Υπάρχουν υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Τραγωδία;
Υπάρχουν υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Τραγωδία;
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
«Kάθε τραγωδία είναι μίξη σφαλμάτων και ατυχημάτων…
Ουδέποτε το φαινόμενο αυτό απεικονίστηκε εναργέστερα απ’ ό,τι
στην ιστορία της ελληνικής αποτυχίας στον πόλεμο».
Λόιντ Τζορτζ (Βρετανός πρωθυπουργός)
Έτσι περιέγραψε ο Βρετανός πρωθυπουργός τη Μικρασιατική Τραγωδία. Δηλαδή την αιματηρή και αμετάκλητη κατάληξη της προσπάθειας του ελληνισμού αφενός να συμμετάσχει στις ευρωπαϊκές διεργασίες αναβαθμίζοντας τη χώρα και αφετέρου να διεκδικήσει την μερίδα που του αναλογούσε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τα εδάφη της ηττημένης προνεωτερικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που αποχωρούσε πλέον οριστικά από την Ιστορία και αντικαθίστατο από τη μορφή του έθνους-κράτους. Να σημειωθεί ότι στις παραμονές του πολέμου (1914) το ποσοστό των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κυμαινόταν μεταξύ του 13 και του 20% του συνολικού οθωμανικού πληθυσμού, ενώ ήταν υποδιπλάσιο του ελληνικού πληθυσμού που κατοικούσε στο ελεύθερο κράτος.
Από την Δίκη των κατηγορούμενων ως ενόχων για τη Μικρασιατική Καταστροφή. 6 καταδικάστηκαν σε θάνατο και 2 σε ισόβια κάθειρξη
Με τη Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος 1920) η Ελλάδα κατάφερε να διεκδικήσει μόλις το 6% του παλιού κοινού οθωμανικού εδάφους, ενώ περιοχές με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό, όπως ο Πόντος, έμειναν εκτός των ρυθμίσεων. Τα μειωμένα εδαφικά κέρδη σε σχέση με την πραγματική αναλογία του πληθυσμού οφείλονταν αποκλειστικά στην μεταπολεμική υποβάθμιση της θέσης της Ελλάδας, η οποία για δύο ολόκληρα χρόνια (1915-1917) παρέμεινε σε καθεστώς φιλογερμανικής ουδετερότητας προκειμένου να προστατευτεί η σύμμαχος των Γερμανών Τουρκία. Και αυτή η πολιτική που επιβλήθηκε με πραξικοπηματικές μεθόδους -μετατρέποντας την Ελλάδα σε Πόντιο Πιλάτο την στιγμή που οι Νεότουρκοι διέπρατταν τις Γενοκτονίες των χριστιανικών κοινοτήτων (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων)- ήταν γνήσια επιλογή του περιβάλλοντος του Κωνσταντίνου Α’, που από χρόνια συνεργαζόταν με τη γερμανική πρεσβεία.
Η έστω και την τελευταία στιγμή συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων με την ανατροπή της φιλογερμανικής πολιτικής και την έξωση από τη χώρα των φιλογερμανικών κέντρων, επέτρεψε τη συμμετοχή στις μεταπολεμικές διαδικασίες. Έτσι κερδήθηκε η Θράκη (Δυτική και Ανατολική) και υπό όρους η περιοχή της Σμύρνης. Αλλά παρά την τεράστια διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας, δυόμιση μήνες μετά οι ψηφοφόροι θα ξαναδώσουν την εξουσία στους παλιούς μοναρχικούς, οι οποίοι καθ’όλη την προεκλογική περίοδο πορεύτηκαν με μια αντιπολεμική άτυπη συμμαχία με το νεαρό ΣΕΚΕ-ΚΚΕ που μόλις είχε ενταχθεί στην Κομιντέρν και υλοποιούσε τις επιταγές της.
