Οδός Κεμάλ, αριθμός Mηδέν… Μεταχρονολογημένη επιστολή στον κ. Μπουτάρη

Τον Ιούνη του 2006 η  «Ελευθεροτυπία» φιλοξένησε, μέσα σ’ ένα ρεπορτάζ για τα δημοτικά, δηλώσεις του υποψηφίου δημάρχου Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη, ο οποίος πρότεινε τη μετονομασία της οδού Αποστόλου Παύλου σε Κεμάλ Ατατούρκ. Ήταν μια αφελής θέση ενός πολίτη -αγνοούντα βασικά ιστορικά στοιχεία-   που διεκδικούσε τις ψήφους των Θεσσαλονικέων. Πίσω απ’ αυτές τις δηλώσεις «κρύφτηκε» ο μη αγνοών Μιχ. Τρεμόπουλος για να επαναλάβει τη φιλοεθνικιστική υπέρ του Κεμάλ προπαγάνδα του.

Θέλω να ελπίζω ότι σήμερα ο κ. Μπουτάρης θα έχει αλλάξει θέση και θα έχει αντιληφθεί ότι ένας πολίτης που διεκδικεί την ψήφο του λαού σ’ ένα δήμο που κατοικείται σε μεγάλο ποσοστό από απογόνους των θυμάτων του τουρκικού εθνικισμού και αυτού του ιδίου του Μουσταφά Κεμάλ, δεν είναι δυνατόν να βασίζεται στην καταδικαστέα πολιτική του μεταξικού καθεστώτος και του τότε δημάρχου  ακροδεξιού Κοσμόπουλου  για να  ονειρευτεί «ελληνοτουρκική προσέγγιση», ούτε στον εγκωμιασμό ενός στρατοκράτη που βαρύνεται με εθνικές εκκαθαρίσεις αμάχων μόνο και μόνο γιατί είναι «παιδί της πόλης».

Με αφορμή λοιπόν τη δήλωση του Μπουτάρη του 2006, έγραψα τότε το παρακάτω άρθρο -εν είδει επιστολής, για το νεοελληνικό μας χάος- το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία» στις 25 Ιουνίου 2006. Πρώτα είχε αναρτηθεί στο παλιό μπλογκ του Πάνου Ζέρβα, στον οποίο οφείλεται και ο ευρηματικός τίτλος «Οδός Κεμάλ, αριθμός μηδέν»....

 O εθνικόφρων Kεμάλ και ο θεσσαλονικιός Μπουτάρης!!!

Αγαπητέ κ. Μπουτάρη,

Σας γράφω χωρίς να είμαι «Έλλην εθνικόφρων» και επί πλέον ούτε σταγόνα «εθνικόφρονος» αίματος έχει στιγματίσει την πορεία της οικογένειάς μου. Και αφού σας κατέθεσα έτσι «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων», μπορώ να σας πω ελεύθερα την άποψή μου για τις θέσεις σας για τον Μουσταφά Κεμάλ Πασά, τον Ατατούρκ (δηλαδή τον γεννήτορα των Τούρκων) και για το τι πιστεύω ότι σημαίνει η δική σας ματιά επί της Ιστορίας.

Θεσσαλονίκη: Η πόλη του τουρκικού σωβινισμού

Ο Μουσταφά Κεμάλ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1881. Μητέρα του ήταν η Τουρκομακεδόνισσα Ζουμπεϊντέ Χανούμ και πατέρας του ο Αλβανός Αλή Ριζά. Υπήρξε αξιωματικός καριέρας και μέλος εθνικιστικών ομάδων. Η κορυφαία οργάνωση με την επωνυμία «Ένωση και Πρόοδος» προκάλεσε το πραξικόπημα του 1908, με το οποίο οι στρατιωτικοί -γνωστοί ως Νεότουρκοι- έλαβαν την εξουσία. Ο τουρκικός εθνικισμός είχε ως κέντρο της δράσης του την οθωμανική Θεσσαλονίκη. Εκεί αποφάσισε την επίλυση του εθνικού προβλήματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη φυσική εξόντωση των γηγενών χριστιανικών εθνοτήτων. Οι Νεότουρκοι εθνικιστές, έχοντας ως όνειρο τη δημιουργία μιας απέραντης τουρκομουσουλμανικής αυτοκρατορίας από τις παρυφές της Κίνας έως τη Μεσόγειο, εισήλθαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών.

