνος λόγος που κατασκευάστηκε το φρούριο αυτό ήταν για να κυριευτεί η Κωνσταντινούπολη»
Ας δούμε τώρα από Δυτικούς αυτόπτες μάρτυρες τις πληροφορίες για τη Άλωση. Και πρώτα ο Βενετός Νικολό Μπάρμπαρο, ο οποίος ήταν γιατρός σε γαλέρα και βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Δεκέμβριο του 1452 και κρατήθηκε στην Πόλη από τους Βενετούς για να συνδράμει στην άμυνα της Πόλης. Έτσι το ημερολόγιό του είναι από τις σημαντικότερες δυτικές πηγές, ο μόνος Βενετός που έλαβε μέρος στα γεγονότα και του οποίου η μαρτυρία σώζεται, αν και φαίνεται καθαρά η καχυποψία προς τους Έλληνες και η συμπάθεια προς τους ομοεθνείς του.
Μεταξύ άλλων περιγράφει την κατασκευή του Ρουμελί Χισάρ από τον Μωάμεθ Β΄ μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου 1452 και την εκτίμησή του ότι «ο μόνος λόγος που κατασκευάστηκε το φρούριο αυτό ήταν για να κυριευτεί η Κωνσταντινούπολη». Και για να επιβεβαιώσει την παραπάνω εκτίμηση περιγράφει την βύθιση του βενετικού πλοίου με κυβερνήτη τον Αντώνιο Ρίτζο στις 26 Δεκεμβρίου 1452. Συνεχίζει με τις προετοιμασίες Ελλήνων και ξένων για την πολιορκία, για την άφιξη στις 26 Ιανουαρίου 1453 του μικρού αλλά αξιόμαχου σώματος του Ιωάννη Ιουστινιάνη. Αναφέρει ένα κρίσιμο συμβούλιο της βενετικής παροικίας της Πόλης, στις 14-15 Δεκεμβρίου 1452, στο οποίο αποφασίστηκε η παραμονή στην Πόλη όλων των βενετικών πλοίων, τονίζοντας έτσι τη συμβολή των συμπατριωτών του στην άμυνα. Δε διστάζει όμως να μνημονεύσει την «απόδραση» του συμπατριώτη του Πέτρου Νταβάντσο με 7 πλοία και 700 άντρες το βράδυ της 26ης Φεβρουαρίου 1453.
Σχέδιο της Αγίας Σοφίας το 1877
Σχέδιο της Αγίας Σοφίας το 1877
Ο Μπάρμπαρο μας κάνει γνωστά τα ονόματα 4 βενετών αξιωματούχων, οι οποίοι ανέλαβαν τη φύλαξη 4 πυλών της Πόλης: ο Καταρίνο Κονταρίνι ανέλαβε η Χαρίσια Πύλη, Φαμπρούτσι Κορνέρ τη Δεύτερη, ο Νικολό Μοντσενίγο την Πύλη των Πηγών και ο Ντελφίνο Ντελφίν, που μετά αντικαταστάθηκε από τον Ιωάννη Λορεντάν, την Πύλη του Ξυλοκέρατου. Όλοι, τονίζει ο συγγραφέας, πλην του Ντελφίν, αιχμαλωτίστηκαν και εκτελέστηκαν από το σουλτάνο. Επίσης το Ανάκτορο των Βλαχερνών ανατέθηκε για φύλαξη στο Βενετό βάιλο Μινότο και τους άντρες του.
Για τους συμπατριώτες του, οι οποίοι επισκεύασαν μέρος από το κατεστραμμένο τείχος της Πόλης, ήταν εγκωμιαστικός. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι: «όπως σε όλα τα μέρη του κόσμου συμβαίνει να βρίσκει κανείς αξιόλογους άνδρες με ψυχή, πραγματικά βρέθηκαν μερικοί άξιοι και γενναίοι άνδρες και στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι ήταν Βενετοί ευγενείς και όχι Έλληνες. Οι Βενετοί λοιπόν αυτοί ξεκίνησαν να οχυρώσουν τα τείχη στα σημεία που είχαν καταστραφεί, με βαρέλια γεμάτα πέτρες και χώματα».
Επίσης για το «σπάσιμο» της πολιορκίας από τον Φλαντανελά με 3, από τα 4, γενοβέζικα πλοία αναφέρεται γενικά και αόριστα σε χριστιανικά πλοία και δεν κάνει καθόλου αναφορά στους θανάσιμους εχθρούς των Βενετών, τους Γενοβέζους, τους οποίους παρακάτω κατηγορεί ως «προδότες», «σκύλους», «εξωμότες της χριστιανικής πίστης και καταραμένους Γενοβέζους του Γαλατά, που προτίμησαν να προδώσουν τους χριστιανούς, για να φανούν φίλοι στον Τούρκο αυθέντη». Είναι τόσο σκληρός με τους Γενοβέζους, γιατί θεωρεί ότι αυτοί πρόδωσαν, προειδοποιώντας εγκαίρως τον Μωάμεθ, τη μοίρα βενετικών πλοίων που προσπάθησαν να βυθίσουν τα τουρκικά πλοία που είχαν περάσει στον Κεράτιο κόλπο.