Η επιστροφή των παλιών φιλογερμανών στην εξουσία θα έχει δραματικές επιπτώσεις στο μικρασιατικό εγχείρημα. Κατ’ αρχάς θα επιλέξουν συνειδητά να διαρρήξουν τις σχέσεις με τους συμμάχους, παραγνωρίζοντας τις δύο αυστηρές διακοινώσεις τους για τη μη επιστροφή του Κωνσταντίνου στον θρόνο, ενώ ήδη είχαν αποκαθηλωθεί οι ηττημένοι παλιοί του αυτοκρατορικοί σύμμαχοι, ο γυναικαδελφός του Γουλιέλμος Β΄ στη Γερμανία και ο Κάρολος Α’ στην Αυστροουγγαρία. Οι τρεις νικήτριες συμμαχικές χώρες δήλωναν ξεκάθαρα: «…ευρίσκονται ηναγκασμέναι να δηλώσωσι δημοσία ότι η επί του Θρόνου της Ελλάδος παλινόρθωσις Ηγεμόνος του οποίου η κακόπιστος στάσις και διαγωγή έναντι των συμμάχων κατά τη διάρκεια του πολέμου εγένετο δι αυτούς πηγή δυσχερειών και σοβαρών απωλειών, δεν θα ηδύνατο να θεωρηθή παρ’ αυτών ειμεί ως η παρά της Ελλάδος επικύρωσις των εχθρικών πράξεων του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το γεγονός τούτο θα εδημιούργει νέαν κατάστασιν δυσμενή εις τας μεταξύ της Ελλάδος και των Συμμάχων σχέσεις και εις την περίπτωσιν ταύτην οι τρεις Κυβερνήσεις δηλούσιν ότι επιφυλάσσουσιν εαυταίς πλήρη ελευθερία δράσεως προς διακανονισμόν της καταστάσεως ταύτης.»
Παρόλα αυτά η φιλομοναρχική κυβέρνηση οργάνωσε ένα νόθο δημοψήφισμα στις 5 Δεκεμβρίου, όπου το 99,9% ψήφισαν υπέρ της επαναφοράς. Στη συνέχεια οργάνωσε τη θριαμβευτική επάνοδο του Κωνσταντίνου αναθέτοντάς του την αρχηγία του στρατού. Παράλληλα τοποθέτησε επικεφαλής του στρατεύματος απειροπόλεμα και άχρηστα στελέχη, απομακρύνοντας ικανούς και εμπειροπόλεμους αξιωματικούς. 500 έμπειροι αξιωματικοί απομακρύνθηκαν ως βενιζελικοί ή υποχρεώθηκαν λόγω κλίματος να αποχωρήσουν μόνοι τους. Επανήλθαν από την αποστρατεία 1500 φιλομοναρχικοί, ενώ στη θέση του ικανού Λ. Παρασκευόπουλου θα αναλάβει ο ανακληθείς από την αποστρατεία Αν. Παπούλας και την άνοιξη του 1922 ο μειωμένων ψυχικά ικανοτήτων Χατζηανέστης.
Έτσι, εν πλήρει συνειδήσει υποβάθμισαν την ελληνική θέση στο μικρασιατικό πόλεμο και μετέτρεψαν μια διασυμμαχική επιχείρηση σε καθαρό ελληνοτουρκικό πόλεμο με αντίπαλο τους εθνικιστές του Μουσταφά Κεμάλ. Παράλληλα αμέλησαν παντελώς μετά τις πρώτες ήττες του Καλοκαιριού του 1921 να οχυρώσουν την περιοχή της Σμύρνης, μετατρέποντάς την σε απόρθητο φρούριο, κατά τον τύπο της οχύρωσης της Άγκυρας από τον Μουσταφά Κεμάλ.
