-Μεταξύ Αρκαδίας και Πόντου
Ένα σχετικά παλιό σχόλιο, που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα «Αρκάδες εσμέν» και περιέχει δύο αναφορές: «Γαβράδες: Από τον Πόντο στην Αρκαδία» και «Μια αρχαία σύγχυση μεταξύ Αρκαδίας και Πόντου» μας θύμισε το τεμέτερον «Thalassa-Karadeniz».
Μεταξύ Αρκαδίας και Πόντου
Στο σύγχρονο νεοέλληνα -που θεωρεί ότι η σημερινή τάξη πραγμάτων αποτελεί αιώνια και αναλλοίωτη συνθήκη- θα φανεί περίεργη η αναφορά σε δύο γεωγραφικούς χώρους των Ελλήνων που φαινομενικά ελάχιστη σχέση έχουν μεταξύ τους. Και όμως, η Αρκαδία και ο μικρασιατικός Πόντος συνδέονται με ιδιαίτερες υπόγειες σχέσεις, που σχετίζονται με τις άγνωστες διαδρομές των Ελλήνων μέσα στον ιστορικό χρόνο.
1. Γαβράδες: Από τον Πόντο στην Αρκαδία
Η κατάλυση (1461) της μεσαιωνικής ελληνικής Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από το οθωμανικό Ισλάμ θα δημιουργήσει κύμα φυγάδων 
προς τις, είτε ακόμα ελεύθερες ελληνικές περιοχές, είτε σ’ αυτές όπου η ισλαμική καταπίεση δεν ήταν τόσο έντονη. Έτσι, επιφανείς οικογένειες του Πόντου θα μετακινηθούν. Μεταξύ αυτών υπήρξαν και μέλη της φημισμένης οικογένειας των Γαβράδων, η παρουσία των οποίων σφράγισε από τον 11ο αιώνα την αυτόνομη πορεία του Πόντου.
Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της οικογένειας των Γαβράδων υπήρξε ο Θεόδωρος Γαβράς, ηγεμόνας του Πόντου, ο οποίος προέβαλε σκληρή αντίσταση στις πρώτες τουρκικές εισβολές στη Μικρά Ασία. Το 1098 συνελήφθη από τον Τούρκο Αμίρ Αλή, Βασανίστηκε σκληρά για να ασπαστεί το Ισλάμ. Έπειτα από την άρνησή του οι βασανιστές του τον διαμέλισαν και ο Αμίρ Αλή κατασκεύασε με το κρανίο του χρυσό κύπελλο. Ο Θεόδωρος Γαβράς τιμάται ως Άγιος από την ορθόδοξη Εκκλησία.
Η άλλη μεγάλη οικογένεια της Πελοποννήσου που κατάγεται από τον μικρασιατικό Πόντο είναι αυτή των Στεφανόπουλων, οι οποίοι υπήρξαν απόγονοι του μοναδικού διασωθέντος γιού του τελευταίου αυτοκράτορα του Πόντου Δαυίδ Κομηνού. Ο Στέφανος Κομνηνός υπήρξε ο γεννήτορας της μεγάλης οικογένειας των Στεφανόπουλων, των οποίων ένας κλαδος θα μεταβεί από το Οίτυλο στην Κορσική.
Χάλκινο νόμισμα που χρονολογείται στην εποχή του Θεοδώρου Γαβρά. Στην ένθετη φωτογραφία παρίσταται η Άννα σύζυγος Θεόδωρου Γαβρά με την Παναγία (ΙΜΕ).
2. Μια αρχαία σύγχυση μεταξύ Αρκαδίας και Πόντου
«Τραπεζούντιοι δε εκ Πελοποννήσου το παράπαν εξεχώρησαν αναπλεύσαντες ναυσίν εις τον πόντον συνοίκους εδέξαντο μητρόπολιν τάττοντες, και ομωνύμους οι Τραπεζούντα έχοντες την εν τω Ευξείνω.» (Παυσανίας, Αρκαδικά)
Η αναφορά αυτή του Παυσανία και η έκφραση «ες μητρόπολιν τάττοντες» έχει προκαλέσει σύγχυση στους ερευνητές, άλλοι εκ των οποίων θεωρούν την αρκαδική Τραπεζούντα ως μητρόπολη και άλλοι την ποντιακή. Η άποψη των πρώτων έρχεται σε άμεση αντίθεση με την μαρτυρία του Ξενοφώντα, ο οποίος αναφέρει την Τραπεζούντα ως ιωνική πόλη, αποικία της Σινώπης, η οποία με τη σειρά της είχε ιδρυθεί από την ιωνική Μίλητο.
Ο J. K. Fallmerayer ερμηνεύει τη συγκεκριμένη αναφορά στο πλαίσιο της ύπαρξης πανάρχαιων πρωτοελληνικών πληθυσμών στον Πόντο, οι οποίοι υπήρξαν μητρόπολη της αρκαδικής Τραπεζούντας: «Οι πρώτοι κάτοικοι της αρκαδικής Τραπεζούντας ήσαν αναμφίβολα μια αποικία που προήλθε από την ομώνυμη κολχική πόλη. Αυτή η αρκαδική Τραπεζούντα είχε διατηρήσει με αξιοθαύμαστο τρόπο την αναμνηση και την αφοσίωσή της στην αρχική πατρίδα μέχρι την καταστροφή της νέας της πατρίδας.
Είναι ενδεικτική η περίπτωση του Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα που, στοχεύοντας στο σπάσιμο της δύναμης και της κυριαρχίας των Σπαρτιατών στην Πελοπόννησο, προσπάθησε να πείσει τους Αρκάδες να αποδεχτούν ένα νέο πολιτικό σύστημα, που για να πετύχει θα έπρεπε όλες οι σκόρπιες φυλές εκείνου του λαού των Άλπεων να ενωθούν και με την εκ νέου οικοδόμηση της Μεγαλόπολης να θεμελιώσουν μια αντισπαρτιατική πολιτεία. Έτσι, οι κάτοικοι των τριάντα τεσσάρων κωμοπόλεων, χωριών και οικισμών της Αρκαδίας έπρεπε να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους και να εγκατασταθούν μέσα στα τείχη της νέας πρωτεύουσας.
Πολλοί ήταν εκείνοι που εκδήλωσαν την απροθυμία να συμμορφωθούν σ’ εκείνη την παραγγελία, κυρίως όμως οι Τραπεζούντιοι ήσαν εκείνοι που δεν μπορούσε κανείς, ούτε με τη βία των όπλων, να τους πείσει να ανακατωθούν στην ίδια πόλη με τους υπόλοιπους Αρκάδες. Και όταν καταστράφηκε η έδρα της παλιάς αρχικής τους μετεγκατάστασης, αυτοί προτίμησαν να εγκαταλείψουν ολότελα την Αρκαδία και έπλευσαν πίσω στην παλιά τους πατρίδα, την Τραπεζούντα στον Πόντο, όπου βρήκαν πρόθυμη υποδοχή από τους κατοίκους της κοινής πατρίδας, που τους δέχτηκαν σαν συμπατριώτες και τοπώνυμους συγγενείς.»
Tα ερείπια της αρκαδικής Τραπεζούντας. «XXIX. διαβάντων δὲ Ἀλφειὸν χώρα τε καλουμένη Τραπεζουντία καὶ πόλεώς ἐστιν ἐρείπια Τραπεζοῦντος. καὶ αὖθις ἐπὶ τὸν Ἀλφειὸν ἐν ἀριστερᾷ καταβαίνοντι ἐκ Τραπεζοῦντος, οὐ πόῤῥω τοῦ ποταμοῦ Βάθος ἐστὶν ὀνομαζόμενον, ἔνθα ἄγουσι τελετὴν διὰ ἔτους τρίτου θεαῖς Μεγάλαις: καὶ πηγή τε αὐτόθι ἐστὶν Ὀλυμπιὰς καλουμένη, τὸν ἕτερον τῶν ἐν αὐτῶν οὐκ ἀποῤῥέουσα, καὶ πλησίον τῆς πηγῆς πῦρ ἄνεισι. λέγουσι δὲ οἱ Ἀρκάδες τὴν λεγομένην γιγάντων μάχην καὶ θεῶν ἐνταῦθα καὶ οὐκ ἐν τῇ Θρᾳκίᾳ γενέσθαι Παλλήνῃ, καὶ θύουσιν ἀστραπαῖς αὐτόθι καὶ θυέλλαις τε καὶ βρονταῖς.» (Παυσανίας)
Το κείμενο αυτό αναρτήθηκε:
Το έργο -παραδοσιακής τεχνοτροπίας- που διαχωρίζει την Εισαγωγή από το δημοσιευμένο σχόλιο, είναι ένα δικό μου έργο με αυγοτέμπερα και φύλλο χρυσού, πάνω σ’ ένα παλιό ξύλο μιας διαλυμένης βάρκας.
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη 
GEIA SAS,
diavasa me polu endiaferon ta grafomena sas kai den thelo na makrygoriso… tha hthela omos na mou pite giati thelo pragmatika na ksero poio einai to sosto poia trapezounta htan h mhtropolis ..nai o ksenofon anaferei oti tou pontou htan apoikia tis sinopis alla apo oti ksero h sinopi xtistike 100 xronia meta tin TRapezounat pos syndethikan loipon autes oi dyo poleis? o eUSEVIOS PARADIDEI » EKTISTHI H SINOPH TO 630 TOUTH’OPER XRONIKOS ANTIFASKEI ,PARISTAMENIS TIS MITROPOLEOS THS SINOPIS OS OUSIS METAGENESTERAS THS APOIKIAS THS TRAPEZOUNTOIS» (euseb>11.80)sTODE eUAGGELIDI tR,»iSTORIA TIS PONITAKIS tRAPEZOUNTAS 756 PX.EOS 1897 M.X. «. ODHSSOS 1898,anaferontai ta eksis: «KATA TINAS YPHRXE HDH EPI TON TROIKON POLEMON H TRAPEZOUS UPO PELASGON IDRUTHISA» . ePISIS oTAN KAPOTE PARIKMASE I TRAPEZOUS EPESE STA XERIA TIS pLOUSIA sINOPIS KAI LOGO TIS UPOTELEIAS AYRIS ONOMAZOTAN » sINOPEON aPOIKIA» KAI ISOS APO TIN EKFRASI AUTI PARASUROMENOS O KSENOFON ANAFEREI STIN KUROU ANAVASH THN TRAPEZOUNTA OS APOIKIA TIS sinophs. kai kati akomi poli logiko den mporei pote na efygan apo ton PONTO KAI NA ERTHOUN STA KATSAVRAXA THS ARKADIAS!!!den eimai kanenas istorikos alla thelo na ksero to » POTHEN ESXEN MOU» EYXARISTO EK TON PROTERON!!