Ακολούθως αποσιωπά την παρουσία του Ιωάννη Ιουστινιάνη και των στρατιωτών του στην Πύλη του Αγ. Ρωμανού: «Σ’ εκείνη την Πύλη, που ήταν πιο βασανισμένη από όλες τις άλλες, είχαμε τοποθετήσει για προστασία 300 άνδρες έτοιμους για μάχη και με καλό στρατιωτικό εξοπλισμό, οι οποίοι ήταν όλοι αλλοδαποί και κανένας Έλληνας, γιατί οι Έλληνες της Πόλης ήταν λιγόψυχοι …». Επιπλέον τους Έλληνες τους κατηγορεί για φιλαργυρία, γιατί αρνούνταν να μεταφέρουν στρατιωτικό εξοπλισμό στα τείχη χωρίς πληρωμή.
ο Λεονάρδος καταλήγει με εκκλήσεις στον Πάπα να αναλάβει σταυροφορία για να εκδικηθεί τις συμφορές των χριστιανών, επειδή οι εχθροί έχουν φτάσει στο σημείο να κομπάζουν ότι θα περάσουν και την Αδριατική και θα επιτεθούν στην ίδια τη Ρώμη. Πάπας Νικόλαος Ε΄
ο Λεονάρδος καταλήγει με εκκλήσεις στον Πάπα να αναλάβει σταυροφορία για να εκδικηθεί τις συμφορές των χριστιανών, επειδή οι εχθροί έχουν φτάσει στο σημείο να κομπάζουν ότι θα περάσουν και την Αδριατική και θα επιτεθούν στην ίδια τη Ρώμη. Πάπας Νικόλαος Ε΄
Τελειώνω τις μαρτυρίες των ξένων για την Άλωση με την αναφορά του Λατίνου αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης, του Λεονάρδου του Χίου. Ήταν Γενουάτης, γεννήθηκε στη Χίο και βρέθηκε στην Πόλη από τις 26 Οκτωβρίου 1452 ως μέλος της Παπικής πρεσβείας, που θα συζητούσε τις λεπτομέρειες για την ένωση των εκκλησιών. Έτσι έμεινε αποκλεισμένος στην πολιορκία της Πόλης, συνελήφθη στην Άλωση, αλλά κατόρθωσε να αποδράσει και να φτάσει στη Χίο. Από εκεί έστειλε αναφορά στον Πάπα Νικόλαο τον Ε΄ για τα τραγικά γεγονότα της Άλωσης, η οποία αναφορά μας διασώθηκε!
Ο Γενοβέζος ιερέας αποδίδει κι αυτός στους Έλληνες μειωτικούς χαρακτηρισμούς: «τους είχε κυριεύσει η ματαιοδοξία … ήταν αυθάδεις … είχαν περάσει πολλά χρόνια χωρίς πνευματική ζωή και παρέμεναν σκληρόκαρδοι …». Θεωρεί ότι η κύρια αιτία της Άλωσης ήταν το γεγονός ότι ουδέποτε έγινε ένωση των εκκλησιών, αλλά έγινε προσποιητή ένωση που οδήγησε στη μοιραία πτώση. Επιμένει ότι οι Έλληνες δεν πρέπει να μέμφονται κανέναν άλλον παρά αυτούς τους ίδιους, τους οποίους χαρακτηρίζει ως ισχυρογνώμονες και τους παραλληλίζει με τους Ιουδαίους, που αγνόησαν τις προειδοποιήσεις του Ιερεμία, αλλά και με τον Πρίαμο, που δεν έλαβε υπόψη τους χρησμούς της Κασσάνδρας.
Από την άλλη πλευρά κατηγορεί τους χριστιανούς που μάχονταν στο πλευρό του Μωάμεθ, τους οποίους αποκαλεί δορυφόρους του Αντίχριστου. Κατακρίνει τους συμπατριώτες του Γενουάτες του Πέραν, επειδή δεν τόλμησαν να κηρύξουν ανοιχτό πόλεμο εναντίον του Σουλτάνου.
