Δέχτηκα πριν από λίγες μέρες αυτή την ερώτηση. Αυτό μου έδωσε την αφορμή να γράψω ένα μικρό κείμενο που απαντούσε στο ερώτημα.
Ήταν αναπόφευκτη η καταστροφή του ποντιακού ελληνισμού;
Του Βλάση Αγτζίδη
Ένα από τα θέματα που συγκροτούσαν το Μικρασιατικό Ζήτημα ήταν αυτό του Πόντου. Η απόφαση των Νεότουρκων για εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών στην περιοχή αυτή άρχισε να εφαρμόζεται από το φθινόπωρο του 1916 με σκληρές διώξεις κατά του πληθυσμού. Ως αντίδραση στα σχέδια αυτά εμφανίστηκε μια αντίσταση με τη διαμόρφωση πολλών μικρών άτακτων ομάδων, που βαθμιαία οδήγησαν στη δημιουργία ενός ενός εντυπωσιακού κινήματος που θα αντιδράσει ένοπλα στις μεθοδεύσεις της εθνικιστικής εξουσίας. Το ποντιακό αντάρτικο στη βόρεια Μικρά Ασία συγκροτεί μια συγκλονιστική σελίδα αντίστασης ενός λαού απέναντι σε μια σκληρή απολυταρχική εξουσία και θυμίζει στους σύγχρονους μελετητές ότι η διαδικασία μετάβασης από την πολυεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή του εθνικού κράτους δεν ήταν ούτε αναίμακτη ούτε και ευθύγραμμη.
Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την άνευ όρων παράδοση των Νεότουρκων, αναζωπυρώθηκαν οι ελπίδες των Ποντίων για την πολιτική τους χειραφέτηση. Όμως οι συσχετισμοί δυνάμεων στα συνέδρια Ειρήνης και η μειωμένη δυνατότητα της ελληνικής κυβερνήσεως να θέσει όρους, οδήγησαν στην παραγνώριση των αιτημάτων τους. Να σημειωθεί ότι η επικράτηση για δύο χρόνια της φιλογερμανικής ουδετερότητας που είχε επιβάλλει το Λαϊκό Κόμμα, είχε ως αποτέλεσμα την μείωση των ελληνικών απαιτήσεων μετά το τέλος του πολέμου. Ακόμα και η απόδοση της Σμύρνης στους Έλληνες υπήρξε αποτέλεσμα της αντίθεσης των Βρετανών και Γάλλων στην ιταλική προσπάθεια.
Στις 31 Ιουνίου 1919, ο Χρύσανθος, με υπόμνημά του προς το Βρετανό πρωθυπουργό, ζήτησε ενίσχυση του ποντιακού κινήματος. Πρότεινε τη διάθεση ποντιακών ταγμάτων, τα οποία μαζί με Αμερικανούς θα αναλάμβαναν να διατηρήσουν την τάξη στον Πόντο. Η γενικότερη όμως στάση των συμμάχων ήταν αρνητική. Το Νοέμβριο του 1919 ο συνταγματάρχης Δ. Καθενιώτης πρότεινε, ανεπιτυχώς, στο Βρετανό πρέσβη στην Αθήνα να αποσταλεί στο Βατούμι το Τάγμα Ποντίων που είχε δημιουργηθεί στα πλαίσια του ελληνικού στρατού. Τον Ιανουάριο του 1920 επανέλαβε τις προτάσεις του στο Βρετανό Αρμοστή του Βατούμι για μια ελληνο-βρετανική επέμβαση κατά των Τούρκων εθνικιστών και των μπολσεβίκων. Ο Καθενιώτης πρότεινε την απόβαση στην Τραπεζούντα των ποντιακών ταγμάτων, που είχαν δημιουργηθεί στα πλαίσια του ελληνικού στρατού, ώστε να δημιουργηθεί μια μικρή ελεύθερη περιοχή όπου θα κατέφευγαν οι Έλληνες από τη Ρωσία που καταδιώκονταν από τους μπολσεβίκους. Επιπλέον, το απόσπασμα αυτό ενισχυμένο, θα μπορούσε να αναχωρήσει στο εσωτερικό γύρω από το Ερζιγκιάν, ώστε να εξασφαλίσει τα νώτα του αρμενικού στρατού από τους Τούρκους.
Η πρόταση αυτή συνάντησε την άρνηση της βρετανικής πλευράς. Την αρνητική απάντηση της βρετανικής κυβέρνησης στην πρόταση αυτή εισηγήθηκε ο Βρετανός αρμοστής στο Βατούμι Γουόρντροπ (Wardrop).
Μετά την απόβαση του Κεμάλ, στις 19 Μαΐου 1919 στη Σαμψούντα, το κλίμα άρχισε να γίνεται και πάλι βαρύ για τους Έλληνες. Οι συγκρούσεις πολλαπλασιάστηκαν. Ο Θ. Πετιμεζάς, εκπρόσωπος του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, έγραφε στον Έλληνα αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη ότι οι παλιννοστούντες στον Πόντο από τη Ρωσία κινδύνευαν άμεσα να σφαγιαστούν άοπλοι από τους φανατισμένους τουρκικούς πληθυσμούς, οι οποίοι διαρκώς εξοπλίζονταν από την τουρκική κυβέρνηση και είχαν καταστήσει απροσπέλαστη την ενδοχώρα.
Το αντάρτικο κίνημα εμφανιζόταν ως ο μόνος εγγυητής της ασφάλειας των ελληνικών πληθυσμών. Κύρια βάση στήριξής του παρέμειναν οι ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας και του Καυκάσου. Οι Πόντιοι αντάρτες ζήτησαν επίσης ενίσχυση και από την Ελλάδα. Οι εκκλήσεις τους όμως για στρατιωτική βοήθεια έμειναν αναπάντητες από την ελληνική κυβέρνηση.
Απρίλιος του 1919 στην Τραπεζούντα. Από την δολοφονία του Μιχάλη Ζουντουρίδη από Τούρκους παρακρατικούς
Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν τους Πόντιους στην διερεύνηση των πιθανοτήτων συμμαχίας με τα κινήματα της περιοχής. Ο Χρύσανθος, εκπροσωπώντας τις ποντιακές οργανώσεις, πήγε πρώτα στην Τιφλίδα για συνομιλίες με τους γεωργιανούς ηγέτες και κατόπιν στην αρμενική πρωτεύουσα Εριβάν. Εκεί, από τις 10 ως τις 16 Ιανουαρίου 1920, πήρε μέρος σε συνδιάσκεψη με την αρμενική κυβέρνηση. Η γραμμή της ελληνικής κυβέρνησης ήταν να επιδιωχθεί πάση θυσία συμφωνία με τους Αρμενίους.
Τα δύο μέρη κατέληξαν σε συμφωνία, η οποία υπεγράφη από τον Αρμένιο πρωθυπουργό Χατισιάν και το μητροπολίτη Χρύσανθο. Προέβλεπε ελληνοαρμενική ομοσπονδία και ελληνική στρατιωτική βοήθεια προς την Αρμενία. Το στρατιωτικό σκέλος της συμφωνίας υπογράφτηκε από Αρμένιους αξιωματικούς και τον συνταγματάρχη Δ. Καθενιώτη. Η στρατιωτική αυτή συμφωνία προέβλεπε για τα ελληνικά στρατεύματα, που επρόκειτο να επιβιβαστούν στην Τραπεζούντα, την προώθησή τους ως το Ερζερούμ με στόχο την προστασία του ελληνικού στοιχείου. Παράλληλα ο αρμενικός στρατός θα υπεράσπιζε τα σύνορα του Καυκάσου.
Ήταν τόσο ευνοϊκό το κλίμα και τόσο ξεκάθαρη η πολιτική και στρατιωτική προοπτική εκείνη τη στιγμή -τουλάχιστον για την περίπτωση της Σμύρνης και της Ανατολικής Θράκης- ώστε Βρετανός πρωθυπουργός Λόιδ Τζόρτζ θα εκφραστεί ως εξής: «Τίποτα λιγότερο της προδοσίας από την ελληνική πλευρά ή ανικανότητας που ισοδυναμεί με προδοσία, δεν θα ήταν δυνατόν να καταστήσει τυς Τούρκους της Ανατολίας ικανούς να επιδράμουν στη Σμύρνη και να ρίξουν τους Έλληνες στη θάλασσα».
Η πρόταση για δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας
Η ανάπτυξη του κεμαλικού κινήματος θα οδηγήσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο σε σύνταξη ενός τολμηρού υπομνήματος προς τον Λόιδ Τζορτζ στις 5 Οκτωβρίου τα 1920, ώστε να ληφθούν από κοινού στρατιωτικά μέτρα. Επιπλέον ζητείται η οριστική εκδίωξη των Τούρκων από την Κωνσταντινούπολη και η δημιουργία ενός νέου κράτους στον Πόντο από τους Έλληνες γηγενείς, στο οποίο θα επέστρεφαν και όσοι είχαν εκδιωχθεί και εγκατασταθεί στη νότια Ρωσία. Ο Πόντος θα περιλάμβανε το βιλαέτι της Τραπεζούντας, εκτός του Σαντζακίου του Λαζιστάν, καθώς και τα αντίστοιχα της Σινώπης, της Αμάσειας, της Τοκάτης και του Καραχισάρ. Παράλληλα προετοιμάζονταν στην Αθήνα στρατιωτικά τμήματα από Πόντιους εθελοντές, προκειμένου να αποσταλούν στον Πόντο ως πρόπλασμα τοπικού ελληνικού στρατού.
Με το υπόμνημα αυτό ο Βενιζέλος μετακύλιε το βάρος εφαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών από τους ελληνικούς ώμους στους Συμμάχους. Η πρόταση για αναθεώρηση της Συνθήκης εις βάρος των Τούρκων με τη δημιουργία δύο νέων κρατών, του Πόντου και της Κωσταντινούπολης αρχικά δημιούργησε αμηχανία στο βρετανικό επιτελείο. Ο Κων. Σβολόπουλος εκτιμά ότι: «μοιραία πλέον διαφαινόταν η πιθανότητα να υιοθετηθούν, κατά βάση, οι ριζοσπαστικές θέσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου: αναθεώρηση συνομολογημένων διατάξεων της συνθήκης εις βάρος της Τουρκίας, συνέχιση και επέκταση των πολεμικών επιχειρήσεων.»
Ο αστάθμητος παράγοντας που άλλαξε εντελώς τις συνθήκες ήταν το αποτέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου του 1920 και η επαναφορά των παλαιών φιλογερμανών στην εξουσία. Η ανερμάτιστη πολιτική των νέων ηγητόρων μετέτρεψε μια κοινή συμμαχική προσπάθεια για τη διαμόρφωση ενός μεταοθωμανικού κόσμου σε αποκλειστικά ελληνοτουρκικό πόλεμο. Το πρώτο θύμα της αλλαγής αυτής ήταν ο Πόντος, για τον οποίον δεν υπήρχε καμία απολύτως άποψη. Έδωσε την ευκαιρία στους Ιταλούςν και Γάλλους να αποστασιοποιηθούν των συμμαχικών υποχρεώσεων και να προσεγγίσουν τον Μουσταφά Κεμάλ. Παράλληλα άρχισαν την υπονόμευση της Συνθήκης των Σεβρών.
Η αρχή του οριστικού τέλους για τον Πόντο θα έρθει τον Φεβρουάριο του 1921 στη συνδιάσκεψη του Λονδίνου για την αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Δημήτριος Γούναρης αντιλαμβανόμενος με μεγάλη καθυστέρηση το τεράστιο πολιτικό αλλά και ανθρωπιστικό κόστος που θα είχε μια τέτοια αναθεώρηση, υποσχέθηκε την καταπολέμηση του κεμαλικού κινήματος με στρατιωτικά μέσα, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και η αποστολή ελληνικού στρατού στον Πόντο. Φυσικά δεν υπήρχε κανένα σχέδιο για κάτι τέτοιο. Όμως η δημόσια ανακοίνωση των προθέσεων, η δημοσίευση αντίστοιχων σχεδίων για τον Πόντο στον αθηναϊκό Τύπο προκάλεσαν την αντίδραση των κεμαλικών. Φοβούμενη την υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου άρχισαν την δεύτερη φάση της μαζικής εκκαθάρισης του ελληνικού πληθυσμού με μαζικές εκτοπίσεις ενδότερα και την καταστροφή των ελληνικών χωριών.
Οπότε η απάντηση στο ερώτημα «Ήταν αναπόφευκτη η καταστροφή του ποντιακού ελληνισμού;» είναι αρνητική. Η καταστροφή του υπήρξε απόρροια της ανικανότητας των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων των Αθηνών να σταθμίσουν ρεαλιστικά τις συνθήκες. Αυτή η ανικανότητα θα οδηγήσει στη Μικρασιατική Καταστροφή, της οποίας το πρώτο τραγικό μέρος θα είναι ο Πόντος.
Ο χάρτης της διεκδικούμενης Δημοκρατίας του Πόντου τυπώθηκε τον Μάρτιο του 1918 στη Μασσαλία της Γαλλίας ως απόρροια των θέσεων του Α’ Παμπόντιου Συνεδρίου
Η αναγνώριση της ανεξαρτησίας των δύο αυτονομημένων περιοχών του Ντομπάς (Λουγκάνσκ, Ντονιέτσκ) θυμίζει δομικά το ίδιο που έκανε η Τουρκία μετά την εισβολή του 1974. Όταν αναγνώρισε ενάντια σε κάθε διεθνή σύμβαση και κανόνα το 1983, τις κατεχομενες περιοχές στην βόρεια Κύπρο ως ανεξάρτητο κράτος..
Την δομική ομοιότητα έρχεται να υποστηρίξει και ο χαρακτηρισμός των ρωσικών στρατευμάτων που εγκαθίσταται στις αυτόνομες περιοχές της Ανατολικής Ουκρανίας ως «Ειρηνευτική Δύναμη», μιας και ακριβώς την ίδια έκφραση χρησιμοποιεί και η Τουρκία για το στρατό Κατοχής στην Κύπρο..
Βεβαίως η τουρκική πρόκληση είναι πολύ περισσότερο έντονη και ακραία από αυτή του Πούτιν γιατί χαρακτηρίστηκε από εισβολή ενός κράτους στα εδάφη ενός άλλου, προβαίνοντας σε πρωτοφανείς ωμοτητες κατά του άμαχου πληθυσμού και γενικευμένη εθνική εκκαθάριση….
Οπότε η ελληνική κυβέρνηση έχει ένα θεόσταλτο δώρο αυτή τη στιγμή: να αξιοποιήσει τη Δυτική ευαισθησία και να καταγγείλει την αντίστοιχη τουρκική πολιτική. Το χρωστά εξάλλου στον κυπριακό λαό που εξαιτίας της χουντικής ελλαδικής πολιτικής βιώνει την κατοχή και την προσφυγιά.
Η ανάδειξη του εγκλήματος της Τουρκίας ενάντια στην Κύπρο είναι ο μόνος τρόπος να αντιστρέψει το κλίμα που καλλιεργεί εις βάρος της Ελλάδας η ιμπεριαλιστική Τουρκία.
Πάνω: Κύπρος 1974, Κάτω: Γιουγκοσλαυία 1999
———————–
Τι είπε ο Λαβρόφ; (24-2-2022)
Ήρθε η δήλωση του Σεργκέι Λαβρόφ, του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών, να επιβεβαιώσει το συμπέρασμα.
Ο Λαβρόφ ανεφερθηκε ξεκάθαρα ως υπαρκτό και αναγνωρισμένο κράτος το ψευδοκράτος μαϊμού στο βορρά της Κύπρου. Ο Λαβρόφ αναφέρθηκε στην «Τουρκική Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου» χωρίς να προτάξει τo so called (ούτω καλούμενη), προκειμένου να δικαιολογήσει τη ρωσική παρέμβαση στην Ουκρανία και την απόσχιση – ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των δυο περιοχών της που βρίσκονται υπό την κατοχή των φιλορώσων αυτονομιστών…
Άρα οι ίδιοι οι Ρώσοι αποδέχονται την ταύτιση!!
Από την άλλη βεβαίως η όξυνση οφείλεται κυρίως στην ανελαστικότητα των Δυτικών να προχωρήσουν σε ένα έγκαιρο έντιμο συμβιβασμό πάνω σε δύο θέματα : την ένταξη της Κριμαίας στη Ρωσία (που το αποφάσισε ελεύθερα ο ίδιος ο λαός της αυτόνομης αυτής δημοκρατίας) και η διαβεβαίωση ότι το ΝΑΤΟ δια παντός θα πάψει να προσβλέπει στην ένταξη της Ουκρανίας.
Στο σημείο αυτό είχε δίκιο η Κινεζα εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών:
«Όταν οι ΗΠΑ πρωτοστατούσαν σε πέντε κύματα επέκτασης του ΝΑΤΟ που έφτασαν κυριολεκτικά ως το κατώφλι της Ρωσίας, και ανέπτυξαν εξελιγμένα επιθετικά στρατηγικά όπλα παραβιάζοντας τις διαβεβαιώσεις που οι ίδιες είχαν δώσει στη Ρωσία, αναρωτήθηκαν άραγε καθόλου ποιες θα ήταν οι συνέπειες του να στριμώχνεις μια μεγάλη χώρα με την πλάτη της στον τοίχο;».. ..
——————–
Υποβάθμιση του Κυπριακού (26-2-2022)
Ελλαδίτες και Κύπριοι μάλλον έχουν προχωρημένη άνοια. Ειδάλλως δεν δικαιολογούνται οι εκτιμήσεις τους για τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Είπαν:
Υπ. Εξ Κύπρου: Πρόκειται για στρατιωτικές επιχειρήσεις εντός της Ευρώπης, κάτι το οποίο είχαμε αποφύγει από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Πρωθυπουργός Ελλάδας: Για πρώτη φορά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξε οργανωμένη και μαζική εισβολή σε ευρωπαϊκό κράτος.
Πρόεδρος Ελλάδας: Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι η πρώτη τόσο σημαντική επίθεση εναντίον ενός ανεξάρτητου και κυρίαρχου κράτους, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην ίδια γραμμή και ο Δημ. Δημητρίου, βουλευτής και εκπρόσωπος Τύπου του ΔΗΣΥ, του κυβερνώντος κόμματος της Κύπρου, υποστηρίζει ότι η ρωσική εισβολή «είναι η πρώτη εισβολή με στρατιωτικά μέσα μετά τη λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου».
————————
Ας θυμηθούμε πως «έλυσαν» οι μπολσεβίκοι το εθνικό πρόβλημα (23-2-2022)
Η δήλωση του Πούτιν για την δημιουργία της Ουκρανίας ως τεχνητό δημιούργημα του Λένιν και η καταγγελία της πολιτικής που ακολούθησαν οι απολυταρχικοί κατά τα άλλα μπολσεβίκοι στο πολύπλοκο εθνικό ζήτημα, παρέπεμπε περισσότερο σε μια παραδοσιακή αντίληψη που αμφισβητούσε τη σημασία των υπόλοιπων σύνοικων εθνών.
Παράλληλα απομείωνε μια πολιτική που ακολουθήθηκε στο Μεσοπόλεμο με επιτυχία. Και επιπλέον οδήγησε στη εμπέδωση εθνικών ταυτοτήτων σε προνεωτερικούς πληθυσμούς. Με τη διαδικασία αυτή διαμορφώθηκαν τα έθνη των Τουρκμενιων, των Ουζμπέκων, των Καζάχων, των Κιργίζιων των Μολδαβών. Στο πλαίσιο αυτό επιλέχθηκε μια διοικητική δομή που περιλάμβανε τις 15 Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες που εντός τους βρίσκονταν οι Αυτόνομες Σοσ. Δημοκρατίες,, στο έδαφος των οποίων υπήρχαν και εθνικές περιοχές των διαφορετικών εθνοτήτων. Η δομή θύμιζε τις ρωσικές μπάμπουσκες.
Έως το 1937 που άρχισε η σταλινική τρομοκρατία και οι Σοβιετικοί Έλληνες διέθεταν τέσσερεις τέτοιες Εθνικές Περιοχές (Gretsiksi Rayon). Μια στη Νότιο Ρωσία και τρεις στην περιοχή της Μαριούπολης (Ντονιέτσκ).