MPORO NA SBHSO OTI EGRAPSA? DEN THELO NA EINAI ANOIKTO KAI NA FAINETE … SAS PARAKALO SBHSTE TO. EUXARISTO.
Νομίζω ότι αυτά που γράψατε έχουν ενδιαφέρον. Αν δε σας απάντησα ακόμα επί της ουσίας, είναι γιατί θέλω να ψάξω τις πηγές γι αυτά που αναφέρατε.
Το θέμα γενικά έχει μεγάλο ενδιαφέρον!
SAS EUXARISTO POLU KAI PERIMENO NA ME ENIMEROSETE!! THELO NA KSERO THN PRAGMATIKOTHTA EIMAI APO ARKADIA EGO H OI PONTIOI ARKADES? MA DEN EINAI ASTEIO NA FYGOUN APO ENA TOSO EFORO MEROS KAI NA PANE STA KATSAVRAXA TIS ARKADIAS NA KTISOUN THN TRAPEZOUNTA ? OUTE PROSVASH SE THALASSA DEN YPARXEI!! KAI EKTOS OLON TON ANOTERON APO THN ISTORIA THS ARKADIAS KSEROUME OTI H TRAPEZOUNTA PHRE TO ONOMA THS APO TON GIO TOU LYKAONA – TOTE VASILIA THS ARKADIAS – TON TRAPEZEA KAI OPOU KAI EKANAN APOIKIES H EKTIZAN POLEIS OI ARKADES EDINAN TA ONOMATA TOUS. EIMAI SIGOURH TO GNORIZETE AUTO. KAI KATI ALLO KAPOTE SE MIA EKPOMPH STHN THLEORASH MILOUSE O KYRIOS THEOFANIDHS POU HTAN TOTE KATHIGHTHS THS PANTIOU KAI TO EPIBEBAIOSE O IDIOS AUTOS OTI H PROTH TRAPEZOUNTA HTAN STHN ARCADIA. SAS EYXARISTO EK TON PROTERON!! KSERO OTI O XRONOS SAS EINAI POLYTIMOS ALLA THELONA VGALO THN AKRH TOU NHMATOS…
STA ARKADIA O PAYSANIAS ANAFEREI » ….tous de ayton anasothedes anapleysonta nausin es ton Ponton ton sunoikous edeksanto MHTROPOLITAS t’ ontas kai omonymous oi Trapezounta ixontes thn en tw Euxeinw» … epeidi erxonta apo tin MHTROPOLH me to idio onoma..
EPISHS TA EPIXEIRHMATA TOU FALMERAIER XARAKTIRHSTIKAN …..ASTHRIXTA (MELETH G.BELOUDH ) kai an h kolxikh trapezounat prohpyrxe (apo poious ktistike) KAI APOIKOI AYTHS IDRYSAN THN OMWNYMH APOIKIA STHN ARCADIA!!!DHLADH OI TRAPEZOUNTIOI AFHSAN ENA PLOUSIO PONTO KAI HRTHAN STA APOKRYMNA BOUNA THS ARKADIA !!!STO DE ERGO TOU ‘ISTORIA THS AUTOKRATORIAS THS TRAPEZOUNTAS» (kef.A,4)aporriptei o idios thn theoria tou legonta» ISOS NA FAINETAI POLU PARALOGOS KAI ASTHRIKTOS AUTOS O ISXYRISMOS(dHLOTI APO THN tRAPEZOUNTA TOU pONTOU METAKINHTHIKAN PROS THN ARKADIA) .
Συμφωνώ απόλυτα μαζί σας κ.Ευαγγέλου. . . Επισκέφθηκα τον χώρο, συνάντησα την κ.Καραπαναγιώτου, την οποία άκουσα με προσοχή, βρέθηκα στην εκδήλωση που έγινε στην Μεγαλόπολη, με ομιλητή τον κ.Θεοφανίδη, διάβασα [και ξαναδιαβάζω ] τα ΑΡΚΑΔΙΚΑ με προσοχή και ψάχνω να βρώ αυτήν »την άλλη άποψη» . . . . καταλήγω, έχοντας και εγώ τα επιχειρήματα που εσείς επικαλείστε , στο ίδιο με εσάς συμπέρασμα . . . Σίγουρα δεν ειμαι απόλυτη και περιμένω οπως ολοι μας την τεκμηριωμένη αλήθεια . . .
Πάντως πλην του Παυσανία, κανείς άλλος από τους αρχαίους συγγραφείς δεν μνημονεύει τη σχέση Τραπεζούντας Πόντου με Τραπεζούντα Αρκαδίας. Ακόμα και η ονοματοδοσία των οικισμών αυτών έχει διαφορετική προέλευση. Ο της Αρκαδίας από τον Τραπεζέα, γιό του Λυκάονα, όπως τονίσατε, ενώ του Πόντου από το τραπεζοειδές σχήμα των λόφων που την περιβάλουν.
Η κυρίαρχη εκδοχή για την ίδρυση της ποντικής Τραπεζούντας είναι αυτή που περιγράφεται στο κλασικό βιβλίο του Σάββα Ιωαννίδη «Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας και της γύρω περιοχής (και στοιχεία για την εκεί ελληνική γλώσσα)». Σχολιάζει και την αναφορά του Παυσανία και διατυπώνει γνώμη αντίθετη με του Φαλμεράιερ :
«Οι Έλληνες μετά τον Τρωικό πόλεμο, αφού έγιναν εμπορικότεροι, μιμούμενοι τους Φοίνικες, οι οποίοι αποίκισαν πολλά νησιά και παράλια της Μεσογείου, άρχισαν να οργανώνουν αποικίες σε διάφορα μέρη. Ανάμεσα σ’ αυτές σημαντικότερες ήταν σι αποικίες των Αθηναίων στην Ιωνία (της Μ. Ασίας). Απ’ αυτές η Μίλητος, που ανέπτυξε μεγάλο εμπόριο και απόχτησε απ’ αυτό μεγάλη δύναμη, πρώτη από τις άλλες αποικίες, μπόρεσε να ιδρύσει αποικίες στην Προποντίδα και στον Εύξεινο Πόντο. Εδώ πρώτη αποικία της έγινε η Σινώπη τον 9ο αιώνα…. Ανάμεσα στις αποικίες αυτές της Σινώπης πρώτη θεωρείται η Τραπεζούντα και για την αρχαιότητα και για τη σημασία της, γιατί κατάφερε να γίνει επί τρεις χιλιετηρίδες ένδοξη και ονομαστή, ξεπερνώντας και τη μητρόπολή της σε πολλές εποχές… Η Τραπεζούντα (και καμιά φορά ο Τραπεζούντας σε αρσενικό γένος) κατά τις ακριβέστερες πληροφορίες των αρχαίων ιστορικών, χτίστηκε κατά το 756 π.Χ., δηλαδή λίγο νωρίτερα από τη Ρώμη και από το Βυζάντιο. Οικιστής της πόλης θεωρείται ο Άσκρης, πιθανώς Μιλήσιος, γιατί σύμφωνα με το αποικιακό δίκαιο των Ελλήνων ο οικιστής έπρεπε να προέρχεται από τη μητρόπολη της αποικιζόμενης πόλης… Και η εκλογή αυτής της θέσης της Τραπεζούντας αποδεικνύει ότι ο οικιστής της διέθετε αντίληψη πολιτική και προπάντων εμπορική· πράγματι, καμιά άλλη πόλη στον Εύξεινο Πόντο, ούτε κι η ίδια η Σινώπη, δεν είχε τόσο κατάλληλη εμπορική Θέση, όσο η Τραπεζούντα. Γιατί, μπαίνοντας κανείς στον Πόντο δε βρίσκει καμιά άλλη πόλη που να μπορεί τόσο εύκολα και σε κάθε εποχή του χρόνου να συγκοινωνεί με τόση ασφάλεια με το εσωτερικό της Ασίας. Γιατί άλλες από τις πόλεις εμποδίζονται από βουνά που το χειμώνα επί πολλούς μήνες είναι αδιάβατα και άλλες εμποδίζονται και από βουνά και από μεγάλους ποταμούς· μόνο η Τραπεζούντα επικοινωνεί κάθε εποχή με ολόκληρη την Ασία διαμέσου χαμηλού και ομαλού δρόμου που περνά κάτω από οροπέδια εύκολα και χωρίς κανένα εμπόδιο από πλημμύρες ποταμών. Και σ’ αυτό ακριβώς το πλεονέκτημα η Τραπεζούντα οφείλει το μεγαλείο και την ύπαρξή της.
….Τραπεζούντα ονομάστηκε από τους τραπεζοειδείς σχεδόν λόφους από τους οποίους περιστοιχίζεται αυτή, όπως πολλές άλλες πόλεις ονομάστηκαν έτσι από το ομώνυμο φυτό που ευδοκιμεί σ’ αυτές ή από το σχήμα τους. Η περιοχή γύρω απ’ αυτήν ονομάζεται Τραπεζούντα ή μάλλον Τραπεζουσία και ο κάτοικός της Τραπεζούντιος.