Περιγράφει το μεγάλο κανόνι που έριχνε τεράστιες πέτρες στα τείχη. Αναφέρει τους Σέρβους «μιναδόρους» του Σουλτάνου από το Νοβόπροδον (Novo Brdo), που επιχείρησαν να υπονομεύσουν τα τείχη, αλλά εξουδετερώθηκαν χάρη στην εμπειρία του Γερμανού Γιόχανς Γκραντ. Περιγράφει την υπερνεώλκηση των τουρκικών πλοίων στον Κεράτιο κόλπο, τις θέσεις των υπερασπιστών και κρίνει ότι ήταν ολέθρια η εγκατάλειψη της θέσης του από τον Ιουστινιάνη, γιατί προκάλεσε πανικό. Στο τέλος περιλαμβάνει τις καταστροφές που προκάλεσαν οι κατακτητές και καταλήγει με εκκλήσεις στον Πάπα να αναλάβει σταυροφορία για να εκδικηθεί τις συμφορές των χριστιανών, επειδή οι εχθροί έχουν φτάσει στο σημείο να κομπάζουν ότι θα περάσουν και την Αδριατική και θα επιτεθούν στην ίδια τη Ρώμη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος larousse Britannica
«Η Άλωση με τα μάτια των ξένων, εφημ. Ελευθεροτυπία, Ιστορικά, 24 Μαΐου 2001″.
«Η Άλωση της Πόλης, εφημ. Ελευθεροτυπία, Ιστορικά, 25 Μαΐου 2000″.
Σ. Ράνσιμαν «Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως», Εκδόσεις Μπεργαδής, Αθήνα 1972.
Η φυλετική και πολιτισμική αναβάθμιση των Οθωμανών
από εξισλαμισμένους Έλληνες-Χριστιανούς
Πριν αναφερθούμε στην εξιστόρηση του τίτλου του άρθρου αυτού, κρίνεται σκόπιμο να αρχίσουμε από την δυναστεία των Οσμανιδών, από τον Οσμάν ή Οθμάν.
Ο ιδρυτής λοιπόν της δυναστείας των Οθωμανών, ο Οσμάν, γεννήθηκε στο Σογγούλ νοτιοανατολικά της λίμνης της Νίκαιας και της Προποντίδας το 1258. Κληρονόμησε από τον πατέρα του Ερτογρούλ γύρω στα 1280 μια μικρή έκταση μεταξύ Σογγούλ-Ντόματιτς και μέχρι τα σύνορα της Βυζαντινής Βιθυνίας. Το μικροσκοπικό αυτό κρατίδιο συμπιεζόταν από άλλα νομαδικά φύλα Τουρκομάνων και ιδιαίτερα από τον Σουλτάνο της Ρωμανίας (Ρουμ) που είχε πρωτεύουσα το Ικόνιο. Οι Βυζαντινοί δεν αποτελούσαν φόβο, καθόσον το 1204 οι Φράγκοι τους είχαν καταστρέψει, διαμελίσει κυριολεκτικά.
Στη συνέχεια με σωστή στρατηγική, αποδυνάμωσε τους γύρω ομοθρήσκους τους, και κατά καλή τους συγκυρία , ο κύριος και ο πλέον δυναμικός αντίπαλός τους στην περιοχή , η δυναστεία των Σελτζούκων των Ρουμ (των Ρωμαίων) αποδεκατίστηκε από την εισβολή των Μογγόλων το 1307. Έτσι το βρέφος αυτό αφέθηκε να γιγαντωθεί από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, και σε περίπου έναν αιώνα να δημιουργήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία παρόμοια της Βυζαντινής εδαφικά, με κύρια δύναμη τους εξισλαμισμένους Έλληνες που έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στην εξέλιξή της.Στην συνέχεια ο γιος του Οσμάν, ο Οχράν μετά από πολυετή πολιορκία καταλαμβάνει την πρωτεύουσα της Βιθυνίας την Προύσα το1326, όπου μετέφερε την πρωτεύουσά του. Εδραιώθηκε στην περιοχή επωφελούμενος και από τις εσωτερικές διαμάχες της Κωνσταντινούπολης.
Από την εποχή εκείνη, βυζαντινοί άρχοντες, στρατηγοί και διοικητικά στελέχη προκειμένου να μην χάσουν την περιουσία τους και την κοινωνική τους θέση προσηλυτίζονταν στο Ισλάμ. Ένας από τους βυζαντινούς άρχοντες εξωμότες ήταν και ο Εβρενός που η συμβολή του στην εξέλιξη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν καθοριστική. Ασπάστηκε το Ισλάμ, υπηρέτησε τον Ορχάν από την κατάληψη της Προύσας. Υπήρξε ο κυριότερος στρατιωτικός ηγέτης των Οθωμανών. Ο Εβρενός ως διοικητής στρατιάς κατέλαβε την Θράκη, την Μακεδονία, μέχρι την Αλβανία και την Βουλγαρία, και κατά την διάρκεια της βασιλείας του Βαγιαζήτ Α’, το 1392 κατέλαβε την Θεσσαλία, Αθήνα και Πελοπόννησο.
