-Μ’ αφορμή τον «Κόκινο Καπνα», στο «Ολύμπιο Βήμα» (Κατερίνη)

Με αφορμή μια συζήτηση με τον Αντώνη Κάλφα, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Κατερίνης  Ολύμπιο Βήμα  την Τετάρτη 8 Σεπτεμβρίου το παρακάτω κείμενο….

Ο Κόκκινος Καπνεργάτης, ο ελληνισμός του Καυκάσου και οι περιπέτειες της αριστεράς στο μεσοπόλεμο

 Μια συζήτηση με τον ιστορικό Βλάση Αγτζίδη πριν από την παρουσίαση  στην Κατερίνη του βιβλίου του : Η εφημερίδα ‘Κόκινος Καπνας’ και ο ελληνισμός του Καυκάσου (1932-1937)

Mόλις κυκλοφόρησε από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις η μελέτη του Βλάση Αγτζίδη με τίτλο: «Η εφημερίδα ‘Κόκινος Καπνας’ και ο ελληνισμός του Καυκάσου (1932-1937)». Η συγκεκριμένη μελέτη βασίζεται σε διδακτορική διατριβή, η οποία εκπονήθηκε στην Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης (είναι διαθέσιμη και στο διαδίκτυο). Πρόκειται για έναν ογκώδη τόμο 504 σελίδων στον οποίο καταγράφονται σε έντεκα χορταστικά κεφάλαια  τόσο το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο (απόψεις του σοβιετικού καθεστώτος για τον τύπο, τη γλώσσα και την πνευματική παραγωγή, η κυρίαρχη ιδεολογία, ο ρόλος της εκκλησίας, η δομή της κοινωνίας, οι νέες οικονομικές δομές που συνδέονται με την κολεκτιβοποίηση, η Ελλάδα και ο Πόντος) όσο και κυριότατα η ίδια η εφημερίδα (γλώσσα, η χρήση της ποντιακής,  ύλη, η αποδοχή τής εφημερίδας και η ανταπόκριση των Ελλήνων, τρόποι διάδοσης της εφημερίδας, μορφές παρέμβασης στην κοινωνία, η λειτουργία των νέων θεσμών και τα νέα προβλήματα που αυτή δημιουργούσε, οι απόψεις της εφημερίδας για τον πολιτισμό, το γλωσσικό ζήτημα καθώς και η λογοτεχνική παραγωγή).

Το βιβλίο αποτελεί έναν αστείρευτο πλούτο κανόνων και παραδειγμάτων γύρω από το πώς λειτουργούσε η εφημερίδα και οι Έλληνες χρήστες της, αλλά και έναν απολαυστικό οδηγό καινοτομιών π.χ. στην εισαγωγή νέων λέξεων και όρων, η συναγωγή των οποίων εμπλουτίζει τη νεοελληνική γλώσσα. Για να μείνω μόνο στο επίπεδο των νέων λέξεων του Κόκκινου Καπνά—λέξεις που εισήχθησαν από τους Πόντιους Έλληνες προς χρήσιν προκειμένου να εκφράσουν τις νέες πολιτικές και πνευματικές συνθήκες της σοβιετικής εποχής—παραθέτω μερικά παραδείγματα: κομιτάτο, δηλαδή επιτροπή, κολχόζι (συνεταιρισμός), τέμπο (ρυθμός), προφεσόρος (καθηγητής) κλπ. Ταυτόχρονα δημιουργήθηκαν νέες λέξεις είτε γιατί δεν υπήρχαν στο ελληνικό λεξιλό­γιο είτε γιατί η υπάρχουσα ελληνική λέξη προερχόταν από την καθαρεύου­σα ή τη θύμιζε: «συνπέταμα» ή «συμπέταμα» που σημαίνει συγκέντρωση, «ξεδιοργάνωση» και «ξεδιοργανωτής» με την έννοια της αποδιοργάνωσης, «πολυψηφία», που σημαίνει πλειοψηφία, «ξεπαζάρεμα», δηλαδή ξεπούλημα, «παντομερής», δηλαδή από κάθε μέρος, «χαλτουροποίηση», δηλαδή κατα­στροφή, «αυτοροή», δηλαδή αυθόρμητη κίνηση, «ηλεχτροαυτοκίνητο» δηλαδή τρόλεϊ, «πρωιμοποίηση», δηλαδή πρώιμη ωρίμανση⁵⁵, «ψωμοπουλιό», δηλαδή αρτοποιείο, «περιοδευτικότητα» και «αναπροετοιμασία», δηλαδή περιο­δικότητα και ανετοιμότητα κλπ.  Η εφημερίδα που εξέδιδαν οι Έλληνες του Καυκάσου, ο “Κόκινος Καπνας” (κόκκινος καπνεργάτης), επίσημο σοβιετικό ελληνικό έντυπο του μεσοπολέμου, ήταν ένα ακόμη όπλο να διαδώσουν τις ιδέες του κομουνισμού. Τίποτε απ΄ όλα αυτά, όμως, δεν τούς προστάτευσε από τις σταλινικές διώξεις κατά των Ελλήνων, που ξεκίνησαν στις 15 Δεκεμβρίου του 1937 (ταυτόχρονα σε όλες τις δημοκρατίες της ΕΣΣΔ), με την ντιρεκτίβα Νο 50215 της ΝΚΒΝΤ, τη μετέπειτα ΚGΒ. Όλοι τους έμελε να εκτελεστούν ως προδότες ή να σταλούν στη Σιβηρία. Το τυπογραφείο τους καταστράφηκε ολοσχερώς.