Τέτοιες Αυτόνομες Σοβιετικές Δημοκρατίες εντός των ευρύτερων Δημοκρατιών ήταν η Κριμαία, η Τσετσενία, η Αμπχαζια, η Νότια Οσετία και πολλές άλλες, ενώ αντίστοιχο ήταν και το Κοσσυφοπέδιο στη σχετικά αντίστοιχη διοικητική δομή της Γιουγκοσλαβίας.
Αυτή όλη η δομή που σχετικά λειτούργησε στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, μετά την κατάρρευση δημιούργησε μια σειρά από προβλήματα και ήταν η βάση για τις σκληρές εθνικές συγκρούσεις σε όλο το μετασοβιετικό κόσμο.
————————————————————————-
Γιατί η Ουκρανία
Η Ουκρανία είχε από παλιά ιδιαίτερο ρόλο στις ρωσικές προτεραιότητες. Στην τσαρική εποχή εκτός από σιτοβολώνας της Ρωσίας και της Ευρώπης ήταν και βασικό κέντρο της βιομηχανίας. Αυτός ο ρόλος συνεχίστηκε και στη σοβιετική εποχή, απαλλαγμένος βέβαια από τις εθνικές σημασιοδοτήσεις της προηγούμενης περιόδου. Όμως με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ όλα αυτά επανήλθαν στην επικαιρότητα.
Η Ρωσική Ομοσπονδία θέλει να περιχαρακώσει το μετασοβιετικό χώρο και κυρίως να εξασφαλίσει ότι οι τρείς σημαντικές γειτονικές χώρες (Ουκρανία, Λευκορωσία, Καζαχστάν) δεν θα ολισθήσουν σε αντιρωσικά στρατόπεδα. Για τη Ρωσία οι τρεις αυτές χώρες αποτελούν τη συνθήκη ασφάλειάς της τόσο από γεωπολιτικής, όσο και από ενεργειακής πλευράς.
Ακριβώς γι αυτό θέλουν από τη Δύση τη διαβεβαίωση ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί στα όρια της Ρωσίας. Από την άλλη η Δύση θεωρεί αρκετά ισχυρή τη θέση της στο μετασοβιετικό σκηνικό, ώστε να μπορεί να ορίσει αυτόνομα την πολιτική της. Όλα αυτά διαμόρφωσαν μια σχέση ανισορροπίας και χαρακτηρίζεται από δυσπιστία.
Η Ρωσία ίσως θεωρεί ότι διευκολύνει τις στοχεύσεις της η απουσία ταυτόσημων συμφερόντων στις χώρες της Δύσης και η απουσία συναντίληψης. Και αυτή η απουσία αποδεικνύεται με την επιφυλακτική στάση της Γερμανίας η οποία εισάγει από τη Ρωσία το 40% του φυσικού αερίου που καταναλώνει.
Σαφώς η Ρωσία έχει ορίσει τις δικές της «κόκκινες γραμμές» και αυτό το έχει αποδείξει στην περίπτωση της Γεωργίας. Ίσως θεωρεί ότι σήμερα είναι η κατάλληλη εποχή να ξεκαθαρίσει τα όρια αυτόνομης πορείας της Ουκρανίας. Θεωρεί ότι η θέση της Δύσης είναι αρκετά υπονομευμένη τόσο από τη στρατιωτική αποτυχία του Αφγανιστάν όσο και από την εμφάνιση και άλλων δυνάμεων που διεκδικούν αναθεώρηση των έως τώρα παγκόσμιων διευθετήσεων.
————————————–
Ποιος κερδίζει από τον πόλεμο; (27-2-2022)
Ο Κικέρων πριν από δύο χιλιάδες και πλέον χρόνια έγραφε «Pecunia nervus rerum [ή belli]» [Η ψυχή των πραγμάτων (ή του πολέμου) είναι τα λεφτά]
Επανέλαβε ουσιαστικά τη θέση του Πλάτωνα ότι «Δια την των χρημάτων κτήσιν πάντες οι πόλεμοι γίνονται» [Όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση υλικών αγαθών.]
Ίσως εάν βρούμε το ποιος τελικά θα είναι ο μεγάλος κερδισμένος, τότε θα απαντήσουμε οριστικά για τις αιτίες αυτής της τραγωδίας.
—————————————-
Δέκα νεκροί στα ελληνικά χωριά Σαρτανά και Μπουγάς στη Μαριούπολη. (28-2-2022)
Οι έξη από αυτούς στο Σαρτανά από ρωσικό αεροπλάνο.
Το ζητημα είναι ότι εκεί το νεοναζιστικο Τάγμα Αζόφ του ουκρανικού στρατού έχει βάση και ουσιαστικά καλύπτεται πίσω από αμάχους.
Το χωριό Μπουγάς όπου επίσης είχαμε δύο νεκρούς, ήδη καταλήφθηκε από τους αυτονομιστές.
—————————————————-
Από το Σοχούμι στη Μαριούπολη (6-3-2022)
Τα όσα συμβαίνουν στον ελληνισμό της Μαριούπολης και στους υπόλοιπους πολίτες της Ουκρανίας – αλλά και στις αυτόνομες περιοχές του Ντομπάς- θυμίζoυν τα όσα έγιναν πριν από 30 περίπου χρόνια στον Καύκασο.
Και οι δύο τραγωδίες τμημάτων του παλιού σοβιετικού ελληνισμού, είναι απόρροια του τρόπου με τον οποίο διαλύθηκε η ΕΣΣΔ. Και αν το 1992-93 οι υπεύθυνοι ήταν οι τοπικοί εθνικισμοί καθώς και τα συμφέροντα του Μεγάλου (Ρώσου) Αδελφού, σήμερα οι ένοχοι είναι περισσότεροι.
Για τη σημερινή κρίση οι υπεύθυνοι ειναι:
-Ο μεγαλορωσικός εθνικισμός που εκφράζει ο Πούτιν και δεν ορρωδεί προ ουδενός,
-Η Δύση και κυρίως το Βαθύ Κράτος των ΗΠΑ που από την επαυριο της Σοβιετικής κατάρρευσης οργάνωνε τη συντριβή της Ρωσίας,
-Η Ευρωπαϊκή Ένωση που φάνηκε ανίκανη να υποστηρίξει τα δικά της ιδιαίτερα συμφέροντα και σύρθηκε πίσω από το άρμα των εξελίξεων και τελος
-Οι ανερμάτιστοι εθνικιστές ηγέτες της Ουκρανίας που έφτασαν την κατάσταση στα άκρα, ευελπιστώντας σε μια γενικευμένη σύρραξη Δύσης-Ρωσίας.
—————————
Οι Μαριουπολίτες την περίοδο του Μεσοπολέμου (9-3-2022)
Ένα πολύ σημαντικό 2τομο έργο για την ιστορία των Ελλήνων της Ουκρανίας και ειδικά της Μαριούπολης, κυκλοφόρησε λίγους μήνες πριν την ρωσική εισβολή. Η δίτομη έκδοση βασίζεται σε ντοκουμέντα και έχει ως τίτλο: «Ανάμεσα σε παρεξηγημένες φιλοδοξίες και ανυπολόγιστες απώλειες…». Ήταν το αποτέλεσμα ενός μεγάλου ερευνητικού έργου από τη Μαρία Πύργο (Ντoνέτσκ) και την ‘Ελενα Ουζμπέκ (Χάρκοβο). Το κύριο αντικείμενο του έργου ήταν η μελέτη μιας ευρείας κλίμακας εθνικού κοινωνικού και πολιτιστικού μετασχηματισμού της κοινότητας των Ελλήνων της Μαριούπολης τις δεκαετίες 1920-1930, τα αποτελέσματα και οι συνέπειές του.
Η συμπατριώτισσά μας Ελένη Ουζμπέκ παρουσιάζει την πολύτιμη αυτή μελέτη με ένα κείμενο που μας έστειλε μέσα από το πολιορκημενο Χαρκοβο.
Μακάρι να βρεθεί ένας Έλληνας εκδότης να μεταφράσει και να εκδόσει στην Ελλάδα το έργο αυτό, ώστε να ενημερωθούν και οι ελλαδικοί ομογενείς για την λαμπρή εκείνη ιστορία…
——————–
Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ουκρανία και στην Κριμαία… (12-3-2022)
Είναι γνωστό ότι μεγάλο μέρος των προσφύγων από τον μικρασιατικό Πόντο, αλλά και άλλα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατέφυγαν σε διάφορα κύματα στη Νότια Ρωσία, στον Καύκασο, στην Κριμαία, στην Οδησσό κ.λπ.
Από αυτούς κυρίως προέρχεται η σημερινή ελληνική Διασπορά στην Κριμαία και στην Οδησσό.
Οι απόγονοι των παλιών Κριμαιατών κατοικούν κυρίως στην περιοχή της Μαριούπολης.
Ένας από αυτούς ήταν ο Αμφικτύων Δημητρίου από τα Πριγκηπονήσια της θάλασσας του Μαρμαρά, γι αυτό και υπέγραφε τα κείμενά του ως Μαρμαρινός. Ήταν δάσκαλος, δημοσιογράφος στη Μαριούπολη και αρχισυντάκτης στο παιδικό περιοδικό «Πιονέρος», το οποίο γραφόταν στη δημοτική γλώσσα με το 20γράμματο αλφάβητο (γλωσσική μεταρρύθμιση του 1925).
Συνελήφθη στις 8/12/1937 και καταδικάστηκε σε 10 χρόνια κάθειρξη με την ανυπόστατη κατηγορία ότι ήταν μέλος εθνικιστικής οργάνωσης και αγωνιζόταν για τη δημιουργία Ελληνικής Δημοκρατίας στη Νότια Ουκρανία.
Πέθανε το 1938 στα ορυχεία ουρανίου στη Σιβηρία. Αποκαταστάθηκε στις 6/3/1964 με απόφαση του Στρατοδικείου Κιέβου και κηρύχθηκε «Αθώος»..
——————————
Για κάποιες νεοελληνικές αμφιβολίες (1-3-2022)
Κάπου στο διαδίκτυο είδα ότι κάποιοι συμπατριώτες μας ξαφνιάζονται με την έντονη αναφορά στους Έλληνες της Μαριούπολης. Αναρωτιούνται από που εμφανίστηκαν ξαφνικά για να ταράξουν την ελλαδική μας ραθυμία και τι σόι Έλληνες είναι αυτοί….
Εμφανίστηκαν περίεργες απόψεις που τις είχαμε δει και πριν από 30 χρόνια στον πόλεμο της Αμπχαζίας, όπου και τότε χιλιάδες ομογενείς αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τον τόπο τους. Και παλιότερα τις είδαμε στον τρόπο που οι γηγενείς αντιμετώπισαν τους Μικρασιατες…
Όσον αφορά τους Μαριουπολίτες:
Κατ’ αρχάς το πρώτο ζήτημα είναι ότι οι ίδιοι δηλώνουν Έλληνες πολύ πριν έρθουν σε επαφή με το ελλαδικό κράτος.
Το Διάταγμα του Μαρτίου 1778 της Μεγάλης Αικατερίνης για την μετοικεσία των Ελλήνων από την Κριμαία στην περιοχή πάνω από την Αζοφική, είναι γραμμένο στα ρωσικά και στα ελληνικά. Για τους Ρώσους από τότε αυτοί ήταν οι Grek και οι ίδιοι αυτοορίζονταν ως Ρωμιοί, όπως ακριβώς και οι μακρινοί ομοεθνείς τους στον τότε πολύγλωσσο βαλκανικό Νότο…
Ήδη από το Μεσοπόλεμο αναπτύσσουν μόνοι τους τον ελληνικό πολιτισμό και την παιδεία αξιοποιώντας την θετική πολιτική στο εθνικό ζήτημα, όπως υπήρχε πριν τα διαλύσει όλα ο σταλινισμός, (όπως θα δείτε στο άρθρο που δημοσιεύεται)..
Αλλά και πριν τη σοβιετική εποχή, όταν συμμετέχουν στα ένοπλα τμήματα του μαχνοβίτικου κινήματος, συμμετέχουν ως διακριτοί Έλληνες.
Αλλά και μετά, όταν ξεκίνησε η περεστρόϊκα, από μόνοι τους άρχισαν τις προσπάθειες επαναφοράς της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας.
Από μόνοι τους προσπάθησαν να φτιάξουν τμήμα εκπαίδευσης νέων δασκάλων της ελληνικής στο πανεπιστήμιο της Μαριούπολης. Πολύ πριν το δυσκίνητο και ελάχιστα ενημερωμένο (για τους εξωελλαδικούς Έλληνες) ελληνικό κράτος κράτος φιλοτιμηθεί -μετά από πολλές δικές μας προσπάθειες-να στείλει κάποιους δασκάλους..
H μετανάστευση των Ελλήνων της Κριμαίας το 1778
———————————————–
Μήπως έκανε ένα μεγάλο λάθος ο Μητσοτάκης με την στρατιωτική εμπλοκή της Ελλάδας; (28-2-2022)
Αντί να αρκεστεί η ελληνική κυβέρνηση στην ανοιχτή και ειλικρινή καταδίκη της ρωσικής επέμβασης και να βοηθήσει με κάθε τρόπο τους πρόσφυγες αποστέλλοντας άφθονη ανθρωπιστική βοήθεια, επέλεξε να γίνει βασιλικότερη του βασιλέως.
Δυστυχώς με την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας στους Ουκρανούς το περιβάλλον Μητσοτάκη ενέπλεξε στρατιωτικά την Ελλάδα στην ένοπλη σύγκρουση και διέπραξε δύο ατοπηματα:
-εξέθεσε τους 90.000 Έλληνες της Μαριούπολης που συντομα θα βρίσκονται υπό ρωσική κυριαρχία. Καθώς και τους άλλους τόσους Έλληνες που κατοικούν στη Νότια Ρωσία
-απ’ ότι λένε οι γνωρίζοντες στρατιωτικοί, έστειλε ρουκέτες από τα 115 Ανατολικο-γερμανικά ρουκετοβόλα που βρίσκονται στα νησιά του Ανατολικου Αιγαίου για την υπεράσπισή τους.. .. Ελπίζουμε ότι η άμυνα των νησιών παραμένει ισχυρή.
————————————
Λάθος επιλογές (2-3-2022)
Οι επιλογές της κυβέρνησης Μητσοτάκη είναι τραγικές. Από την αποστολή όπλων στην ουκρανική πλευρά έως την πανάκριβη ενεργειακή του πολιτική με την άκαιρη αντιλιγνιτική στάση, η οποία εξυπηρετεί συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα.
Όπως γράφει ο Γιώργος Αδαμίδης :
«… Δεν ορρωδεί ούτε μπροστά στον οικονομικό Αρμαγεδδώνα που έρχεται και θα βυθίσει στη φτώχεια μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας μας, εξαιτίας της εμμονής του να καταστρέψει κάθε τι που έχει δημόσιο χαρακτήρα και προσφέρει δωρεάν ή φθηνές υπηρεσίες στους καταναλωτές.»
——————————————–
Ο μύθος για την σοβιετο-κεμαλική συμμαχία (3-3-2022)
Με αφορμή τη στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία, πολλοί συμπατριώτες μας – Δεξιοι κι Αριστεροί- αναπαράγουν ένα μύθο:
Ότι η ελληνική συμμετοχή (μαζί με τους Γάλλους) στην Ουκρανία και την Κριμαία προκάλεσε τη ρωσο-κεμαλική φιλία με αποτέλεσμα την άφθονη σοβιετική βοήθεια προς τους Τούρκους εθνικιστές.
Όμως, εκείνη η εκστρατεία του 1918-19 είναι τμήμα των αναπόφευκτων αντιθέσεων εκείνης της εποχής, που έτσι κι αλλιώς θα εκφράζονταν πολιτικά και στρατιωτικά.
Οι αντιθέσεις εκείνη την εποχή ήταν πολύ βαθύτερες ανάμεσα στα δύο νέα αντίπαλα παγκόσμια στρατόπεδα (Βρετανοί+σύμμαχοι από τη μια και μπολσεβίκοι+παντουρκιστες+ πανισλαμιστές+εθνικιστικά κινήματα στις βρετανικές αποικίες)…
Εξάλλου ο Λένιν από το Μάρτη του ’18 επέλεξε θέση και τοποθέτησε τη Σοβιετική Ρωσία στο φιλογερμανικο στρατόπεδο.
Και αμέσως μετά τη Συνθήκη του Μούδρου υιοθέτησε πολιτικά τη Νεοτουρκική Τριανδρία και την χρησιμοποίησε στη νέα παγκόσμια σύγκρουση..
Δηλαδή είναι μύθος ότι η εκστρατεία στην Ουκρανία έριξε τον Λένιν στην αγκαλιά του Κεμάλ.
Ο πρώτος χρήσιμος ηλίθιος ήταν ο Ζελένσκι που πίστεψε ότι οι Αμερικανοί θα έβαζαν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ και θα του πρόσφεραν την απαραίτητη ασφάλεια…
Ο δεύτερος χρήσιμος ηλίθιος είναι ο Πούτιν που πίστεψε ότι ήρθε η ώρα να γίνει Μεγάλη Αικατερίνη..
Όμως ο μεγάλος κερδισμένος είναι ο υπερπόντιος αδελφός (ΗΠΑ και ειδικά οι Δημοκρατικοί), που με μια έξυπνη μεθόδευση κέρδισε στο σκάκι τα πάντα.
Όσον αφορά τα καθ’ημας υπάρχουν ένα κακό και ένα καλό.
-Το κακό είναι ότι ο πόλεμος δημιούργησε αξεπέραστα προβλήματα στον ακμαίο και δυναμικό ελληνισμό της Μαριούπολης καθώς και στον επίσης πολυάνθρωπο ελληνισμό της Ρωσίας, που υφίσταται ήδη τις συνέπειες της διεθνούς απομόνωσης.
-Το καλό είναι ότι πιθανότατα απομακρύνεται προς το παρόν ο μεγάλος κίνδυνος για την Ελλάδα που αποτελεί ο τουρκικός ιμπεριαλισμός και οι μεθοδεύσεις του για θερμό επεισόδιο μέσα στην προεκλογική περίοδο (της Τουρκίας).
—————————–
ΑΝΆΘΕΜΑ ΣΤΟΥΣ ΑΙΤΙΟΥΣ (8-3-2022)
Ένα Ελληνόπουλο της Ρωσίας νεκρό στον πόλεμο ως στρατιώτης του ρωσικού στρατού…
Ο Γιώργος Ρομανώφ του Ιάκωβου γεννημένος το 1995, σκοτώθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2022 στην Ουκρανία. Όπως λέει η είδηση στη φρασεολογία που έχει επιβάλει ο Πούτιν: «Σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής ειδικής επιχείρησης των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων στην Ουκρανία».
Και τι φόρο αίματος ήδη πληρώνουν οι Έλληνες της Μαριούπολης, καθώς και τα Ελληνόπουλα που υπηρετούν στον Ουκρανικό στρατό;
Η οικογένεια του Γιώργου καταγόταν από το χωριό Τσιντσκαρο Γεωργίας απ’ όπου νατναστευσε στο Εσεντουκί της Νότιας Ρωσίας μετά τη περεστροϊκα. Οι Έλληνες του Τσινσκαρό εγκαταστάθηκαν εκεί το 1813 από το Πασέν του Ερζερούμ και ορισμένοι από την περιοχή της Αργυρούπολης), η οικογένεια του μετακόμισε στο Εσσεντουκί.
Στο Διάγγελμά του ο Πούτιν με το οποίο αιτιολόγησε τη στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία ανάφερε ότι: «…η σύγχρονη Ουκρανία δημιουργήθηκε εξ ολοκλήρου από τη Ρωσία, ή ακριβέστερα, από την μπολσεβίκικη, τη κομμουνιστική Ρωσία. Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά την επανάσταση του 1917, με τον Λένιν και τους συνεργάτες του να το επιχειρούν με πολύ ωμό τρόπο στην ίδια τη Ρωσία, με την απόσχιση, την απόσπαση μέρους των ιστορικών εδαφών της.»
Την προσοβιετική εποχή το πρόβλημα της πολυμορφίας αντιμετωπίστηκε με τη δοκιμασμένη συνταγή του μεγαλορωσικού πανσλαβισμού: βίαιη αφομοίωση. Την περίοδο που μεσολάβησε μεταξύ της αντι-τσαρικής επανάστασης του Φεβρουαρίου του ’17 και της μπολσεβικικής του Οκτωβρίου, οι εξελίξεις στα εδάφη που κάποτε καταλάμβανε η Ρωσική Αυτοκρατορία κινήθηκαν στην κατεύθυνση δημιουργίας εθνών-κρατών.