Έτσι ολοκληρώθηκε η κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από έναν εξωμότη Έλληνα για λογαριασμό της αναδυόμενης νέας μουσουλμανικής αυτοκρατορίας. Ακόμη και οι αυτοκράτορες της Κων/λης ζητούσαν την βοήθεια του Οθωμανού Σουλτάνου στις εσωτερικές εμφύλιες διαμάχες τους, για την διεκδίκηση του θρόνου, όπως ο Κατακουζηνός ζήτησε την βοήθεια του Οθωμανού ηγέτη Οχράν και κατέλαβε τον θρόνο το 1347. Τότε ο Οχράν παντρεύτηκε την κόρη του την Θεοδώρα. Στην συνέχεια όταν ο βασιλιάς της Σερβίας Στέφανας Δουσάν (1331-1355) κατέλαβε την Θεσσαλονίκη , τότε και πάλι με την βοήθεια του Οχράν , η Θεσ/νίκη επανήλθε στην βυζαντινή αυτοκρατορία, και ως ανταμοιβή στον γαμβρό του, του παραχώρησε ευρωπαϊκό έδαφος στην περιοχή της Καλλίπολης . Έτσι για πρώτη φορά οι Οθωμανοί αποκτούσαν ευρωπαϊκό έδαφος και με την συμβολή βυζαντινού αυτοκράτορα.
Το 1389 στον θρόνο των Οθωμανών ανέβηκε ο Βαγιαζήτ Α’, και από τότε άρχισαν να σκέπτονται την διαδοχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Έχοντας πλέον κάνει υποτελείς τους, τους βασιλείς των Βαλκανίων, στράφηκαν με σφοδρότητα κατά των τουρκομουσουλμανικών ηγεμονιών της Ανατολίας και τους διέλυσαν. Ήδη από το 1361, η Ανδριανούπολη ήταν πρωτεύουσα των Οθωμανών και από εκεί εκδηλώθηκε επίσημα πλέον η διαδοχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, έχοντας ως κύριους εχθρούς καθολικούς, φράγκους, Βενετούς, Ούγγρους…..της δύσης.
Το όνειρο του Βαγιαζήτ ήταν να καταλάβει την Κων/λη, αλλά δεν πρόλαβε γιατί το 1402 σε μάχη που δόθηκε στην Άγκυρα με τις ορδές του Ταμερλάνου ηττήθηκε, συνελήφθηκε αιχμάλωτος και πέθανε με ταπεινωτικό θάνατο. Ακολούθησε μια μακροχρόνια αδελφοκτόνος φιλονικία , το βυζάντιο αντί να εκμεταλλευθεί την εμφύλια διαμάχη τους για να τους συντρίψει, αντ’ αυτού, ο αυτοκράτορας Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος, βοήθησε έναν από τα πέντε αδέλφια , τον Μεχμέτ Α’ να αναλάβει την βασιλεία και να ενώσει πάλι την διαλυμένη αυτοκρατορία τους, αλλά ούτε και η δύση δεν εκμεταλλεύθηκε την δοθείσα ευκαιρία για να τελειώσουν μια για πάντα με τους Οθωμανούς, που ήταν απειλή και για την Δύση.
Το 1451 ο Σουλτάνος ο Μουράτ Β’ απεβίωσε από εγκεφαλικό, άφησε όμως γραπτή διαθήκη για διάδοχό του τον υιό του Μεχμέτ-Μωάμεθ Β’ ο μετέπειτα Φατίχ, δηλαδή πορθητής. Ο Μωάμεθ είχε δίπλα του μια σημαντική φυσιογνωμία για συμπαράσταση, ήταν ο εξισλαμισμένος Έλληνας , πρίγκιπας και στρατηγός Ζαγανός . Ο Ζαγανός ήταν γαμβρός του Μουράτ Β’, ο οποίος τον διόρισε ως κηδεμόνα του νεαρού διαδόχου του Μωάμεθ για να τον προετοιμάσει στα καθήκοντα της εξουσίας . Ο Ζαγανός υπήρξε ο κυριότερος σύμβουλος του Μωάμεθ και ένας από τους στρατηγούς που κατέλαβαν την Πόλη και δύο μέρες μετά την άλωση αναλαμβάνει καθήκοντα Πρωθυπουργού-Βεζύρης της αυτοκρατορίας, και διοικητής του Οθωμανικού στρατού. Έτσι η ιστορία των Ελλήνων εξωμοτών διαχρονικά συνεχίζεται. Τον 14ον αιώνα ο εξωμότης Εβρενός κατέκτησε την Ελλάδα και ένας άλλος εξωμότης , ο Ζαγανός την συνέχισε τον 15ον αιώνα. Το δε Ζαγανό διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία ο επίσης εξωμότης Έλληνας Μαχμούτ, πρώτος εξάδελφος του Γεωργίου Αμοιρούτζη, του Πρωτοβεστιάριου του τελευταίου Έλληνα αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, ο οποίος κατά την πολιορκία της Τραπεζούντας το 1461 από τoν Μωάμεθ, μεσολάβησε με τον εξάδελφό του Αμοιρούτζη για την παράδοση της πόλης. Η Τραπεζούντα παραδόθηκε αλλά η συμφωνία ειρήνης δεν τηρήθηκε.
Εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι, ο Ζαγανός έπαιξε τον κύριο ρόλο για να παρθεί απόφαση για την άλωση της Πόλης. Η ιστορία έχει ως εξής: Τρεις ημέρες πριν την άλωση ο Μωάμεθ συγκάλεσε συμβούλιο κάτω από τα τείχη. Εκεί ο Βεζύρης Τσανταρλί Χαλίλ που ήταν αντίθετος στην άλωση της Πόλης, ζήτησε να αποχωρήσουν, λύνοντας την πολιορκία για τον λόγο ότι η Δύση θα βοηθήσει τους Βυζαντινούς… Στην συνέχεια ο Ζαγανός ανέτρεψε τα επιχειρήματα του Χαλίλ, υποστηρίζοντας πως οι φόβοι του ήταν αβάσιμοι…. πείθοντας τον νεαρό τότε Μωάμεθ (μόλις 21 ετών) να συνεχίσει την πολιορκία μέχρι τέλους, έχοντας και την υποστήριξη μεγάλου αριθμού Ελλήνων εξισλαμισμένων στρατηγών του Σουλτάνου. Ο δε Χαλίλ, μετά την άλωση, κατηγορήθηκε ότι εξαγοράστηκε από τους Βυζαντινούς , και για τον λόγο αυτό αποκεφαλίστηκε. Συμπεραίνεται λοιπόν ότι η Πόλη δεν έπεσε από τους Τούρκους αλλά από την άρχουσα τάξη του Βυζαντίου και από τους εξισλαμισμένους Έλληνες, με αιχμή του δόρατος τους γενίτσαρους-παιδιά Ελλήνων Χριστιανών που απήχθηκαν, εξισλαμίσθηκαν και αποτέλεσαν την τρομερή στρατιωτική και όχι μόνο δύναμη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Mετά την άλωση της Πόλης στις 29 Μαΐου 1453 ο Μωάμεθ Β’ έγινε πλέον και επίσημα ο διάδοχος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και από Ορθόδοξη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, έγινε Ισλαμική Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η μητέρα του ήταν Χριστιανή. Tην εποχή εκείνη η γυναίκα που παντρευόταν αλλόθρησκο διατηρούσε την θρησκεία της, και ίσως γι’ αυτό έκλινε προς τις χριστιανικές αρχές-χριστιανική θρησκεία, και για κατήχηση κάλεσε τον Οικουμενικό Πατριάρχη τον Γεννάδιο. Οι στενές σχέσεις του με τον Πατριάρχη , ενίσχυσαν τις φήμες ότι ασπάστηκε τον χριστιανισμό, παράλληλα με τον ισλαμισμό. Στην συνέχεια ο Μωάμεθ του ζήτησε να καταγράψει τις θεολογικές του κατηχήσεις που είχαν στην Μονή Παμμακάριστου. Ο Γεννάδιος τότε έγραψε τις θεολογικές του κατηχήσεις προς τον Μωάμεθ στο βιβλίο με τίτλο »Περί της μόνης οδού προς την σωτηρία των ανθρώπων», που μεταφράστηκε και στα τουρκικά. Επίσης και ο βυζαντινός φιλόσοφος Γεώργιος ο Τραπεζούντιος έκανε προσπάθειες να τον προσηλυτίσει στον χριστιανισμό, αλλά επενέβη η μουσουλμανική ιεραρχία και το απέτρεψε.
Σύμφωνα με μαρτυρία ιστορικού της εποχής εκείνης της Κατακουζηνού Θεοδώρα , ο Μωάμεθ στα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε εγκαταστήσει στο προσωπικό του διαμέρισμα χριστιανικό εικονοστάσι με κανδήλια και κεριά.
Αυτή είναι η γενική εικόνα προέλευσης, εγκατάστασης και επέκτασης τους στον βυζαντινό χώρο, και με κύρια δύναμη τους εξισλαμισμένους Έλληνες κατέκτησαν την Πόλη το 1453, το 1458 την Αθήνα, το 1460 τον Μυστρά και το 1461 την Τραπεζούντα. Έτσι δημιούργησαν την ισλαμική οθωμανική αυτοκρατορία και με την έμμεση βοήθεια της δύσης , καθόσον το 1204 στην 4η σταυροφορία διέλυσαν ολοκληρωτικά την βυζαντινή χριστιανική αυτοκρατορία ανοίγοντας τον δρόμο στους Οθωμανούς.