Μονάχα ο Παυσανίας θεωρεί την Τραπεζούντα αποικία της αρκαδικής Τραπεζούντας. Δεν έχει όμως καμιά πιθανότητα αλήθειας η άποψη αυτή, γιατί όλοι οι αρχαιότεροι απ’ αυτόν ιστορικοί, και ιδίως ο Ξενοφώντας, τη θεωρούν αποικία της Σινώπης και γιατί μεσογειακή πόλη της Αρκαδίας δεν ήταν δυνατό να κάνει αποικία μέσα στον κόλπο του Ευξείνου Πόντου και να την διατηρεί ασφαλή ανάμεσα σε άλλες αποικίες, ιδίως, ιωνικές και σε τόσο άγριες και φιλοπόλεμες εθνότητες…»
Αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε τον Φαλμεράιερ, νομίζω ότι θα πρέπει να προσέξουμε τη θέση του για την ύπαρξη πρωτοελληνικών πληθυσμών που πρωτοκατοίκησαν σ’ εκείνα τα μέρη και απ’ όπου εξαπλώθηκαν στη Μικρά Ασία και στα σημερινά Βαλκάνια…. Ενδιαφέρον έχει ότι την άποψη αυτή πρωτοδιατύπωσε ένας εξαιρετικός λόγιος του Μεσαίωνα, ο Βησσαρίων, στο έργο του «Εγκώμιον Τραπεζούντος» (1436) που βρίσκεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη και τη συγκεκριμένη φράση του χρησιμοποιεί «Πρεσβυτάτης είπερ άλλη τις υπαρχούσης».
Ο Βησσαρίων βέβαια αναφέρει το παραπάνω όμως συνδέεει την Τραπεζούντα με τη Σινώπη, τη Μίλητο και την Αθήνα, ως διαδιακσία εντός του κόσμου των Ιώνων: «Τοιαύτη μεν δη η Μίλητος και τοσαύτη… ο περί Ευρώπην Αθήναι και το της Αττικής έδαφος, τούτο περί την Ασίαν αυτή και αρχής ένεκα και ευδαιμοίας αναφανείσα..»
Στη συνέχεια αναφέρεται στην ίδρυση της Σινώπης απ’ την Μίλητο και κατόπιν της Τραπεζούντας απ’ τη Σινώπη. παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες της Τραπεζούντας: «…την Αθηνών κοινότητα και φιλανθρωπίαν και τινα τρόπον έτερον το αυτόχθον εκίνο της δυνάμεως την περιουσίαν και κράτος εν πολέμοις και μάχαις και όσα ο κόσμος Αττικής και ταύτης μόνης…»
…MPOREI NA ANAFERETE MONO APO TON PAYSANIA SAN MHTROPOLH …K.T.L. ALLA META TIS ANASKAFES POU VRETHIKE H POLIS STHN ARCADIA STO SHMEIO AKRIVOS POU ANAFEREI O PAYSANIAS EPIBEBAIOTHIKE H THEORIA TOU PAYSANIA !!! EPISHS TO ONOMA TRAPEZOUNTA YPHRXE STHN ARCADIA APO TOUS PROISTORIKOUS XRONOUS . KATA THN KATHODO TON DORIEON(1100) O AGAPINORAS VASILIAS THS TEGEAS kai o gios tou ippothous METEFERAN THN PROTEVOUSA TOU KRATOUS STHN TRAPEZOUNTA KAI EXOUME PERIPOU TO 950 p.x protevousa arcadia h trapezounta .EPOMENOS DEN MPOREI POTE NA THN EKTISAN OI PONTIOI TRAPEZOUNTIOI!!! AKOMH KEI ME KOINH LOGIKH DEN EINAI AUTO EFIKTO!! APO DE THN ISTORIA TON ARKADON KSEROUME GIA TIS APOIKIES POU EIXAN STON PONTO , LIVYH ,KRHTH ,KYPRO, K.T.L.einai tyxaio oti exoume POTAMIA STHN ARCADIA KAI POTAMIA STON PONTO ? EIMAI SIGOURH OTI O KYRIOS STAVROS THEOFANIDIS TA MELETHSE OLA POLU KALA PROTOU PEI STH THLEORASI oti’ H PROTH TRAPEZOUNTA HTAN STHN ARCADIA» OTAN EROTHSA TON KYRIO FAIDON GERGIADH AN HTAN APOIKIA TON ARKADON H TRAPEZOUNTA MOU APANTHSE » AUTO ENNOEITAI»ISOS YPARXOUN POLLES DIAFORETIKES GNOMES ALLA H ANEVRESIS THS ARXAIAS TRAPEZOUNTAS EPIBEBAIONEI TON PAYSANIA !!!!!EPISHS O BELGOS FILOLOGOS KAI ELLINISTHS emile janssens grafei sto ergo tou » trebijonde en colchide»……eite apo esoterikes dixonies eite apo eksoterikes aities ,kapote parakmazontas h trapezounta ,epese sta xeria ths plousias kai isxyras sinmopis kai egene opos kai alles poleis ths pontiakis aktis forou upotelis .Einai aksiosimeioto oti h Trapezounta t Koruora kai h kerasounta logo tis upoteleias autis onomazotan «SINOPEON APOIKIA» kaiisos apo autin thn ekfrasi parasiromenos o Ksenofontas anaferei stin kurou anavasi tin Trapezounta os apoikia tis SINOPIS» kai polla alla. Sevomai tin Gnomi sas alla pistevo tin theoria tou paysania !!! ETSI EKSIGOUNTAI OLA TA KOINA ONOMATA( EPITHETA) POU EXOUN ARKADES KAI PONTIOI . euxaristo gia thn filoksenia!!!
… KAI KATI ALLO AKOMH . AFOU ARCADES EIXA FTASEI KAI APOIKHSEI THN BITHYNIA , IONIA ,PAMFILIA APO TO 1125 p.x POSO DYSKOLO HTAN GIA TOUS TRAPEZOUNTIOUS THS ARCADIAS NA FTASOUN EKEI KAI NA APOIKHSOUN THN PERIOXH KAI OPOS PANTA NA DOSOUN TO ONOMA THS KATAGOGHS TOUS? OPOS PROANAFERA UPHRXE H TRAPEZOUNTA STHN ARCADIA PRIN TOUS DOREEIS ,,,AUTO LEEI H ISTORIA THS ATHANATHS ARKADIKIS ISTORIAS!!! KAI MIAS KAI EISTAI ISTORIKOS RIXTE MIA MATIA ETSI APO PERIERGIA STH MOUSIKH KAI TOUS XOROUS TON ARXAION ARCADON NA DHTE TIS OMOIOTHTES ME TOUS PONTIAKOUS XOROUS !!!STO XORO TON ARXAION ARCADON OI KINHSEIS TON XERION EPAIZAN SPOUDAIO ROLO KAI SXHMATIZAS DIAFORA SXHMATA ME TIS KINHSEIS TON XAIRION …XOREVAN RYTHMIKA KAI KOUNOUSAN TA OPLA ‘ MANTINIAKI ORXHSIS’ HTAN ‘ENOPLH ORXISH’ K.T.L.KAI PALI EYXARISTO KAI SEBOMAI TH GNOMH SAS OTAN KAPOTE KANETE PERISSOTERES EREVNES KAI VGALETE ALLA SYMPERASMATA THA XARO NA MOU TO KANETE E.MAIL EYXARISTO KAI PALI.
http://blog.megalopoli-fm.gr/2011/06/1o.html
1o ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΑΡΚΑΔΩΝ – ΠΟΝΤΙΩΝ
Αρκαδικά ιδεώδη του Πόντου στα υπερώα του Κόσμου
Σημείο εκκίνησης ο Πόντος, άφιξης η Αρκαδία !
Αυτό ισχυρίζεται ο Παυσανίας για τους εξής λόγους:
α) γιατί ο Παυσανίας ήταν από την Μικρά Ασία,
β) γιατί επισκέφθηκε την Αρκαδία από το 170 – 172 μ.χ.,
γ) γιατί σύμφωνα με τη μυθολογία μας, στην Τραπεζούντα της
Αρκαδίας την ίδρυσε ο γιος του Λυκάονα ο Τραπεζεύς,
δ) γιατί ο Λυκάονας τέλεσε τα Λύκαια, σύμφωνα με το Πάριο
Χρονικό, περίπου το 1350 π.χ.,
ε) γιατί ο Αριστοτέλης κατατάσσει τα Λύκαια, σ’ ένα απόσμασμά του,
στην 4η σειρά και τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην 7η. Τα Λύκαια
ήταν αθλητικοί αγώνες και γίνονταν κάθε 4 χρόνια στο Στάδιο
του Λυκαίου Όρους, και
στ) γιατί ήταν η Τρίτη έδρα, κατά χρονολογική σειρά των Αρκάδων
Βασιλέων, έπειτα από τη Λυκόσουρα και την Τεγέα.
Αυτά ανέδειξε πρόσφατα (9 Νοεμβρίου 2010) η αρχαιολόγος Άννα –
Βασιλική Καραπαναγιώτου μέσω της Εταιρείας Αρκαδικών Γραμμάτων
και Τεχνών στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου “Παρνασσός”.
Για τη σχέση που έχει η Τραπεζούντα της Αρκαδίας με την Τραπεζούντα του Εύξεινου Πόντου ασχολήθηκαν δύο συγγραφείς,
ο Παυσανίας και ο Fallmerayer.
Ο Παυσανίας για τη σχέση αυτή αναφέρει τα εξής :
“Οι σωθέντες έφυγαν με πλοία στον Πόντο, όπου τους δέχθηκαν ως
Συγκάτοικους οι εγκατεστημένοι στην Τραπεζούντα του Ευξείνου, γιατί είχαν ως μητρόπολη την ομώνυμη Αρκαδική πόλη”. Παυσ. VIII, 27,4.
Και ο Fallmerayer αναφέρει :
“Οι πρώτοι κάτοικοι της Αρκαδικής Τραπεζούντας ήταν αναμφίβολα μια αποικία που προήλθε από την ομώνυμη Κολχική πόλη”. “Ιστορία της
Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας”, Κεφάλαιο πρώτο, σελ. 37.
