Αμνησία στην «πόλη των προσφύγων»;

Μια πόλη μεταξύ εθνολαϊκισμού και αναθεωρητισμού

Ο Χάινριχ Μπελ, ο συγγραφέας του κλασσικού έργου «Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ», στην ιστορική του Διακήρυξη αναφέρει: «Οι άνθρωποι για τους οποίους γράφαμε ζούσαν σε ερείπια, έρχονταν από τον πόλεμο, γυναίκες και άνδρες με τα ίδια τραύματα, ακόμη και παιδιά… Και εμείς ως συγγραφείς αισθανόμασταν τόσο κοντά τους που ταυτιζόμασταν μαζί τους· με μαυραγορίτες και τα θύματα των μαυραγοριτών, με φυγάδες και όλους αυτούς που είχαν μείνει με διάφορους τρόπους χωρίς πατρίδα…»

Όμως στη θέση αυτή του Μπελ, δεν φαίνεται να υπάρχει χώρος για τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, που υπήρξαν -εν τέλει- τα μόνα θύματα (μαζί με τους «Ανταλλάξιμους» μουσουλμάνους) μιας περιόδου γενικευμένης εθνικιστικής παράνοιας και σφαγής σ’ ολόκληρη την Εγγύς Ανατολή. Μιας περιόδου που εγκαινίασαν στη Θεσσαλονίκη -στην Πλατεία Ελευθερίας– οι ακραίοι εθνικιστές Νεότουρκοι και υλοποίησαν με τις πρώτες Γενοκτονίες του 20ου αιώνα…  Τουλάχιστον αυτό είναι  ένα πρώτο συμπέρασμα βλέποντας το πρόγραμμα του Συνεδρίου που διοργανώνει το επόμενο Σάββατο 16 Νοεμβρίου το ‘Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας» και η «1η Κοινότητα του Δήμου Θεσσαλονίκης», στο πλαίσιο της  διαδικασίας ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας,  που βρίσκεται ήδη στο τελικό στάδιό της. 

.

Πάμε Πλατεία; 

.

Η Πλατεία Ελευθερίας, έλαβε το όνομά της με αφορμή το στρατιωτικό κίνημα των Νεότουρκων που έγινε από την εθνικιστική τους τάση (που με τη σύγχρονη πολιτική φρασεολογία θα τη χαρακτηρίζαμε ως η «ακροδεξιά-ρατσιστική τάση«).  Μπορούμε να πούμε ότι ο τόπος αυτός συνδέεται απολύτως με τις Γενοκτονίες που αποφάσισαν και υλοποίησαν μεθοδικά οι Νεότουρκοι, προαναγγέλλοντας τη Σοά και τα υπόλοιπα εθνικιστικά εγκλήματα του ναζισμού…

Εκτός όμως από τη συμβολική σημασία για τους Έλληνες της Ανατολής [Μικρασιάτες (Ίωνες, Πόντιους, Καππαδόκες), (ανατολικό)Θρακιώτες, περίχωρα Κωσταντινούπολης], η Πλατεία Ελευθερίας υπήρξε και ένας τόπος συμβολικός του Ολοκαυτώματος, όταν εδώ συγκέντρωσαν οι Ναζί τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης πριν τους οδηγήσουν στα τραίνα που τους μετέφεραν στο Άουσβιτς. 

Αυτή η διπλή σχέση της Πλατείας με την ιστορία της πόλης (Ολοκαύτωμα+οργάνωση Γενοκτονιών απ’ τους Νεότουρκους) θα έπρεπε να αποτελεί τη βάση της όποιας προσέγγισης.

.

Γιατί όμως αυτό δεν συνέβη;

.

Γιατί δεν πάρθηκαν υπόψη  κατά τη διαμόρφωση του περί την Πλατεία ιδεολογήματος τα παρακάτω:

–η κοινή φυλετική ιδεολογία που είχαν με τους Ναζί οι Νεότουρκοι της Τριανδρίας, της παρουσίας των οποίων προηγήθηκαν 

–η βαθύτατη σχέση των Νεότουρκων με την ιδέα της Γενοκτονίας ως μέσο επίλυσης διαφορών, κάτι που πρώιμα διαμόρφωσε μια θανατηφόρα ρατσιστική ιδεολογία, η οποία  διαχύθηκε  στην Ευρώπη μέσω των συμμάχων τους αυστρο-γερμανών