Η ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δημιούργησε ένα ευνοϊκό πλαίσιο για την ρύθμιση του εθνικού ζητήματος με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων. Έτσι, ως πιθανότερη εξέλιξη φαινόταν η αντικατάσταση της πολυεθνικής μουσουλμανικής Αυτοκρατορίας, από έθνη-κράτη. Η Συνθήκη των Σεβρών, ικανοποίησε σε μεγάλο βαθμό τους πόθους των υπόδουλων εθνών. Η Τουρκία, ως εθνικό κράτος πλέον, θα κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας, η Ιωνία και η Αν. Θράκη θα ενώνονταν με την Ελλάδα, η Αρμενία και το Κουρδιστάν θα αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους. Οι Έλληνες, οι οποίοι ήταν περί το ένα τέταρτο του συνολικού οθωμανικού πληθυσμού, βρέθηκαν να ελέγχουν το ένα έκτο του οθωμανικού εδάφους, ενώ εξαιρέθηκε το έδαφος του Πόντου.

Η προοπτική αυτή, που διασφάλιζε εν μέρει τους πληθυσμούς από την πλήρη εξόντωση δεν υλοποιήθηκε τελικά. Η ελλαδική παρουσία στην Ιωνία την περίοδο 1919-1922, ουδόλως ανέτρεψε τα όσα είχαν δρομολογηθεί από το 1908. Ο τουρκικός εθνικισμός, με την ηγεσία του Κεμάλ Ατατούρκ, έδωσε την ύστατη μάχη του, βοηθούμενος από τους μπολσεβίκους, τους Ιταλούς, τους Γάλλους, το μουσουλμανικό κόσμο και τον ελληνικό Διχασμό.

Κεμάλ και γενοκτονίες των Χριστιανών

Στις 19 Μαϊου 1919, ο Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου και άρχισε την οργάνωση του τουρκικού εθνικιστικού στρατού. Αυτονομήθηκε από την επίσημη οθωμανική κυβέρνηση και οργάνωσε τις παλιές εθνικιστικές συμμορίες, οι οποίες βαρύνονταν με την εξόντωση των Ελλήνων, των Ασσυροχαλδαίων και των Αρμενίων κατά την περίοδο του πολέμου. Στόχος του ήταν η ανατροπή των μεταπολεμικών πολιτικών διευθετήσεων. Ήταν ακριβώς το αντίστοιχο πολιτικό φαινόμενο του Χίτλερ, ο οποίος επίσης προσπάθησε πετυχημένα –λίγο αργότερα- να ανατρέψει τις μεταπολεμικές πολιτικές διευθετήσεις.

Πρώτο του στρατιωτικό μέλημα ήταν η εξόντωση του ποντιακού ελληνισμού, ώστε να εκκαθαρίσει τα μετόπισθεν. Η ύπαρξη ελληνικού αντάρτικου στις βόρειες περιοχές της Μικράς Ασίας, αποτελούσε, όπως φαίνεται, μεγάλο κίνδυνο για τις προσπάθειες του Μουσταφά Κεμάλ. Δύο σώματα του εθνικιστικού τουρκικού στρατού στάλθηκαν κατά των Ποντίων ανταρτών. Παράλληλα αξιοποιήθηκαν περιθωριακές έκνομες ομάδες, όπως αυτή του Τοπάλ Οσμάν, ώστε να επιτευχθεί η ολοκλήρωση της γενοκτονίας. Επίσης επανενεργοποιήθηκαν τα έκτακτα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας», τα οποία είχαν δράσει κατά τη διάρκεια του πολέμου. Εκατοντάδες Έλληνες καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν απ’ αυτά με την κατηγορία της αυτονομιστικής δράσης.