Η κα Καραπαναγιώτου παρουσίασε με εξαιρετική επιτυχία στην οθόνη όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα και απέδειξε ότι η Τραπεζούντα της Αρκαδίας είχε ένα ανεπτυγμένο πολεοδομικό σχέδιο. Η ρυμοτομία της και η έκτασή της είχε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μίας σύγχρονης πόλης, η οποία, σύμφωνα με την αρχαιολόγο, ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα
π.χ.
Τελικά υπάρχει το όμαιμο, το ομόθρησκο, το ομόγλωσσο στις δύο πολιτείες;
Είναι η Τραπεζούντα του Πόντου γέννημα της Αρκαδικής; είναι το αντίστροφο; Ίσως κάτι διαφορετικό από αυτά;
Είναι μια αλαμπής, ανερεύνητη στιγμή της Ιστορίας μας που πρέπει η έρευνα να απαντήσει.
Εμείς, Αρκάδες και Πόντιοι, αισθανόμαστε την ανάγκη να ανταμώσουμε, ως αδέλφια που ο χρόνος μας είχε χωρίσει, νιώθουμε την ίδια δυναμική, γαλουχηθήκαμε στα βάθη των αιώνων από την τέφρα μας και κάθε φορά που όλα γύρω μας είναι ισοπεδωμένα, εμείς σηκώνουμε το κεφάλι ψηλά και ατενίζουμε τις κορυφές του ….
Μαινάλου που φέρνουν τη λύτρωση.
Η στιγμή για το 1ο Αντάμωμα πλησιάζει, 25 – 26 Ιουνίου 2011.
Τώρα θα γνωρίσουμε την Αρκαδική γη, αργότερα τη γη του Πόντου.
H Αρχαία Τραπεζούντα της Αρκαδίας
18.08.11
Η Τραπεζούντα ήταν αρχαία κώμη της Παρρασίας, περιοχής της Αρχαίας Αρκαδίας. Βρισκόταν στο λεκανοπέδιο της Μεγαλόπολης, στην αριστερή όχθη του ποταμού Αλφειού και στους ανατολικούς πρόποδες του Λυκαίου όρους. Εκεί κοντά σήμερα ευρίσκονται τα χωριά Κυπαρίσσια και Μαυριά.
Ο Παυσανίας στα Αρκαδικά του, στην 21η διαδρομή Γόρτυνος – Μεγαλοπόλεως, Η κεφ 29, παρ. 1, λέει:
«Αφού διαβούμε τον ποταμό Αλφειό φθάνουμε στη χώρα η οποία ονομάζεται Τραπεζουντία, όπου υπάρχουν τα ερείπια της Τραπεζούντος. Από την Τραπεζούντα, όταν κατεβούμε πάλι αριστερά προς τον Αλφειό, όχι μακριά από τον ποταμό, συναντούμε την τοποθεσία που λέγεται Βάθος. Εκεί κάθε τρία χρόνια τελούν εορτή προς τιμήν των μεγάλων θεενών. Υπάρχει εκεί και μία πηγή η οποία ονομάζεται Ολυμπιάς, της οποίας το νερό τρέχει τον ένα χρόνο και τον άλλο στερεύει. Πλησίον της πηγής βγαίνει φωτιά από τη γή. Οι Αρκάδες λένε ότι σ’ αυτό το μέρος έγινε η μάχη των γιγάντων και όχι στην Παλλήνη της Θράκης. Εδώ προσφέρουν θυσίες στις θύελλες και στις βροντές.»
Η αρχαία τοποθεσία Βάθος πρέπει να ήταν η σημερινή περιοχή ανατολικά του χωριού Κυπαρίσσια και γύρω από το λεγόμενο «Ηφαίστειο», από το οποίο έβγαινε καπνός από την καύση γαιαερίων και λιγνίτη, μέχρι πριν λίγα χρόνια, που έγινε εκεί λιγνιτωρυχείο, έως την εκκλησία Αγία Σωτήρα, όπου πεντακόσια μέτρα Βορειοδυτικά προς το χωριό Μαυριά, υπάρχει μέχρι και σήμερα πηγή η οποία τρέχει για ένα χρόνο και γιά ένα χρόνο στερεύει. Η πηγή αυτή σήμερα λέγεται «παλιόμυλος» και μέχρι πριν λίγα χρόνια κινούσε νερόμυλο. Λέγεται μάλλιστα ότι όταν ερχόταν η ημέρα να σταματήσει το νερό, τη νύχτα στις δώδεκα η ώρα, ακουγόταν μιά φωνή νά λέει «Μυλωνά βιάσου θα κοπεί το νερό στη δέση».
Η Τραπεζούντα εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της όταν με την ίδρυση της Μεγάλης Πόλεως από τον Επαμεινώνδα (371 π.χ.), αρνήθηκαν να μετοικίσουν σ’ αυτήν. Ο Παυσανίας στα Αρκαδικά του, Η κεφ. 27 παρ. 5,6, λέει γι αυτό:
«Και άλλοι Αρκάδες δεν παραμέλησαν την κοινή υπόθεση και συναθροίζονταν με βιασύνη στην Μεγαλόπολη. Οι μόνοι από τους Αρκάδες που άλλαξαν γνώμη ήταν οι Λυκοσουρείς, οι Λυκαιάτες, οι Τρικολωνείς και οι Τραπεζούντιοι, διότι δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν τις αρχαίες πόλεις των. Μερικοί από αυτούς υποχρεώθηκαν χωρίς την θέλησή των και με εξαναγκασμό να μετακομίσουν στην Μεγαλόπολη».
Οι Tραπεζούντιοι όμως αναχώρησαν από την Πελοπόννησο δια παντός, όσοι από αυτούς εγλύτωσαν και δεν θανατώθηκαν από τους οργισμένους Αρκάδες, που τους σκότωναν αμέσως. Εμπήκαν, λοιπόν σε πλοία και πήγαν στον Εύξεινο Πόντο και έγιναν δεκτοί από τους κατοίκους της Τραπεζούντος, διότι είχαν το ίδιο όνομα και προήρχοντο από την μητρόπολή τους. Τους Λυκοσουρείς όμως, αν και απείθησαν,τους συγχώρεσαν από τους άλλους Αρκάδες, εξ αιτίας του σεβασμού προς το ιερόν της Δεσποίνης, όπου είχαν καταφύγει».
Η Τραπεζούντα του Πόντου βρίσκεται κοντά στο ανατολικό άκρο της ακτής της Μαύρης Θάλασσας και ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα προ Χριστού από αποικιστές από την Μίλητο. Ήταν η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας η οποία επέζησε αρκετά χρόνια μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης.
Η Βασιλίς ήταν και αυτή χωριό της Παρρασίας της αρχαίας Αρκαδίας, το οποίο βρισκόταν στην αριστερή όχθη του ποταμού Αλφειού, στους ανατολικούς πρόποδες του Λυκαίου όρους, κοντά στην Τραπεζούντα. Τοποθετείται μεταξύ του Αλφειού ποταμού και του χωριού Ίσωμα Καρυών, πάνω σε λόφο και βορειοδυτικά της Μεγαλόπολης. Και αυτή η πόλη, όπως και η Τραπεζούντα όπως προαναφέρθηκε, εγκαταλήφθηκε όταν ιδρύθηκε η Μεγαλόπολη από τον Επαμεινώνδα.
Ο Παυσανίας στην 21η διαδρομή στα Αρκαδικά του Η, κεφ. 29 παρ.5, λέει:
«Από την τοποθεσία που λέγεται Βάθος η Βασιλίς απέχει περίπου δέκα στάδια (1850 μέτρα). Οικιστής αυτής ήταν ο Κύψελος, ο οποίος πάντρεψε την θυγατέρα του με τον Κρεσφόντη, το γιό του Αριστομάχου. Επί των ημερών μου η Βασιλίς ήταν ερειπωμένη πόλις και σωζόταν μόνο το ιερόν της Ελευσίνιας Δήμητρας.»
Αν υποθέσουμε ότι πράγματι η τοποθεσία Βάθος ευρισκόταν εκεί που πιο πάνω την τοποθετήσαμε με βάση τα λεγόμενα του Παυσανία, τότε το χωριό Βασιλίς θα πρέπει να ήταν χτισμένο στην θέση «Παλιόπυργος» ή πιθανότερα, απέναντι στην θέση «Μάρμαρα». Στις δύο αυτές περιοχές σήμερα δεν υπάρχουν εμφανή στοιχεια που να δικαιολογούν την ονομασία τους, ερείπια από κάποιο παλιό κτίσμα στην πρώτη ή κάποια σκόρπια μάρμαρα που να μαρτυρούν την ύπαρξη κάποιου αρχαίου κτίσματος, στην δεύτερη. Το μόνο σημάδι που υπάρχει είναι μιά πέτρα, που φαίνεται ότι έχει δουλευτεί από ανθρώπινο χέρι, στη θέση «μάρμαρα». Στην Βασιλίδα λοιπόν, ο ιδρυτής της Κύψελος, έχτισε τον ναό της Ελευσίνιας Δήμητρας και καθιέρωσε καλλιστεία γυναικών, οι οποίες ονομάζονταν «χρυσοφόρες». Είναι ίσως τα αρχαιότερα καλλιστεία στον κόσμο:
«Οίδα δε και περί κάλλους γυναικών αγώνα ποτε διατεθέντα. Περί ου ιστορών Νικίας εν τοις Αρκαδικοίς διαθείναι φήσιν αυτόν Κύψελον, πόλιν κτίσαντα εν τω πεδίω περί τον Αλφειόν είς ήν κατοικίσαντα Παρρασίων τινάς τέμενος και βωμόν αναστήσα Δήμητρα Ελευσινία, ής εν τή εορτή και τον του κάλλους αγάνα επιτελέσαι και νικήσαι πρώτον αυτού την γυναίκα Ηροδίκην. Επιτελείται δε και μέχρι νύν ο αγών ούτος και αι αγωνιζόμενοι γυναίκες χρυσοφόροι ονομάζονται».
(ΑΘΗΝΑΙΟI ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ ΙΓ’ 609e).