Το κρυμμένο αρχείο αυτής της σπάνιας εφημερίδας, ανακάλυψε πριν από χρόνια ο Bλάσης Αγτζίδης. Τον Αύγουστο του 1991, το φωτογράφησε σε μικροφίλμ και το μετέφερε στην Ελλάδα. Τα μικροφίλμ αυτά αποτελούν, δυστυχώς, τη μόνη μορφή στην οποία σώζονται τα ντοκουμέντα αυτά, καθώς στη διάρκεια του ταραχών, μεταξύ Γεωργιανών και Αμπχαζίων (1992-1993), το μοναδικό αυτό σώμα των εφημερίδων του “Κόκινου Καπνα”, κάηκε μαζί με όλο το ιστορικό αρχείο του Σοχούμι.

 

–Πού τυπωνόταν και ποια είναι η αξία του βιβλίου σας για τον σύγχρονο έλληνα αναγνώστη κύριε Αγτζίδη;

Η εφημερίδα αυτή  εκδιδόταν στο σοβιετικό Καύκασο κατά το Μεσοπόλεμο. Είναι ένα από τα λίγα τεκμήρια που διασώθηκαν ενός μοναδικού ιστορικού πειράματος.  Σχετίζεται με τη διαμόρφωση του σημαντικού σοβιετικού ελληνισμού, πλήρως αυτονομημένου από την Ελλάδα και σε σύγκρουση με το ιδεολόγημα της “μητέρας-πατρίδας”.  Ενός ελληνισμού που συγκροτήθηκε τότε σ’ ένα ιδιαίτερο ελληνικό κέντρο, απέκτησε εσωτερική ζωή και ενδιαφέρουσες δομές, υπήρξε το καταφύγιο και το αποκούμπι των κυνηγημένων αριστερών από την “αστική Ελλάδα”, συνομίλησε ισότιμα με το σοβιετικό περιβάλλον,  υλοποίησε τις πλέον προχωρημένες ιδέες του ελληνικού δημοτικισμού (που σήμερα μας παραξενεύουν αρκετά).

-Η εφημερίδα αντικατοπτρίζει την αναζήτηση ενός αριστερού ελληνικού κόσμου ο οποίος στις συνθήκες της σοβιετικής κοινωνίας προσπαθεί να προβάλλει τα πιστεύω του. Τι άλλο εκφράζει ο Κόκκινος Καπνάς;

Ο Κόκκινος Καπνάς (Κόκινος Καπνας) ήταν ένα επίσημο σοβιετικό ελληνικό έντυπο του μεσοπολέμου. Εξέφρασε τη συνάντηση των σοβιετικών αντιλήψεων για την κοινωνία και τον πολιτισμό με τις ριζοσπαστικότερες ελληνικές θέσεις. Στις σελίδες του αποτυπώνεται ένας ελληνικός καθεστωτικός κομμουνιστικός λόγος. Οι νέοι κώδικες που εισήχθησαν στη σοβιετική κοινωνία είναι παρόντες στην εφημερίδα, δίνοντας μια μοναδική ευκαιρία αποκρυπτογράφησης των μηχανισμών ελέγχου και των μεθόδων που είχαν εφευρεθεί για να εξυπηρετήσουν την ανάγκη του βίαιου μετασχηματισμού.

Μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας προβάλλει ένας άγνωστος ελληνικός κόσμος, ο οποίος κλήθηκε να πειθαρχήσει στις νέες απόψεις που εκφράστηκαν από τη σοβιετική εξουσία. Ακολουθώντας τους σοβιετικούς δημοσιογραφικούς κανόνες χρησιμοποιούσε τη φωνητική γραφή παραμένοντας πιστός στις δημοτικιστικές απόψεις.