Το τέλος του 1921 σφραγίστηκε από φοβερές ωμότητες στο μικρασιατικό Πόντο. Ο Βρετανός αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη Sir Horace Rumbold πληροφορεί τον υπουργό εξωτερικών Curzon ότι: «Οι Τούρκοι φαίνεται ότι δρουν βάσει προμελετημένου σχεδίου για την εξόντωση των μειονοτήτων… Ολοι οι άνδρες ηλικίας άνω των 15 ετών της περιφερείας Τραπεζούντος και της ενδοχώρας εκτοπίστηκαν στα εργατικά τάγματα του Ερζερούμ, Καρς και Σαρήκαμις.»

Βασισμένος σε μια σειρά επισήμων αναφορών ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ προβαίνει σε δημόσιες δηλώσεις στη Βουλή των Κοινοτήτων (House of Commons. The Parliamentary Debates, Fifth Series, τομ. 157): «…(στον Πόντο) δεκάδες χιλιάδες (Ελλήνων) ανδρών, γυναικών και παιδιών απελαύνονταν και πέθαιναν. Ήταν καθαρή ηθελημένη εξολόθρευση. «Εξολόθρευση» δεν είναι δικιά μου λέξη. Είναι η λέξη που χρησιμοποιεί η Αμερικανική Αποστολή».

Σοβιετικές μαρτυρίες

Ακόμα και οι σοβιετικοί απεσταλμένοι, οι οποίοι έχουν πλήρη γνώση των τουρκικών ωμοτήτων κατά των Ελλήνων, δεν μπορούν να κρύψουν τον αποτροπιασμό τους για τα φρικτά εγκλήματα των συμμάχων τους. Ο Αράλοβ, σοβιετικός πρέσβης στη Αγκυρα, όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του που κυκλοφόρησαν το 1960 στη Μόσχα με τον τίτλο Vospominaniya Sovietskovo Diplomata 1922-1923, ενημερώνεται στη Σαμψούντα από τον αρχιστράτηγο Φρούνζε. Ο Φρούνζε του είπε ότι είχε δει πλήθος Ελληνες που είχαν σφαγιαστεί «βάρβαρα σκοτωμένους Ελληνες -γέρους, παιδιά, γυναίκες». Προειδοποίησε επίσης τον Αράλοβ για το τι πρόκειται να συναντήσει: «…πτώματα σφαγιασμένων Ελλήνων τους οποίους είχαν απαγάγει από τα σπίτια τους και είχαν σκοτώσει πάνω στους δρόμους».

Η σφαγή των Ελλήνων που κατοικούσαν σε περιοχές της δυτικής Μικράς Ασίας, που δεν βρισκόταν στον έλεγχο του ελληνικού στρατού, ήταν μέρος της τακτικής των Κεμαλικών. Σε τηλεγράφημα -που βρέθηκε στα γαλλικά στρατιωτικά αρχεία που φυλάσσονται στον πύργο του Vencennes στο Παρίσι από τον ερευνητή Χ. Τσιρκινίδη- της Επιτροπής Κατοίκων των πόλεων Αϊδινίου, Ντενιζλί κ.ά. προς τον Γάλλο πρωθυπουργό διαβάζουμε τα εξής: «…στις 22 Ιουνίου 1920, Κεμαλικοί ενεργώντας στην περιοχή Ναζλή σε συνεργασία με εγκληματίες που ήρθαν από τα Σώκια, προφασιζόμενοι προέλαση του ελληνικού στρατού λεηλάτησαν σπίτια χριστιανών αποκομίζοντας λεία. Κάψανε την πόλη με εκρηκτικά εξαιρώντας τη μουσουλμανική συνοικία και τέλειωσαν την αποστολή τους με σφαγές και βασανιστήρια… Σύμφωνα με υπολογισμούς, ο αριθμός των αγρίως σφαγιασθέντων και νεκρών κάτω από τα ερείπια ξεπερνά τα 500 άτομα. Το υπόλοιπο πλέον των 3.000, εκ των οποίων οι περισσότεροι γυναίκες και παιδιά, εντελώς απογυμνωμένοι οδηγήθηκαν δια της βίας σε αξιοθρήνητη κατάσταση προς το εσωτερικό… Αδύνατοι γέροι, μη μπορώντας να ακολουθήσουν το καραβάνι σκοτώθηκαν αγρίως καθ’ οδόν. Τα πτώματά τους παραμένουν άταφα… Η τύχη των κατοίκων του Σαράκιοϊ είναι τελείως άγνωστη. Στο Ντενιζλί, 20.000 Έλληνες συγκεντρωθέντες υπέστησαν την ίδια τύχη. Ο άρρην πληθυσμός χωρίς εξαίρεση οδηγήθηκε επί της ερήμου νήσου της λίμνης Εγκιρντίρ. Οι Τούρκοι επεδόθησαν σε λεηλασία, όργια κατά γυναικών και παιδιών. Οι αρχηγοί των Κεμαλικών μαλώνουν για τη διανομή της λείας…. Εξοχώτατε, στο όνομα του ανθρωπισμού παρακαλούμε λάβατε μέτρα για την οριστική απαλλαγή μας από την ανυπόφορη τυραννία, που είναι χωρίς προηγούμενο στις δέλτους της ιστορίας».