Ο εθνοτικός χάρτης της Σοβιετικής Ένωσης
Οι σημερινές εθνικές αντιπαραθέσεις εμφανίστηκαν και τότε με ιδιαίτερη ένταση. Κάθε εθνική ομάδα προσπάθησε με πολιτικά και στρατιωτικά μέσα να εξασφαλίσει την κυριαρχία της επί του εδάφους που θεωρούσε ότι της ανήκει. Ακόμα και οι πολυάριθμες ελληνικές κοινότητες θα οργανώσουν τα δικά τους ένοπλα τμήματα, θα διατυπώσουν αξιώσεις αυτονομίας και θα συγκρουστούν με τα κυρίαρχα έθνη της περιοχής, Γεωργιανούς και Αρμένιους, στην προσπάθεια να κατοχυρώσουν τα δικά τους συμφέροντα.
Η επανάσταση των μπολσεβίκων θα βάλει τέλος στις διεργασίες αυτές, θα ενσωματώσει βίαια τις ανεξάρτητες αστικές Δημοκρατίες (ουκρανική, αρμενική και γεωργιανική) που δημιουργήθηκαν είτε μετά την Φεβρουαρινή Επανάσταση του ’17 είτε μετά την αποχώρηση των Γερμανών από τα εδάφη που τους είχε παραχωρήσει ο Λένιν με τη Συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ (Μάρτιος ’18).
Η πολιτική του Λένιν
Οι μπολσεβίκοι θα επιχειρήσουν να επιλύσουν το εθνικό ζήτημα με νέους τρόπους. Κατά τις πρώτες δεκαετίες, οι μπολσεβίκοι θα κινηθούν στην αντίθετη κατεύθυνση απ’ αυτή της τσαρικής Ρωσίας. Ο Λένιν στην πολιτική του αντίληψη θεωρούσε ότι οι εθνικοί-δημοκρατικοί αγώνες και η σοσιαλιστική επανάσταση συνδέονταν με μια βαθύτατη διαλεκτική σχέση. Σε αντίθεση με τον Στάλιν, αντιλαμβανόταν τη σημασία του εθνικού συναισθήματος των καταπιεσμένων πληθυσμιακών ομάδων. Κατά τα πρώτα έτη της εξουσίας του έγινε προσπάθεια να εφαρμόσει ένα σύστημα που θα επέτρεπε αφενός να ανθίσει ο πολιτισμός των εθνοτήτων στο συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο και αφετέρου να εξασφαλιστούν τα δικαιώματά τους μέσα από μια συγκεκριμένη διοικητική δομή. Στη βάση αυτή δημιουργήθηκε το σοβιετικό διοικητικό σύστημα που έμοιαζε, λίγο ή πολύ, με τις μπάμπουσκες. Δηλαδή με το ρωσικό παιχνίδι, όπου πολλές κούκλες βρίσκονται η μια μέσα στην άλλη.
Έτσι, μέσα στη Σοβιετική Ένωση δημιουργήθηκαν οι Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, οι οποίες περιείχαν τις Αυτόνομες Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, που με τη σειρά τους περιείχαν Αυτόνομες Περιοχές. Ακόμα και οι Έλληνες της ΕΣΣΔ διέθεταν τέσσερεις Αυτόνομες Περιοχές μέχρι το 1937, στις περιοχές που πλειοψηφούσαν εθνικά. Τρεις στην Ουκρανία (περιοχή Ντονιέτσκ-Μαριούπολη), μία στη Νότια Ρωσία (Κουμπάν-Κρίμσκαγια) και ετοιμάζονταν να ιδρύσουν και πέμπτη στην περιφέρεια του Σοχούμι στην Αμπχαζία (Καύκασος-Γεωργία), όπου υπήρχαν περισσότερα από 40 ελληνικά χωριά αλλά δεν πρόλαβαν γιατί ενέσκηψε η εποχή του Στάλιν…
The Brotherhood of Nations, 1927. Found in the collection of Russian State Library, Moscow. (Photo by Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images)
Η σταλινική πολιτική
Στην εποχή του Στάλιν θα αλλάξουν πολλές από τις λενινιστικές σταθερές. Στη θέση της ανάπτυξης των εθνικών πολιτισμών θα προωθηθεί ο εκρωσισμός. Πολλές μικρές εθνότητες, που οι σταλινικοί θεωρούσαν ότι διέθεταν «μητέρα-πατρίδα» κάπου στη Δύση θα αντιμετωπιστούν συλλήβδην ως «εχθροί του κράτους» με τραγικές επιπτώσεις στη φυσική τους υπόσταση. Στην περιοχή του Καυκάσου θα βρεθούν στο στόχαστρο της ρατσιστικής πολιτικής των σταλινικών, οι μουσουλμανικές πληθυσμιακές ομάδες (Τσετσένοι, Μεσχετίνοι, Ιγκουσέτιοι κ.ά), καθώς και οι Έλληνες. Μόνο ο θάνατος του Στάλιν απέτρεψε τις προσπάθειες βίαιης καταστολής και μεγαλύτερων εθνικών ομάδων, όπως οι Ουκρανοί ή οι Αμπχάζιοι.
Η εκτόπιση πολλών εθνικών ομάδων στη Σιβηρία και στην Κεντρική Ασία και η απόδοση των περιουσιών τους και των εδαφών τους σε άλλες εθνότητες διατηρεί μέχρι και σήμερα πολλούς λόγους για την εμφάνιση εθνικών αντιδικιών και συγκρούσεων. Έτσι, οι εθνικές εκκρεμότητες παρέμειναν και εμφανίστηκαν με ιδιαίτερη σφοδρότητα τη μετασοβιετική εποχή.
Όμως, η κύρια αιτία που συντηρεί τις σύγχρονες εθνικές συγκρούσεις, είναι η προσπάθεια των κυριάρχων εθνικών ομάδων να επιβάλλουν ένα καθεστώς απόλυτου ελέγχου σε μια πολυεθνική περιοχή. Οι περιοχές άλλων εθνοτήτων που ως Αυτόνομες Δημοκρατίες βρέθηκαν μέσα στην επικράτεια της παλιάς Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας που με τη σοβιετική κατάρρευση μεταλλάχθηκε σε έθνος-κράτος, βρέθηκαν στο στόχαστρο των νέων εθνικιστικών γραφειοκρατιών. Έτσι μια σειρά από συγκρούσεις ξέσπασαν σ’ όλη την έκταση της Σοβιετικής Ένωσης. Από την περιοχή των Γκαγκαούζων στη Μολδαβία και την Υπερδνειστερία, μέχρι την Κριμαία, την Τσετσενία, την Νότια Οσετία, το Ναγκόρνο Καραμπάχ, την Αμπχαζία επαναλήφθηκε ακριβώς το ίδιο σκηνικό.
Σίγουρα αποτελεί «ιστορική φάρσα» το γεγονός ότι ενώ η Δύση εγκαταλείπει τη μορφή του έθνους-κράτους ως μη παραγωγική και διαμορφώνει νέες πολυεθνικές δομές τύπου Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ίδια στιγμή στην Ανατολή αρχίζει η εποχή του έθνους-κράτους. Στα παλιά πολυεθνικά κομμουνιστικά κράτη που κατέρρευσαν -κυρίως Σοβιετική Ένωση και Γιουγκοσλαβία- δρομολογήθηκε στη δεκαετία του ’90 η διαδικασία διαμόρφωσης έθνους-κράτους. Είναι μια μοναδική αντινομία, όπου ενώ ο φυσικός χρόνος μεταξύ Δύσης και Ανατολής είναι ο ίδιος, εν τούτοις ο ιστορικός χρόνος διαφέρει κατά πολύ.
Οι Έλληνες της Μαριούπολης αποτελούν σήμερα ένα από τα τελευταία εναπομείναντα συμπαγή μέρη του παρευξείνιου ελληνισμού. Οι περιπέτειες αυτού του άγνωστου, αλλά εκπληκτικού ελληνικού κόσμου, συγκροτούν μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες σελίδες των Ελλήνων. Μια από αυτές τις ιστορικές περιπέτειες, σχετίζεται με τη σοβιετική εμπειρία των παρευξείνιων ελληνικών κοινοτήτων. Εμπειρία, που κατά την περίοδο του μεσοπολέμου -μετά την οριστική εδραίωση του κομμουνιστικού συστήματος και το τέλος των εμφύλιων και εθνικών συγκρούσεων- ανέδειξε μια ενδιαφέρουσα πολιτιστική ελληνική έκφραση -καθεστωτική φυσικά- για να τελειώσει στα σταλινικά γκουλάγκ.
Ελληνίδες που έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί
Η ελληνική πολιτιστική αναγέννηση
Η πολιτιστική ανάπτυξη των Ελλήνων της Μαριούπολης, όπως και της υπόλποιπης Σοβιετικής Ένωσης, ήταν από τις προτεραιότητες του νέου συστήματος.[2] Η ιεράρχηση της πολιτιστικής ανάπτυξης στις πρώτες θέσεις καθορίστηκε από την πίστη των νέων κυρίαρχων ότι με την «πνευματική άνοδο των μαζών» θα ηττηθεί ο «συντηρητισμός» και «οι αντιδραστικές δυνάμεις.» Για την υλοποίηση των στόχων θεωρήθηκε πρωταρχική η οργάνωση ενός ελληνικού εκδοτικού οίκου, o oποίος θα ανταποκρινόταν στις μεγάλες ανάγκες που είχαν προκύψει και θα βοηθούσε τα Ελληνικά Κομμουνιστικά Τμήματα.
Το πρώτο μέλημα του Ελληνικού Τυπογραφείου θα ήταν η έκδοση μιας καθημερινής ελληνικής εφημερίδας, η οποία θα ήταν όργανο των κομμουνιστικών τμημάτων και θα επηρέαζε τις πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές του ελληνικού πληθυσμού. Για την ίδρυση του τυπογραφείου, το Ελληνικό Κομμουνιστικό Τμήμα του Νοβοροσίσκ του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος καλούσε όλα τα αντίστοιχα Ελληνικά Τμήματα να κάνουν γνωστές τις προτάσεις τους για το πού θα έπρεπε να εγκατασταθεί το Κεντρικό Τυπογραφείο, για να μπορεί εύκολα να ανταποκρίνεται στις ανάγκες όλου του ελληνισμού. Καλούσε τις άλλες τοπικές εφημερίδες να διαθέσουν τα επιπλέον τυπογραφικά στοιχεία που τους περίσσευαν. Εκτός από την έκδοση ημερήσιας ελληνικής εφημερίδας, το Κεντρικό Τυπογραφείο είχε ως στόχο να συγκεντρώσει τις καλύτερες δυνάμεις απ’ τον ελληνισμό της Ρωσίας, ώστε να εκδίδει στην ελληνική γλώσσα την πλούσια ρωσική επαναστατική φιλολογία και να βοηθά τις σχολικές εργασίες με την έκδοση ή την ανατύπωση νέων σχολικών βιβλίων, συμβατών με το νέο σοβιετικό σύστημα.
Στην κατεύθυνση των προτάσεων αυτών συγκροτήθηκαν τα δύο μεγάλα «ελληνικά εκδοτικά.» Ο εκδοτικός οίκος «Κομμουνιστής» («Κομυνιςτις»)[3], με έδρα το Ροστόβ επί του Ντον για τους Έλληνες της νότιας Ρωσίας και της Υπερκαυκασίας, και ο εκδοτικός οίκος «Κολεχτιβιστής» («Κολεχτιβιςτις»), με έδρα τη Μαριούπολη για τον ελληνισμό της Ουκρανίας. Συνολικά δημιουργούθηκαν τέσσερις ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι: στο Ροστόβ, στην Κρίμσκαγια, στη Μαριούπολη και στο Σοχούμι. Ο εκδοτικός οίκος «Κομμουνιστής» άρχισε τη δραστηριότητά του πιθανόν πριν από το 1928, ενώ ο εκδοτικός οίκος «Κολεχτιβιστής» άρχισε τη δράση του το 1930.
Πριν από τη λειτουργία των δύο ελληνικών αυτών εκδοτικών οίκων, στα πλαίσια του «Κεντρικού Εκδοτικού των Εθνοτήτων της ΕΣΣΔ», λειτουργούσε στη Μόσχα, έως το 1929, ελληνικός εκδοτικός οίκος. Το πρώτο βιβλίο που τύπωσαν οι μοσχοβίτικες εκδόσεις ήταν ένα αναγνωστικό για ενήλικες του Δ. Ν. Σαβώφ με τίτλο Κόκκινες Αχτίδες. Αλφαβητάριο για τους ηλικιωμένους αγράμματους. Από τον εκδοτικό αυτό οίκο κυκλοφόρησαν άλλες δύο τουλάχιστον εκδόσεις. Τα επόμενα βιβλία προέρχονταν από το Ροστόβ επί του Ντον το 1928. Ηταν εκδόσεις του «Κραινατσιστάτ του Βόρειου Καυκάσου».[4] Απ’ αυτές τις εκδόσεις τυπώθηκε και η Γραμματική της νεοελληνικής γλώσσας του Κ. Τοπχαρά.
Επίσης, πριν από τη δημιουργία στο Δονμπάς του ελληνικού εκδοτικού οίκου «Κολεχτιβιστής», εκδόθηκαν δύο βιβλια για τα ελληνικά πράγματα της Ουκρανίας. Το πρώτο εκδόθηκε το 1932 στα ουκρανικά από τη λαογράφο Κασάνδρας Κοστάν με το ψευδώνυμο της Αλεξάνδρας Κωνσταντίνωφ και αναφέρεται σε έργα Ελλήνων λαϊκών ποιητών και συγγραφέων σε ουκρανική μετάφραση. Το δεύτερο, επίσης στα ουκρανικά, εκδόθηκε από τον Γιάλη το 1931 στο Χάρκοβο. Αναφερόταν στην πολιτική οργάνωση των ελληνικών χωριών της Ουκρανίας, στην οικονομική τους κατάσταση, στην εκπαίδευση και στις πολιτιστικές τους δραστηριότητες.[5]
Με τη δημιουργία των εκδόσεων «Κομμουνιστής» και «Κολεχτιβιστής» άρχισε η περίοδος της ύπαρξης ολοκληρωτικά ελληνικών εκδοτικών οίκων. Ο σημαντικότερος από τους δύο αυτούς εκδοτικούς οίκους ήταν αυτός του «Κομμουνιστή», ο οποίος εξέδιδε και την ομώνυμη εφημερίδα. Η εφημερίδα Κομμουνιστής αποτελούσε τη συνέχεια της εφημερίδας Σπάρτακος και είχε τη μεγαλύτερη κυκλοφορία απ’ όλες τις ελληνικές εφημερίδες της Σοβιετικής Ένωσης. Η εκδοτική ομάδα του «Κομμουνιστή» ανέλαβε την έκδοση όλων των ελληνικών σχολικών βιβλίων. Το ίδιο έκανε και ο εκδοτικός οίκος του «Κολεχτιβιστή» με έδρα το Δονμπάς της νότιας Ουκρανίας, ο οποίος λειτουργούσε στα πλαίσια του ουκρανικού κρατικού εκδοτικού οίκου των εθνικών μειονοτήτων. Εξέδιδε ελληνικά βιβλία στη δημοτική και στα μαριουπολίτικα. Ως εκδοτική αρχή αναφέρεται άλλοτε ο “Κολεχτιβιστής” και άλλοτε οι ουκρανικές κρατικές εκδόσεις.
Οι εκδόσεις αυτές στην Ουκρανία αποτελούσαν συνέχεια της εκδοτικής προσπάθειας της ίδιας ομάδας που εξέδιδε την εφημερίδα Κολεχτιβιστής στην μαριουπολίτικη διάλεκτο.[6] Στην Μαριούπολη υπήρχε συγκροτημένη ελληνική φιλολογική ομάδα, η οποία υπέγραφε στην εφημερίδα διάφορα κείμενα. Η ταύτιση της σύνταξης του Κολεχτιβιστή και της φιλολογικής ομάδας είναι εμφανής. Για παράδειγμα, χαιρετίζοντας τη δεκάχρονη φιλολογική δράση του «ποιητή του κάρβουνου», συνυπέγραφαν «Η κολεχτίβα των συνεργατών της σύνταξης και η Μαριουπολίτικη ρωμαίικη φιλολογική γρούπα.»
Aπό το 1933 άρχισε η έκδοση του λογοτεχνικού περιοδικού Νεότητα και του παιδικού Πιονέρος. Οι ελληνικές εκδόσεις του Δονμπάς κυκλοφόρησε τις Φλογομηνύτρες Σπίθες, μια συλλογή με τα καλύτερα έργα των Ελλήνων λογοτεχνών της Ουκρανίας. Σε αντίθεση με τις εκδόσεις «Κομμουνιστής», που εξέδιδε πλήθος βιβλίων γενικότερου ενδιαφέροντος, ο «Κολεχτιβιστής» επικέντρωνε το ενδιαφέρον του σε λογοτεχνικά και σχολικά βιβλία. Την επιμέλεια των σχολικών βιβλίων είχε ο δάσκαλος Αμφικτύων Δημητρίου. Μερικά παιδικά βιβλία ήταν ιδιαίτερα προσεγμένα, όπως για παράδειγμα το έγχρωμο παιδικό βιβλίο του Σ. Μάρσακ με τίτλο Ι πόστα, το οποίο αναφέρεται στις ταχυδρομικές υπηρεσίες και προσπαθούσε να μυήσει τα παιδιά στις αντίστοιχες διαδικασίες.
Μεταξύ των εκδόσεων του εκδοτικού οίκου του Δονμπάς ξεχωρίζουν έργα των Τσέχοφ και Πούσκιν σε μετάφραση στα μαριουπολίτικα από τον Γκεόργκι Κοστοπράφ. Εμφανίστηκαν επίσης λαϊκοί ποιητές και λογοτέχνες, οι οποίοι εμπνέονταν από την επανάσταση και τους στόχους της. Τα έργα τους δημοσιεύονταν στον Κολεχτιβιστή στα μαριουπολίτικα και στη δημοτική. Τέτοια περίπτωση είναι ο «ποιητής-σαχτιόρος», δηλαδή «ποιητής- ανθρακωρύχος», Π. Μπεσποστζάντνι. Ο νέος αυτός εργάτης-ποιητής έγραφε επηρεασμένος από τη ζωή του ανθρακωρύχου: «Ολα τα ποιήματά του είναι γραμμένα απ’ τη ζωή των ανθρακωρύχων για αυτό και είναι σημαδεμένα με το δικό του βίωμα, με την σκέψη του. Μεγάλο θυμό έχει… για την πρότερη παλαιά κατάσταση και μεγάλη αγάπη για το καινούριο Δονμπάς.»[7] Στην εφημερίδα Κολεχτιβιστής συναντούμε έργα του ποιητή αυτού στη μαριουπολίτικη διάλεκτο σε μεταφράσεις του Γ. Κοστοπράφ και Α. Σαπουρμά και στη δημοτική σε μετάφραση του Αμφικτύωνα Δημητρίου.
Η σημαντικότερη φυσιογνωμία στο χώρο των γραμμάτων ήταν ο Γιώργης Κοστοπράφ. Διαμορφωμένος στο πνεύμα της νέας περιόδου αφομοίωνε δημιουργικά τα πλούσια στοιχεία της λαϊκής ποίησης. Τα καλύτερα ποιήματά του τα έγραφε στη διάλεκτο της Μαριούπολης. Έγινε μέλος της Ένωσης Σοβιετικών Συγγραφέων και εκπροσώπησε την ελληνόφωνη σοβιετική λογοτεχνία στο 1ο Συνέδριο των Σοβιετικών Συγγραφέων, που συνήλθε στη Μόσχα. Ο ακαδημαϊκός Μaxim Rilski θα γράψει αργότερα: «Ο Γ. Κοστοπράφ είναι ένας από τους πρωτεργάτες της ελληνόφωνης σοβιετικής λογοτεχνίας, ένας πατριώτης-ποιητής με μεγάλο ταλέντο… Ένας ποιητής που περιέγραψε με μεγάλη δύναμη τους σοσιαλιστικούς μετασχηματισμούς στη Σοβιετική Ένωση, τη ζωή και την εργασία των σοβιετικών ανθρώπων.»
