70 χρόνια από τη «δολοφονία» του Άρη Βελουχιώτη
«O Άρης ήξερε από την αρχή το τέλος του. Τις παλιές καλές ημέρες στο βουνό έκανε καμιά φορά παρέα με τον μόνιμο λοχαγό Κουταλίδη, που έπαιζε υπέροχα στο βιολί του κάποια κλασικά κομμάτια. Μια ημέρα ο λοχαγός τού είπε με θαυμασμό ότι μοιάζει με τον επαναστάτη Πουγκατσέφ, που έφτιαξε δικό του στρατό και κυριάρχησε σε μεγάλο τμήμα της τσαρικής Ρωσίας.
O αρχηγός τον ρώτησε με νόημα:
–Θυμάσαι το τέλος του;
–Ναι, απάντησε ο λοχαγός. Κυκλώθηκε από τα τσαρικά στρατεύματα, πιάστηκε αιχμάλωτος και το κεφάλι του έμεινε κρεμασμένο για ημέρες σε κοινή θέα.
–Eμένα όμως δε θα με πιάσουν ποτέ αιχμάλωτο.
Κι αυτό έκανε»,
[Έτσι περιγράφει ο Διονύσης Χαριτόπουλος, στο βιβλίο του «Αρης, ο αρχηγός των ατάκτων» τον ηγέτη της Εθνικής Αντίστασης (1941-1945)]
Στις 14 Ιουνίου του 1945 ο Άρης Βελουχιώτης με είκοσι περίπου αντάρτες περικυκλώνεται στη χαράδρα του Φάγγου στη Μεσούντα Άρτας από τα ένοπλα τμήματα που τον κυνηγούσαν, που απ’ ότι φαίνεται ήταν ένα μίγμα στρατιωτικών και παρακρατικών. Τις προηγούμενες μέρες ο Βελουχιώτης είχε πιστέψει ότι θα συναντιόταν με τον Νίκο Ζαχαριάδη, Γ.Γ. του ΚΚΕ. Αυτό είπε ο ίδιος στους άντρες που τον ακολουθούσαν σε μια συγκέντρωσή τους, έξω από το χωριό Ελληνικά «προκειμένου να λύσουν τα ζητήματα που έχουν προκύψει μεταξύ τους».
Φυσικά η συνάντηση δεν έγινε και ο Άρης κατευθύνθηκε προς το Λιάσκοβο. Εκεί όμως, στις 14 Ιουνίου, συνάντησε τους διώκτες του. Την επόμενη μέρα, 15 Ιουνίου, αντιλήφθηκε ότι η φυγή δεν είναι δυνατή. Έδωσε τότε εντολή στους άντρες του να διαφύγουν μέσω του ποταμού. Στη συνέχεια, στις 16 Ιουνίου του 1945, αυτοκτόνησε με ένα πυροβολισμό, ενώ την ίδια επιλογή έκανε ο Τζαβέλας, το πρωτοπαλίκαρό του, ο οποίος αυτοκτόνησε με χειροβομβίδα.
Η συνέχεια είναι φρικιαστική. Ο γιατρός X. Γκούβας κατέγραψε το 1985 τη μαρτυρία μαρτυρία του ΕΔΕΣίτη A. Λύκκα από την Ελάτη Αρτας: «Ο Βόιδαρος ήταν όλο χαρά και διέταξε τον Δράκο να κόψει το κεφάλι του Αρη με τον σουγιά. Εκείνος δεν μπορούσε ούτε ανάσα να πάρει. Εβγαλε έναν σουγιά, απ’ αυτούς που διπλώνουν στα δύο, και πήγε κοντά να κόψει το κεφάλι του Αρη. Ελα όμως που ο σουγιάς δεν έκοβε και ταλαιπωρήθηκε ο έρμος. Πρέπει να ‘κανε περισσότερα από δεκαπέντε λεπτά ν’ αποκόψει το κεφάλι. Δυσκολεύθηκε εκεί που είναι τα νεύρα. Ο Βόιδαρος έπιασε το κεφάλι από τα μαλλιά και το σήκωσε ψηλά να το δουν όλοι όσοι ήταν εκεί τριγύρω. Καθώς έσταζε ακόμα αίματα, το έβαλαν στον τουρβά. Για να μη μυρίσει στη διαδρομή το παραφούσκωσαν με αλάτι».
Πώς φτάσαμε εκεί;
Το τέλος του Άρη συμβολίζει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την μοίρα που επιφύλαξε στον ελληνικό λαό η κάθε απόχρωσης ξενοδουλεία. Η οργάνωση ενός εντυπωσιακού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος την περίοδο της τριπλής ναζιστικής κατοχής έφερε στο φως την ύπαρξη δύο τάσεων: από τη μια της αυτόνομης ανεξάρτητης οργάνωσης με στόχο τη δημιουργία μιας δημοκρατικής Ελλάδας απαλλαγμένη από το μοναρχικό βραχνά και από την άλλη το σύνολο των εξαρτημένων πολιτικών δυνάμεων από τις μεγάλες δυνάμεις (Μεγ. Βρετανία και Σοβιετική Ένωση).
Την πρώτη τάση εξέφρασε με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο ο Άρης Βελουχιώτης. Η τάση της εξυπηρέτησης των ξένων συμφερόντων εκφράστηκε από το παλιό αστικό πολιτικό προσωπικό που είχε καταφύγει στη Μέση Ανατολή και ήταν υποταγμένο στους βρετανικούς σχεδιασμούς, καθώς και το ΚΚΕ, το οποίο ως παράρτημα της Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνής), διοικούνταν από «κούτβηδες», εκπαιδευμένα στελέχη, όπως ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης, που στόχο είχαν την υποστήριξη των σοβιετικών επιλογών.
Ο Βελουχιώτης αμφισβήτησε τη γραμμή συνδιαλλαγής και υποταγής του αντιστασιακού κινήματος στους Βρετανούς και στους Νεοέλληνες εκπροσώπους τους. Ως ηγέτης του ΕΛΑΣ, ήρθε πολλές φορές σε ρήξη με την ηγετική ομάδα του ΚΚΕ για το ζήτημα της πολιτικής που θα έπρεπε να ακολουθήσει το αντιστασιακό κίνημα μετά την απελευθέρωση. Η κύρια προβληματική του Άρη εκκινούσε από την πεποίθηση ότι η σύγκρουση με τους Άγγλους ήταν αναπόφευκτη. Αντιθέτως η ηγετική ομάδα του ΚΚΕ καλλιεργούσε αυταπάτες, ελπίζοντας σε μια ειλικρινή συνεργασία μαζί τους και στη διαμόρφωση ενός δημοκρατικού κράτους χωρίς την Μοναρχία, που ιστορικά λειτουργούσε ως εντολοδόχος της ξενοκρατίας.
Ο Βελουχιώτης επιδίωξε την ανατροπή της συμβιβαστικής πολιτικής του ΚΚΕ, συγκαλώντας στη Λαμία το Νοέμβριο του 1944 σύσκεψη καπετάνιων του ΕΛΑΣ. Στη σύσκεψη αυτή πρότεινε να προετοιμαστεί ο ΕΛΑΣ για τη σύγκρουση που ήταν βέβαιος ότι θα έρθει. Η Σύσκεψη αυτή συγκλήθηκε ενώ η Ελλάδα είχε ήδη «δοθεί» στους Βρετανούς από τον Στάλιν κατά τη συνάντηση των ηγετών των συμμαχικών χωρών στη Μόσχα, που έγινε από τις 9 Οκτωβρίου έως τις 19 Οκτωβρίου του 1944. Ήταν ήδη γνωστό ότι οι Βρετανοί θα κατέφευγαν σε κάθε δυνατό μέτρο για να καταστήσουν την κυριαρχία τους αναμφισβήτητη. Ηδη ο Τσόρτσιλ είχε ξεκάθαρη άποψη για το διεθνές μεταπολεμικό σκηνικό, όταν είχε εκμυστηρευθεί: «Η μοιρασιά που συμφωνήσαμε στη Μόσχα (Οκτώβριος του ’44) τον συμφέρει (τον Στάλιν). Θα εγκαταλείψει τους δικούς του στην Ελλάδα στην τύχη τους για χάρη των γενικότερων σχεδίων του…» (αναφορά Γ. Ιατρίδη στο «Επισκόπηση της αγγλόφωνης ιστοριογραφίας»).
Ο μόνος από τους ηγέτες της Αντίστασης που φαίνεται να αντιλήφθηκε αυτή την πραγματικότητα ήταν ο Άρης, Ενώ, αντιθέτως, η ηγετική ομάδα του ΚΚΕ ήταν εγκλωβισμένη εξ αιτίας της παραδοσιακής οργανωτικής και ιδεολογικής εξάρτησης από το σοβιετικό παράγοντα. Την αντίληψη της ρήξης και της στρατιωτικής σύγκρουσης εξέφρασε κυρίως ο Αρης Βελουχιώτης. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα γράφει ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ Κομνηνός Πυρομάγλου στο βιβλίο του «Δούρειος Ιππος» για το μεγάλο του αντίπαλο: «Ο Βελουχιώτης ήταν ο κατ’ εξοχήν ανεγνωρισμένος και ο δυναμικός αρχηγός τού ΕΛΑΣ. (…) Το αδιαφιλονίκητο γόητρο του στις τάξεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ τον έφερεν ως τον ενδεχόμενο αντίπαλο του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, του οποίου δεν ήτο μέλος. Εξηρτάτο από αυτόν να αγνοήσει τις αποφάσεις του τελευταίου ή και να το ανατρέψει. Με τον Μάρκο στη Μακεδονία, τον Ορέστη στην Αττική, αλλά και μόνος, ήταν σε θέση να δώσει μία άλλη τροπή και εξέλιξη στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αντίθετη από αυτήν που ήταν στη σκέψη της ηγεσίας του ΚΚΕ…».
Στο δρόμο για την ήττα
Η Σύσκεψη των καπεταναίων στη Λαμία δεν είχε κάποιο πρακτικό αποτέλεσμα γιατί υπονομεύτηκε από αυτούς που εξέφραζαν την κυρίαρχη γραμμή του ΚΚΕ, όπως το μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Μάρκος Βαφειάδης. Τη στιγμή που ο Άρης Βελουχιώτης είχε εισηγηθεί να τεθεί η απελευθερωμένη Ελλάδα υπό την ηγεσία του ΕΑΜ, ο Μάρκος Βαφειάδης έθεσεθέμα ενημέρωσης του Πολιτικού Γραφείου του Κ.Κ.Ε. Υποστήριξε ότι μια τέτοια εξέλιξη θα υπονόμευε τις σχέσεις των συμμάχων με τη Σοβιετική Ένωση. Ανάφερε συγκεκριμένα λόγω των δεσμεύσεων της Ε.Σ.Σ.Δ. προς τους Βρετανούς τα σοβιετικά στρατεύματα που είχαν φτάσει στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα θα παρέμεναν εκεί. Ανάφερε επίσης ότι με την εξήγηση ότι ‘‘γι’ αυτά αποφασίζει η Μόσχα», απάντησε ο επικεφαλής Ρώσος στρατηγός του Κόκκινου Στρατού στην έκκληση του μακεδονικού Ε.Λ.Α.Σ. να εισέλθει στα ελληνικά εδάφη ως απελευθερωτής. Έτσι υπονομεύτηκε η Σύσκεψη των Καπεταναίων και αποφεύχθηκε η ανοιχτή ρήξη του ένοπλου αντιστασιακού κινήματος με την εξαρτημένη νομεκλατούρα του ΚΚΕ.
Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Άρη στη σύσκεψη αυτή: «Αν ζήσει κανένας σας να θυμάται τα λόγια αυτά. Οι Εγγλέζοι θα σας σφάξουν όλους σαν αρνιά, εγώ στα χέρια τους δε θα πέσω, γιατί τα βουνά με ξέρουν. Με την πέτρα προσκέφαλο, την ψείρα συντροφιά, την κάπα σκέπασμα δε θα με ιδούνε ζωντανό στα χέρια τους. Αυτό θέλω να το θυμάστε αν κανένας σας ζήσει.»
Η σύγκρουση του Δεκέμβρη του ΄44 επιβεβαίωση όλες τις εκτιμήσεις του Άρη. Η πολιτική του ΚΚΕ συνέχισε να πιστεύει στον έντιμο πολιτικό συμβιβασμό με τους Βρετανούς. Ακόμα και τη σύγκρουση του Δεκέμβρη του ’44 την είδε ως ένα μέσο πολιτικής πίεσης. Γι αυτό ακριβώς και δεν επέτρεψε όσους αμφισβητούσαν ανοιχτά ή όχι την πλήρη σύγκρουση να πάρουν μέρος τις μάχες. Ακριβώς γι αυτό ο Άρης Βελουχιώτης και ο Στέφανος Σαράφης, όπως και ο επιτελικός Θεόδωρο Μακρίδη παρέμειναν στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ στη Λαμία καθόλη τη διάρκεια των μαχών της Αθήνας. Αντίθετα, η εντολή που έλαβε ο Άρης από την ηγεσία του ΚΚΕ ήταν να διαλύσει τις μονάδες του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, κάτι που έγινε σε ελάχιστο χρόνο.
Μετά τη Βάρκιζα
Η νίκη των Βρετανών και των Ελλήνων συνεργατών τους το Δεκέμβρη του ΄44θα επισφραγιστεί με τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος του ’45) και τις υπογραφές της κυβέρνησης Πλαστήρα και του ΕΑΜ, που βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Κ.Κ.Ε. Στη συμφωνία αυτή δεν συμπεριελήφθη η ρήτρα της πλήρους αμνηστίας για όσα είχαν συμβεί έως εκείνη την εποχή. Αυτή η παράλειψη –και η αδιαφορία από την πλευρά της αριστερής ηγεσίας για τη μοίρα των αγωνιστών- θα επιτρέψει τους νικητές να εξαπολύσουν εκστρατεία αντεκδικήσεων και τρομοκρατίας εις βάρος όσων συμμετείχαν στην εαμική Αντίσταση. Οι πλέον σκληροί εκφραστές της Λευκής Τρομοκρατίας, όπως ονομάστηκε η πολιτική των μεταδεκεμβριανών κυβερνήσεων, θα είναι οι παλιοί δωσίλογοι συνεργάτες των κατακτητών, οι οποίοι θα ενσωματωθούν στις δομές του νέου κράτους με πρόσχημα την «καταπολέμηση του κομμουνισμού.»
Η πολιτική αυτή θα οδηγήσει και πάλι στο Βουνό χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Οι συνθήκες που θα δημιουργήσει η τρομοκρατία, η ξενοκρατία και η υποταγή των διεφθαρμένων κυρίαρχων ελίτ στους βρετανικούς σχεδιασμούς, θα υπονομεύσουν τις προσπάθειες συμφιλίωσης. Αντίθετα, θα ευνοήσουν την πολιτική της σύγκρουσης του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος ήταν και ο εκφραστής των σοβιετικών συμφερόντων στον ελλαδικό χώρο. Ο Λαός θα βρεθεί παγιδευμένος μεταξύ ενός σκληρού κράτους-προτεκτοράτου και ενός γραφειοκρατικού μηχανισμού που ήλεγχε ένα εξαρτημένο Κόμμα. Έτσι θα ξεκινήσει ο Εμφύλιος Πόλεμος, θα συγκροτηθεί ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας και τον Δεκέμβριο του ’47 θα δημιουργηθεί η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Μάρκο Βαφειάδη.
Το πρώτο θύμα αυτής της πολιτικής του ΚΚΕ υπήρξε ο Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος θα αρνηθεί τη Συμφωνία της Βάρκιζας και θα επιχειρήσει την επανασυγκρότηση του ΕΑΜ. Θα συναντήσει όμως τη σκληρή αντίδραση της ηγετικής ομάδας του ΚΚΕ.
Έτσι θα πορευτεί ο Άρης με λίγους συντρόφους κατά την τελική του προσπάθεια και στις 16 Ιουνίου του 1945 θα αυτοκτονήσει για να μην πέσει ζωντανός στα χέρια των διωκτών του. Τα κομμένα κεφάλια του Άρη και του Τζαβέλα θα κρεμαστούν σε φανοστάτη στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων. Στις 18 Ιουνίου του 1945, ο στρατιωτικός διοικητής Λάρισας συνταγματάρχης Μουκανάκης αναφέρει: «Αι κεφαλαί των Αρη και Τζαβέλλα εξετέθησαν εις κοινήν θέαν εις την πλατείαν της πόλεως Τρικκάλων. Εδόθη διαταγή να ταφώσι μετά την λήψιν των διαφόρων φωτογραφιών κτλ. παρά της σημάνσεως Χωροφυλακής Τρικάλων».
Ο Χαριτόπουλος γράφει: «Γύρω από τα κρεμασμένα κεφάλια οι παρακρατικοί βάραγαν νταούλια και κέρναγαν από νταμιζάνες κρασί. Aς μην επιχαίρουν οι εχθροί του. Κανείς δεν δικαιούται να υπερηφανευτεί ότι έπιασε ζωντανό, ότι νίκησε ή ότι σκότωσε τον αρχηγό του ΕΛΑΣ. O Άρης αποχώρησε μόνος του..»
Ο Ζαχαριάδης για τον Βελουχιώτη
Η συνέχεια είναι γνωστή. Η Ελλάδα, αλλά και η Αριστερά θα πληρώσουν πανάκριβα εκείνες τις κληρονομημένες αντιθέσεις μέσα από τον σκληρό Εμφύλιο Πόλεμο, που τα ίχνη του ακολουθούν έως σήμερα την ελλαδική κοινωνία. Χαρακτηριστικά όμως της αλλοτρίωσης παραμένουν τα απαξιωτικά λόγια του Νίκου Ζαχαριάδη, Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ στο περιοδικό «Νέος Κόσμος», τον Οκτώβριο του 1950: «Ο Βελουχιώτης (Κλάρας), εκτός από τα άλλα ήταν και δηλωσίας. Ο Κλάρας που’ χε στρατιωτικές ικανότητες κατσαπλιαδισμού, ίσως και κάτι παραπάνω, ως κομματική φυσιογνωμία ήταν ένας άνθρωπος που μόνο να χαντακώσει το κόμμα μπορούσε. Καθόταν κι έτρεφε ψείρες, μεθούσε, έκανε όργια, δούλευε διαλυτικά και χαντάκωνε το κίνημα και τον ΕΛΑΣ. Ήταν ένας μικροαστός τυχοδιώκτης. Όταν σφίχτηκε λιγάκι στην Κέρκυρα, ούτε ένα σκαμπίλι δεν έφαγε, λύγισε. Κι έπειτα είχε αξιώσεις ηγέτη και καθοδηγητή. Ο Τίτο τον έβαλε κι έφαγε το κεφάλι του».
————————
(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com/
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη 
ΜΙΑ ΗΜΙΤΕΛΗΣ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
——————————————————-
Τώρα που έγραψες για τον Άρη θυμήθηκα το εξής: Υπήρχε ένας παλιός σύντροφος, αρτεργάτης το επάγγελμα, συνδικαλιστής την περίοδο του μεσοπολέμου, τότε που οι τροτσκιστές-αρχειομαρξιστές είχαν μεγάλη επιρροή στο συνδικαλιστικό κίνημα. Το επίθετό του ήταν Κούστας, το μικρό δεν το θυμάμαι.
Είχε καλή φιλία με ΤΟΝ Άρη γιατί όταν τον κυνήγαγε η Ασφάλεια, τον έκρυψε σπίτι του.
Χρόνια αργότερα όταν βρέθηκε σε δυσκολία στο βουνό με την ηγεσία του ΚΚΕ, ο Άρης θυμήθηκε τον τροτσκιστή. Έστειλε λοιπον έναν καπετάνιο στην Αθήνα με εντολή να τον ανεβάσει στο βουνό. Ο Κούστας φοβήθηκε ότι ηταν παγίδα των σταλινικών, να τον βγάλουν από την Αθήνα και να τον εξοντώσουν. Είχαν σκοτωθεί τοσοι άλλοι. Αρνήθηκε. Προφασίστηκε ότι είχε πρόβλημα με το περπάτημα – πράγματι είχε ένα μικρό πρόβλημα αναπηρίας. Ο καπετάνιος του Άρη επέμεινε λέγοντας ότι θα τον μεταφέρει αυτός στην πλάτη του. Ο Κούστας δεν μεταπείστηκε. Ο καπετάνιος έφυγε άπρακτος.
Η μαρτυρία είναι ημιτελής. Έγινε κάπου στο 1975-76. Πάνε 40 χρόνια.
Τώρα βρήκα, με τη βοήθεια του ίντερνετ το όνομα του τροτσκιστή, λέγονταν Βασίλης Κούστας και ήταν ζαχαροπλάστης.
Είχε θέση προέδρου ή αντιπροέδρου στο σωματείο τη δεκαετία του 30. Αλλά δυστυχώς είναι όλα θολά.
Με είχε εντυπωσιάσει όμως η μαρτυρία για τον Άρη. Και θυμάμαι το μέρος που έγινε η αφήγηση, ένα βιβλιοπωλείο στην οδό Κάνιγγος 31.
Η ηγεσία του ΚΚΕ δεν αντιλήφθηκε πως η έλευση των Εγγλέζων στην Ελλάδα,έθετε ζήτημα δυαδικής εξουσίας.Νόμιζαν,πως με τον πόλεμο να μην έχει τελειώσει και την Βρετανία σύμμαχο,θα μπορούσαν με ομαλό τρόπο να παγιώσουν την κυριαρχία του ΚΚΕ.Πάντως οι Σοβιετικοί δεν μας επέβαλαν τον Λίβανο.Το αναφέρω γιατί η επιρροή της Μόσχας γίνεται άλλοθι για λάθη της εδώ ηγεσία την περίοδο εκείνη.Κι η Γιουγκοσλαβία ήταν στο χαρτί,αλλά άλλαξε τους όρους.
απο, οσα εχω διαβασει,ο αρης δεν ηταν και καποιος αγνος ιδεολογος.ο χαραχτηρισμος,που θα του ταιριαζε,περισσοτερο,ειναι του τυχοδιωκτη.εχει κανει,πολλα εγκληματα,εναντιον της πατριδος του.
Φίλε μάλλον δεν διάβασες απολύτως τίποτε άλλο εκτός από τις
κομματικές ανακρίβειες
Το μόνο έγκλημα που χρεώθηκε στον Άρη από τους αντιπάλους του είναι η δολοφονία του αντιμοναρχικού και φιλελεύθερου αντ/ρχη Δ. Ψαρρού. Αυτό όμως δεν αποδεικνύεται… Ας γράψουν για το θέμα αυτό οι μελετητές εκείνης της περιόδου.
Πάντως ο Χαριτόπουλος αναφέρει ότι δεν υπήρχε τέτοια εμπλοκή. Τα γεγονότα, όπως αναφέρονται, περιγράφονται από την εξής σκηνή: Ο εύελπις Αθανασίου, αναγγέλει στον Αρη ότι ο Τ/χης Ζούλας πυροβόλησε τον Ψαρρό που είχε πιαστεί αιχμάλωτος.. Έτσι μαθαίνει ο Άρης τη δολοφονία. Επίσης, σημαντική είναι η μαρτυρία του ιερωμένου που βρισκόταν στο πλευρό του Άρη. Ο παπα-Ανυπόμονος (όπως έμεινε στην ιστορία), αναφέρει στην αυτοβιογραφία του: «Μόλις τόμαθε ο Αρης, έγινε θηρίο. Κλείστηκε σε μια κάμαρη … σαν λιοντάρι στο κλουβί… Κάπνιζε συνέχεια και μονολογούσε».