Η σφαγή της Σμύρνης

Η τελευταία πράξη του δράματος γράφτηκε το Σεπτέμβριο του 1922 στη Σμύρνη, την ιωνική πρωτεύουσα, κάτω από τα απαθή βλέμματα των συμμάχων μας και ενώ ο ελληνικός στρατός είχε αποχωρήσει, εγκαταλείποντας τους Έλληνες της Ιωνίας στο έλεος των κεμαλικών στρατευμάτων. Όπως γράφει ο Ουϊνστον Τσόρτσιλ: «Ο Κεμάλ γιόρτασε το θρίαμβό του με τη μεταβολή της Σμύρνης σε τέφρα και την τεράστια σφαγή του εκεί χριστιανικού πληθυσμού.»

Η προσπάθεια του τουρκικού εθνικισμού για μετατροπή του πολυεθνικού οθωμανικού χώρου σε εθνικό τουρκικό πέτυχε απόλυτα. Ο Μουσταφά Κεμάλ εξέφρασε αυτήν ακριβώς την ομογενοποίηση. Γι’ αυτό εξάλλου τιμήθηκε με την προσαγόρευσή του σε Ατατούρκ, δηλαδή γεννήτορα των Τούρκων. Η εξόντωση των Χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που αποφάσισαν οι Νεότουρκοι στη Θεσσαλονίκη το 1911, ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία από τον Μουσταφά Κεμάλ.

Τα αποτελέσματα όμως ήταν τραγικά για τον ελληνισμό της καθ΄ ημάς Ανατολής. Από τον πληθυσμό των 2.601.312 που ήταν οι Έλληνες στη Μικρά Ασία (Πόντο, Ιωνία και Καππαδοκία) και στην Ανατολική Θράκη πριν το 1914, επέζησαν 1.221.849 -οι οποίοι καταμετρήθηκαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα το 1928- καθώς και όσοι εξαιρέθηκαν της ανταλλαγής των πληθυσμών στην Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο ή διέφυγαν κατευθείαν σε χώρες του εξωτερικού. Το γεγονός ότι η Θεσσαλονίκη -η οποία υπήρξε η μήτρα του τουρκικού εθνικισμού- έμελε να κατοικηθεί από τα θύματά του, αναδεικνύει την ειρωνεία που χαρακτηρίζει πολλές φορές την ιστορία.

Εν κατακλείδι

κ. Μπουτάρη,

βασική αρχή για το χαρακτηρισμό μιας πόλης ή μιας περιοχής είναι οι άνθρωποί της. Και οι άνθρωποι που κατοικούν σήμερα στη Θεσσαλονίκη είναι Ίωνες, Πόντιοι, Ανατολικοθρακιώτες και Καππαδόκες –μαζί φυσικά με αρκετούς Βαλκάνιους Έλληνες. Δηλαδή είναι τα θύματα ενός κορυφαίου φασίστα και ρατσιστή που τόσο πολύ φαίνεται να εκτιμάτε. Και τα θύματα αυτά έχουν πλέον λόγο και δεν ανέχονται τον εγκωμιασμό των θυτών τους.