Η εφημερίδα και ο εκδοτικός οίκος «Κολεχτιβιστής»
Οι εκδόσεις «Κολεχτιβιστής» τύπωσαν τέσσερα πρωτότυπα έργα του Κοστοπράφ. Απ’ αυτά ξεχωρίζει το επικό ποίημα Λάμπος (1932), το οποίο ήταν αφιερωμένο στον αγώνα των μπολσεβίκων παρτιζάνων της Αζοφικής εναντίον των ένοπλων «αντεπαναστατικών» ομάδων του Σκουρό και του Μαχνό. Ο Λάμπος, νεαρός Έλληνας, παρουσιάζεται στο ποίημα ως «αγωνιστής για την ευτυχία του λαού.»[8] Το καλύτερο έργο του Κοστοπράφ είναι το έπος Λεόντης Χοναγμπέη, το οποίο εκδόθηκε το 1934. Ο κεντρικός ήρωας του έργου είναι ο Έλληνας λαϊκός ποιητής Λεόντης, ο οποίος εκφράζει το μίσος κατά των ντόπιων Ελλήνων κουλάκων των ελληνικών χωριών της Αζοφικής, που εκμεταλλευόταν τους φτωχούς αγρότες. Η βασική αρχή που εκφράζεται από τον Λεόντη είναι: «Οταν ο λύκος λυπηθεί το αρνάκι, τότε και ο πλούσιος θα λυπηθεί το φτωχό.» Παράλληλα με την καταγγελία της εκμετάλλευσης ο Γ. Κοστοπράφ περιέγραφε με πολύ τέχνη την αγάπη του Λεόντη με την ελληνοπούλα Μαρία Κοσκός. Τα πρώτα ποιήματα του ποιητή εκδόθηκαν το 1933 με τον τίτλο Τα πρώτα βήματα. Το τελευταίο έργο του που τυπώθηκε ήταν το Καλημέρα ζήσιμο, δηλαδή Καλημέρα ζωή, το 1937. Η γραμμή της ομάδας του «Κολεχτιβιστή» ήταν ότι: «Η ελληνιζάτσια πρέπει να ξυπνήσει.»[9] Στην κατεύθυνση αυτή συναντούμε πολλές φορές, σε κείμενα γραμμένα στα μαριουπολίτικα, τη χρήση ελληνικών όρων, ενώ η αντίστοιχη ρωσική ή ταταρική λέξη, που ήταν περισσότερο γνωστή στους αναγνώστες βρισκόταν σε παρένθεση.
Η έκδοση της εφημερίδας Κολεχτιβιστής είχε αρχίσει στο Ντονιέτσκ τουλάχιστον τρία χρόνια πριν από την ίδρυση του εκδοτικού οίκου στο Δονμπάς. Πιθανότατα το πρώτο φύλλο της εφημερίδας κυκλοφόρησε στις 27 Οκτωβρίου 1930. Η πρώτη έκδοση ήταν μικρού σχήματος, δισέλιδη. Το σύνθημα «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε» βρισκόταν στο πάνω μέρος της πρώτης σελίδας, όπως ακριβώς σ’ όλες τις υπόλοιπες εφημερίδες της Σοβιετικής Ένωσης. Ο υπότιτλος ήταν: «Βδομαδιάτική ελληνική εφημερίδα της Μαριουπολίτικης επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος μπολσεβίκων Ουκρανίας.» Στα πρώτα φύλλα χρησιμοποιήθηκε η δημοτική με αρκετά στοιχεία της τοπικής ελληνικής διαλέκτου. Στη συνέχεια η εφημερίδα πέρασε στη μαριουπολίτικη διάλεκτο. Στη γραφή της εφημερίδας τηρούνταν οι αρχές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1926.
Η ελληνική εφημερίδα που εξέδιδε το εκδοτικό «Κολεχτιβιστής» στην τοπική ελληνική διάλεκτο
Από το 1930-1931 η εφημερίδα ήταν εβδομαδιαία, για να γίνει δισεβδομαδιαία από το 1933. Από το 1935 κυκλοφορούσε μέρα παρά μέρα. Στη θεματολογία της περιλαμβάνονταν πολιτικά θέματα και ανταποκρίσεις από τις ελληνικές κοινότητες της Αζοφικής. Ο προβληματισμός για το εκπαιδευτικό πρόβλημα και το γλωσσικό ζήτημα απασχολούσε σοβαρά την εκδοτική ομάδα του Κολεχτιβιστή, ενώ από τις στήλες της εφημερίδας παρουσιάζονταν στοιχεία σχετικά με τον αναλφαβητισμό των ελληνικών πληθυσμών και τη λειτουργία των ελληνικών σχολείων. Aπό απολογισμούς της ίδιας εφημερίδας συμπεραίνεται πως τα δύο πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας της απασχολούνταν στη σύνταξη εννέα άτομα, ενώ στο πρώτο φύλλο απασχολούνταν μόνο δύο άτομα. Το 1934 οι εργαζόμενοι έφτασαν τους 14. Το 1930 η εφημερίδα τυπώθηκε σε 500 μόνο αντίτυπα για να φτάσει τα 3.000 το 1933 με στόχο τις 6.000. Βασικά στελέχη του Κολεχτιβιστή ήταν ο ποιητής Γκεόργκι Κοστοπράφ, ο Αμφικτύων Δημητρίου, που χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο «Μαρμαρινός» σε ανάμνηση της καταγωγής του από το νησί του Μαρμαρά, ο Γιάλης, ο Γ. Δ. Λεωνίδας κ.ά. Με την εφημερίδα συνεργάζονταν ευκαιριακά Ελλαδίτες και Κύπριοι, όπως ο Πλουτής Σέρβας που αργότερα έγινε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου.
Εν Κατακλείδι!
Όλες αυτές οι προσπάθειες, συνδυασμένες με τις αντίστοιχες πολιτικές των Ελλήνων στο πλαίσιο του δύσκολου σοβιετικού περιβάλλοντος, συνιστούν ένα μοναδικό εγχείρημα και αποτελούν την ύστατη απόπειρα του ευξεινοποντιακού ελληνισμού να κατοχυρώσει την παρουσία του, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ελληνικού κράτους στο βαλκανικό Νότο. Τραγική όμως, είναι η κατάληξη του εγχειρήματος αυτού, εφόσον οι πρωταγωνιστές του θα πέσουν θύματα του σταλινικού Μολώχ την μετά το ‘37 εποχή, όταν στη θέση της πολυπολιτισμικής αντίληψης, εδραιώνεται η αφομοιωτική, εκρωσιστική πολιτική. Τα χιλιάδες θύματα και οι δεκάδες χιλιάδες εκτοπισμένοι στην Κεντρική Ασία -λίγα μόλις χρόνια από τη γενοκτονία που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι εθνικιστές στα νότια παράλια της Μαύρης Θάλασσας- σηματοδοτούν το τέλος του παλιού, πολύμορφου, ελληνικού κόσμου.
Το διάταγμα της Μεγάλης Αικατερίνης (Μάρτιος 1778) για τη μετοικεσία των Ελλήνων από την Κριμαία στην Αζοφική
[2] Βλέπε: Βλάσης Αγτζίδης, Παρευξείνιος Διασπορά. Οι ελληνικές εγκαταστάσεις στις βορειοανατολικές περιοχές του Εύξεινου Πόντου, Αθήνα, εκδ. Κυριακίδη, 1997.
[3] Για την ευκολία της ανάγνωσης, οι τίτλοι στην φωνητική γραφή θα έπονται της γραφής στο 24γράμματο αλφάβητο. Για τη φωνητική γραφή και την αντικατάσταση του 24γράμματου αλφαβήτου με το 20γράμματο ελληνικό, έγινε στο πλαίσο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1926 και σχετιζόταν με την επικράτηση των ακραίων δημοτικιστικών θέσεων και το ευνοϊκό κομμουνιστικό περιβάλλον. Στη πραγματικότητα, η μεταρρύθμιση αυτή ολοκλήρωνε τη διαδικασία απλοποίησης της γραφής, πρώτο βήμα της οποίας είναι η επιβολή του μονοτονικού συστήματος.
Η μεταρρύθμιση έγινε σε δύο στάδια. Σε Πανενωσιακή Συνδιάσκεψη των Ελλήνων διανοουμένων στη Μόσχα το 1926 αποφασίστηκε η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στη θέση της καθαρεύουσας και η αντικατάσταση του εικοσιτετραγράμματου αλφαβήτου με το εικοσαγράμματο. Με την απόφαση αυτή: καταργήθηκαν οι δίφθογγοι, διατηρήθηκαν μόνο το «ι» και το «ο», στη θέση του «ου» καθιερώθηκε το «υ», στη μικρογράμματη γραφή παρέμεινε μόνο το «ς» ενώ καταργήθηκε το «σ», τα διπλά σύμφωνα γράφονταν αναλυτικά (δηλαδή το «ξ» ως «κς» και το «ψ» ως «πς») και καθιερωνόταν το ενωτικό στις κτητικές αντωνυμίες. Η τελική απόφαση για το γλωσσικό ζήτημα πάρθηκε στην Πρώτη Πανενωσιακή Ελληνική Σύσκεψη που έγινε στις 21 Απριλίου του 1934 στη Μόσχα. Με βάση την απόφαση αυτή η επίσημη ελληνική γλώσσα στη Σοβιετική Ένωση θα ήταν η δημοτική και όχι η ποντιακή. Για τα συνέδρια του 1926 και του 1934 με τα οποία επιβλήθηκε η δημοτική γλώσσα και η φωνητική γραφή βλ. Δ. Γληνός, «Η σημερινή Σοβιετική Ρωσσία», περ. Νέος Κόσμος, 15 Δεκεμβρίου 1934, Βλάσης Αγτζίδης, Ο ελληνικός Τύπος στη Σοβιετική Ένωση. Η περίπτωση της εφημερίδας Κόκινος Καπνας (1932-1937), ό.π, του ιδίου, «Το γλωσσικό ζήτημα στις ελληνικές κοινότητες της πρώην ΕΣΣΔ (1905-1938)», περ. Αντί, τεύχ. 585 1 Σεπτεμβρίου 1995, σ. 42-45, Απόστολος Καρπόζηλος, «Ρωσο-ποντιακά», Αρχείον Πόντου, τόμ. 38 1984, σ. 153-176.
[4] Απόστολος και Μάρθα Καρπόζηλου, «Ελληνοποντιακά βιβλία στη Σοβιετική Ενωση», Αρχείον Πόντου, τόμ. 42 1985 σ. 58-59.
[5] Απόστολος Καρπόζηλος, «Το εκδοτικό «Κολεχτιβιςτις»», εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο Η ελληνική διασπορά της Ρωσίας από την άλωση της Κων/πολης έως τις μέρες μας, Αθήνα, 1992 (από τα απομαγνητοφωνημένα πρακτικά.)
[6] Tα άρθρα που φιλοξενούνται στις στήλες του «Κολεχτιβιςτι» είναι κατά κανόνα γραμμένα στο ιδίωμα των ελληνικών χωριών Σαρτανά και Τσερμαλίκ. Στην περιοχή της Αζοφικής υπάρχουν πέντε ελληνικές διάλεκτοι. Ο καθ. Σοκολόφ, βασιζόμενος στη συγγένεια και τους κοινούς τύπους με την δημοτική όπως και με τον βαθμό ανάμιξης ξένων στοιχείων, πρότεινε την εξής κατάταξη κατά χωριά: 1) Διάλεκτος Γιάλτας και Ουρζούφ, 2) Στίλας, Κωνσταντινούπολης και Μπαλσόϊ Γιανισόλ, 3) Μπάλσαγια Καρακούμπα, Νοβαγια Καρακούμπα, Μπουγκάς, 4) Σαρτανά, Τσερμαλίκ, Μακεντόνοφκα, 5) Τσερντακλί, Μάλλι Γιανισόλ, Νόβιι Γιανισόλ. [Απόστολος Καρπόζηλος, «Οι Ελληνες της Μαριούπολης (Ζντάνοφ) και η διάλεκτός τους», ό.π., σ. 106-108.]
[7] Το δημοσιευμένο κείμενο στην μαριουπολίτικη γλώσσα είναι το εξής: «Ολα-τ τα πιίματα ίνε γραμένα απ’ το ζίςιμο τον ςςαζτιότον για κε ίνε ςιδεμένα με δικό-τιν το ζίςιμο μετο νυνιζμά-τιν. Μεγάλο χολί έχι ο ς. Μπεςποςτζάντνι για το παλέο εμπριζνό κε μεγάλι χαρά κε αγάπ ςτο κενυριο Ντονπάς» (Γ.Κ., «Για τα έργα τυ ς. Π. Μπεςποςτζαντνι. (Πιιτις τυ Ντονμπας)», εφημ. Κολεχτιβιςτις, αριθ. 47(291), 6 Ιουνίου 1934, σ. 3.
Η αναγνώριση της ανεξαρτησίας των δύο αυτονομημένων περιοχών του Ντομπάς (Λουγκάνσκ, Ντονιέτσκ) ως υποτελή ανεξάρτητα κράτη θυμίζει δομικά το ίδιο που έκανε η Τουρκία μετά την εισβολή του 1974. Όταν αναγνώρισε ενάντια σε κάθε διεθνή σύμβαση και κανόνα το 1983, τις κατεχομενες περιοχές στην βόρεια Κύπρο ως ανεξάρτητο κράτος..
Την δομική ομοιότητα έρχεται να υποστηρίξει και ο χαρακτηρισμός των ρωσικών στρατευμάτων που εγκαθίσταται στις αυτόνομες περιοχές της Ανατολικής Ουκρανίας ως «Ειρηνευτική Δύναμη», μιας και ακριβώς την ίδια έκφραση χρησιμοποιεί και η Τουρκία για το στρατό Κατοχής στην Κύπρο..
Mε κόκκινο τα νέα αναγνωρισμένα κράτη. Στην περιοχή του Ντομπάς υπάρχουν και ελληνικά χωριά στη ζώνη των αυτονομιστών
Βεβαίως η τουρκική πρόκληση είναι πολύ περισσότερο έντονη και ακραία από αυτή του Πούτιν γιατί χαρακτηρίστηκε από εισβολή ενός κράτους στα εδάφη ενός άλλου, προβαίνοντας σε πρωτοφανείς ωμότητες κατά του άμαχου πληθυσμού και γενικευμένη εθνική εκκαθάριση….
Οπότε η ελληνική κυβέρνηση έχει ένα θεόσταλτο δώρο αυτή τη στιγμή: να αξιοποιήσει την όποια Δυτική ευαισθησία και να καταγγείλει την αντίστοιχη τουρκική πολιτική. Το χρωστά εξάλλου στον κυπριακό λαό που εξαιτίας της χουντικής ελλαδικής πολιτικής βιώνει την κατοχή και την προσφυγιά.
Η ανάδειξη του εγκλήματος της Τουρκίας ενάντια στην Κύπρο είναι ο μόνος τρόπος να αντιστρέψει το κλίμα που καλλιεργεί εις βάρος της Ελλάδας η επεκτατική Τουρκία, η οποία αυτή τη στιγμή διοικείται από το ισλαμιστές και ακροδεξιούς. Δυστυχώς όμως, κρίνοντας τη δήλωση Μητσοτάκη και την απουσία κάθε διασύνδεσης της ρωσικής πολιτικής με την τουρκική κατοχή της Κύπρου αντιλαμβανόμαστε ότι στις κυβερνώσες ελλαδικές ελίτ δεν υπάρχει η πρόθεση σύνδεσης της αυθαίρετης πολιτικής του Πούτιν με την αντίστοιχη τουρκική πολιτική που αναγνώρισε τα κατεχόμενα στον Βορρά της Κύπρου ως ανεξάρτητο υποτελές σ’ αυτήν κράτος.
Επιπτώσεις στον ελληνισμό της Αζοφικής
Στην περιοχή κατοικεί μια πολυάνθρωπη ελληνική κοινότητα που κυμαίνεται μεταξύ 90-100.000 ατόμων. Εξάλλου και η ίδια η πόλη της Μαριούπολης ιδρύθηκε από Έλληνες της Κριμαίας στα τέλη του 18ου αιώνα μαζί με 23 αμιγή ελληνικά χωριά.
Στα όρια της αυτόνομης περιοχής που αναγνωρίστηκε από τη Ρωσία ως ανεξάρτητο κράτος υπό την επωνυμία «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονιέτσκ», βρίσκονται κάποια ελληνικά χωριά, ενώ τα περισσότερα βρίσκονται στην ουκρανική πλευρά. Έτσι από εδώ και πέρα ένα μέρος του ίδιου πληθυσμού θα είναι Ρώσοι πολίτες, ενώ οι υπόλοιποι Ουκρανοί. Επιπλέον, η ρωσική μειονότητα είναι μεγαλύτερη από το 20% του συνολικού πληθυσμού της Ουκρανίας, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των Ουκρανων πολιτών στην Ανατολική και νότια Ουκρανία είναι ρωσόφωνοι.
Με την αναγνώριση ανεξαρτησίας ενός πολύ μικρού μέρους των Ρώσων ή των ρωσόφωνων, ο Πούτιν βαθαίνει το ρήγμα και αποκόπτεται από τον κύριο όγκο αυτών των πληθυσμών..
Η γνώμη μου είναι ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει την ισχύ του για συνολικές ρυθμίσεις στην Ουκρανία, εφ΄ όσον ο μεγάλος του στόχος είναι η κατοχύρωση της ενσωμάτωσης της Κριμαίας. Αντί να βρεθεί ένας τρόπος αξιοπρεπούς για όλους επανένωσης της περιοχής, επιλέχθηκε αυτός ο τρόπος που οξύνει τα πράγματα στο όνομα των γεωπολιτικών συμφερόντων και των ενεργειακών ανταγωνισμών…
smart
Αναμνηστικά σήματα από το ετήσιο φεστιβάλ τον Ελλήνων της Αζοφικής που γίνεται στη Μαριούπολη κάθε χρόνο υπό την επωνυμία «Μέγα Γιορτή».
Η δήλωση του Πούτιν για την δημιουργία της Ουκρανίας ως τεχνητό δημιούργημα και την καταγγελία της πολιτικής που ακολούθησαν οι απολυταρχικοί κατά τα άλλα μπολσεβίκοι στο πολύπλοκο εθνικό ζήτημα, παρέπεμπε περισσότερο σε μια παραδοσιακή αντίληψη που αμφισβητούσε τη σημασία των υπόλοιπων σύνοικων εθνών. Και παράλληλα απομείωνε μια πολιτική που ακολουθήθηκε στο Μεσοπόλεμο με επιτυχία. Επιπλέον οδήγησε στην εμπέδωση εθνικών ταυτοτήτων σε προνεωτερικούς πληθυσμούς. Με τη διαδικασία αυτή διαμορφώθηκαν τα έθνη των Τουρκμένιων, των Ουζμπέκων, των Καζάχων, των Κιργίζιων των Μολδαβών κ.ά.. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης επιλέχθηκε μια διοικητική δομή που περιλάμβανε τις 15 Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες που εντός τους βρίσκονταν οι Αυτόνομες Σοσ. Δημοκρατίες,, στο έδαφος των οποίων υπήρχαν και εθνικές περιοχές των διαφορετικών εθνοτήτων. Έως το 1937 που άρχισε η σταλινική τρομοκαρτία και οι Σοβιετικοί Έλληνες διέθεταν τέσσερεις τέτοιες Εθνικές Περιοχές (Gretsiksi Rayon). Μια στη Νότιο Ρωσία και τρεις στην περιοχή της Μαριούπολης (Ντονιέτσκ).
Τέτοιες Αυτόνομες Σοβιετικές Δημοκρατίες εντός των ευρύτερων Δημοκρατιών ήταν Κριμαία, την Τσετσενία, την Αμπχαζια και τη Νότια Οσετία, ενώ αντίστοιχο ήταν και το Κοσσυφοπέδιο στη σχετικά αντίστοιχη διοικητική δομή της Γιουγκοσλαβίας.