Ιωάννης Ασημακόπουλος
Πηγή: arcadians.gr
http://www.macedoniahellenicland.eu/content/view/2069/48/lang,el/
. . . αν επισκεφθει κανείς την αρκαδική Τραπεζούντα και διαβάσει τον ΠΑΥΣΑΝΊΑ -ΑΡΚΑΔΙΚΑ,, θα δεί να ταυτίζεται ο τόπος [που »καταφαγώθηκε» από την ΔΕΗ] με την περιγραφή ΠΑΥΣΑΝΙΑ . . . ειναι πάντως μία μεγάλη »εκκρεμότητα» που πρέπει να απαντηθεί από οσους έχουν αντίρρηση, με στοιχεία . . . σας ευχαριστώ. . .
SAS EYXARISTW K.GEKOUSIDOU !!!!!! PREPEI OLOI NA KSEROUME THN PRAGMATHKOTHTA …. EYXARISTW GIA TYXON ENHMERWSH POU THA EXETE …
[…] – https://kars1918.wordpress.com/2009/12/18/9-12-2009/ […]
πολλες θεωριεσ του Fallmerayer εχουν πεσει στο κενο !!!! και ηταν και ανθελληνας…. Ο Παυσανιας που ειναι Μικρασιατης και εκανε τις περιηγησεις και η Θεωρια του για την Τραπεζουντα επιβεβαιωνεται με τισ ανασκαφες δεν σας καλυπτει οπως φαινεται ,,,,,,,,,, !!!!!!!!!!!!!!
«Οι περιπέτειες των τελευταίων Κομνηνών Τραπεζούντας, από τη Μάνη ως την Κορσική» της Γιώτας Ιωακειμίδου
Στις 15 Αυγούστου του 1461, 8 χρόνια μετά την άλωση, παραδίδεται στον Μωάμεθ η Τραπεζούντα και έτσι καταλύεται η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας μετά από ιστορία 260 χρόνων. Ο τελευταίος Κομνηνός, ο Δαβίδ, έχασε τη ζωή του μετά από τέσσερα χρόνια μαζί με τους γιους και τον ανεψιό του Αλέξιο τον Ε΄. Ο Μωάμεθ τον κατηγόρησε για συνωμοσία, τον κάλεσε λοιπόν στην πόλη και του ζήτησε να διαλέξει: να αλλάξει θρησκεία ή να πεθάνει, διάλεξε το δεύτερο και έτσι τελείωσε η ζωή του. Η πανέμορφη γυναίκα του Ελένη κλείστηκε στο χαρέμι του σουλτάνου, αλλά δεν άντεξε πολύ και πέθανε.
Από την οικογένεια του Δαβίδ διασώθηκε μόνον ένας από τους γιους του, ο Νικηφόρος. Αφού περιπλανήθηκε σε διάφορα μέρη κατέφυγε στη Μάνη. Οι κάτοικοι τον περιέβαλλαν με αγάπη και τον τίμησαν, ξεχώριζε για τα σωματικά και ηθικά του προσόντα. Παντρεύτηκε την Ελένη, κόρη του προκρίτου της Μάνης Πέτρου Λασβούρη. Έκανε σύμφωνα με όλες τις πηγές οικογένεια και στον γιο του έδωσε το όνομα Αλέξιος Ζ΄, Αλέξιος ο Ε΄ ήταν ο ξάδελφος του γιος του Καλογιάννη και Αλέξανδρος ο Στ’ ο αδελφός του. Ο Νικηφόρος ρίζωσε στη Μάνη, έκανε καριέρα στρατιωτικού και πολιτικού και διέπρεψε σαν πρωτογέροντας της Μάνης.
Ο Νικηφόρος έγινε γενάρχης των Κομνηνών της Μάνης, οι οποίοι κατόπιν ονομάστηκαν Στεφανόπουλοι και με αυτό το όνομα πια σώζεται ακόμα και σήμερα το γένος των Μεγάλων Κομνηνών στην Κορσική. Υπάρχουν έγγραφα στη Μάνη με τα οποία αποδεικνύονται όλα αυτά. Βρέθηκαν το έγγραφο της εκλογής του σαν πρωτογέροντας, το έγγραφο του γάμου του και το έγγραφο βαπτίσεως του γιου του, γραμμένα στην τοπική διάλεκτο. Στα έγγραφα υπάρχουν εκφραστικά και ορθογραφικά λάθη και δηλώνουν την γλώσσα της εποχής. Το έγγραφο της εκλογής του είναι το εξής και είναι αχρονολόγητο: «Η της Λακεδαιμονίας γερουσία επιγινόσκητε και κατέστησεν πρωτογέροντα τον Νικηφόρον Κομνηνόν του Δαβίδ ομοίη (ομνύει) και υπόσχεται του διαφυλάξαι αυτόν από του βαρβαρικού διωγμού και οι αρχιερείς και ιερείς πάντες φροντίζουσι περί του απογόνου αυτού». Το δεύτερο έγγραφο του γάμου του είναι το εξής: «Εις δόξαν χριστού αμήν,1473 Ιανουαρίου Τετάρτη –ενεφανίσθησαν ενώπιον εμού κυνογραφου της πολιτείας Βυτίλου και κάτωθεν πιστέον μαρτύρων, από το ΄να μέρος ο εξοχώτατος άρχοντας Νικηφόρος ιός (sic) του Αυτοκράτορος Δαβίδ Κομνηνού της Τραπεζούντος, και από το άλλο μέρος ο άρχοντας Πέτρος, πατήρ της αρχόντισσας Ελένης, την οποία δίδει του άνωθεν εξοχωτάτου Νικηφόρου δια γηνί του νόμιμο, καθός θέλει η νόμοι της εκκλησίας…», το τρίτο έγγραφο είναι το βαπτιστικό: «Χιλιοστό τετρακοσιοστό εβδομικοστό τετάρτον Ιουλίου προτη ετέκτι έν παιδίον του εξεκοτάτου Νικηφόρου του Αυτοκράτορα Δαβίδ Τριμπεζούντος και της αρχόντισσας Ελένης του άρχοντα Πέτρου, εβαπτίστη, εμιρότη και ονομάστι Αλέξιος από εμού του αρχιερέως του Βιτόλου…».
Αυτός ο Αλέξιος ο Ζ’ έγινε πρωτογέροντας στη Μάνη και διακρίθηκε στις επιθέσεις των τούρκων από την θάλασσα. Τον διαδέχτηκε ο γιος του Στέφανος το 1545, ο οποίος διακρίθηκε σε πολλές ναυμαχίες κατά των τούρκων. Ο αδελφός του Στέφανου, ο Κωνσταντίνος ο Α΄ είναι αυτός που αλλάζει πια το επίθετο και από Κομνηνός γίνεται Στεφανόπουλος και αυτό το επίθετο φέρουν μέχρι σήμερα όλοι οι απόγονοι των Μεγάλων Κομνηνών.
Το 1672 ο Κωνσταντίνος ο Δ’ με το όνομα πια Στεφανόπουλος κάνει ένα γάμο που προκαλεί αντιδράσεις και έτσι αναγκάζεται να εγκαταλείψει την Μάνη και μαζί με φίλους και συγγενείς του επιβιβάζεται σε έξι πλοία. Στον δρόμο χάνει δυο πλοία και τελικά φτάνει στη Σικελία. Εδώ τα πράγματα ήταν δύσκολα, το νησί διεκδικούσαν με πόλεμο Ισπανοί και Γάλλοι. Φεύγει λοιπόν με τρία πλοία στην Γένουα το 1676, το τέταρτο χωρίστηκε και με την οικογένεια Ιατραίοι πάει στην Τοσκάνη. Οι Γενουάτες του αποδίδουν τιμές και αξιώματα και του παραχωρούν στην Κορσική την Παομία και υποτάσσονται πνευματικά στον πάπα.
Εκεί στην Κορσική συνεχίζουν να είναι πολεμιστές, αλλά υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντα των Γενουατών κατακτητών. Οι Γενουάτες αποδείχτηκαν αχάριστοι και έτσι ο Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος μετοίκησε στο νησί Αντίοχος, το οποίο του παραχώρησε ο δούκας της Σαβοΐας, αλλά επανήλθε στην Κορσική ,αφού τα βρήκε ξανά με ους Γενουάτες. Τελευταίος σταθμός η Γαλλία. Εδώ ο γιός του Κωνσταντίνου ο Δημήτριος παρουσίασε στον Λουδοβίκο ΙΣΤ τα έγγραφα της καταγωγής του, πήρε τιμές και αξιώματα στην γαλλική αυλή. Τις πληροφορίες για τις περιπέτειες των τελευταίων Κομνηνών τις έχουμε από αυτόν. Ο Δημήτριος συνέγραψε στ γαλλικά την ιστορία της οικογένειας στην Μάνη και την Κορσική.
Οι απόγονοι των Κομνηνών ξαναγύρισαν στην Κορσική, όταν την πήραν οι Γάλλοι από τους Γενουάτες. Δεν συγχωνεύτηκαν όμως ποτέ με τους κατοίκους και διατήρησαν τη γλώσσα και τη θρησκεία τους. Κάποιοι από αυτούς πήγαν σε Γαλλία και Ιταλία όπου και αφομοιώθηκαν, ενώ στο νησί έμειναν 120 οικογένειες, οι οποίες ακόμα και σήμερα θυμούνται την καταγωγή τους.
http://www.schooltime.gr/2016/06/11/oi-peripeteies-ton-teleytaion-komninon-tis-trapezountas-apo-ti-mani-os-tin-korsiki/
Ο Άγιος Μάρτυς Θεόδωρος Γαβράς και η Οικογένεια των Γαβράδων
και η Οικογένεια των Γαβράδων
“Θεοδώρων ὕστατος Γαβρᾶς μαρτύρων,
Σπεύσας στεφάνων, ἠξιώθη τῶν ἴσων,
Δευτερίῃ Θεόδωρος ἔτλῃ πῦρ, γηθόσυνος κήρ”
του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΓΑΒΡΑΔΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ:
Η αριστοκρατική οικογένεια των Γαβράδων καταγόταν από το ανατολικό τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τη Χαλδία του Ποντου. Οι πρώτοι εκπρόσωποί της εμφανίζονται στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα. Τα μέλη αυτής της οικογένειας είχαν κατά παράδοση δεσμούς με το στρατό.