Έλληνες άμαχοι αιχμάλωτοι των κεμαλικών μεταφέρονται στα ενδότερα. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός μπορεί και να προσέγγιζε τις 160.000 σύμφωνα με τον E.H.Bierstadt. Από αυτούς 40-45.000 θανατώθηκαν στις χαράδρες του Σίπυλου όρους παρά την ιωνική Μαγνησία. Τα οστά τους πωλήθηκαν μέσα στο 1924 για «βιομηχανική χρήση» σε δυτικούς επιχειρηματίες
Εξέθεσαν σε θανάσιμο κίνδυνο τους εναπομείναντες Έλληνες του Πόντου, όταν δημοσίως και προσχηματικά δήλωσαν στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου τον Μάρτιο του 1921, ότι θα οργάνωναν στρατιωτική επέμβαση εκεί, χωρίς να έχουν την παραμικρή τέτοια πρόθεση. Έτσι κατάφεραν να προκαλέσουν την δεύτερη φάση της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, εφόσον ο Μουσταφά Κεμάλ με βίαιο τρόπο εκτόπισε τον ελληνικό πληθυσμό από την περιοχή προς τα βάθη της Ανατολίας. Επίσης δεν έλαβαν κανένα μέτρο για την προστασία του άμαχου πληθυσμού της Ιωνίας, ενώ ήταν γνωστό ότι σε περίπτωση αποχώρησης του ελληνικού στρατού θα εσφαγιάζετο από τους κεμαλιστές. Αντιθέτως, μετά την κατάρρευση του μετώπου και πέντε ημέρες πριν εισβάλλει ο κεμαλικός στρατός στη Σμύρνη αποστέλλεται η τελευταία εντολή της μοναρχικής κυβέρνησης με την υπογραφή του πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαππαδάκη: «Εγκρίνετε εμποδισθώσι αναχωρίσωσι Έλληνες Μικρασιάται δι Ελλάδα, ακόμα και όταν είναι εύποροι δυνάμενοι αναχωρήσωσι με συνήθη ταχυδρομικά ατμόπλοια.» Ως αποτέλεσμα αυτής της αδιαφορίας για τη μοίρα του μικρασιατικού ελληνισμού συνελήφθησαν 150.000 άμαχοι από τα κεμαλικά στρατεύματα εκ των οποίων μόνο 15.000 άτομα επέζησαν και έφτασαν στην Ελλάδα μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.
Θα μπορούσαν αυτές οι πράξεις να χαρακτηριστούν ως πράξεις «εθνικής προδοσίας»; Νομίζω ότι η απάντηση είναι αυτονόητη. Όσο και αν οι πολιτικοί και φυσικοί απόγονοι της τότε υπεύθυνης για τα δεινά ηγεσίας, επιχείρησαν να την «αθωώσουν» μέσα από παράδοξες και προσβλητικές για την ιστορία του Αρείου Πάγου διαδικασίες.
Οι φωτογραφίες των αιχμάλωτων αμάχων από εδώ: https://archive.org/details/hearstsinternationalvol43/Hearsts_International-Apr_1923/page/n89/mode/2up?q=saloniki
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εύξεινος Πόντος», στην «Καθημερινή», στις ieidiseis https://www.kathimerini.gr/society/562006213/1922-ta-anapantita-erotimata-tis-katastrofis-pos-krinete-simera-ti-diki-kai-tin-ektelesi-ton-exi/ https://www.ieidiseis.gr/opinions/159826/vlasis-agtzidis-mikrasiatiki-katastrofi-yparxoun-ypeythynoi
———————
(*) διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ, συγγραφέας
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη 
Κύριες Βλάση, καλησπέρα σας
Διάβασα κάτι και θέλω την γνώμη σας.
Κάποιος δημοσίευσε στο facebook το άρθρο του κ.Μαυροκορδάτου «Ο μεγάλος ενοχος», που είχε γράψει στην Καθημερινή και μεταξύ άλλων έγραψε, πάνω από τη δημοσίευση,τα εξης :
Θαυμάσια εξέλιξη της ιστοριογραφίας από τον Μαυρογορδατο! Ξεπλένει τώρα την δικτατορία Βενιζέλου 1917-1920, την λαθος απόφαση για την εκστρατεία και τις τάχα μου απαραίτητες εκλογές του 1920, όταν πλέον η πρόβλεψη του Μεταξά που δεν είχε εισακουστεί γινόταν πραγματικότητα με την καταστροφή προ οφθαλμών. Εξιλεώνει δηλαδή τον Βενιζέλο με τα λόγια του Μεταξά που αφορούσαν τον Βενιζέλο. Ομολογώ είναι χαριτωμένη αυτή η πιρουετα.
Αυτά έγραψε. Ποιά είναι η γνώμη σας ως ειδικού ιστορικού επι του θέματος;