Οι εξισλαμισμοί της και οι κρυπτοχριστιανοί
Οι Σελτζούκοι Τούρκοι με την εγκατάσταση τους στην περιοχή της σημερινής Βαγδάτης το 1030 και αφού προηγήθηκε ο εξισλαμισμός τους τον 9ον αιώνα, εδραίωσαν το ισλαμικό τους χαλιφάτο στην περιοχή αυτή. Τα επόμενα χρόνια άρχισαν οι συγκρούσεις των δύο θρησκειών, του χριστιανισμού και του ισλαμισμού με αντιπάλους δύο έθνη, των Ελλήνων και τους Σελτζούκους Τούρκους . Μετά την ήττα των βυζαντινών στρατευμάτων στις μάχες του Μάντζικερτ το 1071 και του Μυριοκέφαλου το 1176, το μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας περιήλθε στα χέρια τους. Παράλληλα με τις κατακτήσεις εδαφών ένα μεγάλο μέρος Χριστιανών εξισλαμίζεται.
Οι κύριοι λόγοι που εξισλαμίζονταν ήταν:
• Διακοπή κάθε θρησκευτικής σχέσης με το πατριαρχείο της Πόλης για δεκαετίες,
• Για να μην απολέσουν την περιουσία τους και την κοινωνική τους θέση.
• Από την αφόρητη πίεση που δέχονταν οι μη εξισλαμισμένοι κάτοικοι.
• Η απαλλαγή από την καταβολή του κεφαλικού φόρου που επιβάλλονταν μόνο στους μη μουσουλμάνους.
• Με τον εξισλαμισμό τους έπαυαν να αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας γιατί ενσωματώνονταν αυτόματα στην κυρίαρχη κοινωνική τάξη.
Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι μουσουλμάνοι ιεραπόστολοι. Χρησιμοποίησαν κάθε μέσο για να διευρύνουν την επιρροή τους στους χριστιανούς. Δημιούργησαν φιλοσοφικές σχολές με ελληνικές φιλοσοφικές δοξασίες. Ο γνωστός Τζελαλεντί Ι Ρουμί δημιούργησε την ακαδημία του Πλάτωνα, όπου συνέρρεαν οι Έλληνες , παρασυρόμενοι στην παγίδα των μουσουλμάνων ιεραποστόλων, όπου στην συνέχεια με τα διάφορα τεχνάσματά τους, έπειθαν τους Χριστιανούς να αλλάξουν την πίστη τους.
Για τους ανωτέρω λόγους εκατομμύρια Ελλήνων χριστιανών στην Μ.Ασία – Πόντο εξισλαμίστηκαν σε βάθος χρόνου από τον 11ον μέχρι τον 18ον αιώνα, ακόμη και το 1922 υπήρξαν Έλληνες χριστιανοί της Μ. Ασίας – Πόντο που δήλωσαν τελευταία στιγμή μουσουλμάνοι για να αποφύγουν την προσφυγιά και την απώλεια της περιουσίας τους, σύμφωνα και με την παρακάτω μαρτυρία.
Στις 5 Ιαν. 2008 το τουρκικό περιοδικό ΄΄ΑΚΤΟΥΕΛ΄΄ δημοσίευσε δηλώσεις του καθηγητού τουρκικής ιστορίας Γιουσούφ Χαλάτογλου…..μεταξύ άλλων έγραψε, πως δεκάδες χιλιάδες είχαν αλλάξει θρησκεία το 1922 για να μην συμπεριληφθούν στην ανταλλαγή των πληθυσμών και ότι αν αποκάλυπτε τα στοιχεία αυτών των οικογενειών , θα επέρχονταν εθνική και ψυχολογική κρίση.
Εξισλαμισμοί υπήρξαν στην Κρήτη από το 1669 μετά την κατάκτησή τους από τους Οθωμανούς μέχρι και τον 19ον αιώνα. Το φαινόμενο του εξισλαμισμού επεκτάθηκε και στα Βαλκάνια. Στην κεντρική – Δυτική Μακεδονία οι εξισλαμισμένοι Έλληνες, ονομάζονταν βαλαάδες. Εξισλαμισμός υπήρξε στην Ήπειρο και στην Πελοπόννησο, οι εξισλαμισμένοι Έλληνες διατηρούσαν την ελληνική τους γλώσσα.
Παρ’ όλα αυτά συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί κατάφεραν να επιβιώσουν στον Πόντο, στην Καππαδοκία, στην δυτική Μ. Ασία, Σμύρνη, Φιλαδέλφεια, Φώκαια, ανατολική Θράκη κλπ χάρη της μεγάλης διαφοράς των δύο πολιτισμικών συστημάτων, του χριστιανισμού και του ισλαμισμού. Αυτό όμως δεν εμπόδισε κατά τους αρχικούς αιώνες να υπήρχαν αθρόοι εξισλαμισμοί για τους αναφερόμενους λόγους. Ένα μεγάλο μέρος του ελληνισμού της Μ. Ασίας και της βαλκανικής εξισλαμίστηκε, αλλά και πάλι η θρησκεία ήταν που κράτησε τον ελληνισμό να μην αφανισθεί.