«Αυτό θα το πληρώσουμε και θα το πληρώνουμε στον αιώνα τον άπαντα» λέει. ο Αρης. «Χάσαμε τον μισό αγώνα»… Είχε συλλάβει το μέγεθος της καταστροφής. Τίποτα δεν θα κοστίσει περισσότερο στο ΕΑΜ από το φόνο του Σχη Ψαρρού.
Η στιγμή της δολοφονίας του Ψαρρού συνέβη όταν υπήρξε μαι διάσπαση στην οργάνωση ΕΚΚΑ. Είναι όμως δεδομένο ότι μετά την εμφάνιση της κρίσης στην ΕΚΚΑ ο Βελουχιώτης είχε αρνητικά συναισθήματα για τον αρχηγό της Στην παρακάτω ανάρτηση περιγράφονται τα γεγονότα και δημοσιεύονται κάποια έγγραφα:
http://skinious.blogspot.gr/2009/03/blog-post_12.html
Επίσης, πολύ ενδιαφέρον έχει το παρακάτω άρθρο:
Ενα φιλόδοξο εγχείρημα που απέτυχε
Του Αργυρη Μαμαρελη*
Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και το πολιτικό του σκέλος ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση) ήταν ουσιαστικά μια απόπειρα συγκρότησης ενός τρίτου πόλου μέσα στο αντιστασιακό κίνημα, ανάμεσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ.
Τόσο ο στρατιωτικός αρχηγός του 5/42, συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, όσο και ο πολιτικός ηγέτης της ΕΚΚΑ, Γεώργιος Καρτάλης, είχαν τη φιλοδοξία να δώσουν στο 5/42 τον χαρακτήρα μιας απολιτικής αντιστασιακής δύναμης, αφοσιωμένης αποκλειστικά στον αντιστασιακό αγώνα. Οσον αφορά την ΕΚΚΑ, ο σκοπός ήταν να χαρτογραφήσουν πολιτικά την οργάνωση ανάμεσα στους κραταιούς αντιστασιακούς ανταγωνιστές της, κερδίζοντας έτσι το μετριοπαθές κέντρο που από την μία αντιμετώπιζε με τρόμο το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, από την άλλη όμως δυσπιστούσε απέναντι στον Ναπολέοντα Ζέρβα.
Το στοίχημα ήταν λογικό. Η συγκρότηση ενός ισχυρού τρίτου πόλου στο αντιστασιακό κίνημα θα μπορούσε να αναδιανείμει τις ισορροπίες δυνάμεων και να συμβάλει στην εκτόνωση της πόλωσης. Παρ’ όλα αυτά, τα γεγονότα εξελίχθηκαν διαφορετικά και διέψευσαν με τον τραγικότερο τρόπο τον συνταγματάρχη Ψαρρό.
Το 5/42 και η ΕΚΚΑ δεν κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα στην αρένα του αντιστασιακού κινήματος. Το φιλόδοξο εγχείρημα που αποσκοπούσε στην ειρήνευση και την ενότητα μετατράπηκε τελικά σε ένα ακόμα θέατρο εμφύλιας βίας. Η υποψία και μόνο της συγκρότησης ενός τρίτου πόλου στο αντιστασιακό κίνημα εντατικοποίησε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τον αντικομμουνισμό και μετέτρεψε το Σύνταγμα από ελπιδοφόρο κυματοθραύστη σε επίζηλο μήλον της Εριδος. Οι δύο αντίθετοι πόλοι επιχείρησαν με κάθε μέσο να παραβιάσουν την ανεξαρτησία του 5/42-ΕΚΚΑ και να το τραβήξουν προς το μέρος τους.
Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ακολούθησε από την αρχή μια τακτική ασφυκτικής πολιτικής και στρατιωτικής πίεσης για να αναγκάσει το 5/42, είτε να ενταχθεί στους κόλπους του είτε να διαλυθεί. Λίγες ημέρες μετά την επίσημη συγκρότηση του Συντάγματος, δυνάμεις του ΕΛΑΣ αφόπλισαν τους άνδρες του τμήματος στη Στρώμη της ορεινής Δωρίδας, ενώ σχεδόν αμέσως μετά την ανασυγκρότησή του, ο ΕΛΑΣ με ισχυρές δυνάμεις επιτέθηκε εκ νέου στο 5/42 στην Ταράτσα της Γκιώνας.
Καθώς η αναίτια επιθετικότητα του ΕΛΑΣ απέναντι στο 5/42 τροφοδοτούσε τον αντικομμουνισμό μεταξύ των μαχητών του Συντάγματος, άνοιγε όλο και πιο διάπλατα ένα παράθυρο ευκαιρίας για τους μοναρχικούς που επιδίωκαν να υπονομεύσουν τη μετριοπαθή ηγεσία του Ψαρρού και να παρασύρουν το Σύνταγμα στην εξυπηρέτηση της δικής τους ατζέντας. Λαμβάνοντας οδηγίες από την οργάνωση «Στρατιωτική Ιεραρχία», ο μοναρχικός λοχαγός Θύμιος Δεδούσης κατάφερε να συσπειρώσει γύρω του τους περισσότερους αξιωματικούς και αντάρτες του 5/42, επιδιώκοντας τη ρήξη με τον ΕΛΑΣ.
Οι τρεις εκδοχές για την εκτέλεση
Εγκλωβισμένο μέσα σε αυτήν τη διελκυστίνδα, το Σύνταγμα τελικά δεν άντεξε και κατέρρευσε. Τον Απρίλιο του 1944 δυνάμεις του ΕΛΑΣ εξαπέλυσαν την τελική επίθεσή τους ενάντια στο 5/42 στο Κλήμα Δωρίδας. Υστερα από φονικότατη μάχη το Σύνταγμα διαλύθηκε και ο συνταγματάρχης Ψαρρός με 150 περίπου αντάρτες του -πολλοί από τους οποίους τραυματίες- παραδόθηκε στον ΕΛΑΣ. Ενώ ήταν αιχμάλωτος, ο ταγματάρχης του ΕΛΑΣ, Θύμιος Ζούλας, έδωσε σε αντάρτη του την εντολή να δολοφονήσει εν ψυχρώ τον Ψαρρό. Την ίδια τύχη είχαν και περίπου 60 αιχμάλωτοι αντάρτες του 5/42 που βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν στις αμέσως επόμενες ημέρες.
Οι εκδοχές για τη δολοφονία του Ψαρρού είναι κυρίως τρεις. Σύμφωνα με την πρώτη, αποκλειστικός υπεύθυνος ήταν ο Ζούλας, ο οποίος έδρασε εντελώς αυτόβουλα. Προφορικές μαρτυρίες υποδηλώνουν ότι αιτία ήταν μια ερωτική αντιζηλία που είχε με τον Ψαρρό, ενώ έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι το συμβάν ήταν εντελώς συμπτωματικό. Για παράδειγμα, ο γραμματέας του ΕΑΜ, Θανάσης Χατζής, αναφέρει ότι «ο Ζούλας είχε μια έντονη λογομαχία με τον αιχμάλωτο Ψαρρό και θυμωμένος φώναξε: «Μωρέ τι τον φυλάτε και δεν τον σκοτώνετε;». Ενας αντάρτης από τη συνοδεία πήρε τα λόγια του διοικητή του στα σοβαρά και τράβηξε μια ριπή με το αυτόματό του πάνω στον ατυχή συνταγματάρχη». Η εκδοχή αυτή επιδιώκει να υποβαθμίσει το γεγονός και είναι ασφαλώς πολύ απλοϊκή, αλλά κυρίως πολύ βολική για ένα τόσο ειδεχθές έγκλημα που κηλίδωσε ανεπανόρθωτα το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Το πιο λογικό είναι ότι ο στρατιωτικός ηγέτης της τρίτης μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης δολοφονήθηκε ύστερα από εντολή ηγετικού στελέχους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κάτι που αφήνει δύο υποψήφιους θύτες, τον Γιώργο Σιάντο και τον Αρη Βελουχιώτη.
Το πιο ενοχοποιητικό στοιχείο για τον Σιάντο είναι το γεγονός ότι ο Ζούλας ήταν άνθρωπος της εμπιστοσύνης του και ενεργούσε υπό τις άμεσες εντολές του. Συγκεκριμένα, ο Σιάντος είχε αναθέσει στον Ζούλα να διαχειρίζεται τις υποθέσεις του 5/42, ενώ μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές το ότι του είχε ανάψει και το πράσινο φως για να ενορχηστρώσει την τελική διάλυση του Συντάγματος. Από την άλλη μεριά, ο Ζούλας, σε μεταπολεμική μαρτυρία του, ενοχοποιεί τον Βελουχιώτη, υποστηρίζοντας ότι ο Αρης ήταν σύμφωνος με τη δολοφονία. Χωρίς ποτέ να ξεχνάμε ότι ένοχος ένοχον ου ποιεί, το βασικό ενοχοποιητικό στοιχείο για τον Βελουχιώτη δεν είναι η μαρτυρία Ζούλα, αλλά το γεγονός ότι ουσιαστικά αυτός διεύθυνε την επιχείρηση κατά του 5/42. Η επιβλητική παρουσία του στην περιοχή αφαιρούσε, σιωπηρά ή μη, την πρωτοβουλία από κάθε παρευρισκόμενο στέλεχος του ΕΛΑΣ. Συνεπώς, σύμφωνα με αυτήν την ερμηνεία, ο Βελουχιώτης -που παρέμεινε στο Κλήμα τέσσερις ημέρες μετά το τέλος της μάχης- είχε τον τελικό λόγο για ό,τι επακολούθησε και σίγουρα φέρει ευθύνη για τις μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων ανταρτών του 5/42, στις οποίες, σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, συμμετείχαν και μαυροσκούφηδες. Σε έκθεσή του, εξάλλου, προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ παραδέχεται ότι ώθησε τις τοπικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ «προς γραμμήν τοιαύτης και ανηλεούς εξοντώσεως», θεωρώντας πως ενέργησε «απολύτως προς το συμφέρον του αγώνος»
Η δολοφονία του συνταγματάρχη Ψαρρού ήταν ένα από τα κορυφαία κρούσματα βίας του «καταραμένου» 1944 που επιβεβαιώνει τον τετριμμένο γενικό κανόνα της κλιμάκωσης της βίας, καθώς κάθε πολεμική σύγκρουση πλησιάζει στο τέλος της. Ο Ψαρρός δολοφονήθηκε ακριβώς όταν το μίσος και η κούραση των αντιμαχομένων είχαν συσσωρευτεί. Σε αυτό το στάδιο, συνήθως, το σενάριο λέει ότι ο ένας αντιμαχόμενος βρίσκεται μια ανάσα από την εκπλήρωση του οράματος και γίνεται ανυπόμονα βίαιος, ενώ ο άλλος που οδεύει στην ήττα, απελπισμένα βίαιος.
Τα πιο εύκολα θύματα σε αυτή την περίπτωση είναι όσοι βρίσκονται ανάμεσα στους δύο αντιμαχόμενους και επιδιώκουν να διατηρήσουν την αυτοτέλειά τους. Οι συμβιβασμοί που αναγκάζονται να κάνουν συνήθως θεωρούνται ως προδοσία και από τα δύο άκρα και η πίεση που τελικά δέχονται είναι αμείλικτη. Οι μετριοπαθείς του κέντρου, εξάλλου, δεν διαθέτουν τον φόβο που προκαλεί ο αντίπαλος εξτρεμιστής του άλλου άκρου.