Έχει ενδιαφέρον το κείμενο του Τρότσκι με τίτλο «Το Πρόβλημα της Ουκρανίας» (1939), όπου υποστήριζε ότι η ουκρανική εθνογένεση είχε ολοκληρωθεί. Επίσης έγραψε: «Μετά την κατάκτηση της εξουσίας, έλαβε χώρα μια σοβαρή πάλη στο κόμμα για την επίλυση των πολυάριθμων εθνικών προβλημάτων που κληρονομήθηκαν από την παλιά τσαρική Ρωσία. Υπό την ιδιότητά του ως Λαϊκός Επίτροπος των Εθνοτήτων, ο Στάλιν αντιπροσώπευε πάντα την πιο συγκεντρωτική και γραφειοκρατική τάση. Αυτή εκδηλώθηκε ιδιαιτέρως στα ζητήματα της Γεωργίας και της Ουκρανίας…. Το ζήτημα της τύχης της Ουκρανίας έχει τεθεί στην πλήρη έκτασή του. Χρειάζεται ένα σαφές και συγκεκριμένο σύνθημα που να αντιστοιχεί στη νέα κατάσταση. Κατά τη γνώμη μου, μόνο ένα τέτοιο σύνθημα μπορεί να υπάρξει αυτή τη στιγμή: Μια ενωμένη, ελεύθερη και ανεξάρτητη Σοβιετική Ουκρανία των εργατών και των αγροτών.»
Η τουρκική πολιτική
Η Τουρκία επιχειρώντας να αποκτήσει ρόλο περιφερειακής υπερδύναμης, παρεμβαίνει στις εξελίξεις με πολλούς τρόπους. Κατ’ αρχάς είναι εμφανές ότι η πολιτική της είναι πλέον ιμπεριαλιστική. Κατέχει με τη βία το 37% του κυπριακού εδάφους και το 5% του συριακού. Και στις δύο περιοχές έχει προβεί σε εθνική εκκαθάριση. Στην δε κατεχόμενη Κύπρο έχει διαπράξει και πολιτιστική γενοκτονία.
Επίσης η στρατιωτική επιβολή, μετά από κατάληψη, ιδιαίτερου καθεστώτος στις δύο νησίδες των Ιμίων – οι οποίες αναμφίβολα είναι ελληνικό εθνικό έδαφος με την Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947- επιβεβαιώνει τον δομικό πλέον επεκτατισμό των κυρίαρχων μιλιταριστικών ελίτ.
Παράλληλα έχει κάνει στρατιωτική επέμβαση σε Λιβύη και Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ υλοποιεί σχέδιο περικύκλωσης της Ελλάδας μέσω Αλβανίας και αμφισβητεί με τη στρατιωτική βία δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στην αναζωπύρωση της πρόσφατης ουκρανικής κρίσης είχε σημαντικό ρόλο πουλώντας τα επιθετικά ντρόουν στην κυβέρνηση του Κιέβου, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κατά των αυτόνομων περιοχών σε μια πρώτη παραβίαση των Συνθηκών του Μινσκ.
Μετά την αναγνώριση της ανεξαρτησίας των δύο αυτόνομων περιοχών του Ντομπάς τόσο το τουρκικό Υπ.Εξ. όσο και ο πρόεδρος Ερντογάν καταδίκασαν την ρωσική κίνηση. Όμως τις πραγματικές τουρκικές απόψεις τις εξέφρασε σε κείμενό του στην Ντόιτσε Βέλε ο εξ απορρήτων σύμβουλος του Ερντογάν Ιμπαχίμ Καλίν: «Έχουμε να κάνουμε με νέες προκλήσεις τον 21ο αιώνα, άρα χρειαζόμαστε νέους κανόνες και νέες αρχές, με τις οποίες μπορούν και οι δύο πλευρές να αισθάνονται ασφαλείς»… «Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να ανταποκρινόμαστε σε κάθε αίτημα της Ρωσίας, αλλά θα πρέπει να ακούσουμε τους Ρώσους» …. «κυρώσεις κατά της χώρας δεν αποδίδουν, αλλά μεταθέτουν μόνο το πρόβλημα. Είναι καλύτερα να ακούει κανείς την άλλη πλευρά και να αντιλαμβάνεται τους στρατηγικούς ενδοιασμούς της. Η Ρωσία αισθάνεται να απειλείται από το ΝΑΤΟ και ο Πούτιν 30 χρόνια μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης θέλει να χαράξει νέα σύνορα και να ανανεώσει στρατηγικές συμμαχίες».
Επί της ουσίας ο Καλίν κατανοεί ότι ο κόσμος έχει μπει σε περίοδο αποδόμησης του Διεθνούς Δικαίου. Και βεβαίως οι νέοι κανόνες και οι νέες αρχές που ονειρεύεται είναι αυτές που ανταποκρίνονται στην ιμπεριαλιστική θεώρηση της Τουρκίας που στρέφεται κυρίως κατά της Ελλάδας και της Κύπρου. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτή την μεταβατική εποχή, θέτουν με τέτοια ένταση τα ζητήματα κυριαρχίας στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου.
Ακριβώς γι αυτό, η σύνδεση της όποιας παραβατικής ρωσικής συμπεριφοράς θα έπρεπε απολύτως να συνδεθεί από την ελληνική διπλωματία με την τουρκική.
Η όξυνση των σχέσεων «Δύσης» – Ρωσίας με αφορμή την Ουκρανία και την εν δυνάμει ένταξή της στο ΝΑΤΟ, κάνει επίκαιρο το ζήτημα των Ελλήνων της Μαριούπολης και των 25 ελληνικών χωριών της περιφέρειας του Ντονιέτσκ. Η Ελλάδα είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που διαθέτει αναγνωρισμένη εθνική μειονότητα στη ζώνη του πυρός. Κάτι που κάνει την ειρηνευτική εμπλοκή της απαραίτητη.
Με Έλληνες πολεμιστές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (φωτο Στ. Ελληνιάδης)
Στη Νότια Ουκρανία, στην περιοχή της Αζοφικής θάλασσας, στην Κριμαία, στην Οδησσό κ.α., με βάση την τελευταία σοβιετική απογραφή του 1989, ζούσαν 104.091 Έλληνες. Οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι ο πραγματικός τους αριθμός είναι διπλάσιος, εφ’ όσον δεκάδες χιλιάδες Ελληνες αναγκάστηκαν την περίοδο των σταλινικών διωγμών να δηλώσουν ότι τάχα είναι Ρώσοι ή Ουκρανοί. Σήμερα οι Έλληνες που κατοικούν στην περιοχή της Μαριούπολης του Ντονιέτσκ και της υπαίθρου υπολογίζονται σε 90.000. Αυτή τη στιγμή η περιοχή τους βρίσκεται ακριβώς πάνω στη γραμμή αντιπαράταξης των Ουκρανών με τους ρωσόφωνους αυτονομιστές. Τα ελληνικά χωριά Σαρτανά, Τσερμαλίκ, Ταλακόφβα, Κιριλόφκα, Ραζντόλνιε-Καράκουμπα κ.ά βρίσκονται ακριβώς πάνω στη γραμμή των συγκρούσεων από την ουκρανική πλευρά. Ενώ κάποια ελληνικά χωριά, όπως η Στύλα και το Χούταρ-Πετρόφσκογο, βρίσκονται στην άλλη πλευρά των ρωσόφωνων αυτονομιστών του Ντονιέτσκ, της ονομαζόμενης «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονιέτσκ» (DNR) που βρίσκεται υπό πλήρη ρωσικό έλεγχο.
Πώς φτάσαμε στη σύγκρουση
Οι ραγδαίες εξελίξεις στην Ουκρανία ξεκίνησαν πριν από οκτώ ακριβώς χρόνια με τη μεγάλη αντιπαράθεση των Ουκρανών -κυρίως των προερχόμενων από τη δυτική Ουκρανία- στον διεφθαρμένο αλλά φιλορώσο πρόεδρο Γιανουκόβιτς. Η ανατροπή θα συμβεί με μια παράξενη λαϊκή «πορτοκαλί επανάσταση» το 2013, στην οποία συμμετείχαν και οργανωμένες νεοναζιστικές ομάδες. Η κρίση επεκτάθηκε στα γεγονότα της Κριμαίας το 2014 που είχαν ως κατάληξη την ενσωμάτωση της χερσονήσου στη Ρωσία. Ακολούθησαν τα δραματικά γεγονότα στην Οδησό και ο εμφύλιος πόλεμος στην νοτιοανατολική Ουκρανία με την αυτονόμηση δύο περιοχών (Λουγκάνσκ και Νονιέτσκ) που συνόρευαν με τα ουκρανορωσικά σύνορα. Σήμερα στην Ουκρανία υπάρχει μια φιλοδυτική ηγεσία υπό τον Ζελένσκι.
Οι εξελίξεις αυτές που σήμερα λαμβάνουν μια δραματική διάσταση, έφεραν και πάλι στην επιφάνεια τους προβληματισμούς για τις ωδίνες της μετασοβιετικής ανασυγκρότησης της Ανατολικής Ευρώπης.
Σε πρώτη φάση οι εξελίξεις στην Ουκρανία φάνηκε ότι αντιστοιχούσαν στη διαφοροποίηση δυτικόφιλων και ρωσόφιλων, που είχε ως βάση τόσο τη γλωσσική διαφοροποίηση (ουκρανόφωνοι – ρωσόφωνοι) όσο και τη θρησκευτική (καθολικοί – ορθόδοξοι). Όμως στην συνέχεια φάνηκε ότι οι αντιθέσεις ήταν περισσότερο πολύπλοκες και αρχικά είχαν και κοινωνικά αίτια που σχετιζόταν με την οικονομική κατάρρευση και την επικράτηση μιας νέας κάστας ολιγαρχών στην ουκρανική κοινωνία. Βεβαίως σήμερα, με την πλήρη εξάρτηση των αυτονομημένων περιοχών από τη Ρωσία, τα κοινωνικά αιτήματα των αυτονομιστών έχουν παραμεριστεί και η σύγκρουση πλέον αφορά αποκλειστικά και μόνο τη διαμόρφωση των γεωπολιτικών ισορροπιών των μεγάλων δυνάμεων.
Οι Έλληνες της Μαριούπολης
Οι Ελληνες της Μαριούπολης αποτελούν σήμερα ένα από τα τελευταία εναπομείναντα συμπαγή μέρη του παρευξείνιου Ελληνισμού. Οι περιπέτειες αυτού του άγνωστου αλλά εκπληκτικού ελληνικού κόσμου συγκροτούν μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες σελίδες των Ελλήνων. Μία από αυτές τις ιστορικές περιπέτειες σχετίζεται με τη σοβιετική εμπειρία των παρευξείνιων ελληνικών κοινοτήτων.
Εμπειρία, που κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου -μετά την οριστική εδραίωση του κομμουνιστικού συστήματος και το τέλος των εμφύλιων και εθνικών συγκρούσεων- ανέδειξε μια ενδιαφέρουσα πολιτιστική ελληνική έκφραση -καθεστωτική, φυσικά- για να τελειώσει στα σταλινικά γκουλάγκ.
Χάρτης της εμπόλεμης περιοχής. Με κόκκινο τα εδάφη των αυτονομιστών, όπου βρίσκονται και ελληνικά χωριά
Η πολιτιστική ανάπτυξη των Ελλήνων της Μαριούπολης, όπως και της υπόλοιπης Σοβιετικής Ενωσης, ήταν από τις προτεραιότητες του νέου σοβιετικού συστήματος. Η ιεράρχηση της πολιτιστικής ανάπτυξης στις πρώτες θέσεις καθορίστηκε από την πίστη των νέων κυρίαρχων ότι με την «πνευματική άνοδο των μαζών» θα ηττηθούν ο «συντηρητισμός» και «οι αντιδραστικές δυνάμεις». Έτσι καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμουκαι έως το 1937, παρατηρήθηκε μια εκπληκτική ελληνική αναγέννηση στους τόπους που ζούσε ο ελληνισμός στην ΕΣΣΔ. Εκεί δημιουργήθηκε ο εκδοτικός οίκος με την επωνυμία «Κολεχτιβιστής» που εξέδιδε και την αντίστοιχη εφημερίδα. Στην ύπαιθρο της Μαριούπολης όπου υπήρχαν οι μεγάλες αγροτικές καλλιέργειες δημιουργήθηκαν και τρεις αυτόνομες ελληνικές σοβιετικές περιοχές.
Ολες αυτές οι προσπάθειες στο πλαίσιο του δύσκολου σοβιετικού περιβάλλοντος, συνιστούν ένα μοναδικό εγχείρημα και αποτελούν την ύστατη απόπειρα του ευξεινοποντιακού Ελληνισμού να κατοχυρώσει την παρουσία του, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ελληνικού κράτους στο βαλκανικό Νότο. Τραγική όμως είναι η κατάληξη του εγχειρήματος αυτού, εφόσον οι πρωταγωνιστές του θα πέσουν θύματα του σταλινικού Μολώχ την μετά το ’37 εποχή, όταν στη θέση της πολυπολιτισμικής αντίληψης εδραιώνεται η αφομοιωτική, εκρωσιστική πολιτική. Τα χιλιάδες θύματα και οι δεκάδες χιλιάδες εκτοπισμένοι στην Κεντρική Ασία -λίγα μόλις χρόνια από τη γενοκτονία που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι εθνικιστές στα νότια παράλια της Μαύρης Θάλασσας- σηματοδοτούν το τέλος του παλιού, πολύμορφου, ελληνικού κόσμου.
Η αναγέννηση
Με την είσοδο στην εποχή των μεγάλων μεταρρυθμίσεων και η μείωση των κατασταλτικών συμπεριφορών του σοβιετικού κράτους, άρχισε και η αναγέννηση των ελληνικών κοινοτήτων.
Σε μια επίσκεψή μου στην περιοχή την Άνοιξη του 1991, ο τότε εκπρόσωπος του «Ελληνικού Συλλόγου Μαριούπολης», Ι. Α. Γιαλής, μας είπε τα εξής: «Εμείς οι Ελληνες που ζούμε στη Νότια Ουκρανία έχουμε αρχίσει να οργανωνόμαστε εδώ και λίγον καιρό. Τα δικά μας προβλήματα είναι πολύ πιο δύσκολα από αυτά των Ρώσων ή των Ουκρανών, τουλάχιστον όσον αφορά τα πολιτιστικά ζητήματα. Εμείς λόγω της σταλινικής καταπίεσης έχουμε πρόβλημα γνώσης της ελληνικής γλώσσας. Τώρα μας επέτρεψαν να μαθαίνουμε ελληνικά στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, αλλά δεν υπάρχει υποδομή. Δεν έχουμε βιβλία ούτε δασκάλους. Εδώ θα έπρεπε να παρέμβει αποφασιστικά το ελληνικό κράτος.»
Στην ερώτησή μου για το αν υπάρχει μετανάστευση προς την Ελλάδα, όπως γίνεται από άλλες περιοχές που κατοικούν Έλληνες (Καύκασος, Κεντρική Ασία) απάντησε: «Από τη Νότια Ουκρανία φεύγουν ελάχιστοι. Επειδή ο Ουκρανικός νότος είναι ευλογημένος τόπος. Εδώ ο ελληνικός λαός μπορεί να ζει καλά. Υπάρχουν μέρη που μοιάζουν πολύ με τα τοπία της Ελλάδας.»
Για τους προβληματισμούς περί ελληνικής Αυτονομίας που εμφανίστηκαν τότε στους κόλπους της ελληνικής σοβιετικής κοινότητας και διατυπώθηκαν ως αίτημα τον Μάρτιο του 1991 στο Γελεντζίκ, στο πλαίσιο του Α’ Πανσοβιετικού Συνεδρίου αίτημα ο Ι. Γιαλής είπε: «…Μας κάλεσαν τον Απρίλιο του 1991 στη Μόσχα και μας ανακοίνωσαν ότι σε συνεδρίαση του Ανώτατου Σοβιέτ έγινε η εξής σκέψη: Το Ντονιέτσκ να ανακηρυχτεί σε «περιφέρεια Ντονιέτσκ» (Ντονιέτσκιι Κράϊ), στα πλαίσια της οποίας θα δημιουργηθεί η «εθνική περιοχή της Μαριούπολης» (Μαριουπόλσκι Νατσιονάλνι Οκρουγκ). Η εθνική αυτή περιοχή θα αποτελείται από την πόλη της Μαριούπολης και τα γύρω ελληνικά χωριά.»
Αυτό σημαίνει ότι οι ρωσικοί προβληματισμοί και οι μεθοδεύσεις για την περιοχή είχαν ήδη ξεκινήσει από την σοβιετική περίοδο. Γνωρίζοντας ότι η επόμενη μέρα θα είναι μια εποχή εθνικών κρατών στα συντρίμμια της Σοβιετικής Ένωσης, επεξεργάζονταν σχέδια για τη γεωπολιτική διαμόρφωση της επόμενης μέρας. Τα έντονα γεγονότα που σημάδεψαν το δεύτερο εξάμηνο του 1991 και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ μέσω του ντόμινο ανακήρυξης νέων κρατών μετέθεσε τις όποιες εκκρεμότητες για αργότερα.
Η σημασία της Ουκρανίας
Η Ουκρανία είχε από παλιά ιδιαίτερο ρόλο στις ρωσικές προτεραιότητες. Στην τσαρική εποχή εκτός από σιτοβολώνας της Ρωσίας και της Ευρώπης ήταν και βασικό κέντρο της βιομηχανίας. Αυτός ο ρόλος συνεχίστηκε και στη σοβιετική εποχή, απαλλαγμένος βέβαια από τις εθνικές σημασιοδοτήσεις της προηγούμενης περιόδου. Όμως με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ όλα αυτά επανήλθαν στην επικαιρότητα.
Η Ρωσική Ομοσπονδία θέλει να περιχαρακώσει το μετασοβιετικό χώρο και κυρίως να εξασφαλίσει ότι οι τρείς σημαντικές γειτονικές χώρες (Ουκρανία, Λευκορωσία, Καζαχστάν) δεν θα ολισθήσουν σε αντιρωσικά στρατόπεδα. Για τη Ρωσία οι τρεις αυτές χώρες αποτελούν τη συνθήκη ασφάλειάς της τόσο από γεωπολιτικής, όσο και από ενεργειακής πλευράς.
Ακριβώς γι αυτό θέλουν από τη Δύση τη διαβεβαίωση ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί στα όρια της Ρωσίας. Από την άλλη η Δύση θεωρεί αρκετά ισχυρή τη θέση της στο μετασοβιετικό σκηνικό, ώστε να μπορεί να ορίσει αυτόνομα την πολιτική της. Όλα αυτά διαμόρφωσαν μια σχέση ανισορροπίας και χαρακτηρίζεται από δυσπιστία.
Σαφώς η Ρωσία έχει ορίσει τις δικές της κόκκινες γραμμές και αυτό το έχει αποδείξει στην περίπτωση της Γεωργίας. Ίσως θεωρεί ότι σήμερα είναι η κατάλληλη εποχή να ξεκαθαρίσει τα όρια αυτόνομης πορείας της Ουκρανίας. Θεωρεί ότι η θέση της Δύσης είναι αρκετά υπονομευμένη τόσο από τη στρατιωτική αποτυχία του Αφγανιστάν όσο και από την εμφάνιση και άλλων δυνάμεων που διεκδικούν αναθεώρηση των έως τώρα παγκόσμιων διευθετήσεων. Επίσης ίσως θεωρεί ότι διευκολύνει τις στοχεύσεις της η απουσία ταυτόσημων συμφερόντων στις χώρες της Δύσης και η απουσία συναντίληψης. Και αυτή η απουσία αποδεικνύεται με την επιφυλακτική στάση της Γερμανίας η οποία εισάγει από τη Ρωσία το 40% του φυσικού αερίου που καταναλώνει.
Αυτό που φαίνεται ως δεδομένο είναι ότι άμεση σύγκρουση Δύσης (ως ΝΑΤΟ ή Ε.Ε.)-Ρωσίας είναι μάλλον ένα απίθανο σενάριο. Οι όποιες στρατιωτικές συγκρούσεις, εφόσον προκύψουν, θα είναι μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Και αυτό γιατί αφενός καμιά δυτική χώρα δεν θέλει να εμπλακεί σε πόλεμο με τη Ρωσία και αφετέρου γιατί εφόσον η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ δεν υπάρχει λόγος ενεργοποίησης του άρθρου 5 περί αλληλεγύης.
Οι ΗΠΑ επιθυμούν να αποτρέψουν κάποια στρατιωτική κίνηση της Ρωσίας που θα γινόταν για να ξεκαθαρίσει πλήρως η θέση ότι ο δικός της λόγος είναι ο καθοριστικός στον χώρο που προέκυψε από τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Και για να πετύχουν την αποτροπή προσπαθούν να συμπήξουν ένα ενιαίο μέτωπο και να απειλήσουν τη Ρωσία με οικονομικές κυρώσεις.