–η»εμπειρία» της Ανατολής ως απόρροια της Ost Politik της περιόδου 1914-1918, των Γερμανών αξιωματικών του Κάιζερ, που μεταφέρθηκε λίγα χρόνια μετά στο ναζιστικό Κόμμα;

–οι πρώτοι λαοί που κατέστρεψε ο γερμανικός εθνικισμός-μιλιταρισμός ήταν οι Αρμένιοι, οι Ασσυροχαλδαίοι, οι Έλληνες της Ανατολής (για εκείνη την πολιτική δες: Ρόζα Λούξεμπουργκ, “Η δραστηριότητα των Γερμανών Ιμπεριαλιστών στην Τουρκία”)

–ο απόλυτος συσχετισμός της μαζικής σφαγής που προκάλεσαν οι Νεότουρκοι με τα ανοιχτά ή κλειστά στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ανατολίας, με την «Τελική Λύση» των Ναζί;

–Ότι ο Χίτλερ καλυψε το Ολοκαύτωμα με τη γνωστή ρήση:  ««Και ποιός θυμάται την σφαγή των Αρμενίων;»

–Ότι τελικά…  όλα γεννήθηκαν στην Πλατεία, όπου οι Νεότουρκοι άνοιξαν το Κουτί της Πανδώρας

.

Μια «περίεργη» πόλη με περίεργους
«εθνικιστές και αντιεθνικιστές«

.

Στον Πρόλογο του Προγράμματος, αλλά και της θεματολογίας, του συνεδρίου που θα γίνει το Σάββατο στη Θεσσαλονίκη, αποτυπώνεται αυτή η αδυναμία της πόλης να δει με απροκατάληπτο μάτι την ιστορία της -όχι μόνο των στατικών στοιχείων που την απαρτίζουν, αλλά και της πραγματικής κοινωνίας ενιαία, τους αληθινούς ανθρώπους –των παλιών γηγενών, των Εβραίων, των απογόνων των προσφύγων του ’22, των νεοπροσφύγων της σοβιετικής κατάρρευσης, των νέων μεταναστών. Μεγάλο μέρος αυτών των αληθινών ανθρώπων (πρόσφυγες του ΄22+νεοπρόσφυγες της τ.ΕΣΣΔ)  «οφείλουν» τη σημερινή τους παρουσία στη Θεσσαλονίκη σ’ εκείνες τις πολιτικές των  Νεότουρκων…..      

Πόσο περήφανος -ή έστω ουδέτερος- μπορεί να είναι κάποιος για τα πρωτοναζιστικά φαινόμενα που εμφανίστηκαν στην πόλη που έτυχε να κατοικεί σήμερα; 

Για τις Γενοκτονίες με εκατομμύρια νεκρούς, που αποφασίστηκαν στην πόλη αυτή;

Πώς γίνεται και απουσιάζει παντελώς από την επιχειρηματολογία οποιαδήποτε υπόμνηση για τη φύση των Νεότουρκων που κατέλαβαν την εξουσία με στρατιωτικό κίνημα και έπνιξαν στο αίμα την Αυτοκρατορία;  [Να θυμίσω απλώς ότι σήμερα στην Τουρκία, τη μνήμη των Νεότουρκων τιμούν μόνον οι ακροδεξιοί του κόμματος Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) δηλαδή του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, των γνωστών μας  Γκρίζων Λύκων.]

Και από την άλλη, πως είναι δυνατόν οι φλύαρες (και ανεπαρκείς και επιπόλαιες) οργανώσεις των προσφύγων  του ΄22 [ΠΟΕ, Παναγία Σουμελά, δυτικομικρασιάτες, (ανατολικο)Θρακιώτες] -που κάποιες φορές φλερτάρουν με τον εθνολαϊκισμό, πριμοδοτώντας έτσι τον αντιπροσφυγικό αναθεωρητισμό- να μην έχουν μια αντικειμενική ιστορική εποπτεία, να μην παρεμβαίνουν θετικά και να μη συμβάλλουν δημιουργικά στην προσπάθεια διαμόρφωσης ενός συνθετικού αφηγήματος, που να περιλαμβάνει όλες τις ομάδες της πόλης, χωρίς αποκλεισμούς και προκαταλήψεις;