Τελικά, ακόμα και μετά το τραγικό του τέλος, η ηχώ του τρίτου πόλου του αντιστασιακού κινήματος εξακολουθούσε να προκαλεί τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από εκείνα τα οποία προσδοκούσε να πετύχει. Η δολοφονία του συνταγματάρχη Ψαρρού ενίσχυσε τον αντικομουνισμό και όξυνε ακόμα περισσότερο την πόλωση μεταξύ του ΕΑΜ και των αντιπάλων του. Εδωσε έναν μάρτυρα στο αντιεαμικό στρατόπεδο, συμβάλλοντας έτσι στη συσπείρωσή του και την αποδυνάμωση των μετριοπαθών φωνών μέσα σε αυτό, ενώ έδωσε και ερείσματα νομιμοποίησης στον δωσιλογισμό. Επιπλέον, ήταν και ένα γεγονός που βάρυνε δραματικά στο συνέδριο του Λιβάνου, ένα κομβικό σημείο για την εξέλιξη της εμφύλιας σύγκρουσης, στο οποίο κατά πολλούς φυτεύτηκαν οι σπόροι του ματωμένου Δεκέμβρη.
http://www.kathimerini.gr/415933/article/epikairothta/ellada/ena-filodo3o-egxeirhma-poy-apetyxe
«Ο σύντροφος Ζαχαριάδης μας ανακοίνωσε ότι η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, αφού συζήτησε πάνω σε εκθέσεις που ήρθαν από διάφορες κομματικές οργανώσεις αποφάσισε να καταγγείλει ανοικτά την ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση του Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια). Ο Βελουχιώτης και ύστερα από την συμφωνία της Βάρκιζας συνέχισε τη δράση του..
Η δράση αυτή , που μονάχα την αντίδραση μπορούσε να εξυπηρετήσει, γιατί της έδινε όπλα για να κτυπά το ΚΚΕ, να παραβιάζει την συμφωνία της Βάρκιζας και να δικαιολογεί τα εγκλήματα της , δεν επιτρέπει πια καμιά καθυστέρηση για την ανοικτή καταγγελία του Άρη Βελουχιώτη.. …»https://pontosandaristera.wordpress.com/2010/06/17/aris/
Στο φανοστάτη της Ιστορίας ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Δημοσίευση: Φύλλο 268 – 20/6/2015
Δύο σπάνια ντοκουμέντα για τον Άρη Βελουχιώτη
Της Βασιλικής Λάζου*
Χαμένες φωτογραφίες που «προσγειώνονται» σε γραφεία «ανώνυμων» bloggers, σπαράγματα αγνώστου προελεύσεως και αμφιβόλου τρόπου αποκτήσεως, κομματικά αρχεία επτασφράγιστα μυστικά σε πρώην πλημμυρισμένα υπόγεια, μα και απομνημονεύματα από συναγωνιστές, συντρόφους, εχθρούς και φίλους, πολιτικά κείμενα, δημοσιεύσεις -επιστημονικές και μη- τραγούδια, λογοτεχνικά κείμενα και μαρτυρίες αποτελούν τα χιλιάδες κομμάτια του παζλ για όποιον θέλει να ανασυνθέσει τη ζωή, την προσωπικότητα και τη δράση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη.
Εβδομήντα χρόνια μετά το θάνατό του, την πολιτική πράξη της αυτοκτονίας του, αν προτιμάτε, στη Μεσούντα της Άρτας στις 16 Ιουνίου 1945, ο μύθος του Άρη καλά κρατεί. Η ασυμβίβαστη στάση του απέναντι σε ό,τι θεωρούσε προδοσία του αγώνα, ο αγώνας του να πάρουν σάρκα και οστά οι βασικές επιδιώξεις του ΕΑΜ για εθνική απελευθέρωση και λαϊκή κυριαρχία μέσω του μόνου δρόμου που ήξερε, της ένοπλης δράσης, τον εξύψωσε στη συνείδηση του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού, τον έκανε ήρωα και θρύλο, σημείο αναφοράς για όλους όσοι παλεύουν για τη λευτεριά του λαού από κάθε δυνάστη.
Στο άρθρο παρουσιάζονται δύο σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα, συμβολή στην ιστορική έρευνα, αυτό που οι ιστορικοί ονομάζουμε πηγές της Ιστορίας. Θα μας επιτρέψετε να πρωτοτυπήσουμε δηλώνοντας, όπως οφείλουμε, την πηγή προέλευσής τους.
aris1
Το πρώτο τεκμήριο είναι μια σπάνια φωτογραφία η οποία αρχικά δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ακρόπολις στις 21 Ιουνίου 1945. Απεικονίζει σε πρόσθια όψη (ανφάς) το κομμένο κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη όπως εκτέθηκε στο φανοστάτη των Τρικάλων. Η φωτογραφία, σε επεξεργασμένη μορφή, αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου δημοσιεύματος (που επίσης εδώ παρουσιάζεται και αποτελεί το δεύτερο τεκμήριο) με την ανταπόκριση του απεσταλμένου της εφημερίδας Ε. Θωμόπουλου που αναφέρεται στην καταδίωξη της ομάδας του Άρη από την Εθνοφυλακή και τις τελευταίες του στιγμές. Το ρεπορτάζ με τίτλο Άγνωστον ακόμη εάν εφονεύθησαν ή ηυτοκτόνησαν μεταξύ άλλων αναφέρει: «Νεώτεραι πληροφορίαι σχετικώς με την εξόντωσιν της συμμορίας του Βελουχιώτη αναφέρουν ότι ούτος μετά του υπασπιστού του Τζαβέλλα είχον τραυματισθή περί την 6ην μ.μ. της Παρασκευής. Ο Τζαβέλλας είχε τραύματα εις τους πόδας. Το εάν ηυτοκτόνησαν οι δύο καπεταναίοι ή εφονεύθησαν κατά την μάχην δεν έχει διευκρινισθεί πλήρως». Σε άλλο δε σημείο: «Πυκνά πλήθη τα οποία είχον συρρεύσει από την γύρω περιοχή παρήλαυναν από την πλατείαν των Τρικάλων όπου ήσαν ανηρτημέναι αι κεφαλαί δια σχοινίων από τον πάσσαλον. Το θέαμα ήτο φρικιαστικόν με τα ματωμένα γένια και τα παραμορφωμένα από τα τραύματα πρόσωπα, ιδίως του Κλάρα». Πάνω από το κεφάλι διακρίνεται πινακίδα στην οποία έχει τονιστεί η φράση «Άρης Βελουχιώτης. Ο αρχιδίμιος του ελληνικού λαού».
aris2
Σήμερα δημοσιεύεται η πρωτότυπη φωτογραφία και αντίγραφο της εφημερίδας Ακρόπολις της 21-6-1945 που παραχώρησε από την ιδιωτική του συλλογή ο γνωστός συλλέκτης Στέργιος Π. Θεοδωρίδης. Περιήλθε στην κατοχή του το Μάρτιο 2014 σε δημοπρασία. Η πρωτότυπη φωτογραφία είναι πολύ πιο ευδιάκριτη και φέρει στο πάνω μέρος την επισήμανση Άρης Βελουχιώτης.
Οι υποθέσεις και η γοητεία τους
Ιδιαίτερα σήμερα που η Αριστερά, για πρώτη φορά ως κυβέρνηση, καλείται να υπερασπιστεί το λαό απέναντι στη μνημονιακή λαίλαπα και την ξενική επέμβαση, σήμερα που η Αριστερά (και εδώ υπάρχει ένα μεγάλο εύρος) καλείται να πάρει θέση, τα λόγια και οι πράξεις του Άρη μοιάζουν να παίρνουν νέο περιεχόμενο, να φωτίζονται υπό νέο πρίσμα, να διαβάζονται και να αναλύονται με νέο μάτι. Δεν είναι λίγοι αυτοί που αναζητούν στα λεγόμενα και τη δράση του Βελουχιώτη απαντήσεις στο δίλημμα «συμβιβασμός ή ρήξη».
Δεν ανήκει στη σφαίρα της ιστορικής επιστήμης να εξετάσει αν μπορούσαν να γίνουν πράξη οι επιλογές του Άρη. Να διερευνήσει τι θα γινόταν αν δεν είχε υπογραφεί η Βάρκιζα ή αν είχαν γίνει αποδεκτές οι θέσεις του Άρη και ένας νέος ΕΛΑΣ ξεκινούσε, άμεσα, μια ένοπλη σύγκρουση με τους Βρετανούς. Οι υποθέσεις αυτές όσο γοητευτικές και αν είναι θα παραμείνουν για πάντα υποθέσεις. Το παρελθόν δεν αλλάζει. Ούτε και η Ιστορία.
Ενδεχόμενα είναι θεμιτό στα πλαίσια της πολιτικής ένα κόμμα να υπαναχωρήσει από κάποιες εξαγγελίες του, να επανεξετάσει τις προτεραιότητές του ή να κάνει κάποιους περισσότερο ή λιγότερο επώδυνους συμβιβασμούς. Όμως ένας καπετάνιος -μεσαίο και όχι ανώτερο κομματικό στέλεχος- που δημιούργησε εκ του μηδενός το δεύτερο μεγαλύτερο πανευρωπαϊκά, αντιφασιστικό αντάρτικο. Ένας πολέμαρχος που τρίφτηκε με τους αντάρτες του στον σκληρό αγώνα για τη λευτεριά, που αναγκάστηκε ακόμα και να εκτελέσει κάποια από τα παλικάρια του για το καλό του αγώνα, δεν μπορούσε απλά να παραδώσει τα όπλα και να συμβιβαστεί. Ένας καπετάνιος που άδραξε τα άρματα και σήκωσε ψηλά το φλάμπουρο για Εθνική λευτεριά και Λαοκρατία, ένας Καπετάνιος που ορκίστηκε να μην καταθέσει τα όπλα πριν δει το λαό νοικοκύρη στον τόπο του και με αυτόν τον όρκο πολέμησε 3 ολόκληρα χρόνια τον ξένο κατακτητή και την ελληνική αντίδραση, δεν ήταν δυνατό να γίνει επίορκος.