Παράλληλα φωνές σωφροσύνης εκφράζονται και από τη ρωσική πλευρά.
Το καλό σενάριο για την Ελλάδα και τους Μαριουπολίτες
Η καλύτερη εκδοχή για τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα είναι να διευθετηθεί η κρίση και να μην απαιτηθεί από την Ελλάδα να διαλέξει στρατόπεδο τη στιγμή της σύγκρουσης, παρότι με την παραχώρηση στους Αμερικανούς βάση στην Αλεξανδρούπολη έχει κάνει ένα βήμα ενάντια στη Ρωσία. Να σημειώσουμε ότι σε πιθανή στρατιωτική εμπλοκή η βάση αυτή θα χρησιμοποιηθεί άμεσα για την υποστήριξη των επιχειρήσεων.
Πάντως οι Ρώσοι περιμένουν από την Ελλάδα να κρατήσει κάπως αυτόνομη θέση και να μην μετατραπεί σε πλήρες ενεργούμενο των ΗΠΑ. Ακριβώς γι αυτό ο Σεργκέι Λαβρόφ είπε στον Δένδια: «εμπιστευόμαστε τους Έλληνες φίλους μας ότι με τη σοφία τους θα κάνουν την επιλογή που ανταποκρίνεται στις πεποιθήσεις τους».
Η εξεύρεση διπλωματικής λύσης θα είναι ευεργετική για τον ελληνισμό της Μαριούπολης, παρόλο που η οκταετής περίπου αντιπαράθεση, η στρατιωτικοποίηση των περιοχών τους και η εσωτερική κοινωνική κατάσταση και οικονομική κρίση έχουν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα.
Γι αυτό είναι πολύ σημαντικό τόσο η επίσημη Ελλάδα να αυξήσει το ενδιαφέρον για την περιοχή αυτή, όσο και η ελληνική κοινωνία να γνωρίσει και να αγκαλιάσει τον μαριουπολίτικο ελληνισμό…
Δείτε παλιότερες δημοσιεύσεις πατώντας «enter» επί του τίτλου:
Ένα κείμενό μου με αφορμή την έλευση των Rafale και τις διαμαρτυρίες που ακούστηκαν
Όποιος θυμάται τις προκηρύξεις της αλήστου μνήμης 17Νοέμβρη, θα θυμάται την εμβληματική βραχυγραφία ΛΜΑΤ, ήτοι Λούμπεν Μεγαλοαστική Τάξη, με την οποία περιέγραφε με ακρίβεια το έλλειμα μιας καίριας κοινωνικής ομάδας στην δομή της χώρας. Σαφέστατα η απουσία μιας σοβαρής αστικής τάξης από τη στιγμή που γεννήθηκε το νεαρό ελληνικό κράτος στις καθυστερημένες παρυφές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οδήγησε σε όλες τις κοινωνικές δυσπλασίες που επιβιώνουν έως σήμερα, και κυρίως στη διαμόρφωση ενός συστήματος εξουσίας που βασίζεται στη νομή του κράτους. Ίσως η μοναδική φορά που επιχειρήθηκε η αναίρεση αυτής της αντίφασης ήταν όταν μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου επιχειρήθηκε η ενσωμάτωση των ακμαίων ελληνικών αστικών περιοχών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία έτσι κι αλλιώς αποχωρούσε από την Ιστορία. Αλλά και τότε, τα στέρεα δομημένα συμφέροντα των παλαιοκομματικών ελίτ της «Μικράς πλην Εντίμου Ελλάδος», οδήγησαν μεθοδικά στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη μετατροπή των δραστήριων Μικρασιατών, Ποντίων και Ανατολικοθρακών (όσων επέζησαν βέβαια από μια διαδικασία Γενοκτονίας που άρχισε το 1914) σε ανεπιθύμητους «τουρκόσπορους».
Οι απόψεις της Νεοτουρκικής ομάδας που εμπνεύστηκε, οργάνωσε και πραγματοποίησε τις Γενοκτονίες των μη μουσουλμανικών λαών την περίοδο 1914-1918, έχουν επανέλθει στο προσκήνιο και καθορίζουν την πολιτική της κυβέρνησης Ερντογάν-Μπαχτσελί
Εάν λοιπόν υπήρχε μια σοβαρή ελληνική αστική τάξη που είχε συνδέσει τα συμφέροντά της με της ευημερία του τόπου, θα ήταν διαφορετική η διαχείριση της μοίρας του καθ’ όλον τον 20ο αιώνα. Έτσι, τη στιγμή που εμφανίζεται στα ανατολικά μια επιθετική δύναμη που διεκδικεί τμήματα του εθνικού εδάφους, θα είχε ήδη δημιουργήσει μια τέτοια οικονομία και μια τέτοια αμυντική βιομηχανία που θα μπορούσε να ισοσταθμίσει το έλλειμα και να καλύψει με την τεχνολογική ανάπτυξη την απειλή.
Όμως η έλλειψη μιας τέτοιας ανάπτυξης και η υπαρκτή απειλή, οδήγησαν σε μια προσπάθεια εξοπλισμού μέσα από αγορές τύπου Rafale, Belharra κλπ, κάτι που διαρκώς κάνει η Ελλάς, ειδικά μετά την κατάληψη του βόρειου τμήματος της Κύπρου από τον τουρκικό στρατό. Ειδάλλως θα έπρεπε να έχει υπάρξει μια πλήρης παραίτηση και μια συνειδητή δορυφοροποίηση της Ελλάδας και της Κύπρου στην Τουρκία, της οποίας την πολιτική διαμορφώνει μια επιθετική και θρησκόληπτη Ακροδεξιά.
Υπάρχει άλλη λύση;
Πέρα από τα νεοδημοκρατικά ταρατατζούμ κατά την άφιξη των πρώτων αεροσκαφών και το συμβολικά ακατανόητο αγιασμό των εργαλείων πολέμου και θανάτου από εκπροσώπους μιας θρησκείας της αγάπης και της ειρήνης, το ερώτημα είναι ξεκάθαρο: τι πρέπει να γίνει με μια χώρα που απειλεί ανοιχτά την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας, είναι ξεκάθαρα ιμπεριαλιστική και κυβερνάται από μια ισλαμο-εθνικιστική ελίτ που έχει κατακτήσει το 37% της Κύπρου και το 5% της Συρίας; Και έχει ήδη κάνει στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη και στο Ναγκορνο Καραμπάχ. Ενώ εδώ και πολλά χρόνια κατέλαβε στρατιωτικά και επέβαλε ιδιαίτερο καθεστώς στις βραχονησίδες των δύο Ιμίων, που ξεκάθαρα με την Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947 παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα…..
Επιπλέον δηλώνει επισήμως και ξεκάθαρα ότι αν η Ελλάδα συνεχίσει να υπερασπίζεται τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Λήμνο, Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία), παύει η κυριαρχία της και επιστρέφουν στην προ του 1912 κατάσταση.
Είναι παράλογο να προσπαθείς να αποτρέψεις τον πόλεμο με τη δημιουργία ενός σχετικού ισοζυγίου δύναμης;
Δεν ανήκει στο χώρο της κοινής λογικής ότι ο επιτιθέμενος πρέπει να ξέρει ότι αλλιώς είναι να επιτίθεσαι σε μια αδύναμη χώρα και αλλιώς σε κάποιον που μπορεί να αμυνθεί αποτελεσματικά;
Γιατί όλο το ζήτημα είναι να μπορείς να αμυνθείς. Δε νομίζω ότι υπάρχει κανείς που αξίζει να τον πάρεις υπόψη σου στην Ελλάδα, που να εισηγείται επιθετική πολιτική ή να τρέφει ιμπεριαλιστικές διαθέσεις. Αυτά τελείωσαν οριστικά και αμετάκλητα….
Απλώς η ατυχία της Ελλάδας και του ελληνικού λαού είναι ότι η Τουρκία οργανώνει την κυριαρχία της στην περιοχή με ένα καθεστώς μουσολινικού τύπου, με ακραία ισλαμο-εθνικιστική ελίτ και με τη δικιά τους «Χρυσή Αυγή» στην κυβέρνηση, με μια εξωστρεφή οικονομία που απ΄ ότι φαίνεται οδηγεί τον τουρκικό καπιταλισμό στη φάση του ιμπεριαλισμού…
Ας δεχτούμε ότι η Ελλάδα κάνει τον ιστορικό συμβιβασμό αποδεχόμενη την πάγια θέση της Τουρκίας ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, ότι ο βυθός του Αιγαίου πρέπει να μοιραστεί στη μέση και ότι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου βρίσκονται επί της τουρκικής υφαλοκρηπίδας…
Και ας δεχτούμε επιπλέον ότι μοιράζονται στο όνομα της συνδιαλλαγής και της καλής διάθεσης και τα μικρά νησιά και βραχονησίδες που η Τουρκία αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία (Οινούσσες, Αγαθονήσι, Φαρμακονήσι, Φούρνοι, Γαύδος, Αρκιοί, Κίναρος, Λέβιθα κλπ –152 είναι συνολικά).
Και ας δεχτούμε ακόμα ότι δεν πρέπει να προστατεύονται αμυντικά τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία) απέναντι στο μεγαλύτερο στόλο αποβατικών που υπάρχει αυτή τη στιγμή στη Μεσόγειο, γιατί εάν συνεχίσει η προσπάθεια προστασίας παύει η ελληνική κυριαρχία επ’ αυτών και επιστρέφουν στην προ του 1912 κατάσταση. Δηλαδή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, διάδοχος της οποίας είναι η σύγχρονη Τουρκία. Γιατί αυτή είναι η πραγματικότητα, επισήμως διακηρυγμένη και κατατιθεμένη στον ίδιο τον ΟΗΕ ως αιτήματα της τουρκικής διπλωματίας. Και πολλά άλλα βεβαίως στα οποία εμπλέκεται η Ελλάδα. Όπως τα χρέη που ιστορικά έχει απέναντι στην Κύπρο και τον κυπριακό λαό γιατί διευκόλυνε την τουρκική εισβολή και κατοχή και γιατί ως εγγυήτρια δύναμη στη συνέχεια, η δημοκρατική Ελλάδα -μετά την πτώση της χούντας και τα συγχωροχάρτια που μοίρασε στους υπεύθυνους της Κυπριακής Προδοσίας- αποδέχτηκε την κατάκτηση.
Ποιοι κυβερνούν την Τουρκία
Ένα από τα συμπεράσματα του καχεκτικού διαλόγου για τα ελληνοτουρκικά, είναι ότι παραγνωρίζεται εντελώς η φύση του πολιτικού κατεστημένου που δημιούργησε την Τουρκία και σήμερα κυβερνά η πλέον εξτρεμιστική εκδοχή αυτού του κατεστημένου. Και ότι η χώρα αυτή θεωρείται από αρκετούς ως μια φυσιολογική χώρα δυτικού τύπου.
Για να αποκτήσουμε μια εικόνα για όλα αυτά ας αναφέρουμε ότι την Τουρκία δεν την δημιούργησαν οι παλιοί Οθωμανοί του Χαλιφάτου, αλλά οι μιλιταριστές Νεότουρκοι, οι ακραίοι εθνικιστές, οι οποίοι συγκρούστηκαν με τους παραδοσιακούς Οθωμανούς και επί της ουσίας αυτοί διέλυσαν την οθωμανική κοινωνία και κατέστρεψαν την παραδοσιακή οθωμανική ταυτότητα αντικαθιστώντας την βιαίως με την τουρκική εθνική.
Οι Νεότουρκοι, οι οποίοι ανέβηκαν με πραξικόπημα στην εξουσία, είχαν αποφασίσει εξαρχής την εξόντωση των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων και ήδη από το 191 την είχαν ορίσει ως θεμέλιο λίθο της πολιτικής τους. Συστηματικά άρχισαν να εφαρμόζουν τις αποφάσεις αυτές από το 1914. Χαρακτηριστική πράξη αυτής της εναρκτήριας διαδικασίας εθνικής εκκαθάρισης, υπήρξε η καταστροφή της ιωνικής Φώκαιας, 70 χλμ βόρεια της Σμύρνης, στις 13 Ιουνίου του 1914. Ο Γάλλος αρχαιολόγος Félix Sartiaux που επόπτευε τις ανασκαφές στην ιστορική μητρόπολη της Μασσαλίας, υπήρξε αυτόπτης μάρτυς. Περιέγραψε ως εξής το πογκρόμ: «Λεηλατούν, πυρπολούν, σκοτώνουν ψυχρά, χωρίς μίσος, κατά μια έννοια μεθοδικά. Επικεφαλής τους είναι δύο άτομα που πολλοί γνωρίζουν στην περιοχή ως ενεργά μέλη της τοπικής Επιτροπής “Ένωση και Πρόοδος”. Εφαρμόζουν πρόγραμμα, που τους έχουν σχεδιάσει στο όνομα των ανώτερων συμφερόντων της Αυτοκρατορίας και της θρησκείας. Η λεηλασία, οι προσωπικές εκδικήσεις, ο βιασμός είναι ο μισθός τους».
Έτσι δημιούργησαν μια παράδοση διαχείρισης των ανεπιθύμητων κοινοτήτων που 20 χρόνια μετά θα υιοθετηθεί απολύτως από τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό. Είναι εντυπωσιακή η ομοιότητα της νεοτουρκικής βίας, όπως περιγράφτηκε από τον Sartiaux, με τη ναζιστική βία. Ο Enzo Traverso στο “Οι ρίζες στης ναζιστικής βίας” γράφει: «Η ιουδαιοκτονία… δεν ήταν απλώς η έκρηξη ωμής βίας αλλά κι ένας σκοτωμός που εκτελέστηκε “δίχως μίσος”, χάρη σ’ ένα σχεδιοποιημένο σύστημα βιομηχανικής παραγωγής του θανάτου, ένα μηχανισμό που δημιουργήθηκε από μια μειοψηφία αρχιτεκτόνων του εγκλήματος και μπήκε σε λειτουργία από μια μάζα, άλλοτε ένθερμων και άλλοτε ασυνείδητων εκτελεστών μέσα στη σιωπηρή αδιαφορία της μεγάλης πλειοψηφίας του γερμανικού πληθυσμού, με τη συνενοχή της Ευρώπης και την παθητικότητα του κόσμου».
Σήμερα, μέσα από τη μελέτη του Stefan Ihrig με τίτλο «Atatürk in the Nazi Imagination» είναι γνωστό ότι η δομική ομοιότητα της νεοτουρκικής και ναζιστικής βίας δεν είναι τυχαίο γεγονός.
Ίσως στο μόνο σημείο των δύο αυτών περιγραφών που υπάρχει απόκλιση, είναι η ναζιστική εφεύρεση της «βιομηχανικής παραγωγής θανάτου». Όμως, η πρόθεση θανάτωσης ενυπήρχε και στην αντίληψη των Νεότουρκων. Όπως διαπιστώνεται από τα διπλωματικά έγγραφα των Αυστριακών προξένων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η μεθόδευση των μαζικών εκτοπίσεων των πληθυσμών κατά την περίοδο του χειμώνα του 1916 βασιζόταν στην πεποίθηση των αρχών ότι «πρέπει με τους Έλληνες να τελειώνουμε τώρα…».
Ο τελευταίος Ιερός Πόλεμος (Τζιχάντ) θα κηρυχθεί την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου 1919-1922. Με μια παράδοξη οικειοποίηση του Ισλάμ και των συμβόλων του από τον κοσμικό τουρκικό εθνικισμό, ο Μουσταφά Κεμάλ Πασά θα κηρύξει “τζιχάντ κατά των απίστων” (Ελλήνων και Αρμενίων) την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-23). Θα ανακηρύξει εαυτόν gazi (γαζή), δηλαδή Ιερό Πολεμιστή για τη διάδοση του Κορανίου, μετά την πρώτη του νίκη κατά των ελληνικών στρατευμάτων στη μάχη του Σαγγάριου (Αύγουστος 1921).
Το κεμαλικό τζιχάντ θα ολοκληρωθεί με ιδιαίτερα αιματηρό τρόπο τον Σεπτέμβρη του 1922, όταν η τότε μοναρχική κυβέρνηση των Αθηνών συνειδητά παρέδωσε αφοπλισμένους τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας στους Τσέτες του gazi Μουσταφά Κεμάλ. Η πυρπόληση και η σφαγή της Σμύρνης έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του τζιχάντ που είχε κηρυχθεί. Η ήττα των “απίστων” επέφερε τις ποινές που προβλέπει το Κοράνι μέσα από μια μεσαιωνικού τύπου σφαγή, την οποία δεν θέλησε να αποτρέψει και στη συνέχεια αποσιώπησε το παλαιοκομματικό κατεστημένο των Αθηνών.
Ακριβώς αυτή η ομάδα των εθνικιστών νικητών του 1922 δημιούργησε τη σύγχρονη Τουρκία, εξοντώνοντας κάθε Οθωμανό, υποστηρικτή της παλιάς θρησκευτικής και εν μέρει ανεκτικής παράδοσης. Στη συνέχεια βέβαια ο Μουσταφά Κεμάλ ήρθε σε ρήξη με τους Νεότουρκους και τον ιμπεριαλιστικό παντουρκισμό που εξέφραζαν. Επέλεξε την εσωστρέφεια και την τοπικότητα μέσα από μια τουρκική πολιτισμική κυριαρχία. Με δομές βεβαίως Βαθέος Κράτους που κατά καιρούς έβγαιναν στην επιφάνεια και καθόριζαν την πορεία της χώρας όταν θεωρούσαν ότι πάει να παρεκκλίνει.
Η διαφορά της παραδοσιακής κεμαλικής κρατικής διαχείρισης με τη σημερινή των Ερντογάν-Μπαχτσελί είναι ότι επανήλθαν στην εξουσία οι παλαιοί Νεότουρκοι με τη μορφή των Ευρασιανιστών. Ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, επανέκαμψε για πρώτη φορά μετά το 1918, ο παντουρκιστικός ιμπεριαλισμός υπό την ευλογία ενός τζιχαντιστικού ισλαμισμού. Ακριβώς σε αυτό το νέο πλαίσιο εκφράστηκε για πρώτη φορά με τόσο έντονο τρόπο η εδαφική διεκδίκηση κατά της Ελλάδας και της Κύπρου. Κατά της Ελλάδας μέσα από το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας που της στερεί δικό της θαλάσσιο χώρο, καθώς και με την τη θεωρία των Γκρίζων Ζωνών για νησιά και βραχονησίδες, αλλά και με την αμφισβήτηση των μεγάλων νήσων του Ανατολικού Αιγαίου. Και κατά της Κύπρου με την εμβάθυνση της κατάκτησης του 37%, την προσπάθεια δημιουργίας δύο νέων κρατών και αμφισβήτησης των δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας για εκμετάλλευση των πόρων της, ακ΄μα και στις νότιες θάλασσές της.
Ας θυμηθούμε το Σύμφωνο του Μονάχου
Η αρνητική κριτική που εκφράστηκε τις προηγούμενες μέρες μέσω των σόσιαλ μίντια με αφορμή την αγορά των Rafale ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Με πηγές έκφρασης την νεοφιλελεύθερη Δεξιά, που όμως περιορίζεται από τα νεοδημοκρατικά βαρίδια για να μιλήσει τελείως ανοιχτά, αλλά κυρίως από τον πολυποίκιλο και πολύμορφο κόσμο που ξεκινά από τους Οικολόγους και καταλήγει στους Αναρχικούς. Έναν κόσμο που στο συγκεκριμένο θέμα φαίνεται να αγνοεί τελείως το γεωπολιτικό περιβάλλον όπου εντάσσεται η σύγχρονη Ελλάδα, διαμορφώνει ένα ψεύτικο κόσμο και ορίζει κάποια μεγέθη εντελώς αυθαίρετα, με τα οποία θεωρεί ότι υπάρχει δυνατότητα εύρεσης μιας λογικής συμβιβαστικής λύσης στα προβλήματα που χωρίζουν την Ελλάδα και την Τουρκία.
Επειδή τίποτα στη ζωή δεν εμφανίζεται για πρώτη φορά -τουλάχιστον όσον αφορούν τις διακρατικές σχέσεις- μια τέτοια προσέγγιση παραπέμπει στις αφελείς πασιφιστικές αντιλήψεις που επικράτησαν λίγο πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη διεθνή πολιτική σκηνή.
Την εποχή εκείνη η ηττημένη Γερμανία υπό τον εθνικοσοσιαλισμό του Χίτλερ είχε παραβιάσει κάθε Συμφωνία που υπεγράφη μετα το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρανόμως είχε υπερεξοπλίσει την Γερμανία και άρχισε να διατυπώνει βλέψεις επί των γειτονικών χωρών. Το όραμα για μια μεγάλη Γερμανική Αυτοκρατορία επανήλθε. Με αφορμή την ύπαρξη Γερμανών εκτός των ορίων της εκπονεί μια ιμπεριαλιστική πολιτική.
Ο πρώτος στόχος -μετά την κατάληψη της γερμανόφωνης Αυστρίας- υπήρξε η Τσεχοσλαβακία. Η ειρωνία είναι ότι εκείνη την εποχή οι Τσεχοσλοβάκοι βασίζονταν κυρίως στη συμμαχία τους με τους Γάλλους. Τελικά, οι νικήτριες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου Αγγλία και Γαλλία αποφάσισαν να δράσουν υπερασπίζοντας την Τσεχοσλοβακία, αφού βεβαίως για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν ανεχτεί τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας. Προκειμένου να αποφύγουν τον πόλεμο υποχρεώνουν την Τσεχοσλοβακία να δεχτεί κάποιους από τους όρους της Γερμανίας, πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο μπορεί να κορεστεί η ναζιστική δίψα για κατακτήσεις.
Παρόλα αυτά οι απαιτήσεις της Γερμανίας διαρκώς μεγάλωναν οπότε στις 29 Σεπτεμβρίου 1938 συγκλήθηκε εσπευσμένα η Διεθνής Συνδιάσκεψη του Μονάχου με συμμετέχοντες τους Μουσολίνι και Χίτλερ από εθνικοσοσιαλιστικής πλευράς και των πρωθυπουργών της Γαλλίας (Ε. Νταλαντιέ) και Μεγ.Βρετανίας (Ν. Τσάμπερλεν). Η Τσεχοσλοβοκική πλευρά δεν κλήθηκε, ούτε ως παρατηρητής. Έτσι υπεγράφη το Σύμφωνο του Μονάχου που πρόβλεπε τη σύσταση Διεθνούς Επιτροπής και την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων (ως παρατηρητών) στις περιοχές της Τσεχοσλοβακίας που διεκδικούσε. Αυτή ήταν η «έντιμη ειρήνη» του Νέβιλ Τσάμπερλεν, που στη συνέχεια θεωρήθηκε ότι τελικά ενίσχυε τις πολεμικές τάσεις εφόσον απέτυχε να ανακόψει τα επεκτατικά σχέδια δύο ακροδεξιών δικτατορικών καθεστώτων.
Αν στη θέση των γερμανικών επιχειρημάτων περί Σουδητών της Τσεχοσλοβακίας, βάλετε τα σύγχρονα τουρκικά επιχειρήματα για Γαλάζια Πατρίδα, για Γκρίζες Ζώνες, για κυριαρχία στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και σε όλα αυτά προσμετρήσετε την διεθνή ανοχή προς το ισλαμο-εθνικιστικό καθεστώς της Τουρκίας, θα βρείτε πολλές ομοιότητες με εκείνη την ιστορία των άτυχων Τσεχοσλοβάκων…
O N. Tσάμπερλεν επιστρέφει περιχαρής στο Λονδίνο κραδαίνοντας τη Συμφωνία του Μονάχου, με την αφελή πίστη ότι η Ευρώπη διέφυγε τον πόλεμο
H διαδικτυακή επικοινωνία έφερε στο μέιλ μου έναν εκτεταμένο σχολιασμό-βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου «Πώς επινοήθηκαν οι Εβραίοι» του Εβραίου ιστορικού SAND SHLOMO, ομότιμου καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ.
Ο σχολιασμός του συγγραφέα απομονώθηκε και στάλθηκε στο πνεύμα μιας κλασικής αντισιωνιστικής αντίληψης (που στις μέρες λαμβάνει αντισημιτικά χαρακτηριστικά), υπονοώντας ότι η διαδικασία συγκρότησης του σύγχρονου εβραϊκού έθνους αποτελεί μια ιδιαίτερη και μάλλον μοναδική περίπτωση κατασκευής εθνικής μυθολογίας που δεν αντιστοιχεί στην ιστορική πραγματικότητα.
Όμως η αντίληψη αυτή παραγνωρίζει το γεγονός ότι στην περιοχή μας, αυτή είναι η συνήθης διαδικασία μετάβασης στη νεωτερικότητα. Δηλαδή στο μετασχηματισμό των παλαιών θρησκευτικών οντοτήτων σε σύγχρονες εθνικές. Ακόμα και σε μας, με τη μετάβαση από το πολύγλωσσο ελληνορθόδοξο γένος στο ελληνικό έθνος. Παρότι τυχαίνει να είναι στην περιοχή μας η μοναδική περίπτωση, που υπάρχει συνεχής γραφή και κείμενα από το δεύτερο μισό σχεδόν της δεύτερης χιλιετίας π.χ. και η απαρχή της διαμόρφωσης ενός ελληνικού πολιτικού έθνους κατά πως το όρισε ο Χομπσμπάουμ να εντοπίζεται τουλάχιστον στον 13ο αιώνα.
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα στην περιοχή μας της διαδικασίας μετατροπής μιας θρησκευτικής ομάδας σε έθνος, είναι η περίπτωση των σύγχρονων Τούρκων, των οποίων η εθνογένεση βασίζεται στο μετασχηματισμό της πολυεθνοτικής ισλαμικής Ούμα (ummah) σε έθνος. Αυτή η διαδικασία έχει ήδη περιγραφεί από Τούρκους ιστορικούς, όπως για παράδειγμα τον Βozkurt Güvenç στο βιβλίο του Türk Kimliği – Kültür Tarihinin Kaynakları (Τουρκική ταυτότητα. Πολιτισμός, ιστορία, πηγές) https://kars1918.wordpress.com/2016/12/09/turk-
Η εισαγωγή του συγγραφέα που απεστάλη με συγκεκριμένη στόχευση και έδωσε την αφορμή για τη συγγραφή αυτού του κειμένου:
Shlomo Sand
Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ
Οι Εβραίοι αποτελούν ένα ενιαίο λαό; Σ’ αυτήν την αρχαία ερώτηση, ένας ισραηλινός συγγραφέας συνεισφέρει μια νέα απάντηση. Ενάντια στην κυρίαρχη πεποίθηση, η διασπορά δεν γεννήθηκε από την έξωση των Εβραίων της Παλαιστίνης, αλλά από διαδοχικούς προσηλυτισμούς στην Βόρεια Αφρική, στην Νότια Ευρώπη και την Μέση Ανατολή. Να κάτι που κάνει ένα από τα θεμέλια της σιωνιστικής σκέψεις να τρίζουν, αυτό που θέλει τους Εβραίους να είναι απόγονοι του βασιλείου του Δαβίδ και όχι απογόνους Βερβερίνων πολεμιστών ή Χαζάρων ιππέων.
Κάθε Ισραηλινός γνωρίζει, πέραν πάσης αμφιβολίας, ότι η ύπαρξη του εβραϊκού λαού χρονολογείται από τη στιγμή που παρέλαβε την Τορά1 στο όρος Σινά, καθώς και ότι είναι ο απευθείας και αποκλειστικός απόγονος του λαού αυτού. Όλοι πιστεύουν ότι ο εν λόγω λαός, μετά την έξοδό του από την Αίγυπτο, εγκαταστάθηκε στη «Γη της Επαγγελίας», όπου οικοδόμησε το ένδοξο βασίλειο του Δαβίδ και του Σολομώντα, το οποίο εν συνεχεία χωρίστηκε στα βασίλεια του Ιούδα και του Ισραήλ. Επίσης, κανένας δεν αγνοεί το γεγονός ότι αυτός ο λαός γνώρισε δύο φορές την εξορία: αρχικά μετά την καταστροφή του πρώτου ναού, τον 6ο αιώνα π.Χ., και, αργότερα, μετά την καταστροφή του δεύτερου ναού, το έτος 70 μ.Χ.
Ακολούθησε μια περιπλάνηση που διήρκησε σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια: οι μετακινήσεις αυτές οδήγησαν τον εβραϊκό λαό στην Υεμένη, στο Μαρόκο, στην Ισπανία, στη Γερμανία, στην Πολωνία και στα πέρατα της Ρωσίας, αλλά, παρ’ όλα αυτά, κατόρθωνε πάντα να διατηρεί τους δεσμούς του αίματος ανάμεσα στις σκορπισμένες κοινότητές του. Στα τέλη του 19ου αιώνα, είχαν ωριμάσει πια οι συνθήκες για την επιστροφή στην αρχέγονη πατρίδα. Αν δεν υπήρχε η ναζιστική γενοκτονία, εκατομμύρια Εβραίοι θα είχαν επανεποικίσει ομαλά το «Ερέτς Ισραήλ» («τη γη του Ισραήλ»), αφού αυτό το όνειρο έτρεφαν επί είκοσι αιώνες όλες οι γενιές του λαού αυτού.
Παρθένα η Παλαιστίνη, περίμενε τον αυτόχθονα λαό της να την κάνει να ανθίσει ξανά. Γιατί σε αυτόν ανήκε και όχι σε εκείνη την αραβική μειονότητα που στερείται ιστορίας και βρέθηκε εκεί κατά τύχη. Ήταν δίκαιοι, επομένως, οι πόλεμοι που διεξήγαγε ο περιπλανώμενος λαός για να ξαναπάρει στην κατοχή του τη δική του γη, και εγκληματική η βίαιη αντίσταση του ντόπιου πληθυσμού.
Από πού προέρχεται αυτή η ερμηνεία της εβραϊκής ιστορίας; Είναι το έργο, από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μετά, ταλαντούχων ανασκευαστών του παρελθόντος που η γόνιμη φαντασία τους, βασισμένη σε θραύσματα θρησκευτικής μνήμης, εβραϊκής και χριστιανικής, επινόησε μια ενιαία γενεαλογική αλυσίδα για τον εβραϊκό λαό. Γεγονός είναι ότι η πλούσια ιστοριογραφία του ιουδαϊσμού επιτρέπει πλήθος ιστορικών προσεγγίσεων. Όμως, η πολεμική που ξέσπασε στους κόλπους του δεν αμφισβήτησε ποτέ τις οντολογικές αντιλήψεις που σφυρηλατήθηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.
Όταν ήρθαν στο φως ντοκουμέντα που απειλούσαν να αντικρούσουν την ιδέα του γραμμικού παρελθόντος, δεν συνάντησαν καμία απήχηση. Η εθνική επιταγή, σαν στρείδι ερμητικά κλειστό, απέκλειε οποιαδήποτε αντίφαση ή απόκλιση από την κυρίαρχη ιδέα. Οι ειδικές μονάδες παραγωγής γνώσης πάνω στο εβραϊκό παρελθόν -τα πανεπιστημιακά τμήματα που ήταν αποκλειστικά αφιερωμένα στην «ιστορία του εβραϊκού λαού»- συνεισέφεραν σημαντικά σε αυτή την παράδοξη ημιπληγία. Ακόμα και η καθαρά νομικού χαρακτήρα συζήτηση πάνω στο ερώτημα «ποιος είναι Εβραίος;» δεν απασχόλησε τους ιστορικούς: για αυτούς, Εβραίος θεωρείται κάθε απόγονος του συγκεκριμένου λαού που οδηγήθηκε στην εξορία πριν από δύο χιλιάδες χρόνια.
Οι «εγκεκριμένοι» ερευνητές του παρελθόντος δεν συμμετείχαν καν στην έριδα των «νέων ιστορικών» που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Οι περισσότεροι από τους πρωταγωνιστές της δημόσιας ιδεολογικής διαμάχης, που ο αριθμός τους ήταν ούτως ή άλλως περιορισμένος, προέρχονταν από άλλες επιστήμες ή από εξωπανεπιστημιακούς χώρους: κοινωνιολόγοι, ειδικοί στους ανατολικούς πολιτισμούς, γλωσσολόγοι, γεωγράφοι, πολιτικοί επιστήμονες και αρχαιολόγοι ήταν εκείνοι που διατύπωσαν νέες σκέψεις πάνω στο πολυσυζητημένο εβραϊκό και σιωνιστικό παρελθόν. Στις τάξεις τους απαντούν επίσης πανεπιστημιακοί του εξωτερικού. Από τα «τμήματα εβραϊκής ιστορίας» αντίθετα, το μόνο που ακούστηκε ήταν δειλές και συντηρητικές αντιδράσεις, ενδεδυμένες με μια απολογητική ρητορική, στηριγμένη σε προκαταλήψεις.
Ο ιουδαϊσμός μια θρησκεία που προσηλυτίζει
Εν ολίγοις, η εθνική ιστορία έχει ωριμάσει ελάχιστα τα τελευταία 60 χρόνια και, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα εξελιχθεί στο άμεσο μέλλον. Ωστόσο, τα γεγονότα που έφεραν στο φως οι έρευνες θέτουν σε κάθε έντιμο ιστορικό, αναπάντεχα, εκ πρώτης όψεως, πλην όμως θεμελιώδη ερωτήματα.
Μπορεί να θεωρηθεί η Βίβλος ιστορικό βιβλίο; Οι πρώτοι σύγχρονοι εβραίοι ιστορικοί, όπως ο Ισαάκ Μάρκους Γιοστ ή ο Λέοπολντ Τσουντς, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, δεν την αντιλαμβάνονταν κατ’ αυτόν τον τρόπο: στα δικά τους μάτια, η Παλαιά Διαθήκη ήταν ένα θεολογικό βιβλίο που έπαιζε το ρόλο του συνδετικού κρίκου ανάμεσα στις εβραϊκές θρησκευτικές κοινότητες μετά την καταστροφή του πρώτου ναού. Χρειάστηκε να περιμένουμε ώς το δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα για να συναντήσουμε ιστορικούς, με πρώτο τον Χάινριχ Γκρετς, που να ασπάζονται μια «εθνική» θεώρηση της Βίβλου: αυτοί έδωσαν στη φυγή του Αβραάμ προς τη Χαναάν, την έξοδο από την Αίγυπτο ή ακόμα και στο ενιαίο βασίλειο του Δαβίδ και του Σολομώντα τη διάσταση αφηγήσεων ενός αυθεντικού εθνικού παρελθόντος. Οι ιστορικοί του σιωνισμού δεν έπαψαν έκτοτε να επαναλαμβάνουν αυτές τις «βιβλικές αλήθειες» που έγιναν ο άρτος ο επιούσιος της εθνικής παιδείας τους.
Να, όμως, που τη δεκαετία του 1980 η γη αρχίζει να τρέμει, κλονίζοντας τους αρχέγονους μύθους. Οι ανακαλύψεις της «νέας αρχαιολογίας» έρχονται σε αντίθεση με τη θεωρία μιας μεγάλης εξόδου τον 13ο αιώνα π.Χ. Επιπλέον, ο Μωυσής δεν θα μπορούσε να βγάλει τους Εβραίους από την Αίγυπτο και να τους οδηγήσει στη «Γη της Επαγγελίας», για τον απλούστατο λόγο ότι εκείνη την εποχή η συγκεκριμένη γη… βρισκόταν στα χέρια των Αιγυπτίων.
Εξάλλου, δεν υπάρχουν ίχνη που να μαρτυρούν κάποια εξέγερση των σκλάβων στην αυτοκρατορία των Φαραώ ή τη γρήγορη κατάκτηση της γης της Χαναάν από ξένα στοιχεία. Δεν υπάρχουν, επίσης, σημάδια ούτε ενθύμια από τα μεγαλοπρεπή βασίλεια του Δαβίδ και του Σολομώντα. Οι ανακαλύψεις της προπερασμένης δεκαετίας δείχνουν ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν δύο μικρά βασίλεια: το βασίλειο του Ισραήλ, που ήταν και το ισχυρότερο, και το βασίλειο του Ιούδα, η μελλοντική Ιουδαία. Φαίνεται, μάλιστα, πως ούτε οι κάτοικοι του τελευταίου υπέστησαν την εξορία τον 6ο π.Χ. αιώνα: οι μόνοι που πρέπει να εγκαταστάθηκαν στη Βαβυλώνα ήταν η πολιτική και πνευματική αφρόκρεμα. Από εκείνη την καθοριστική συνάντηση με τις περσικές θρησκείες γεννήθηκε ο εβραϊκός μονοθεϊσμός.
Άραγε, η εξορία του 70 μ.Χ. συνέβη πραγματικά; Παραδόξως, αυτό το «θεμελιώδες γεγονός» στην ιστορία των Εβραίων, που αποτελεί την απαρχή της διασποράς, δεν αποτέλεσε αντικείμενο κανενός ερευνητικού έργου. Κι αυτό, για έναν πολύ πεζό λόγο: οι Ρωμαίοι κατακτητές δεν εξόρισαν ποτέ κανέναν λαό σε όλο το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου. Με εξαίρεση τους αιχμαλώτους που έγιναν σκλάβοι, οι κάτοικοι της Ιουδαίας συνέχισαν να ζουν στη γη τους ακόμα και μετά την καταστροφή του δεύτερου ναού.
Ένα τμήμα τους ασπάστηκε το χριστιανισμό τον 4ο αιώνα, ενώ η πλειονότητα ενώθηκε με το Ισλάμ μετά την κατάκτηση από τους Άραβες, τον 7ο αιώνα. Οι περισσότεροι διανοητές του σιωνισμού τα γνώριζαν όλα αυτά: έτσι, ο Γιτζάκ Μπεν Ζβι, μελλοντικός πρόεδρος του κράτους του Ισραήλ, όπως και ο Δαβίδ Μπεν Γκουριόν, ιδρυτής του κράτους, τα έγραφαν αυτά ώς το 1929, τη χρονιά της μεγάλης εξέγερσης της Παλαιστίνης. Και οι δύο αναφέρουν με διάφορες ευκαιρίες το γεγονός ότι οι χωρικοί της Παλαιστίνης είναι οι απόγονοι των κατοίκων της αρχαίας Ιουδαίας.2
Εάν, λοιπόν, δεν έγινε ποτέ ο διωγμός του λαού που κατοικούσε στην ρωμαιοκρατούμενη Παλαιστίνη, τότε από πού προέρχονται τα πλήθη των Εβραίων που εποικίζουν τα παράλια της Μεσογείου από την αρχαιότητα; Πίσω από το παραπέτασμα της εθνικής ιστοριογραφίας κρύβεται μια συγκλονιστική ιστορική πραγματικότητα. Από τη στάση των Μακαβαίων, τον 2ο π.Χ. αιώνα, μέχρι την εξέγερση του Μπαρ-Κόχμπα,3 τον 2ο μ.Χ. αιώνα, ο ιουδαϊσμός ήταν η θρησκεία με την εντονότερη προσηλυτιστική δραστηριότητα. Οι Ασμοναίοι είχαν ήδη προσηλυτίσει διά της βίας τους Ιδουμαίους της Νότιας Ιουδαίας και τους Ιτουραίους της Γαλιλαίας, οι οποίοι προσαρτήθηκαν στον «λαό του Ισραήλ». Με αφετηρία εκείνο το ελληνοϊουδαϊκό βασίλειο, ο ιουδαϊσμός εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και στα παράλια της Μεσογείου. Τον 1ο μ.Χ. αιώνα έκανε την εμφάνισή του στο σημερινό Κουρδιστάν, το εβραϊκό βασίλειο της Αδιαβίνης, το οποίο, όμως, δεν ήταν το τελευταίο που «εξιουδαΐστηκε». Ακολούθησαν και άλλα.
Τα γραπτά του Φλάβιου Ιωσήφ δεν αποτελούν τη μοναδική μαρτυρία για την προσηλυτιστική ζέση των Εβραίων. Πολλοί Ρωμαίοι συγγραφείς, από τον Οράτιο ώς τον Σενέκα κι από τον Ιουβενάλιο ώς τον Τάκιτο, εκφράζουν σχετικούς φόβους. Το Μισνά και το Ταλμούδ4 επιτρέπουν την τακτική του προσηλυτισμού -έστω και αν, απέναντι στην αυξανόμενη πίεση του χριστιανισμού, οι σοφοί της ταλμουδικής παράδοσης εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους ως προς το ζήτημα.