Αλλά, επιστρέφοντας στη διαδικασία της ανάπλασης και στην ιστορική ματιά που κυριαρχεί :

Πόσο περήφανος -ή έστω ουδέτερος- μπορεί να είναι κάποιος για να αποκρύψει το γεγονός ότι η σύγχρονη πόλη, ως κοινωνία, είναι γέννημα των πολέμων και των Γενοκτονιών που οφείλονται και που οργανώθηκαν από τους Νεότουρκους και τον Μουσταφά Κεμάλ;

Κάποιοι -αντιεθνικιστές, αντιρατσιστές και αντιναζί κατά τα άλλα- το στρατιωτικό κίνημα των Νεότουρκων  το αναγράφουν εμφατικά και με έψιλον κεφαλαίο  ως «Επανάσταση»….  Σε μια τέτοια περίπτωση τοποθετήθηκα  σ’ ένα φόρουμ ιστορικών με τον παρακάτω τρόπο:

«Είναι «Επανάσταση» (με έψιλον κεφαλαίο) το στρατιωτικό κίνημα της ακροδεξιάς τάσης του νεοτουρκικού κινήματος;  

 Ίσως, αν στο όρο αυτό συμπεριλάβουμε και κάθε στρατιωτικό πραξικόπημα (ανεξάρτητα της δικής του ρητορικής).

 

Πάντως η συγκεκριμένη τάση του νεοτουρκικού κινήματος που κατέλαβε την εξουσία το 1908 (Τζεμάλ, Εμβέρ, Ταλαάτ) εισήγαγε στην ιστορία των εξουσιών, αλλά και των εθνικιστικών πρακτικών, κάποια χαρακτηριστικά καινοφανή έως τότε, όπως:

*επιλογή εξαρχής ανοιχτά ρατσιστικών κριτηρίων,

*εντοπισμός και προγραφή των θυμάτων,

*διαμόρφωση και διάχυση σε τμήματα της κοινωνίας μιας ιδεολογία μίσους,

*κοινωνικό αποκλεισμό των στοχοποιημένων πληθυσμών,

*συγκρότηση και οργάνωση σε ήρεμους καιρούς, παρακρατικών μηχανισμών που θα αναλάβουν τη «βρομοδουλειά» όταν το επιτρέψουν οι γενικότερες συνθήκες.

.

Δεν ξέρω πόσο περήφανοι μπορεί να είναι -όπως προκύπτει από την εισαγωγή της «πρόσκλησης»- οι σύγχρονοι Θεσσαλονικείς της «πόλης των προσφύγων» από το γεγονός ότι στην πόλη τους οργανώθηκε, πριν ακόμα και από τους Βαλκανικούς Πολέμους, η εθνική εκκαθάριση της Αυτοκρατορίας από τους ανεπιθύνητους πληθυσμούς. Ούτε πόσο περήφανοι μπορεί να είναι γιατί εκεί γεννήθηκε ένας μιλιταριστής-εθνικιστής (ο Μουσταφά Κεμάλ) που ολοκλήρωσε το εθνικιστικό έγκλημα και έκανε πράγματα που ούτε καν οι Ναζί διέπραξαν λίγο αργότερα (όπως την πώληση των οστών των θυμάτων του σε δυτικούς επιχειρηματίες για «βιομηχανική χρήση»)

 

Αλλά ακόμα πιο χαρακτηριστικό γεγονός, που κάνει την περηφάνεια ή την ουδετερότητα ακόμα πιο περίεργη, είναι η γνώση της ιδεολογικής βάσης των Νεότουρκων της Τριανδρίας. Όπως του ιδεολογικού τους πατέρα, του Ζιγιά Γκιοκάλπ:

 

…………….
…………….
              Η περίπτωση του Ζιγιά Γκιοκάλπ (Ziya Gökalp) αποτελεί μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες περιπτώσεις ενός διανοούμενου, επηρεασμένου από το ρομαντικό και φυλετικό εθνικισμό. Υπήρξε ο πατέρας του ιδεολογικού ρεύματος του παντουρκισμού, ως Νεότουρκος συνέβαλε διοικητικά στην οργάνωση του σχεδίου εθνικής εκκαθάρισης των χριστιανικών λαών μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και στο τέλος ανέλαβε την ιδεολογική ανασυγκρότηση της εθνικιστικής Τουρκίας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Ziya Gökalp πρότεινε ανοιχτά την υπέρβαση της χαλαρής, πολυεθνικής και θρησκευτικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη μετατροπή των ομάδων που ζούσαν σ’ αυτήν σ’ ένα συμπαγές ομοιόμορφο τουρκικό σώμα (compact body).[14]