Όσον αφορά την επίσημη Ελλάδα, αυτή δεν πολυασχολήθηκε με τον κεμαλισμό. Τον αποδέχτηκε ως απαραίτητο ιδεολογικό πλαίσιο και ως φυσιολογική μορφή διακυβέρνησης της Τουρκίας. Ένα από τα νεοελληνικά παράδοξα είναι ότι η αντιμετώπισή του ήταν θετική από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Με την ίδια ευκολία που οι παλαιοελλαδικές ηγεσίες μετά το ‘22 αποφάσιζαν να εξοντώσουν τη μνήμη των θυμάτων της Γενοκτονίας στην καθ’ ημάς Ανατολή, προτιμούσαν να μετατραπούν οι Πομάκοι σε Τούρκοι από το να γίνουν κομμουνιστές, πραγματοποιούσαν το πραξικόπημα στην Κύπρο ξεπουλώντας τα δικαιώματα του ελληνισμού, με την ίδια λοιπόν ευκολία ονοματοδοτούσαν παλιότερα προς τιμήν των υπευθύνων της Γενοκτονίας.

Ήδη από τη δεκαετία του ’80 άρχισαν να ακούγονται ευρύτερα οι κριτικές φωνές. Ήταν αποτέλεσμα ενός δημοκρατικού κινήματος για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης που εξέφρασε τις μικρασιατικές (ποντιακές και ιωνικές) οργανώσεις και τους απογόνους των προσφύγων του ’22. Το κίνημα αυτό πέτυχε την επίσημη ανακήρυξη από τη Βουλή των Ελλήνων δύο σημαντικών ημερομηνιών ως «Ημέρες Εθνικής Μνήμης»: Τη 19η Μαϊου -ημέρα που ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα- ως ημέρα αφιερωμένη στη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και τη 14η Σεπτεμβρίου -ημέρα που οι Κεμαλικοί πυρπόλησαν τη Σμύρνη- ως ημέρα αφιερωμένη στη Μικρασιατική Καταστροφή.

Όπως λοιπόν βλέπετε, σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Προτάσεις, όπως αυτές που είδαμε να διατυπώνονται περί μετονομασίας της οδού Αποστόλου Παύλου σε Κεμάλ Ατατούρκ, ανήκουν σ’ ένα αυταρχικό και αντιδραστικό παρελθόν. Φαντάσου να πρότεινε κάποιος να μετονομαστεί σε κάποια εβραϊκή πόλη μια οδός σε «Αδόλφου Χίτλερ». Όσο και αν δεν το συνειδητοποιείτε η πρότασή σας για την πλειονότητα του λαού της Θεσσαλονίκης είναι αντίστοιχη. Τώρα, εάν θεωρείτε ότι εκπροσωπείτε μια μερίδα της πόλης, που αποδέχεται και συνεργάζεται με τον τουρκικό εθνικισμό, καλώς να πορευτείτε! Όμως να ξέρετε ότι ζούμε σε εποχές όπου και η δημοκρατία έχει κατακτηθεί και η κοινωνία των πολιτών εν μέρει λειτουργεί. Κατά συνέπεια θα συναντάτε τον αντίλογο σε κάθε σας βήμα με τον ίδιο τρόπο που οι λαοί που υπέστησαν γενοκτονία (Εβραίοι, Αρμένιοι, Ασσυροχαλδαίοι, Παλαιστίνιοι, ιθαγενείς της Αμερικής και της Αυστραλίας, μουσουλμάνοι του Καυκάσου) αντιμετωπίζουν τους θεωρητικούς απολογητές των θυτών τους.

« -ΓΙΑΣΑΣΙΝ (ζήτω ο) ΓΟΥΝΑΡΗΣ

Έλληνας ή Ελλαδίτης; »