Στον Πόντο υπήρξε μια άλλη κατηγορία πληθυσμού, ήταν οι κρυπτοχριστιανοί , που επιφανειακά δέχτηκαν μετά από βία τον ισλαμισμό, αλλά βαθειά στην ψυχή τους διατηρούσαν την χριστιανική τους πίστη και παράλληλα τον ελληνισμό τους και την ποντιακή αττική-ιονική διάλεκτο. Είχαν τον Χριστό στην καρδιά τους και τον Μωάμεθ μόνο στα χείλια τους, και με την πρώτη ευκαιρία που τους δόθηκε από τα σουλτανικά διατάγματα για ισότητα και ανεξιθρησκία για όλους τους κατοίκους της οθωμανικής αυτοκρατορίας με τα Χάτι Σερίφ του 1839 και του Χάτι Χουμαγιούν το 1856, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες χριστιανοί , αποκάλυψαν την χριστιανική τους πίστη, αποτίναξαν το φαινομενικά ισλάμ, και επανήλθαν στην θρησκεία των παππούδων τους.
Διατήρησαν τον κρυπτοχριαστινισμό τους, παρότι γνώριζαν ότι το κοράνι ρητά όριζε για τους αποστάτες ότι, η τιμωρία θα ήταν ο φρικτός θάνατος.
Τα αίτια της πτώσης
Μετά από κάθε ακμή μοιραία και για διαφόρους λόγους επέρχεται και η παρακμή, αυτή είναι η τύχη των ανά τον κόσμο αυτοκρατοριών , κατά συνέπεια και η βυζαντινή αυτοκρατορία δεν μπορούσε να αποτελέσει την εξαίρεση του κανόνα ,και μετά από χίλια χρόνια ζωής κατέρρευσε στις 29 Μαΐου 1453.
Οι κύριοι λόγοι της πτώσης της είναι οι εξής:
• Η αμυντική της θωράκιση δεν άντεξε από τους συνεχόμενους-μακροχρόνιους πολέμους με πολυπληθείς εχθρούς.
• Από την εγκατάλειψη της ναυτικής της ισχύος.
• Από την επάνδρωση του στρατεύματος με αλλοεθνείς μισθοφόρους ακόμη και τουρκογενείς μουσουλμάνους.
• Οι επανειλημμένες συγκρούσεις της Ορθόδοξης Κων/λης με μονοφυσιτικούς πληθυσμούς της Συρίας και της Αιγύπτου, που ήταν βυζαντινά εδάφη, με αποτέλεσμα να δεχθούν με ανακούφιση την έλευση των Σελτζούκων που τους υπόσχονταν ελευθερία πίστης και ελάφρυνση της φορολογίας τους.
• Η βαριά φορολόγηση και η εξασθένιση των μικροκαλλιεργητών από τους δυνατούς(τσιφλικάδες).
• Η διάλυση της δύναμης των Ακριτών-φρουρών των συνόρων της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
• Η συγκεντρωτική πολιτική εξουσία των αυτοκρατόρων, η διαφθορά της κεντρικής εξουσίας, οι μηχανορραφίες του παλατιού για τον θρόνο, έκαναν την ηγεσία να παραμελήσει την φύλαξη των συνόρων.
Επίλογος
Είναι ιστορική αλήθεια που δεν δύναται να αγνοηθεί, πως ένας από τους λαούς που αποτέλεσαν τον κορμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και ήταν το απόλυτα κυρίαρχο στοιχείο, ήταν οι Ελληνορθόδοξοι και οι εξισλαμισμένοι Έλληνες, που αποτελεί σήμερα την τουρκική δημοκρατία.
Η ιστορική αυτή αλήθεια επιβεβαιώνεται από: α) τον Άγγλο ιστορικό-Τουρκολόγο Bemard Lewis, ένας από τους μεγαλύτερους ερευνητές της Μέσης Ανατολής ο οποίος γράφει :» Οι Τουρκόφωνοι όταν ήρθαν από την Ανατολή στην Μ. Ασία τον 11ον αιώνα μ.Χ. συνάντησαν έναν εγχώριο πληθυσμό με προϊστορία 2000 χρόνων . Στην μεγάλη του πλειοψηφία ο πληθυσμός αυτός ήταν ελληνοπρεπής και χριστιανικός, στην συνέχεια δεν εξολοθρεύτηκε ούτε εξαφανίσθηκε .Γεννάται το ερώτημα τι απέγιναν οι κάτοικοι αυτοί; που το πολιτιστικό τους επίπεδο ήταν πολύ ανώτερο των τουρκόφωνων νομάδων. Η λογική απάντηση είναι ότι σταδιακά αλλαξοπίστησε και στην συνέχεια εντάχτηκε στο μουσουλμανικό στοιχείο».