Αντίθετα με άλλες βυζαντινές αριστοκρατικές οικογένειες της Μεσοβυζαντινής περιόδου, η οικογένεια των Γαβράδων δεν εξαφανίστηκε με την επέκταση των Σελτζούκων Τούρκων. Από τα τέλη του 11ου αιώνα, όταν το Βυζάντιο άρχισε να χάνει τις μικρασιατικές επαρχίες του, τα μέλη της οικογένειας των Γαβράδων άλλοτε εντάσσονταν στην υπηρεσία των νέων ηγεμόνων –των Σελτζούκων– κι άλλοτε παρέμεναν πιστά στο Βυζάντιο και πρόβαλλαν αντίσταση στους Σελτζούκους. Κατά περιόδους διοικούσαν αυτόνομα τις περιοχές του θέματος Χαλδίας με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα. Μετά την ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ορισμένα μέλη της οικογένειας των Γαβράδων παρέμειναν στο νέο κράτος, υπό την ηγεμονία των Μεγαλοκομνηνών. Κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο (μέχρι τον 15ο αι.) το επώνυμο αυτό αναφέρεται και στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντίου. Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι οι Γαβράδες ήταν αρμενικής καταγωγής. Πάντως η ετυμολογία του επωνύμου δείχνει ότι το όνομα Γαβράς, συναντάται στην περσική και τουρκική γλώσσα και χαρακτηρίζει τον ξένο, τον χριστιανό, τον άπιστο στο μουσουλμανικό περιβάλλον1. Η καταγωγή της οικογενείας φαίνεται πως ήταν από τη Χαλδία και την Τραπεζούντα. Από τότε που χρονολογούνται τα πρώτα στοιχεία για την οικογένεια [10ος αι.], τα μέλη της μνημονεύονται ως ικανοί ανώτεροι αξιωματούχοι του στρατού. Συχνά εκπρόσωποί της εμφανίζονταν συχνά να αποστατούν από την κεντρική βυζαντινή διοίκηση.
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ:
Ο πρώτος γνωστός Γαβράς, ο Κωνσταντίνος, έλαβε μέρος στην επανάσταση του Βάρδα Σκληρού (976-979) κατά του Βασιλείου Βουλγαροκτόνου και σκοτώθηκε το 979, πιθανό στη σύγκρουση με τον αυτοκρατορικό στρατό2. Ένας άλλος Γαβράς3, πατρίκιος μάλιστα, έλαβε μέρος στον πόλεμο στα Βαλκάνια μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων. Στη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ Δ΄ (1034-1041) μνημονεύεται κάποιος Μιχαήλ Γαβράς μεταξύ των στρατιωτικών διοικητών που στασίασαν εναντίον του αδελφού του αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου. Η συνωμοσία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Γρηγόριος Ταρωνίτης, οργανώθηκε στο θέμα των Ανατολικών. Όταν η συνωμοσία αποκαλύφθηκε, ο Γαβράς τυφλώθηκε μαζί με συνεργάτες του (1040)4. Στην εποχή των Κομνηνών, ορισμένοι γόνοι της οικογένειας των Γαβράδων ασκούσαν τα καθήκοντα είτε του δούκα της Χαλδίας είτε του δούκα της Τραπεζούντας.
Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΒΡΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ:
Ο σπουδαιότερος των Γαβράδων της εποχής αυτής ήταν ο Θεόδωρος, που διακρίθηκε ιδιαίτερα στα πεδία των μαχών. Μέσω του Θεοδώρου πιθανότατα η οικογένεια των Γαβράδων απέκτησε δεσμούς αγχιστείας με την οικογένεια των Ταρωνιτών και τους Κομνηνούς5. Ο Θεόδωρος Γαβράς έλαβε μέρος ως στρατηγός στις μάχες εναντίον των Σελτζούκων. Μετά την απελευθέρωση της Τραπεζούντας (1075) εγκατέλειψε το αξίωμα του δούκα της Χαλδίας και αποσύρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Αργότερα επί Αλεξίου Α΄ Κομνηνού (1081-1118), αναβαθμίστηκε σε δούκα της Τραπεζούντας. Η τοποθέτηση αυτή έγινε πρώτον ως αποτέλεσμα της ανάγκης να ανατεθεί η άμυνα της Χαλδίας και της πρωτεύουσάς της Τραπεζούντας σε ικανό στρατηγό με επιρροή στα τοπικά πράγματα και δεύτερον επειδή ο Αλέξιος Α΄ επιθυμούσε να απομακρύνει το Θεόδωρο Γαβρά από την πρωτεύουσα, καθώς δεν είχε εμπιστοσύνη στη νομιμοφροσύνη του6. Για να σιγουρευτεί μάλιστα ο Αλέξιος κράτησε στην Κωνσταντινούπολη όμηρο το γιο του Θεοδώρου, το Γρηγόριο Γαβρά. Ο Θεόδωρος Γαβράς ηγήθηκε με επιτυχία των πολέμων εναντίον των Τούρκων στην περιοχή της Χαλδίας, όμως αιχμαλωτίστηκε και φυλακίστηκε στη Θεοδοσιούπολη. Μετά το μαρτυρικό θάνατό του, το 1098, ανακηρύχθηκε άγιος. Αργότερα ο Κωνσταντίνος Γαβράς, ανιψιός (ή γιος) του Θεοδώρου, μετέφερε τα λείψανά του στην Τραπεζούντα, στην εκκλησία που ήταν αφιερωμένη σε αυτόν7.
Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΒΡΑΣ:
Επιτυχή στρατιωτική σταδιοδρομία είχε και ο προαναφερθείς Κωνσταντίνος Γαβράς. Άρχισε την υπηρεσία του την εποχή του Αλεξίου Α΄, ο οποίος τον διόρισε στρατηγό Φιλαδελφείας. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ιωάννη Β΄ Κομνηνού (1119-1143) φέρεται ως δούκας της Χαλδίας [1119-1140]. Τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια διοικούσε τη Χαλδία αυτόνομα και ανεξάρτητα από τον αυτοκράτορα.Ο Ιωάννης Β΄ κατόρθωσε να νικήσει αυτό τον απείθαρχο Γαβρά το 1140, χωρίς να γνωρίζουμε τίποτε άλλο από τη μετέπειτα δράση του Κων/νου Γαβρά.
ΤΑ ΕΠΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΩΝ ΓΑΒΡΑΔΩΝ:
Τα κατορθώματα των Γαβράδων, ιδίως του Θεοδώρου και του Κωνσταντίνου, ενέπνευσαν μια σειρά επικών τραγουδιών στην περιοχή του Πόντου. Η παράδοση αυτή δε έχει διασωθεί, καθώς η σωζόμενη σήμερα εκδοχή του Άσματος του Γαβρά προέρχεται από το Έπος του Διγενή Ακρίτα και τη Χρονική Σύνοψη του Κωνσταντίνου Μανασσή, ενώ η σύνθεσή του ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Η ύπαρξη όμως μιας μεσαιωνικής επικής παράδοσης σχετικά με τους Γαβράδες δεν αμφισβητείται από τους ιστορικούς μελετητές8.
ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ: Πολλοί από την οικογένεια των Γαβράδων εντάχτηκαν στη νέα ανερχόμενη δύναμη των διαφόρων Σελτζούκικων κρατών [Ικονίου ή Ρουμ, κ.ά.]. Από το 13ο αιώνα είναι γνωστός ο χριστιανός αριστοκράτης Τζοβάνι ντε Γκάβρα (ή Γαβράς), ο οποίος βρισκόταν στην υπηρεσία του σουλτάνου του Ικονίου Kaykubad Α΄ (1219-1236). Ήταν Σελτζούκος πρεσβευτής στην Ευρώπη στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων το 1234. Κατά την παραμονή του στη Δύση συναντήθηκε με τον πάπα Γρηγόριο Θ΄ (1227-1241) και με το Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄ (1212-1250). Μερικοί από την οικογένεια των Γαβράδων αλλαξοπίστησαν και πολέμησαν κατά του Βυζαντίου. Λίγο νωρίτερα, ένας άλλος Γαβράς, ο Μιχαήλ, υπηρετούσε πιστά το συγγενή του Μανουήλ Α΄. Στην αρχή βρέθηκε στα δυτικά τμήματα της αυτοκρατορίας, όπου ως δούκας του Σιρμίου έλαβε μέρος στις μάχες με τους Ούγγρους. Αργότερα ο αυτοκράτορας τον έστειλε στην Ανατολή. Το 1175 ο στρατηγός αυτός όμως παρέδωσε τηνΑμάσεια στους Σελτζούκους και για το λόγο αυτό φυλακίστηκε9.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, δημιουργήθηκαν νέα ελληνικά και λατινικά κρατίδια. Όμως, λίγο πριν από την άλωση, οι γιοι του Ανδρονίκου Α΄ Κομνηνού [Μεγάλοι Κομνηνοί], ίδρυσαν την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας στις ΝΑ ακτές του Ευξ. Πόντου. Ένας από αυτούς διορίστηκε την ίδια περίοδο διοικητής της Σινώπης, την οποία οι Μεγάλοι Κομνηνοί απελευθέρωσαν από τους Τούρκους περίπου το 1254.
Από τα τέλη του 13ου αιώνα εμφανίζονται στις πηγές προσωπικότητες με το επώνυμο Γαβράς για τους οποίους στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να λεχθεί ότι ανήκουν στα επιφανή στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας. Ο πιο γνωστός μεταξύ των Γαβράδων του ύστερου Βυζαντίου ήταν ο Μιχαήλ Γαβράς. Ιδιαίτερη σημασία έχει η αλληλογραφία με τους συγχρόνους του, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Νικηφόρος Χούμνος, ο Ιωάννης Γλυκύς, ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ο Θεόδωρος Μετοχίτης, ο Ιωάννης Στ΄ Καντακουζηνός (1347-1354) και άλλοι10.