Τα στοιχεία και οι λεπτομέρειες για τις ελληνικές κοινότητες που δίνει η εφημερίδα έρχονται να καλύψουν το μεγάλο κενό της γνώσης μας για τον τρόπο  προσαρμογής τους στο κομμουνιστικό περιβάλλον και ειδικότερα  στις νέες οικονομικές δομές που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της κολεκτιβοποίησης. Κατανοούμε με σαφήνεια ότι το ελληνικό στοιχείο της Σοβιετικής Ένωσης συμμετείχε σε όλα τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν την περίοδο του μεσοπολέμου και βίωσε με τον πιο δραματικό τρόπο τις εγγενείς αδυναμίες του σοβιετικού συστήματος. Ανέπτυξε επί πλέον στο νέο περιβάλλον την επιτρεπτή για τη σοβιετική εξουσία προβληματική  για  τον πολιτισμό και διατύπωσε πολιτικά αιτήματα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός ιδιόμορφου ελληνικού σοβιετικού λόγου.

Η τελική καταστροφή του από το σταλινισμό, η εξόντωση του μεγαλύτερου μέρους της διανόησης και η αποσάρθρωση της κοινωνικής του δομής  με τη μαζική μετατόπιση του ελληνικού στοιχείου του Καυκάσου στην Κεντρική Ασία, εξαφάνισαν τα περισσότερα ίχνη του σοβιετικού ελληνικού πολιτισμού του μεσοπολέμου.

–Υποστηρίξατε κύριε Αγτζίδη ότι σημαντική στιγμή των προσπαθειών για πληροφόρηση των πολιτών και πρωτίστως των ελλαδιτών Ποντίων ήταν η θεσμοθέτηση απ’ το 4ο Παγκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο μιας Ημέρας Μνήμης για τα θύματα των σταλινικών διώξεων. Τι ακριβώς σηματοδοτεί αυτή η ημερομηνία;

Ομόφωνα έγινε αποδεκτή η ανακήρυξη της 13ης Ιουνίου ως Ημέρας Μνήμης για τα θύματα των σταλινικών διώξεων στην πρώην Σοβιετική Ένωση, εφ’ όσον τη μέρα αυτή, το 1949, πραγματοποιήθηκε η βίαιη εκτόπιση των ποντιακών πληθυσμών από τον Καύκασο στην Κεντρική Ασία.

–Η επιχειρηματολογία της δογματικής αριστεράς (όπως για παράδειγμα το βιβλίο του Αναστ. Γκίκα Οι Έλληνες στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2007) προσπαθεί να θεμελιώσει τα «αντεπαναστικά εγκλήματα» του σοβιετικού ελληνισμού ώστε να δικαιολογηθούν στη συνέχεια οι βίαιες και μαζικές εκτοπίσεις του ελληνικού πληθυσμού μετά το τέλος του πολέμου στην Κεντρική Ασία. Τι ακριβώς συμβαίνει;

Οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ κατασκευάζουν ένα σύστημα όπου την προδοσία ακολουθεί η δίκαιη τιμωρία. Δικαιολογούν τις βίαιες εκτοπίσεις στην Κεντρική Ασία, ενώ για τις διώξεις του ’37-’38 επικαλούνται την υπόθεση ότι οι αυτόνομες εθνικές περιοχές, τα εθνικά σχολεία, οι εθνικοί θεσμοί ενίσχυαν τον εθνικισμό. Αποκρύπτεται βεβαίως ότι όλοι οι θεσμοί, τα σχολεία, οι εφημερίδες οι αυτόνομες περιοχές και η «εθνική» ηγεσία των σοβιετικών Ελλήνων ήταν μέρος της σοβιετικής συγκρότησης και, όπως συνάγεται από τα έγγραφα και τα κείμενά τους, ήταν βαθύτατα διαποτισμένοι από τη γενική σταλινική «θεολογία». Στα απολογητικά κείμενα, όπως αυτό του Γκίκα, δεν θίγονται καθόλου ζητήματα, όπως της απαγόρευσης της ελληνικής γλώσσας και της καταστροφής του σοβιετικού ελληνικού πολιτισμού από το σταλινισμό.

http://eptanews.blogspot.com/2010/09/19371938.html

 

« -A karsi görögség tragédiája (β’ μέρος)

-εμείς και το ισλάμ »