Το έντιμο δεν ήταν ο συμβιβασμός, αλλά να κρατήσει την υπόσχεση που έδωσε στον ελληνικό λαό και να συνεχίσει τον αγώνα έστω και σε προσωπική βάση. Αυτή η επιμονή του Άρη Βελουχιώτη να προχωρήσει στο Νέο ΕΛΑΣ, σε ένα καινούργιο Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας, σε μια νέα εξέγερση, αν θέλετε, αποτελεί τη βάση της διαφωνίας του με το κόμμα και την αιτία της αποκήρυξής του. Εξηγεί όμως συνάμα και την κατοπινή αναγνώρισή του καθώς ίσως είναι ο μόνος άνθρωπος που εκφράζει με έναν καθολικό και απόλυτο τρόπο το αντιστασιακό και ανυπότακτο πνεύμα του ελληνικού λαού.
http://www.e-dromos.gr/ston-fanostati-tis-istorias/
«Μείναμε εκεί τρεις ημέρες [Σ.Σ.: Σε μια σπηλιά, στην απέναντι πλευρά, αυτός και ο μαυροσκούφης Λέων, Γιάννης Νικόπουλος], δέκα μέτρα από τα πτώματα. Την άλλη μέρα κατέβηκε μια διμοιρία μαζί με τους δυο παρατηρητές τους δικούς μας, που είχαν συλλάβει. [Σ.Σ.: Ο ένας ήταν ο Σωτήρης Δράκος, ο άλλος ο Θωμάς Αρχιμανδρίτης]. Κόψανε το κεφάλι του Αρη, τα δυο χέρια από τους ώμους, τα πόδια από τα γόνατα. Του Τζαβέλλα του κόψανε το κεφάλι και το δεξί χέρι. Πήρανε τα ρούχα του Αρη, τον σκούφο, τον οπλισμό του. Τον άφησαν γυμνό με τη φανέλλα και το σώβρακο. Ο Αρης έμοιαζε σαν σπασμένη στάμνα»
(Βαγγέλης Γκονέζος, »Οπου ζεις, δεν πατρίζεις», εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 1975)
Μια βασική (αλλά αρκετά πλήρης) βιβλιογραφία για τον αρχικαπετάνιο, εν πολλοίς βασισμένη στον «Βιβλιοανιχνευτή» με αρκετές δικές μας προσθήκες, αλλά και με βιβλία «της άλλης πλευράς»:
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ, ΛΕΥΤΕΡΗΣ: Ο Αρης Βελουχιώτης, όπως τον γνώρισα 1923-1944. Αναμνήσεις και εκτιμήσεις από τον πρώτο γραμματέα του ΕΑΜ, εισαγωγή-έρευνα Μπάμπης Γραμμένος, , Αθήνα 2003, σελ. 93 [Λευτέρης Αποστόλου: «Ο Αρης Βελουχιώτης, όπως τον γνώρισα» / Παράρτημα: Το τέλος του Αρη Βελουχιώτη. Δύο μαρτυρίες {Στο φαράγγι της Μεσούντας … Η μαρτυρία του Αγγελου Λύκκα … Και η συνέχεια. Μαρτυρία Ρίζου Μπόκοτα} / Ρίτα Μπούμη Παπά: «Ο καπετάνιος Αρης Βελουχιώτης» {Ποίημα} / Μπάμπης Δ. Κλάρας: «Αδερφέ μου» {Ποίημα} / Φωτογραφικό παράρτημα]
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΚΩΣΤΑΣ: Αρης Βελουχιώτης, , Θεσσαλονίκη χ.χ., σελ. 79 [Συμπεριλαμβάνεται ο λόγος του Αρη Βελουχιώτη στη Λαμία] [Σειρά: Μορφές της σύγχρονης ιστορίας]
Βελουχιώτης Αρης, Ο λόγος τής Λαμίας, χ.τ.ε., 1944, Ανατύπωση Ελληνικά Θέματα Κατοχή – Αντίσταση-Εμφύλιος #12
http://62.103.28.111/askibib/rec.asp?id=7768
ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΣ, ΜΠΑΜΠΗΣ: Το άκρως απόρρητο αρχείο της εξόντωσης του Αρη, , Αθήνα χ.χ., σελ. 96 [Η έρευνα / Αυτούς κατηγορώ σήμερα για τη διπλή δολοφονία του Αρη. Τη φυσική εξόντωσή του και την απόκρυψη των δολοφόνων του / Ποιος ήταν ο Αρης / Το άκρως απόρρητο σχέδιο «Η Κιβωτός του Νώε’ / Τα όχι του Αρη / Η δημιουργία των ΜΕΑ / Το χρονικό της προδοσίας και της σφαγής / Το «Κόκκινο’ 118 Τάγμα κι ο σατανικός αντιπερισπασμός / Στη Μεσούντα / Ο μακάβριος χορός της Μεσούντας / Αυτά που θέλησαν να θάψουν στο χρόνο / Η Αριστερά μετά τον Αρη / Υστερόγραφο / Ντοκουμέντα]
Γεωργούλας Μπάμπης, Αρης: Τα απόρρητα αρχεία της δολοφονίας, Αντίσταση, 2009, 126 σελ.,
http://www.biblionet.gr/book/142731/
ΓΚΙΟΥΣΑΣ, ΑΣΗΜΑΚΗΣ: Αρης Βελουχιώτης και το «ματωμένο Κρίκελλο’, Αθήναι 1972, σελ. 287
ΓΚΡΙΤΖΩΝΑΣ, ΚΩΣΤΑΣ: Ο Αρης Βελουχιώτης και οι Αγγλοι. Στοιχεία και αναφορές που συνθέτουν την αγωνία και διορατικότητα του καπετάνιου του ΕΛΑΣ για την υπονόμευση του ελληνικού αριστερού κινήματος από τους Αγγλους συμμάχους, εξώφυλλο Γιώργος Γαλάντης, , Αθήνα 1983(;), σελ. 168 [Προλεγόμενα / Η Συμφωνία της Βάρκιζας και ο Αρης Βελουχιώτης / Το μεγάλο ερώτημα / Οι απόψεις του Αρη / Ο Αρης προειδοποιεί / Αντίθετος με τον πηγαιμό στο Κάιρο / Η σύσκεψη της Λαμίας / Ιστορικοί παραλληλισμοί / Γενικό αντιβρετανικό πνεύμα / Διοίκηση ειδικών επιχειρήσεων / Επιδρομή… ακρίδων… / Μνήμες και μαρτυρίες / Πολέμαρχος και πολιτικός / Θλιβερός επίλογος]
ΔΗΜΑΚΟΣ, ΓΕΡΜΑΝΟΣ Κ. [ΠΑΤΕΡ ΑΝΥΠΟΜΟΝΟΣ]: Στο βουνό με τον Σταυρό, κοντά στον Αρη. Στρατιωτικός ιερεύς στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, προλογικό σημείωμα σεβ. μητροπολίτης Φθιώτιδος κ.κ. Νικόλαος, πρόλογος πρωτοπρ. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, εισαγωγή Δημήτριος Ζ. Σοφιανός, σημείωμα-επιμέλεια Λαυρέντιος Γρ. Ντετζιόρτζιο, , Τρίκαλα – Αθήνα 2004, σελ. 399
ΖΑΧΑΡΙΑΣ, ΚΩΣΤΗΣ: Ο αρχικαπετάνιος Αρης Βελουχιώτης και οι Ελληνες αντάρτες, , Αθήνα 2012, σελ. 140 [Σαν εισαγωγή / Ο αρχικαπετάνιος Αρης Βελουχιώτης / Γοργοπόταμος / Στην Πελοπόννησο / Προς το τέλος / Περιληπτικά προς ολοκλήρωση τρεις θέσεις / Πληροφορίες / Πηγές που χρησιμοποίησα]
ΖΩΓΡΑΦΟΣ, ΑΛΕΚΟΣ: Ο Αρης Βελουχιώτης και η αλήθεια για το Γοργοπόταμο, , Αθήνα 1975², σελ. 176
ΙΩΑΝΝΟΥ, ΚΩΣΤΑΣ Ε.: Η αλήθεια από τον Αρη, επιστολή Ναπολέων Ζέρβας, εισαγωγικό σημείωμα Γεράσιμος Αποστολάτος, δεύτερη έκδοση, , Αθήνα χ.χ., σελ. 165 [Πρόλογος / Εισαγωγή / Ο κ. Κλόουζ «στα χνάρια’ του κ. Φλάισερ / «Κόμματα και οργανώσεις αναγνωρίζουν ως εθνικό ηγέτη τον στρατηγό Ζέρβα’ / Ο εμφύλιος δεν ήταν ξεκαθάρισμα λογαριασμών αλλά προσπάθεια άλωσης της εξουσίας και επιβουλή κομμουνιστικής δικτατορίας / Οι Ελληνες στην κατοχή ήσαν σχεδόν στην ολότητά τους Αγγλόφιλοι γιατί από τους Αγγλους περίμεναν την χαμένη λευτεριά τους / Η επιβουλή κατά του ΕΔΕΣ αρχίζει μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου / Οι συμμαχίες με τους Γερμανούς έγιναν από το ΕΑΜ -ΕΛΑΣ και όχι από τον Ζέρβα / Ο κ. Κλόουζ ομολογεί την συμφωνία ΕΛΑΣ – Γερμανών / Οι Γερμανοί επιμένουν στην παύση των εχθροπραξιών με τον ΕΔΕΣ, αφού εξασφάλισαν συμφωνία με τον ΕΛΑΣ / Ενα έγγραφο ενοχοποιεί οριστικά τον ΕΛΑΣ / Γερμανοί και Ελασίτες επιτίθενται συγχρόνως κατά του Ζέρβα / Οι συκοφαντίες πρέπει να επιβεβαιώνονται από τα γεγονότα. Πλην όμως τα γεγονότα επιβαρύνουν τον ΕΛΑΣ / «Από τριημέρου αγωνίζομαι σκληρά κατά Γερμανών ενώ ο ΕΛΑΣ μού επιτίθεται συγχρόνως’ / Ο κ. Κλόουζ ομολογεί τον διμέτωπο του ΕΔΕΣ / Ο κ. Κλόουζ επαναλαμβάνει τις φαντασιώσεις του κ. Φλάισερ / Δύο επιστολές του στρατηγού Ζέρβα κονιορτοποιούν τις φαντασιώσεις του κ. Φλάισερ / Το ΚΚΕ, ΕΑΜ – ΕΛΑΣ επανειλημμένα επεχείρησε να θέσει υπό τον έλεγχό του την Ελλάδα, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να την αιματοκυλίσει / Η γενική έκθεση του Αρη Βελουχιώτη δυναμιτίζει τους μύθους και τους θρύλους που πλάσθηκαν για τον ΕΛΑΣ / Επίλογος / Ευρετήριο ονομάτων]
Καραγεώργος Γεώργιος Κων., Οι αντάρτες του Αρη Βελουχιώτη και του Δημοκρατικού Στρατού Αγνωστες σελίδες από την τραγωδία του εμφυλίου πολέμου 1942-1949, Αθήνα, 2010
Καραγιώργης Γιώργος Αριστοτέλη, Οι τελευταίες μέρες του Αρη Βελουχιώτη, Ανηφορικοί δρόμοι Μετά τη Βάρκιζα, Τρίκαλα, 2010
ΚΑΡΑΘΑΝΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ: Αντίο καπετάνιε. Μια ζωντανή μαρτυρία για τις τελευταίες στιγμές του Αρη Βελουχιώτη, σκίτσο εξωφύλλου Σπύρος Ορνεράκης, , Αθήνα 1996, σελ. 159 [Μαζί με τον Αρη Βελουχιώτη {Οι φωτοβολίδες της ανακωχής – «»Δεν βαδίζω ενάντια στο Κόμμα, προσπαθώ να το σώσω απ’ το γκρεμό’’. Η πρώτη ομιλία του Αρη μετά από τη Βάρκιζα – Η γλυκιά φωτιά του τζακιού και το πικρό παράπονο – Οι άνθρωποι του Κόμματος συναντούν τον Αρη. Ο Αρης ξαναγίνεται Θανάσης – «Α, ρε Θανάση! Δε φανταζόμουν να σου τη σκάσει έτσι ο Σιάντος’ – Η τρυφερή συνάντηση του Εκτορα με το άλογό του – Η μεταστροφή του αχτιδικού που καταδίωκε τον Αρη – Ο Τζαβέλας γυρίζει με άδεια χέρια. Η έκρηξη του Αρη: «Μπορούσα να χτυπήσω το Καρπενήσι’ – Γιατί ο Αρης δεν χτύπησε την Κόνιτσα – Η καρδιά του Μανόλη Τσάφου – Το τέλος μιας αυταπάτης – Ο Παράκλητος. «Τώρα θα βρω το δίκιο μου’ – «»Ας μ’ ακούσει πρώτα ο Νίκος κι ας μ’ εκτελέσουν μετά’’ – Η τελευταία φορά που είδα τον Αρη – Η παγιδευμένη χαράδρα – Το φαναράκι του Αρη. Οι τελευταίες αναλαμπές μιας σβησμένης ελπίδας – «Σκότωσέ με να μην πέσω στα χέρια τους’ – Ενα σκούντημα και δυο όπλα προτεταμένα} / Η «Εκθεση Καραθάνου’ {Η εντολή να συνταχθεί η Εκθεση. Η μοιραία αλλαγή πορείας και η τσάντα του Αρη. «»Φώτη, δώσ’ μου το περίστροφο. Παιδιά είμαστε;…’’ – Ερωτήματα μετά από την Εκθεση. Πολιτική πράξη η αυτοκτονία του Αρη – Αντίο, καπετάνιε}]
Καψάλης Γιάννης Δ., Ο Αρης Βελουχιώτης και η εποχή του, Κοινωνική, Αντιστασιακή, Διπλωματική, Πολιτική, Συνύφανση του έπους και της τραγωδίας, 4 τόμοι, Ηβος, 1997, σελ 328+322+324+312, ISBN 960-7749-05-7 set
ΚΛΑΡΑΣ, ΜΠΑΜΠΗΣ Δ.: Ο αδερφός μου ο Αρης. Αντιμυθιστόρημα, , Αθήνα 1983, σελ. 463 [Ο άνθρωπος {Παζαριώτης – Γεωπόνος – Επαναστάτης – Τα μεγάλα γεγονότα – Ο πόλεμος του ’40 – Παλλαϊκή αντίσταση – Πρώτες μάχες – Ο Αρης στην Αθήνα – Το τραγικό τέλος – Σύνοψη} / Εικόνες και γραφές / Μεταθανάτια ζωή {Νεκρανάσταση του Αντρέα Τζήμα – Διάλογος με τον Θανάση Χατζή – Συνομιλίες με τον καπετάν-Κικίτσα (Σαράντη Πρωτοπαπά) – Τι γράφει ο Μάρκος Βαφειάδης – Μια άποψη του Φώτη Πανάγου-Σαράνταινα – Αλήθειες και αναλήθειες – Οι αναμνήσεις του Ιωαννίδη – Τα πράγματα στη θέση τους – Επίμαχα θέματα – Ακροτελεύτιο}]
ΚΟΤΖΙΟΥΛΑΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ: Οταν ήμουν με τον Αρη. Αναμνήσεις, επίλογος-σημειώσεις-επιμέλεια Κώστας Κουλουφάκος, , Αθήνα 1977², σελ. 8+199 [Πρόλογος / Πώς πρωτακούστηκε τ’ όνομά του / Το πέρασμά του απ’ τα Τζουμέρκα / Μπροστά στο λαό / Μαζί με το Ζέρβα / Στο ξεπροβόδισμα / Πώς πέρασα τον Αραχθο / Δίπλα στον Αρη / Φεύγοντας προς τη Θεσσαλία / Αντίπερα στον Αχελώο / Το κλιμάκιο στο Βουργαρέλι / Η συμφωνία της Πλάκας / Οι μαυροσκούφηδες / Το τέλος του Οκτωβριανού / Ο Αρης κι οι γυναίκες / Πώς είδαν τον Αρη οι σύντροφοί του / Επανάσταση {Ποίημα} / Εκδικητής {Ποίημα} / Χιόνια στην Πίνδο {Ποίημα} / Η πληρωμή του Ιούδα {Ποίημα}]
Κούκουνας Δημοσθένης, Αρης Βελουχιώτης Ο αμφιλεγόμενος αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ, Σειρά Ιστορικές Μορφές #01, εκδόσεις Μέτρον, 2006, σ. 144, ISSN 1790-9481
ΛΑΓΔΑΣ, ΠΑΝΟΣ: Αρης Βελουχιώτης: Ο πρώτος του αγώνα. (Βιογραφία 1905-1945) [2 τόμοι], , Αθήνα 1964, σελ. 415+509
ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ, ΓΙΑΝΝΑΚΟΣ-ΓΙΑΝΝΗΣ: Χρονικό. Το λαϊκό κίνημα στο νομό Αρτας (1931-1945). Ο τελευταίος πολιτικός λόγος του Αρη Βελουχιώτη στους Μελισσουργούς, , Αθήνα 2004, σελ. 174
ΜΟΣΧΑΤΟΣ, ΘΕΜΗΣ: Η σύσκεψη των καπεταναίων στη Λαμία. Η ευκαιρία που χάθηκε. Η πρωτοβουλία του Αρη Βελουχιώτη και δειλία του Μάρκου Βαφειάδη, , Αθήνα 1985(;), σελ. 75 (και 5 σελ. με φωτογραφίες εκτός κειμένου) [Τι προηγήθηκε. Συνοπτική αναδρομή / Η σύσκεψη των καπεταναίων / Τι έγινε στη σύσκεψη / Μετά τη σύσκεψη των καπεταναίων / Δεκέμβρης]
ΜΟΥΤΟΥΣΗΣ ΝΙΚΟΛ. (Ταγματάρχης πυροβολικού), «Και διηγώντας τα να κλαις …». Εξη μήνες αιχμάλωτος του Αρη Βελουχιώτη – Οι θηριωδίες των συγχρόνων ιεροεξεταστών. Αθήναι, 1959, σελ. 83.
ΜΠΟΚΟΤΑΣ, ΡΙΖΟΣ: Μια παγίδα για τον Αρη. Ο ρόλος του Κώστα Καραγιώργη στο πανθεσσαλικό συνέδριο των ανταρτών, προλογικό σημείωμα Γιάννης Λιανάς, πρόλογος Γιώργος Ζαρογιάννης (Καβαλάρης), , Αθήνα 1985(;), σελ. 94 [Τα ίδια τα γεγονότα / Για μια επιβεβαίωση!… / Ο εντολοδόχος / Αυτός δε θα μιλήσει / Στην αρχή και στο τέλος / Γιατί η παγίδα εδώ; / Το κοινό Βαλκανικό Στρατηγείο / Γνωριμία με τον Αρη / Το πρώτο ξάφνιασμα / Ο «πλάτης’ που μίλησε / Κονταροχτυπήματα … / Αχός απ’ το Γοργοπόταμο! / Ο λόγος και το ξίφος / «Το είχα καταλάβει!…’ / Λίγα απ’ τον Τέμπο / Ενας άλλος εντολοδόχος! / Βολές κατά τριών…. / Μία σημείωση [Υπογραμμισμένο με μολύβι σε αρκετές σελίδες]
ΜΠΟΚΟΤΑΣ, ΡΙΖΟΣ: Ποιος κρύβει το κεφάλι του Αρη Βελουχιώτη, εισαγωγή Μπάμπης Γραμμένος, , Αθήνα 1984(;), σελ. 93 [Οταν ζεις τα ίδια τα γεγονότα / Το άγριο γλέντι / Με εντολή του Ζέρβα / Η εξαφάνιση / Ανεξήγητα πράγματα! / Τα πήρε μαζί του! / Γιατί στην Αθήνα; / Μια πλάγια επιβεβαίωση / Το καθήκον της πολιτείας / Ο λόγος της Λαμίας {Ο λόγος που εκφώνησε ο Αρης Βελουχιώτης στην Λαμία, τον Οκτώβριο του 1944, όπως τον κατέγραψε ο Ορφέας Οικονομίδης}]
ΝΙΚΑΣ, ΘΑΝΑΣΗΣ: Ο Αρης στο Μοριά. Ιστορικές μνήμες και μαρτυρίες, , Αθήνα 2001, σελ. 193 [Υπογραμμισμένο με κίτρινο διαφανή μαρκαδόρο σε αρκετές σελίδες] [Τιμή πώλησης: 16,00 ευρώ. Με έκπτωση: 12,00 ευρώ] [ΕΠΩΛΗΘΗ]
Ξανθόπουλος Γεώργιος, Κισαμπατζάκ, ο Τραντέλλενας της Μακεδονίας. Βελουχιώτης, ο σταρ της Ρούμελης , 272 σελ, Κυριακίδη Αφοί, Θεσσαλονίκη, 2011, σελ 272, 21×14εκ, ISBN 978-960-467-295-0
http://www.biblionet.gr/book/170822/
ΠΑΠΑΚΟΓΚΟΣ, ΚΩΣΤΗΣ: Γράμματα για τον Αρη. Γράφουν ένας πολιτικός, ένας καπετάνιος, ένας αντάρτης και ο αδελφός του Αρη: Ο Ανδρέας Τζήμας ή Βασίλης Σαμαρινιώτης, ο Γιώργος Χουλιάρας ή καπετάν Περικλής, ο Φώτης Πανάγος ή αντάρτης Σαράνταινας, ο αδελφός του Αρη Μπάμπης Δ. Κλάρας, εκλογή-εισαγωγή Κωστής Παπακόγκος, , Αθήνα 1976, σελ. 187
ΠΑΠΑΚΟΓΚΟΣ, ΚΩΣΤΗΣ: Καπετάν Αρης. Ο ανταρτοπόλεμος στην Ελλάδα 1940-45, εισαγωγή Artur Lundkvist, , Αθήνα 1976, σελ. 469 [Μερικές εξηγήσεις / Απ’ τον Μπενίτο στον Αδόλφο / Ενα χρόνο στην παρανομία / Ο Αρης ξεκινά το αντάρτικο / Τ’ άρματα του ΕΛΑΣ σε δράση / Οι Εγγλέζοι / Ο Γοργοπόταμος / Το άνοιγμα προς την Ηπειρο και τη Θεσσαλία / Ο Αρης στην Αθήνα / Σαράφης και Σαμαρινιώτης / Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών / Η λυκοφιλία / Στον τορό της προδοσίας / Η ανάσταση του Μοριά / Απ’ το Λίβανο στη Γκαζέρτα / Ο Αρης γυρνά στον τόπο του / Ο λόγος της Λαμίας / Αλλαγή φρουράς / Βάρκιζα, η ταφόπετρα / Το στερνό «γατοκέφαλο’ / Η τραγωδία / Διάφορα στοιχεία / Βιβλιοπεριο-δικογραφία]
ΠΑΠΑΚΟΓΚΟΣ, ΚΩΣΤΗΣ – ΝΙΚΟΣ ΚΟΤΑΡΙΔΗΣ: Ο Αρης στη Λαμία, , Αθήνα 2006, σελ. 151 [Κωστής Παπακόγκος: «Ο Αρης στη Λαμία» / Αρης Βελουχιώτης: «Ο λόγος της Λαμίας» / Νίκος Κοταρίδης: «Επίμετρο: Η ιστορία και η αντιπαλότητα στο λόγο του Αρη Βελουχιώτη» / Ανυπόγραφο: «Χρονολόγιο»]
ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι.: Ενας δάσκαλος θυμάται. Μυρόφυλλο – Τετράκωμο – Μεσούντα – Κατοχή – Αντίσταση – Αρης Βελουχιώτης, , Αθήνα 1985, σελ. 124 [Πρόλογος / Σύντομη γνωριμία με το χωριό Μυρόφυλλο / Το Μυρόφυλλο πριν από το πόλεμο του ’40 και την κατοχή / Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος και η γερμανική κατοχή / Το Μυρόφυλλο στα χρόνια της κατοχής / Η συγκρότηση του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Ο ρόλος των Αγγλων στην κατοχή / Ο Γοργοπόταμος / Οι σχέσεις των αντάρτικων σωμάτων. Ο Αρης συναντά το Ζέρβα / Το Μυρόφυλλο και η γειτονική περιοχή στην αντίσταση / Το πάθημα – μάθημα δύο αστυνομικών / Οι πρώτες απόπειρες για καταστολή του αντάρτικου. Οι Ιταλοί στα Ραδοβίζια / Η εγγλέζικη ρίψη οπλισμού στο Νεραϊδοχώρι Τρικάλων / Ο Σαράφης, ο Κωστόπουλος, ο Κόζιακας συναντιούνται στο Βουνέσι Καρδίτσας / Ο Βρετανός συνταγματάρχης Εντυ στο Μυρόφυλλο / Η περιπέτεια του κοινοτικού συμβούλου Μεσούντας / Η ενέργεια του Αθ. Παπαγεωργίου στο Μυρόφυλλο και η σύλληψή μου από τους Εδεσίτες / Πώς αποφεύχθηκε η σύγκρουση του Βλάχου και του Τζουμερκιώτη στο Μυρόφυλλο / Ο τραυματισμός του Οδυσσέα Μάρου / Μου προτείνουν να γίνω ζερβικός σύνδεσμος / Η Σχολή Αξιωματικών της Μεσούντας / Ο Ζέρβας αφοπλίζει ομάδες του ΕΛΑΣ / Η κατάληψη του Μυρόφυλλου / Ο θάνατος του πατέρα μου και η φυγή μας από το Τετράκωμο / Η επιστροφή μου στο Μυρόφυλλο. Τα βασανιστήρια της γυναίκας μου και των άλλων κρατουμένων χωριανών μας / Η τύχη των Ελασιτών κρατουμένων στο Βουργαρέλι / Η τύχη της ομάδας του Κωστόπουλου / Η συμπλοκή ζερβικών με Ελασίτες στην Αρέντα. Ο φόβος απλώνεται στο Μυρόφυλλο / Αντάρτες στην περιοχή του Χατζή / Το πολεμικό υλικό της ομάδας του Κωνσταντόπουλου / Οι Γερμανοί κατευθύνονται μέσω Νεράιδας – Μεσοχώρας στη Θεσσαλία / Ο Κόζιακας στο Μυρόφυλλο και στο Τετράκωμο / Οκόζιακας διατάζει να συλληφτούν οι αγωγιάτες απ’ το Μυρόφυλλο / Ο Χείμαρρος στη Μεσούντα / Ο αφοπλισμός των υπόλοιπων χωριών του Ραδοβιζίου / Το πάθημα ενός γιατρού στο νοσοκομείο του Μυρόφυλλου / Τα ανταρτοδικεία του αγώνα / Οι άλλες οργανώσεις στην περιοχή μας / Ο Γιώργος Κοτζιούλας στο Μυρόφυλλο / Η φυγάδευση του γιατρού Παπαγεωργίου από το Μυρόφυλλο / Ο Ζέρβας αντεπιτίθεται / Κινδυνεύει η ζωή μου / Οι μάχες στο Τετράκωμο συνεχίζονται / Η οπισθοχώρηση των ζερβικών δυνάμεων / Συσκέψεις ηγετών αντάρτικων δυνάμεων στο Μυρόφυλλο και στην Πλάκα / Η έκθεση του Εντυ Μάυερς στις 12 Αυγούστου 1943 / Αλλα γεγονότα στο Μυρόφυλλο / Η ΠΕΕΑ / Οι μαυροσκούφηδες / Ο θάνατος του Ψαρρού / Ο Λίβανος / Τα Δεκεμβριανά / Διάλυση του ΕΔΕΣ / Συμφωνία της Βάρκιζας / Εξοδος και θάνατος του Αρη Βελουχιώτη / Επιδημία τύφου στο Μυρόφυλλο / Τρομοκρατία στην Αθήνα. Οι τόποι εξορίας / Τρομοκρατία στην ύπαιθρο / Ο Κόκκινος και ο Σταμούλης στο Μυρόφυλλο / Η σύλληψή μου και η φυλάκισή μου στις φυλακές Αρτας / Η συνάντησή μου με τον επιθεωρητή Δημοτικής Εκπαίδευσης / Πάλι στο Μυρόφυλλο / Φεύγω από το Μυρόφυλλο]
Παπανικολάου Νίκος Α., Στα χρόνια του Αρη, Συντήρηση μνήμης, Λογοσοφία, 2004, 327 σελ., ISBN 960-86800-3-4, ISBN-13 978-960-86800-3-6, Τιμή € 17,22
Ενας γιατρός που έζησε τα χρόνια της Εθνικής αντίστασης μεταφέρει στους νέους μερικές προσωπικές μνήμες από την πρόσφατη, ζωντανή πολιτική μας ιστορία που δεν πρέπει να ξεχαστούν.
http://www.biblionet.gr/book/108024/
Προβόπουλος Ηλίας Γ. & Παπαζάχος Κώστας
Ο Αρης κάνει πόλεμο Ετσι τραγούδησαν τον πρωτοκαπετάνιο
Ανθολόγηση: Προβόπουλος Ηλίας Γ. & Παπαζάχος Κώστας
Βιβλιοθήκη Εθνικής Αντίστασης. Κοινότητα Δομνίστας Ευρυτανίας, 1998
97 σελ.
ISBN 978-960-86243-0-6
Η Ελλάδα βγήκε στα βουνά το δίκιο της να πάρει, το δίκιο που της τό ‘πνιξαν φονιάδες και προδότες. Εχει λεβέντικα παιδιά, που χάρο δε λογιάζουν, Εχει πρωτοπαλήκαρο, τον Αρη Βελουχιώτη!
http://www.biblionet.gr/book/151534/
Τραχήλης Θανάσης – Το ξεκίνημα του αγώνα και το Κρίκελλο Ευρυτανίας Βασίλης Παπανικολάου Ο δάσκαλος Ο ήρωας Ο μάρτυρας, Αυτοέκδοση, 2004
http://www.tobiblio.gr/index.php?dispatch=products.view&product_id=9822
ΦΑΡΑΚΟΣ, ΓΡΗΓΟΡΗΣ: Αρης Βελουχιώτης. Το χαμένο αρχείο. Αγνωστα κείμενα. Η στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ απέναντι στον Αρη Βελουχιώτη, 1941-1945, πέμπτη έκδοση με συμπληρώσεις και διορθώσεις, , Αθήνα 1998, σελ. 482 [Εισαγωγή / Τα γεγονότα {Παλιά τραύματα και νέες αντιθέσεις – Μεγαλοσύνη και μικρότητες στις κρίσιμες (1943, 1944) χρονιές – «Ο φανοστάτης των Τρικάλων’} / Τα κείμενα / Επίμετρο: Το τίμημα της άρνησης / Ευρετήριο κύριων ονομάτων]
ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΙΟΝΥΣΗΣ: Αρης. Ο αρχηγός των ατάκτων. Ιστορική βιογραφία. Φωτογραφίες, χάρτες, σχεδιαγράμματα, , Αθήνα 2009, σελ. 797
ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ (ΚΑΠΕΤΑΝ ΘΩΜΑΣ), ΓΙΑΝΝΗΣ Γ.: Η πολιτική διαθήκη του Αρη Βελουχιώτη, εισαγωγή-υστερόγραφο-επιμέλεια Μπάμπης Δ. Κλάρας, , Αθήνα 1975, σελ. 719 [Από την Καισαριανή στα ρουμελιώτικα βουνά {Στη φωτιά του πολέμου – Από το μέτωπο στην Αθήνα – 15 Μαΐου 1941: Πρώτη σύσκεψη – Η γραμμή του Αρη – Η πρώτη περιοδεία – Το μεγάλο ξεκίνημα – Με τη σημαία στα χωριά – Κρούσεις και ατυχίες – Οι στόχοι – Ο Αρης πολεμά τους κατακτητές} / Αθλοι και αθλιότητες {Ο Γοργοπόταμος – Τριπλοί αγώνες – Ο Αρης στην Αθήνα} / Στο άρμα της Αγγλίας {Ο Σαράφης στον ΕΛΑΣ – Εκτέλεση Γερμανών – Πρώτος αφοπλισμός του Ψαρρού – Πρώτες αποφάσεις του Στρατηγείου – Β/ αφοπλισμός Ψαρρού – Αρχή της τραγωδίας – Αποστολή στο Κάιρο – Η σύγκρουση ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ – Η ίδρυση της ΠΕΕΑ – Ο Αρης στο Μοριά – Οι καταστροφικές συμφωνίες – Από τον Μοριά στη Ρούμελη – Τα Δεκεμβριανά και ο Αρης} / Γολγοθάς και λύτρωση {Η συμφωνία της Βάρκιζας – Καθαρές προτάσεις – Μέτωπο εθνικής ανεξαρτησίας – Η έσχατη πορεία – Η συνωμοσία των Αθηνών – Κόμμα, Αρης και ηγεσία} / Παράρτημα: Η μάχη της Αμφιλοχίας]
ΧΟΝΔΡΟΚΟΥΚΗΣ, ΔΗΜ. Ν.: Γκρεμίζω τον θρύλο του Αρη Βελουχιώτη, , Αθήνα χ.χ., σελ. 297 [Αναφορά στον Πέτρο Κόκκαλη στην σελ. 50 και 51]
***: Η προσωπικότητα του Αρη Βελουχιώτη και η εθνική αντίσταση. Ενα επιστημονικό συμπόσιο, επιμέλεια Κλεομένης Κουτσούκης, , Αθήνα 1997, σελ. 307 (και φωτογραφίες εκτός κειμένου) [Μπάμπης Γραμμένος: «Ευχαριστίες της Οργανωτικής Επιτροπής» / Κλεομένης Κουτσούκης: «Πρόλογος» / Μαρία-Ρόζα Κλάρα-Παπαδάκη: «Χαιρετισμός» / Διονύσης Χαριτόπουλος: «Η παραποίηση της εικόνας του Αρη Βελουχιώτη» / Ηλίας Θερμός: «Ο χαρισματικός ηγέτης στη νεοελληνική ιστορία: Ο Αρης Βελουχιώτης ως έπος» / Κλεομένης Κουτσούκης: «Ο Αρης Βελουχιώτης ως λαϊκός επαναστατικός ηγέτης» / Νίκος Κοταρίδης: «Ο αντίπαλος και η αντιπαλότητα στον λόγο του Αρη Βελουχιώτη» / Προκόπης Παπαστράτης: «Η εθνική αντίσταση: Συμμαχικές σκοπιμότητες και αντιδράσεις» / Χάγκεν Φλάισερ: «Η σύσκεψη Μυροφύλλου-Πλάκας: Αναστολή του εμφυλίου» / Γιώργος Μαργαρίτης: «ΕΛΑΣ: Ζητήματα πολέμου» / Ιωάννα Παπαθανασίου: «Η λογική των συγκρούσεων στην ηγεσία του ΚΚΕ, 1945-1948: Από την «καταδίκη’ του Αρη Βελουχιώτη στην άρνηση της κληρονομιάς του ΕΛΑΣ» / Σωτήρης Ριζάς: «Η προσέγγιση του Αρη Βελουχιώτη από τους αντιπάλους του» / Φοίβος Οικονομίδης: «Οι δύο συμβολισμοί στο θάνατο του Αρη Βελουχιώτη» / Γιώργος Χουλιάρας (Περικλής): «Ποιος ήταν ο Αρης Βελουχιώτης» / Δημ. Ν. Δημητρίου (Νικηφόρος): «Η πυροδότηση της λαϊκής ψυχής και το ηγετικό κενό» / Βασίλης Πριόβολος (Ερμής): «Πολλούς θα έχουμε πάντα, ο ένας θα μας λείπει» / Γιώργος Ζαρογιάννης (Καβαλάρης): «ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ στα βουνά