Ο ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΒΡΑΣ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Θεόδωρος ο Γαβράς, γεννήθηκε κατά τον 10ο αιώνα στην Άτρα του Θέματος Χαλδίας του Πόντου. Η περιοχή του Πόντου ήταν τότε χωρισμένη σε τρία θέματα. Οι γονείς του ήταν ευσεβείς και ένδοξοι, πλούσιοι και τιμημένοι με αξιώματα από την Αυτοκρατορία και ξεχώριζαν ως οικογένεια στα Θέματα Χαλδίας και το γειτονικό και νοτιότερο της Κολωνείας (Καρά Χισσάρ). Από τέτοιους καλούς γονείς γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Θεόδωρος, ακολουθώντας τις συμβουλές και τις παραινέσεις τους, ώστε να ξεχωρίσει και ο ίδιος στην ευσέβεια, τη μόρφωση και την ανδρεία! Ο Θεόδωρος όταν ενηλικιώθηκε έγινε ο μεγαλύτερος και ανυποχώρητος φραγμός για τους μωαμεθανούς Σελτζούκους, τους εχθρούς του Χριστού και της Πατρίδας μας, υπερασπιζόμενος πάντα με ανδρεία και τόλμη κάθε σπιθαμή γης του Βυζαντίου.
ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΤΩΝ ΦΤΩΧΩΝ: Υπήρξε όμως παράλληλα και ένας ευεργέτης των φτωχών και καταφυγή των αδικημένων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός στρατιώτη, που άρπαξε ένα τσαμπί σταφύλι από μια φτωχή γυναίκα και το έφαγε μπροστά της, αφήνοντάς την νηστική, καθώς εκείνο ήταν η μόνη τροφή της. Μόλις το έμαθε ο Άγιος, έδωσε αμέσως διαταγή να συλληφθεί ο αφιλότιμος εκείνος στρατιώτης και να τιμωρηθεί με ξυλοδαρμό στο μέσο της πόλης, ως παράδειγμα προς αποφυγήν, προς όλους όσους θα τολμούσαν στον μέλλον να παραβούν την εντολή της αγάπης και του σεβασμού των άλλων και ιδίως των φτωχών! Τέτοια μεγάλη σημασία έδινε και γι’ αυτό επί των ημερών του βασίλευε στην Τραπεζούντα και ολόκληρη τη Χαλδία η κοινωνική ειρήνη, η δικαιοσύνη και η ευταξία.
ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΥΣ:
Το 1.164 μ.Χ., επί βασιλείας Μανουήλ Α΄ του Κομνηνού (1143-1180), ο Σελτζούκος Αμηράς της Μελιτινής Αχμέκ Μελίκ, έχοντας σύμμαχο τον αποστάτη Ανδρόνικο Κομνηνό (μετέπειτα αυτοκράτορα Ανδρόνικο Α΄ 1183-1185) εξεστράτευσε κατά της Σεβάστειας, Καισάρειας, Κολωνείας και Νικοπόλεως. Τότε ο Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς, ως στρατηγός και ηγεμόνας της Τραπεζούντας και Κολωνείας, υπερασπίστηκε τις πόλεις του με μεγάλη τόλμη και θάρρος και έχοντας τις ελπίδες στον Χριστό, αντεπιτέθηκε με ακάθεκτη ορμή επί των εχθρών, εξολοθρεύοντας πολλούς στρατιώτες αλλά και αξιωματικούς του Μελίκ.
ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΡΚΟΥΣ: Μετά όμως από την επιτυχία του αυτή, συνελήφθη αιχμάλωτος από έναν άλλο στρατηγό του Μελίκ, που λεγόταν Αμυράλης, άγριο και φοβερό, ο οποίος προσπάθησε να αναγκάσει τον Άγιο να ασπασθεί την ασεβή θρησκεία των Αγαρηνών. Ο Αμυράλης, του έταξε μάλιστα βασιλικές τιμές και δόξες εάν δεχόταν, και σκληρότατα βασανιστήρια εάν αρνιόταν! Όμως ο Άγιος, που ποθούσε να μαρτυρήσει για την Ορθόδοξη Πίστη του Χριστού μας, γέμισε από Θεία Χάρη, και έχοντας την προαίρεση του μάρτυρα, πήρε θάρρος και δύναμη. Έτσι, όχι μόνο δεν φοβήθηκε αν και αιχμάλωτος τους απίστους, αλλά άρχισε να κηρύττει τον Χριστό, ως Υιόν του Θεού και Θεό αληθινό, λέγοντας με μεγάλη φωνή: “Τίποτα από τα επίγεια δεν με δελεάζει και δεν με αποσπά από την επιθυμία του να πάθω για τον Χριστό! Γιατί μου υπόσχεσαι δόξα, της οποίας δεν είσαι κύριος; Τι είναι αυτά που μου δίνεις, τα οποία εσύ σε λίγο θα εγκαταλείψεις; Γιατί με απειλείς με φοβερό θάνατο, ο οποίος σε σένα μάλλον θα είναι φοβερός; Διότι σε μένα είναι ευχάριστο το να είμαι με τον Χριστό, αλλά φοβερό το να χωριστώ από Εκείνον. Εάν γνώριζες την άπειρη συγκατάβαση του Υψίστου προς τους ανθρώπους, δε θα γινόσουν ποτέ πολέμιος των Χριστιανών, ώστε να τους παραδίδεις σε φωτιά και σίδηρο, γιατί αυτοί έτσι θα πετύχουν των ουρανίων αγαθών και θα ευφραίνονται, εσύ όμως θα ριχτείς στη γέενναν του πυρός. Εγκατάλειψε λοιπόν την πλάνη σου, πίστευσε στον Υιόν του Θεού, ο οποίος το πανάχραντο αίμα Του έχυσε επί του Σταυρού, για να σε λύσει από τα δεσμά της πλάνης! Και μην προτιμήσεις τα χειρότερα αντί των καλυτέρων, και λογικός όντας των αλόγων, από μόνος σου αποδειχθείς αλογώτερος, ώστε και του αιωνίου πυρός να γίνεις μέτοχος”.
ΣΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ: Με αυτά τα λόγια όμως, όχι μόνο δεν μαλάκωσε η σκληρή ψυχή του τυράννου, αλλά ερεθίστηκε περισσότερο και παραλόγισε. Έτσι, γεμάτος ταραχή και οργή, διέταξε να επιβάλλουν σκληρότατα μαρτύρια στον Άγιο Θεόδωρο τον Γαβρά. Πρώτα άπλωσαν τον Μάρτυρα μπρούμυτα πάνω στο χιόνι και τον μαστίγωσαν πολλές φορές στη ράχη, πιστεύοντας ο τύραννος ότι έτσι ίσως τον μετέστρεφε από την ορθή πίστη. Όμως, ο Μάρτυς διέψευσε τους πόθους του και με στεντορεία φωνή κήρυττε τον Χριστό και επικαλείτο τη θεία βοήθεια λέγοντας: “Σε ευχαριστών, Βασιλεύ ύψιστε, Υιέ και Λόγε του Θεού, ότι ανάξιον όντα, με καταξίωσες να εισέλθω στο στάδιο της αθλήσεως. Ενίσχυσέ με τώρα να γίνω θυσία ευπρόσδεκτη ενώπιόν Σου, που ακόμη και πάνω στο ξύλο άπλωσες από αγαθότητα τις παλάμες σου για την δική μας Σωτηρία. Ευδόκησε, Βασιλεύ Άγιε, με τη θεία Σου αντίληψη, να γίνω μέτοχος της επουρανίους Σου Βασιλείας.” Καθώς είπε αυτά ο Άγιος, σε τέτοια παραφροσύνη οδηγήθηκε ο τούρκος, ώστε να προστάξει να κατακομματιάσουν μπροστά στα μάτια του τον Άγιο μάρτυρα! Έτσι, κατέκοψαν την γλώσσα του πρώτα κι έπειτα κατά σειρά, έβγαλαν ανηλεώς τα μάτια του, έγδαραν το δέρμα του κεφαλιού, των χεριών και των ποδιών του και στο τέλος, αφού του αφαίρεσαν κάθε άλλο μέλος, τον παρέδωσαν στη φωτιά, ενώ ακόμη εκείνος ζούσε! Και όταν η θεορρήμονα αυτού γλώσσα κοβόταν, ο Άγιος δεν σταματούσε να δοξολογεί τον Θεό, στον οποίον και την προσέφερε σαν το καλύτερο δώρο. Και όταν, τέλος, ακρωτηριαζόμενος στερήθηκε χειρών και ποδιών και όλων των άλλων μελών του σώματός του, ευχαριστώντας τον Θεό ψιθύριζε: “Ως βότρυς (τσαμπί) ευφρόσυνος, εκ κλήματος αμπέλου αποτεμνόμενος, προσφέρομαι τω Θεώ!” Όταν έριξαν τον Άγιο Μεγαλομάρτυρα στη φωτιά, όπως ακριβώς παλαιότερα οι Τρεις Παίδες την κάμινο εις δρόσο μετέβαλαν και δοξολογούσαν τον Θεό, έτσι και ο Άγιος, όμοια με εκείνους, καθώς βρέθηκε εν τω μέσω του πυρός, έδειξε καρτερία σαν να δροσιζόταν, παραδόξως υμνούσε την φιλανθρωπία του Υψίστου και καθώς με άυλα πια μάτια έβλεπε τον φωτοδότη Χριστό, αγαλλόμενος έψαλλε: “ευλογείτω η κτίσις πάσα τον Κύριον!” Έτσι έφτασε ον αντίπαλο καταπάλαιψε και το στέφανο του μαρτυρίου ενεδύθη, στις 2 Οκτωβρίου 1.164 μ.Χ. στην Θεοδοσιούπολη (Ερζερούμ).