β) τον Τούρκο ιστορικό-ερευνητή Μπεκίρ Οζγκέ, που αναδημοσίευσε την ακόλουθη μελέτη του αμερικάνικου Πανεπιστημίου Στάνφορντ στην Τουρκία : » Μόνο το 9% των σημερινών κατοίκων της Τουρκίας, μπορούν να καυχηθούν ότι έχουν πραγματικά τουρκική καταγωγή από την κεντρική Ασία». Επίσης στην έρευνα αναφέρεται ότι μέχρι το 1876 η λέξη Τούρκος δεν αναγράφεται στα επίσημα έγγραφα των Οθωμανών, και ο ίδιος ο Πορθητής παρουσιάζεται ως «Ηγεμόνας των Ρωμιών».
γ) τον Τούρκο αρθογράφο Τουρκέν Αλκάν που δημοσίευσε την 8 Δεκ. 2007 στην εφημερίδα «Ραντικάλ» άρθρο με τίτλο «Οι ρίζες της παράδοσής μας» …. μεταξύ άλλων παραδέχτηκε πως δεν είναι δυνατόν η παράδοση της Ανατολίας να είναι τουρκο-ισλαμική , γιατί οι Τούρκοι ήταν μια μικρή μειονότητα που εγκαταστάθηκε στην περιοχή αιώνες μετά την πλήρη επικράτηση της ρωμαίικης κουλτούρας στην περιοχή, διερωτώμενος , μήπως η βυζαντινή κουλτούρα ήταν αυτή που κυριάρχησε στον οθωμανικό κόσμο, μήπως η παράδοση και πολιτισμός των Ρωμιών ήταν αυτό που έδωσε την ταυτότητα της στην οθωμανική αυτοκρατορία. Η ανωτέρω εφημερίδα την 2 Ιαν. 2008 δημοσίευσε άρθρο με τίτλο »Το Ρωμαίικο της Ανατολού» αναφέρεται στην περιοχή της Ότσαινας και της Τσαικαρά του Πόντου, όπου ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι ομιλούν ως μητρική τους γλώσσα το αρχαιοπρεπές ελληνόφωνο ιδίωμα της ποντιακής διαλέκτου που οι κάτοικοι τους ήταν χριστιανοί και σε βάθος χρόνου από το 1538 εξισλαμίστηκαν …
Είναι γεγονός πως η αυλή του Μωάμεθ στην Πόλη αποτελούνταν κυρίως από εξισλαμισμένους Έλληνες , όπως άλλωστε και των περισσοτέρων Σουλτάνων, το γεγονός αυτό έκανε πολλούς ιστορικούς να ισχυριστούν ότι ουσιαστικά η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν δημιούργημα των Ελλήνων εξωμοτών. Το 1997 όταν ο Πρόεδρος της Τουρκίας Σουλειμάν Ντεμιρέλ επισκέφτηκε του Τουρκμενιστάν, τότε ο Πρόεδρος του Τουρκμενιστάν , Σαπαρμουράτ Τουρκμένμπαι του είπε : «Εσείς όταν φύγατε από την κεντρική Ασία ήσασταν σαν και εμάς, σήμερα όμως δεν μας μοιάζετε καθόλου».
Ο Φραγκούλης Σ. Φράγκος στο βιβλίο τους »ΠΟΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ, ΠΟΙΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ» γράφει : » Η Τουρκία είναι ένα έθνος στην δημιουργία του οποίου συμβάλαμε τα μέγιστα, προσφέροντας το αίμα της φυλής και του λαού μας, πότε με τους Γενίτσαρους , πότε με το αίμα της φυλής και του λαού μας, πότε με τους βίαιους εξισλαμισμούς, τους δώσαμε το δικαίωμα να εμφανίζονται σαν έθνος, αλλόθρησκο ναι, αλλόφυλο όμως όχι. Αυτές είναι οι κρυμμένες ψυχές εκατομμυρίων ανθρώπων που σε στιγμές αδυναμίας και αβάστακτης πίεσης , πούλησαν την θρησκεία τους. Η βιολογική τους όμως υπόσταση δεν πουλιέται, γιατί η καταγωγή τους είναι ε λ λ η ν ι κ ή».
Βιβλιογραφία
Οι εξισλαμισμοί της Μ. Ασίας και οι κρυπτοχριστιανοί, του Κων. Φωτιάδη
ΤΟΥΡΚΟΙ-Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΓΕΊΤΟΝΑΣ του Νίκου Χειλαδάκη
ΠΟΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ; ΠΟΙΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ; του Φραγκούλη Σ. Φράγκου PhD
ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1300-1923 του Caroline Finkel.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ του Βλάση Αγτζίδη
ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ του Βλάση Αγτζίδη
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ του Omer Asan
Αθήνα 15-9-2019
Αντ/ρχος (ε)ε.α. Χρ. Δ. Γιανταμίδης Π.Ν.