Ο Τούρκος ιστορικός Taner Aksam στο βιβλίο του A Shameful Act, υποστηρίζει ότι ο Gökalp, επηρεασμένος από τον γερμανικό εθνικισμό, διαμόρφωσε ένα θεωρητικό πλαίσιο, το οποίο παρείχε την ιδεολογική βάση για την επίδειξη της συγκεκριμένης βίαιης πολιτικής συμπεριφοράς. Στόχος του Gökalp ήταν η διαμόρφωση «εθνικής οικονομίας», η οποία θα μπορούσε να δημιουργηθεί μόνο με την «εθνική ομοιογένεια». Χρησιμοποίησε τη λογοτεχνία για να μετακενώσει τις ιδέες του στο μουσουλμανικό οθωμανικό πληθυσμό και ενσωμάτωσε με ένα ακραία εργαλειακό τρόπο τα σχήματα του Νίτσε. Όπως γράφει σε ποίημά του: «Ο ύψιστος Θεός έπλασε τον Τούρκο ανώτερο..» Παράλληλα τονίζει την υπερηφάνεια την θρησκευτικής ομολογίας, ενσωματώνοντας το Ισλάμ στην εξυπηρέτηση του εθνικιστικού φαντασιακού:  «Κι αν δεν έχουμε επιστήμη, έχουμε το  Κοράνι..»[15]

Στην περίπτωση του Gökalp συναντούμε μια πρωτόλεια εκδοχή της ναζιστικής κοσμοθεωρίας, όπου βασικό ρόλο στην τελική διαμόρφωσή της -όπως και της νεοτουρκικής βεβαίως σε πολύ απλοϊκότερη εκδοχή- έχουν οι απόψεις του Νίτσε, οι οποίες εκχυδαϊστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν εργαλειακά. Στη ναζιστική ρητορική εντάσσεται ο θαυμασμός του Νίτσε για τη σκληρότητα, τη δύναμη, τον υπεράνθρωπο, όπως και η λατρεία του για τον ανώτερο άνθρωπο που συμβαδίζει με την επιθυμία εξαφάνισης των ξεπεσμένων φύλων. Ακριβώς το  ίδιο παρατηρείται στο έργο του Gökalp.

Χαρακτηριστική είναι η παραδοχή του ιδίου στο περιοδικό  «Yeni Hayat» τo 1911, όπου περιέγραφε το νέο άνθρωπο της νεοτουρκικής Νέας Τάξης: «Οι Τούρκοι ήταν οι “υπεράνθρωποι” που είχε φανταστεί ο Γερμανός φιλόσοφος Nietzsche… Από την τουρκότητα θα γεννηθεί η νέα ζωή…» Ακριβώς έναν τέτοιο «υπεράνθρωπο», Γερμανό αυτή τη φορά, θα ονειρευτεί ο Αδόλφος Χίτλερ 15 χρόνια αργότερα..

Όπως η προπαγάνδα του Χίτλερ είχε βασιστεί σε κώδικες με τους οποίους οι γερμανικές μάζες ήταν απολύτως συμφιλιωμένες, έτσι και ο τουρκικός εθνικισμός θα βασιστεί στους θρησκευτικούς κώδικες τους οποίους αποδέχονταν οι μουσουλμανικές μάζες. Ο φυλετισμός, που βρήκε το αποκορύφωμά του με τους Ναζί και ενυπήρχε στην κουλτούρα της γερμανικής Δεξιάς, καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Νεότουρκους εθνικιστές.[16]…

https://kars1918.wordpress.com/2013/07/04/1908-1923-2/

……
………….
…………………….

Μήπως θα έπρεπε, έστω και την ύστατη στιγμή, να προταθεί η συμπερίληψη αυτής της πλευράς στην ιστορική αφήγηση που θα περιλαμβάνει με εικαστικό τρόπο η ανάπλαση της πλατείας…

Μήπως;;;

…………………..
………..
……

« Οι προσφυγικές γειτονιές της Αθήνας στην Κατoχή

Πρόσφυγες στην Πιερία »