της Ηπείρου» / Αλέξης Ρόσιος (Υψηλάντης): «Διαπλοκή αντιθέσεων» / Γιώργος Διαμαντόπουλος: «Αντίσταση, οράματα και Αρης» / Δημήτρης Καραθάνος (Δημητρός): «Οι τελευταίες στιγμές του Αρη Βελουχιώτη» / Απόστολος Στρογγύλης: «Η προσωπικότητα του Αρη από μια άλλη γωνία» / Κώστας Γεωργιάδης (Ζαχαριάς): «Δυο χαρακτηριστικά περιστατικά» / Θόδωρος Καλλίνος (Αμάρμπεης): «Η σύσκεψη των καπεταναίων, τα Δεκεμβριανά και η υποχώρηση του ΕΛΑΣ» / Μπάμπης Ρούπας: «Αρης – Ψαρρός» / Βασίλης Νεφελούδης: «Εθνική αντίσταση στην Ελλάδα και στη Μέση Ανατολή»]
***: Νίκος Ζαχαριάδης – Αρης Βελουχιώτης – Νίκος Μπελογιάννης. Βίοι παράλληλοι και … τεμνόμενοι, , Αθήνα 2009, σελ. 194 [Ανυπόγραφο: «{Εισαγωγικό σημείωμα}» / Θεόδωρος Σαμπατακάκης: «Νίκος Ζαχαριάδης. Από την Ανδριανούπολη στο Σουργκούτ» / Σεραφείμ Σεφεριάδης: «Δεκαετία του ’20: Κόμμα και συγκυρία» / Αλέξανδρος Δάγκας – Γιώργος Λεοντιάδης: «Η εξεύρεση ηγέτη» /`Νίκος Μαραντζίδης: «Ζαχαριάδης 1936-1945: Μια τόσο μακρινή απουσία» / Γιώργος Μαργαρίτης: «Ο Ζαχαριάδης στον εμφύλιο πόλεμο» / Πάνος Δημητρίου: «Τα γεγονότα της Τασκένδης» / Γιώργος Α. Λεονταρίτης: «Το τέλος του Νίκου Ζαχαριάδη» / Θεόδωρος Σαμπατακάκης: «Αρης Βελουχιώτης. Ποιος ήταν ο Θανάσης Κλάρας» / Κλεομένης Κουτσούκης: «Ο Αρης κατά τη μεταξική δικτατορία» / Γιώργος Μαργαρίτης: «Ο Αρης Βελουχιώτης και ο ΕΛΑΣ» / Γρηγόρης Φαράκος: «ΚΚΕ και Βελουχιώτης» / Σωτήρης Ριζάς: «Ο Αρης και η πολιτική του ΚΚΕ» / Απόστολος Διαμαντής: «Μαρτυρίες και ιστορική έρευνα» / Γιώργος Μαργαρίτης: «Νίκος Μπελογιάννης. Η Ελλάδα του 1950» / Σωτήρης Ριζάς: «Ο ψυχρός πόλεμος στην Αν. Ευρώπη» / Αρτέμης Ψαρομηλίγκος: «Ενα προφητικό, μακρύ τηλεγράφημα» / Βασίλης Κόντης: «Δόγμα Τρούμαν» / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Νίκος Μπελογιάννης: Βιογραφία» / Ελλη Παππά: «»Ο σύντροφος που περιμέναμε’» / Θανάσης Χρήστου: «Από τη σύλληψη έως την εκτέλεση» / Θεόδωρος Δ. Σαμπατακάκης: «Ο απόηχος της εκτέλεσης» / Στέλιος Ζαχαρίου: «Το σχέδιο Μάρσαλ και η ευρωπαϊκή ανασυγκρότηση» / Φοίβος Οικονομίδης: «Οι δίκες Ρόζενμπεργκ και Μπελογιάννη»]
*** Συλλογικό, Οι 8 τελευταίες μέρες του Αρη, 64 χρόνια μετά, Σειρά Ιστορία του Εθνους, Ιούνιος 2009, ΤΧ#05, Πήγασος, 2009, σ. 96
*** Συλλογικό Αρης Βελουχιώτης, 1905-1945, περιοδικό Ιστορικά Ελευθεροτυπία, τχ #230, δόθηκε μαζί με την εφημερίδα στις 01/04/2004, Ελευθεροτυπία, 2004
Reblogged στις Karampas's Blog.
Αντιλαλούνε τα βουνά
κλαίνε τα κλαψοπούλια
ο Βελουχιώτης χάθηκε
ψηλά σε μια ραχούλα.
Τι έχεις κλαψοπούλι μου
κι όλο πικρά φωνάζεις;
Για πες μου ποιος σε πλήγωσε
και βαριαναστενάζεις;
Μαράθηκαν τα λούλουδα
έσβησε το φεγγάρι
ένας λεβέντης χάθηκε
που τόνε λέγαν Άρη.
Κείνος δε θέλει κλάματα
δε θέλει μοιρολόγια
θέλει αγώνες και χαρές
αρματωσιές και βόλια.
Το χαμένο τραγούδι του Χιώτη για τον Άρη Βελουχιώτη (vid)
Τρίτη, 24 Νοεμβρίου 2020 12:00
Οι ερευνητές του ρεμπέτικου αναζητούν ακόμα και σήμερα το τραγούδι που έγραψε ο Μανώλης Χιώτης σε στίχους του ρεμπέτη Νίκου Μάθεση για τον Άρη Βελουχιώτη αμέσως μετά την αυτοκτονία του.
Το χαμένο τραγούδι του Χιώτη για τον Άρη Βελουχιώτη (vid)
Άπαξ και το τραγούδι αυτό δεν κατάφερε να ηχογραφηθεί για λόγους που όλοι αντιλαμβανόμαστε, ούτε ο στιχουργός ούτε κανένας άλλος από το σινάφι των ρεμπέτηδων δεν κατάφερε να ανακτήσει.
15 Ιουνίου 1945, ο Άρης Βελουχιώτης, κατά κόσμον Θανάσης Κλάρας, αποκηρυγμένος από το ΚΚΕ και καταδιωκόμενος από τον Εθνικό Στρατό αυτοκτονεί στη Μεσούντα Άρτας και περνά ανεπιστρεπτί στη σφαίρα του θρύλου. Χαρισματικός και αμφιλεγόμενος ενέπνευσε μια ολόκληρη αφήγηση για την Εθνική αντίσταση και τον Εμφύλιο με υποστηρικτές και πολέμιους, αλλά και με την σφραγίδα ήρωα και αντιήρωα της Ιστορίας. Το ρεμπέτικο τραγούδι δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχο και αδιάφορο απέναντι σε μια τέτοια προσωπικότητα.
Ο Νίκος Μάθεσης, ο γνωστός «Τρελάκιας», που στον άγριο κόσμο των ρεμπέτηδων έχει τη φήμη του σκληρού μάγκα, αποδεικνύει τις πολιτικές και κοινωνικές του ανησυχίες απαθανατίζοντας με τους στίχους του το τέλος ενός ήρωα. Θα χρειαστεί όμως αυτοί οι στίχοι να φτάσουν στα χέρια ενός νεαρού συνθέτη και δεξιοτέχνη μουσικού, του Μανώλη Χιώτη για να γίνουν τραγούδι. Ο Χιώτης σε ηλικία 24 ετών συνθέτει το τραγούδι για τον Άρη Βελουχιώτη σε ρυθμό χασαποσέρβικο αλλάζοντας τη λέξη νεκροπούλι σε κλαψοπούλι και προσθέτοντας την τέταρτη στροφή. Φαίνεται όμως πως το τραγούδι αυτό, όπως όλα όσα σχετίζονται με τον Βελουχιώτη, θα χανόταν μες στην τύρβη του χρόνου και των πολιτικών συνθηκών της εποχής, ως ένας από τους μικρούς-μεγάλους μύθους του ρεμπέτικου. Το 1974 ο Μάθεσης μιλά για αυτό στον ερευνητή Κώστα Χατζηδουλή:
«Λίγο μετά που σκοτώθηκε ο Άρης Βελουχιώτης το ’γραψα. Είχε τρία τετράστιχα και όχι τέσσερα. Ο Άρης, ήτανε φίνος άντρας, μάγκας κι αγωνιστής και Έλληνας. Κατάλαβες; Μιλάει ο Μάθεσης. Υπήρχανε κι άλλοι αγωνιστές δηλαδή που θέλανε να τους λένε έτσι, αλλά αυτοί ήτανε αγωνιστές για την πάρτη τους. Δηλαδή αποφάγια. Άλλη ταρίφα αυτοί. Όταν έσβησε το καντήλι του παλικαριού, έκατσα και το ’γραψα, γιατί έγινε θρήνος. Θρήνος και ύμνος… Μετά συναντήθηκα με το Χιώτη, που είχε έρθει με τον Παπαϊωάννου, το Στεφανάκη και τον Γενίτσαρη να παίξουνε σ’ ένα χορό, στο Χατζηκυριάκειο. Είπα του Χιώτη για το τραγούδι και δώσαμε ραντεβού και του ’δωσα τα λόγια. Έβαλε ένα τετράστιχο ακόμα ο Μανώλης, το τελευταίο, κι άλλαξε το «νεκροπούλι» που είχα εγώ και το ’κανε «κλαψοπούλι». Δεν είπα τίποτα. Ο Μανώλης ήτανε φίλος μου, καλός άντρας και μάγκας από τους λίγους. Άμα θες να μάθεις ποιοι είναι οι μάγκες, κοίτα τον Χιώτη. Εξηγήσεις ζόρικες, ρεμπέτικες και ψυχή μόρτικια μεγάλη…»
Οι στίχοι του Μάθεση κατέληξαν τελικά στα χέρια του Μιχάλη Γενίτσαρη, ο οποίος ισχυρίζεται είχε ακούσει τη μελωδία του Χιώτη αλλά τη θυμόταν κάπως αχνά. Ο γνωστός ρεμπέτης συνέθεσε τελικά ένα ζεμπέκικο που το 1980 ερμήνευσε ο Γιώργος Νταλάρας με τίτλο «Ένας λεβέντης έσβησε» και περιλαμβάνεται στα «Ρεμπέτικα της Κατοχής». Ωστόσο κανείς δεν θα μάθει ποτέ πώς ήταν η πρώτη αυθεντική κατά Χιώτη μελωδία αυτού του τραγουδιού.
Αντιλαλούνε τα βουνά κλαίνε τα κλαψοπούλια
ο Βελουχιώτης χάθηκε ψηλά σε μια ραχούλα
Τι έχεις κλαψοπούλι μου και χαμηλά κοιτάζεις
για πες μου τι σε πλήγωσε και βαριαναστενάζεις
Μαράθηκαν τα λούλουδα χάθηκε το φεγγάρι
ένας λεβέντης έσβησε που τον ελέγαν Άρη
Κείνος δε θέλει κλάματα δε θέλει μοιρολόγια
θέλει αγώνες και χαρές αρματωσιές και βόλια
Το ’παμε: προσφορά για το παιδί που χάθηκε, ήτανε το τραγούδι. Ζούλα γίνανε όλα. Βλέπεις, εγώ και σ’ αυτό το περιβόλι είχα τσαμπουκάδες. Ένα απόγευμα που ήμουνα τότες στην Αθήνα, παρέα με το Γούναρη, είδα στο δρόμο τυχαία, σε μια στοά, τον αρχηγό τότες του κόμματος. Αυτόνε που δεν ήτανε όνομα και πράμα δεν ήτανε, λέμε, γλυκός στις εξηγήσεις του. Του τα ’χα μαζεμένα από τότες. Αυτός ήτανε όλα του τα χρόνια μολύβι με σπασμένη μύτη. Κατάλαβες; Μετά άκουσα τη μουσική που έβαλε ο Χιώτης. Χασαποσέρβικο ήτανε, πολύ ζόρικο τραγούδι. Δίσκος δεν έγινε όμως, γιατί όλοι αυτοί εδώ οι λάγιοι δεν αφήνανε. Γι’ αυτό τους έχω μαζέψει πολλά».