Η ΚΑΡΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΑ – ΘΑΥΜΑΤΑ: Την τιμία του κεφαλή, ο τύραννος, από καταφρόνηση, την μετέτρεψε σε σχήμα ποτηριού και την περιέβαλε με χρυσό! Και αυτό γιατί θαύμασε την καρτερία του Αγίου! Και όπως λέει και το σχετικό κάθισμα, ο βάρβαρος Τούρκος χρησιμοποιούσε αυτή την αγία κάρα του Μεγαλομάρτυρα, σε συμπόσια και πόσεις, ξεπερνώντας κάθε βαρβαρότητα: “τὴν κάραν σου σοφέ, τοῦ Χριστοῦ στρατιῶτα, ὁ τύραννος σκευήν, ποτηρίου ποιήσας, αὐτὴν εἰς συμπόσια τὰ αὐτοῦ προσεφέρετο, ἣν κατέλιπες ἐν τῷ κόσμῳ παμμάκαρ, καὶ ἀπέτεμες, τὰς κεφαλὰς τῶν ἀνόμων, Θεόδωρε πάνσοφε.” Αργότερα η κάρα του Αγίου επιτέλεσε πολλά θαύματα στην Θεοδοσιούπολη, όπου και ο Άγιος μαρτύρησε, ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στην Τραπεζούντα, από τον πρωτοσέβαστο Κωνσταντίνο, ανηψιό του Μεγαλομάρτυρα, ο οποίος και τον Αμηρά σκότωσε πολεμώντας στην Οινόνη και τους Αγαρηνούς έδιωξε, έστω προσωρινά, από τον Πόντο. Αυτός τέλεσε την ανακομιδή και την μετέφερε στην Τραπεζούντα, όπου και έκτισε Ναό εις το όνομα του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου του Γαβρά.
Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΓΑΒΡΑ: Σύμφωνα με το συναξάρι του, για να τιμηθεί η μνήμη του κατασκευάστηκε ένας ναός στην Τραπεζούντα. Ο ναός υπήρξε δωρεά του ανιψιού του Θεοδώρου, Κωνσταντίνου Γαβρά, στρατηγού του θέματος Χαλδίας με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα το διάστημα 1118-1143 μ.Χ. Χτίστηκε ανατολικά της πόλης στη συνοικία του Αγίου Βασιλείου και κοντά στο ναό της Αγίας Άννας. Μετά την ανέγερσή του, ο Κωνσταντίνος Γαβράς μετέφερε εκεί με τιμητική πομπή την κάρα του μάρτυρα. Ο ναός του Αγίου Θεοδώρου καταστράφηκε από άγνωστη αιτία στη διάρκεια των χρόνων της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (β΄ μισό 12ου – α΄ μισό 14ου αιώνα μ.Χ.). Από το αρχικό κτίσμα φαίνεται πως διατηρήθηκε περίπου έως τις αρχές του 20ού αιώνα μόνο ο γυναικωνίτης.
Φαίνεται πως, κατά τα τελευταία χρόνια της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, κατασκευάστηκε άλλος μικρός δίκογχος ναός που ενσωμάτωσε το σωζόμενο βόρειο τμήμα του αρχικού ναού του 12ου αιώνα μ.Χ. (γυναικωνίτης). Το κτίσμα αυτό ασφαλώς ανήκε στο μοναστικό συγκρότημα του Αγίου Θεόδωρου Γαβρά, όμως η ταύτισή του με το καθολικό της μονής δεν είναι ασφαλής, δεδομένων των μικρών διαστάσεών του, αλλά και επειδή στα έγγραφα της εποχής δε γίνεται καθόλου λόγος για την τυπολογία του καθολικού. Στο δίκογχο αυτό κτίσμα η αριστερή κόγχη του Ιερού Βήματος ήταν αφιερωμένη στο Θεόδωρο Γαβρά, ενώ η δεξιά στον Άγιο Δημήτριο. Ο παλιός γυναικωνίτης, μόνος από το υπόλοιπο συγκρότημα, διατηρήθηκε σε σχετικά καλύτερη κατάσταση έως τις αρχές περίπου του 20ού αιώνα μ.Χ., οπότε ο χώρος μετατράπηκε σε κοιμητήριο. Οι πληροφορίες που έχουμε σήμερα για τη μορφολογία και τη διακόσμηση του χώρου του γυναικωνίτη προέρχονται από τον Ι. Μηλιόπουλο, ο οποίος μελέτησε τα ερείπια του μοναστικού συγκροτήματος, όπως σώζονταν έως τις αρχές του 20ού αιώνα (1930 μ.Χ.), και προχώρησε σε δημοσίευση των στοιχείων. Έκτοτε φαίνεται πως το συγκρότημα ερειπώθηκε τελείως, καθώς στο χώρο δεν σώζονται πλέον ίχνη των μεσαιωνικών κτισμάτων. Έξω από την Τραπεζούντα, στην περιοχή Κουνακαλίν, στην Άνω Ματζούκα, έχει εντοπιστεί κοντά στο χωριό Κουνάκα (σημ. Küçükkonak) ένα μικρό εξωκλήσι με παλιές τοιχoγραφίες, το οποίο είναι επίσης αφιερωμένο στον Άγιο Θεόδωρο Γαβρά (Αγε-Γάβρας). Το κτίσμα βρίσκεται στην Κουρανόη (Kourance), τοποθεσία στα βορειοδυτικά του χωριού, στις ανατολικές πλαγιές του όρους Μελά και σε υψόμετρο 1.200 μ. Η αφιέρωση του ξωκλησιού στον Γαβρά είναι ενδεικτική για τη θέση που κατείχε ο άγιος στη θρησκευτική παράδοση της ευρύτερης περιοχής και συνακόλουθα για τη διάδοση της λατρείας του.
Ἀπολυτίκιο [Ἦχος α´].
“Τῆς Χαλδείας ἡγεμῶν καὶ προστάτης ὑπάρχων, Σὺ ὁ βλαστὸς τῶν Γαβράδων, ὑπὲρ Χριστοῦ τὸ σὸν αἷμα ἐξέχεας· μὴ πτοηθῇς τὰς ἀπειλὰς τῶν δυσμενῶν, ἐν οὐρανοῖς νῦν ἀγάλλῃ τῷ θρόνῳ τῆς τρισηλίου θεότητος παριστάμενος. Δόξα τῷ σὲ ἰσχύσαντι Θεῷ, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι Χριστῷ, δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι θείῳ Πνεύματι, Θεόδωρε πάνσοφε”.
Κοντάκιο [Ἦχος δ’].
“Τῆς Ἑῴας στρατηγὸς ὑπερθαύμαστος, καὶ τῶν Γαβράδων βλαστὸς ὑπερμέγιστος, τῆς Τραπεζοῦντος ἄριστος ὁ πρύτανις φρουρός, σκέπε, φρούρει, φύλαττε τοὺς πιστῶς σε ὑμνοῦντες θρόνῳ παριστάμενος τῆς ἁγίας Τριάδος, ἣν ἐκδυσώπει σῴζεσθαι ἡμᾶς, Μεγαλομάρτυς Θεόδωρε τρισόλβιε.”
Μεγαλυνάριο:
“Τοὺς ἀσπαζομένους σου ἀθλητά, τὴν ἁγίαν κάραν, καὶ σεπτὴν εἰκόνα σου εὐλαβῶς, καὶ τὴν θείαν μνήμην, τελοῦντας ἐτησίως, περίσῳζε Θεόδωρε ταῖς πρεσβείαις σου”.
…………………………………….
1. Κατά τον Κ. Άμαντο, το επώνυμο Γαβράς ίσως προέρχεται από το όνομα Γαβριήλ. [Άμαντος, Κ., Σχέσεις Ελλήνωνκαι Τούρκων (Αθήνα 1955), σελ. 140, σημ. 5.]
2. Ιω. Σκυλίτσης, Σύνοψις Ιστοριών, CFHB 5 (Berlin – New York 1973), σελ. 322, 325.
3. Ο πατρίκιος Γαβράς υπέστη τύφλωση στη Θεσσαλονίκη το 1018, δήθεν για συνεργασία με τους Βουλγάρους. [Σκυλίτσης, ό.π. σ. 364].
4. Σκυλίτσης, ό.π. σ. 412.
5. Εικάζεται ότι η πρώτη σύζυγός του Ειρήνη καταγόταν από την οικογένεια των Ταρωνιτών. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Bryer, A., “A Byzantine Family: the Gabrades”,University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 175, ο πρώτος αυτός γάμος του Θεοδώρου Γαβρά πραγματοποιήθηκε πριν από το 1067. Μετά το θάνατό της ο Θεόδωρος νυμφεύθηκε μια Αλανή, η οποία ήταν συγγενής της συζύγου του σεβαστοκράτορα Ισαακίου Κομνηνού, αδελφού του Αλεξίου Α΄.
6. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή, ο Αλέξιος Α΄, γνωρίζοντας το θράσος και τη δράση του Θεοδώρου Γαβρά, αποφάσισε να τον απομακρύνει, [Anne Comnène, Alexiade 2, (Paris 1943), σελ. 151.
7. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Α., “Συμβολαί εις την ιστορίαν Τραπεζούντος” , Византийский временник,12 (1906), σελ. 136.
8. Λαμψίδης, Ο., «Η Χρονική Σύνοψις του Μανασσή και το “άσμα του Γαβρά”», Αρχείον Πόντου 22 (1958), σελ. 199-219· και Λαμψίδης, Ο., «Το ακριτικόν έπος και το “άσμα του Γαβρά”», Αρχείον Πόντου 23 (1959), σελ. 33-38.
9. Ο Μιχαήλ Γαβράς ήταν ο δεύτερος σύζυγος της Ευδοκίας Κομνηνής, κόρης του σεβαστοκράτορα Ανδρονίκου Κομνηνού, βλ. Βαρζός, Κ., Η γενεαλογία των Κομνηνών ΙI (Θεσσαλονίκη 1984), σελ. 164.
10. Βιβλιογραφία: Γαβράδες, Krsmanović Bojana, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία [http://www.ehw.gr/l.aspx?id=3973].
https://www.lelevose.gr/trapezounta-tis-arkadias/