Η επικράτηση της θρησκείας του Ιησού στις αρχές του 4ου αιώνα δεν βάζει φρένο στην εξάπλωση του ιουδαϊσμού, ωστόσο απωθεί τον εβραϊκό προσηλυτισμό στις παρυφές του χριστιανικού κόσμου. Τον 5ο αιώνα κάνει την εμφάνισή του, στη θέση της σημερινής Υεμένης, ένα ισχυρό εβραϊκό βασίλειο με το όνομα Χιμιάρ, οι απόγονοι του οποίου θα διατηρήσουν την πίστη τους μετά την επικράτηση του Ισλάμ έως και τη σύγχρονη εποχή. Επίσης, οι Άραβες χρονικογράφοι μάς γνωστοποιούν την ύπαρξη βερβερίνικων φυλών τον 7ο αιώνα, που έχουν εξιουδαϊστεί: μπροστά στην επέλαση των Αράβων που φτάνουν στη Βόρεια Αφρική στα τέλη του ίδιου αιώνα, εμφανίζεται η θρυλική μορφή της εβραίας βασίλισσας Ντίχια ελ-Καχίνα, η οποία προσπάθησε να τους αναχαιτίσει. Οι εξιουδαϊσμένοι Βερβερίνοι θα λάβουν μέρος στην κατάκτηση της Ιβηρικής Χερσονήσου και θα θέσουν τα θεμέλια της ιδιαίτερης συμβίωσης μεταξύ Εβραίων και Μουσουλμάνων που χαρακτηρίζει τον ισπανοαραβικό πολιτισμό.
Ο σημαντικότερος μαζικός προσηλυτισμός λαμβάνει χώρα κάπου ανάμεσα στη Μαύρη και την Κασπία Θάλασσα: αφορά το τεράστιο βασίλειο των Χαζάρων, τον 8ο αιώνα. Η εξάπλωση του ιουδαϊσμού από τον Καύκασο ώς τη σημερινή Ουκρανία έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών κοινοτήτων, οι οποίες απωθούνται ομαδικά προς την Ανατολική Ευρώπη εξαιτίας των επιδρομών των Μογγόλων, τον 13ο αιώνα. Εκεί, μαζί με τους Εβραίους που είχαν έρθει από τις σλαβικές περιοχές του Νότου και τα σημερινά γερμανικά εδάφη, θα θέσουν τις βάσεις του μεγάλου πολιτισμού των γίντις.5
Οι αφηγήσεις σχετικά με τις ποικίλες ρίζες των Εβραίων απαντούν, λίγο ή περισσότερο δειλά, στη σιωνιστική ιστοριογραφία μέχρι περίπου τη δεκαετία του 1960. Στη συνέχεια περνούν στο περιθώριο, έως ότου εξαφανιστούν από τη συλλογική μνήμη του Ισραήλ. Οι κατακτητές της πόλης του Δαβίδ, το 1967, όφειλαν να είναι οι απευθείας απόγονοι του μυθικού του βασιλείου και όχι -θεός φυλάξοι !- οι διάδοχοι των Βερβερίνων πολεμιστών ή των Χαζάρων ιππέων. Οι Εβραίοι, επομένως, αποτελούν ένα ιδιαίτερο «έθνος», το οποίο, ύστερα από δύο χιλιάδες χρόνια εξορίας και περιπλάνησης, επιστρέφει επιτέλους στη δική του πρωτεύουσα, την Ιερουσαλήμ.
Οι φορείς αυτής της γραμμικής και αδιαίρετης αφήγησης δεν στηρίζονται μόνο στη διδασκαλία της ιστορίας. Επικαλούνται μάλιστα και τη βιολογία. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, μια σειρά «επιστημονικών» ερευνών στο Ισραήλ προσπαθεί να αποδείξει με κάθε μέσο τη γενετική συγγένεια μεταξύ των απανταχού επί γης Εβραίων. Η «έρευνα πάνω στην προέλευση των πληθυσμών» αποτελεί πλέον έναν θεμιτό και δημοφιλή τομέα της μοριακής βιολογίας, ενώ το αρσενικό χρωμόσωμα Υ αποκτά τιμητική θέση δίπλα σε μια εβραία Κλειώ6, στο πλαίσιο μιας ξέφρενης αναζήτησης της κοινής καταγωγής του «εκλεκτού λαού».
Η συγκεκριμένη ιστορική αντίληψη αποτελεί τη βάση της πολιτικής του κράτους του Ισραήλ που επικεντρώνεται στο θέμα της ταυτότητας, κι αυτό είναι που πονάει ! Προσφέρει την ευκαιρία για μια οντολογική και εθνοκεντρική ερμηνεία του ιουδαϊσμού, τροφοδοτώντας έτσι ένα καθεστώς διακρίσεων που απομονώνει τους Εβραίους από τους μη Εβραίους -Άραβες, αλλά και Ρώσους μετανάστες ή ξένους εργάτες.
Το Ισραήλ, 60 χρόνια μετά την ίδρυσή του, αρνείται να δει τον εαυτό του ως μια δημοκρατία που υπάρχει για τους πολίτες της. Περίπου το ένα τέταρτο από αυτούς δεν θεωρούνται Εβραίοι και, σύμφωνα με το πνεύμα των νόμων, το κράτος δεν είναι δικό τους. Αντίθετα, το Ισραήλ παρουσιάζεται πάντα ως το κράτος των απανταχού επί γης Εβραίων, έστω κι αν δεν πρόκειται πια για κατατρεγμένους πρόσφυγες αλλά για ισότιμους πολίτες που απολαμβάνουν πλήρη δικαιώματα στα κράτη στα οποία διαβιούν. Με άλλα λόγια, μια εθνοκρατία χωρίς σύνορα δικαιολογεί τις σκληρές διακρίσεις που επιβάλλει απέναντι σε μια μερίδα πολιτών της, επικαλούμενη το μύθο του προαιώνιου έθνους που ανασυντάχθηκε για να επανενωθεί στη «γη των προγόνων».
Το να γραφτεί, επομένως, μια νέα εβραϊκή ιστορία, απαλλαγμένη από το σιωνιστικό πρίσμα, δεν είναι εύκολο πράγμα. Το φως που διαθλάται μέσα από αυτό μετασχηματίζεται σε ανεξίτηλα εθνοκεντρικά χρώματα. Και όμως, οι Εβραίοι σχημάτιζαν ανέκαθεν συμπαγείς θρησκευτικές κοινότητες, συνήθως μέσω του προσηλυτισμού, σε διάφορες περιοχές του κόσμου: δεν συνιστούν, λοιπόν, ένα «έθνος» με κοινή καταγωγή το οποίο εκτοπίστηκε και περιπλανήθηκε για είκοσι αιώνες.
Η εξέλιξη της ιστοριογραφίας, όπως και, γενικότερα, η διαδικασία του εκσυγχρονισμού, περνά, όπως γνωρίζουμε, μέσα από την επινόηση του έθνους, μιας έννοιας που απασχόλησε εκατομμύρια ανθρώπους κατά τον 19ο κι ένα σημαντικό κομμάτι του 20ού αιώνα. Στα τέλη του περασμένου αιώνα, τα όνειρα άρχισαν να ξεθωριάζουν. Όλο και περισσότεροι ερευνητές αναλύουν, ανατέμνουν και ανασυνθέτουν τις μεγάλες εθνικές παραδόσεις, κυρίως τους μύθους περί κοινής καταγωγής, ιδιαίτερα αγαπητούς στους χρονικογράφους του παρελθόντος. Οι εφιάλτες του χθες θα δώσουν αύριο τη θέση τους σε άλλα όνειρα για μια νέα ταυτότητα. Όπως κάθε προσωπικότητα που αποτελείται από ποικίλες και ρευστές ταυτότητες, η ιστορία είναι κι αυτή μια ταυτότητα που εξελίσσεται.
Το ιδρυτικό κείμενο του ιουδαϊσμού, η Τορά -η εβραϊκή ρίζα «yara» (γιαρά) σημαίνει «διδάσκω»- αποτελείται από τα πέντε πρώτα βιβλία της Αγίας Γραφής ή Πεντάτευχο: τη Γένεση, την Έξοδο, το Λεβιτικό, τους Αριθμούς και το Δευτερονόμιο.
Βλ. Δαβίδ Μπεν Γκουριόν και Γιτζάκ Μπεν Ζβι, «Το “Ερέτς Ισραήλ” στο παρελθόν και το παρόν», (1918, στα γίντις), Ιερουσαλήμ, 1980 (στα εβραϊκά) και Μπεν Ζβι, «Ο πληθυσμός μας μέσα στη χώρα» (στα εβραϊκά), Βαρσοβία, Εκτελεστική Επιτροπή της Ένωσης Εβραϊκής Νεολαίας και Εθνικού Εβραϊκού Ιδρύματος, 1929.
Σιμόν Μπαρ-Κόχμπα: εβραίος επαναστάτης που ηγήθηκε της λεγόμενης «στάσης του Μπαρ-Κόχμπα» κατά των Ρωμαίων, το 132 π.Χ. Ίδρυσε ένα ανεξάρτητο εβραϊκό κράτος, το οποίο επανακατακτήθηκε από τους Ρωμαίους τρία χρόνια αργότερα.
Το Μισνά, το οποίο θεωρείται το πρώτο έργο της ραβινικής λογοτεχνίας, ολοκληρώθηκε τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Το Ταλμούδ συνθέτει το σύνολο των συζητήσεων των ραβίνων σχετικά με το νόμο, τα έθιμα και την ιστορία των Εβραίων. Υπάρχουν δύο Ταλμούδ: το Ταλμούδ της Παλαιστίνης που γράφτηκε ανάμεσα στον 3ο και τον 5ο αιώνα, και το Ταλμούδ της Βαβυλώνας που ολοκληρώθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα.
Τα γίντις, τα οποία μιλούσαν οι Εβραίοι της Ανατολικής Ευρώπης, είναι μια σλαβογερμανική γλώσσα που περιλαμβάνει λέξεις εβραϊκής προέλευσης.
Η Κλειώ στην ελληνική μυθολογία ήταν η μούσα της ιστορίας.
Πολύ ενδιαφέρον, αλλά κυρίως πολύ σημαντικό βάθος έχουν τα θέματα που έθιξε πρόσφατα ο Χουσεϊν Ζεϊμπέκ και προκάλεσαν κάποιες αντιδράσεις.
Είπε : «Γίνεται αλαλούμ με τους δύο μουφτήδες. Λέμε κατάργηση της Σαρίας. Η Τουρκία είναι ένα κοσμικό κράτος. Εδώ (στην Ελλάδα) έχει επίσημη θρησκεία, δεν είναι κοσμικό κράτος. Έχω φοιτήσει στην Τουρκία και ξέρω…Στην Τουρκία ποτέ δεν ανοίγουν τα σχολεία με το Κοράνι…»
Νομίζω ότι ο Ζεϊμπεκ κάνει ένα λάθος, που είναι όμως κοινός τόπος στην ανάγνωση του κοσμικού χαρακτήρα της Τουρκίας. Και παράλληλα φαίνεται να αγνοεί την μεγάλη κοινωνική και πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ μουσουλμάνων «Παλαιότουρκων» και ακραίων εθνικιστών-μιλιταριστών Νεότουρκων πριν τη βίαιη επιβολή του κεμαλιστικού μοντέλου που διαμόρφωσε τη σύγχρονη Τουρκία. .Η αντιπαράθεση αυτή εκφράστηκε και στη Δυτική Θράκη. Ειδικά μετά το 1930 και την υπογραφή του ελληνο-τουρκικού Συμφώνου «Φιλίας και Συνεργασίας», έλαβε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Παλαιότουρκοι VS Νεότουρκοι
Μετα τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 , στο χώρο της ελληνικής Θράκης είχαν βρει καταφύγιο πολλοί αντικεμαλικοί διανοούμενοι,τόσο Τούρκοι όσο και Κιρκάσιοι που αγωνίστηκαν για την εθνική και πολιτική τους χειραφέτηση. Η Κεμαλική Τουρκία ζητούσε επίμονα την απομάκρυνση-απέλαση των αντιφρονούντων.
Μετά το» Σύμφωνο Φιλίας» του 1930, απελάθηκαν 150 άτομα που είχαν χαρακτηριστεί ανεπιθύμητα από τους κεμαλιστές. Έτσι, και στη Δυτική Θράκη επιβλήθηκε η εθνικιστική ατζεντα των Νεότουρκων – την οποία εξέφραζε ο Μουσταφά Κεμάλ – με την απόλυτη κάλυψη του ελληνικού κράτους. Αυτή η πολιτική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που οδηγούσε στην ένταξη της μουσουλμανικής μειονοτητας στον έλεγχο του τουρκικού κράτους συνάντησε την αντίθεση των ίδιων των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης.
Τότε, η «Ένωση Μουσουλμάνων Ελλάδας» που τους εκπροσωπούσε, κατήγγειλε τη μεθόδευση αυτή και την προσπάθεια επιβολής από τα πάνω, με διοικητικά μέτρα, των κεμαλικών μεταρρυθμίσεων. Το μόνο κατάλοιπο της παλιάς Οθωμανικής κοινωνίας ήταν η Σαρία την οποία σεβάστηκε το ελλ. κράτος στο πλαίσιο του σεβασμού των θρησκευτικών αρχών των μουσουλμανικών μειονοτήτων (ο πληθυντικός υπάρχει στη Συνθήκη της Λωζαννης). Η οποία σαρία βεβαίως σήμερα ισχύει μόνο για όσους μουσουλμάνους θέλουν να την ακολουθήσουν.
Παράλληλα με την αρνητική αναφορά στο θεσμό της Σαρία, όλη η σύγχρονη προπαγάνδιση περί της προτεραιότητας των «εκλεγμένων μουφτήδων» έναντι των διορισμένων από το ελληνικό κράτος, δεν αποσκοπεί σε τίποτα περισσότερο από την πλήρη εξάρτηση της μουσουλμανικής μειονότητας από το τουρκικό Βαθύ Κράτος – με την προσθήκη του κυρίαρχου στη γείτονα πολιτικού Ισλάμ. Εκτός εάν κάποιοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι θα επικρατήσουν στη μειονότητα οι αντιλήψεις της Αριστεράς!!! .
Περί της κοσμικότητας του τουρκικού κράτους
Η Νεοελληνική αντίληψη όσον αφορά την κοσμικότητα της κεμαλιστικής Τουρκίας, μάλλον ως οριενταλιστική εξιδανικευτική εικόνα μπορεί να θεωρηθεί. Η οποία επιπλέον παρακάμπτει το γεγονός ότι η αντικληρικαλιστική στάση στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου, αντιστοιχούσε περισσότερο στα αυταρχικά εκείνα καθεστώτα που στη θέση της θρησκείας είχαν τοποθετήσει τον εθνικισμό. Κάτι που είναι απολύτως ορατό στο κεμαλικό εποικοδόμημα. Στην νεοελληνική ερμηνευτική αυθαιρεσία απαντά ο Νίκος Ψυρούκης, ο οποίος κατ’ αρχάς ορίζει τη φυσιογνωμία του κεμαλικού κινήματος και το κατατάσσει στα φασιστικά κινήματα του μεσοπολέμου.Γράφει: “Η προσεκτικότερη μελέτη του κεμαλισμού μας πείθει ότι πρόκειται για βαθιά αντιλαϊκή και αντιδημοκρατική θεωρία. Ο φιλοναζισμός και άλλες αντιδραστικές δοξασίες είναι νομοτελειακή εξέλιξη του κεμαλισμού…Ακόμα και οι κεμαλικές μεταρρυθμίσεις γίνονται με διοικητικές αποφάσεις από πάνω. Περιφρονούν τις πολιτιστικές παραδόσεις του τουρκικού λαού, εκφράζουν το σύμπλεγμα κατωτερότητας των Τούρκων αστών.”(Ν.Ψ. Μικρασιατική Καταστροφή…, σ. 224 ]
Αριστερά και μειονότητες
Η γνώμη μου είναι ότι αυτό που ξεχωρίζει την Αριστερά από οποιαδήποτε άλλη θεώρηση είναι ο απόλυτος σεβασμός του αυτοκαθορισμού κάθε πολίτη. Είτε νοιώθει εθνικά μειονοτικός, είτε έμφυλα διαφορετικός. Ειδικά για τη μουσουλμανική μειονότητα της Ελληνικής Θράκης οι στόχοι θα έπρεπε να είναι οι εξης:
–Πλήρης ενσωμάτωση στην ελληνική κοινωνία χωρίς καμία διάκριση και κανένα περιορισμό, με παράλληλο σεβασμό της πολιτιστικής τους κατάστασης, –Άρνηση οποιασδήποτε μορφής γκετοποίησης, -Αγώνας ενάντια στην εργαλειοποίηση από το επιθετικό τουρκικό κράτος, –Υποστήριξη των μειονοτικών ομάδων που υπάρχουν εντός της μειονότητας (Πομάκοι, Τσιγγάνοι) για την ανατροπή της ιδεολογικής και πολιτισμικής αλλοτρίωσης που επιβλήθηκε τόσο από τον τουρκικό εθνικισμό, όσο και από το ανάλγητο ελληνικό κράτος της Δεξιάς από την εποχή που τους ήθελε ομογενοποιημένους στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου.
Η εκπαίδευση της μειονότητας ως αντικείμενο συζήτησης εντός της Αριστεράς θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ιστορία της εκπαιδευτικής πολιτικής. Είναι γνωστό ότι αμέσως μετά το 1930 και την απέλαση των 150 αντικεμαλικών διανοουμενων, η Άγκυρα επιχείρησε να ελέγξει ιδεολογικά και να επιβάλει τα δικά της πολιτισμικά πρότυπα στους μουσουλμάνους της Θράκης. Πάγιο αίτημα ήταν η τοποθέτηση Τούρκων δασκάλων σταλμένων από την Άγκυρα, στα ορεινά χωριά των Πομάκων. Η πρώτη πετυχημένη προσπάθεια θα γίνει επί της Ακροδεξιάς μετεμφυλιακής κυβέρνησης Παπάγου, που θα επιβάλει την αντικατάσταση των όρων «μουσουλμάνος-μουσουλμανικός» με το «Τούρκος-τουρκικός»... Όμως η μαζική άφιξη Τούρκων εθνικιστών δασκάλων θα γίνει το 1968 με την απόλυτη συνενοχή της ελληνικής Χούντας.
Επί Παπάγου, μετά τον Εμφύλιο και στο πλαίσιο της αντικομμουνιστικής πολιτικής, η μειονότητα έπρεπε υποχρεωτικά να χρησιμοποιεί τους όρους «Τούρκος-τουρκικό» (Διάταγμα Φεσόπουλου-Νομοθετικό Διάταγμα 3065 )
Κατά συνέπεια η θέση της Αριστεράς στο εκπαιδευτικό ζήτημα θα πρέπει να είναι: «Στηρίζει την σύγχρονη και συμπεριληπτική εκπαίδευση στην Θράκη, με ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευσης και δημιουργία νέων σχολείων με εισαγωγή των τουρκικών και πομακικών ως γλώσσας επιλογής.»
Έστω και ένας Πομάκος να έχει διατηρήσει την ταυτότητά του απορρίπτοντας την ιδεολογική και πολιτιστική αλλοτρίωση, θα πρέπει να βρει συμπαραστάτη την Αριστερά… Ειδάλλως είναι σαν να επικροτείται η πολιτική Παπάγου που μετά τον Εμφύλιο πόλεμο και στο πλαίσιο του υστερικού αντικομμουνισμού, επιδίωξε τη μετατροπή των σλαβόφωνων Πομάκων σε τουρκόφωνους εξαρτημένους από τη Νατοϊκή φίλη και σύμμαχο Τουρκία καθώς και της χούντας των Συνταγματαρχών..
Mια πολύ σημαντική πρωτοβουλία έλαβε ο γνωστός συγγραφέας Omer Asan δημιουργώντας ένα φόρουμ με τίτλο «Mubadelle-Ανταλλαγή«, όπου οι απόγονοι των προσφύγων (του 1922) και των ανταλλαχθέντων (του 1923-24) να μπορούν να συναντηθούν, να συζητήσουν τα κοινά και τις διαφορές και να ανταλλάξουν εμπειρίες και απόψεις. Η τεχνολογική εξέλιξη βοηθά αρκετά αυτή την επικοινωνία, εφόσον οι αυτόματοι μεταφραστές μειώνουν τη γλωσσική απόσταση.
Ένα από αυτά που απασχολούν τους συμμετέχοντες είναι ο χαρακτήρας των τότε κοσμοϊστορικών αλλαγών και καταστροφών καθώς και οι αιτίες που τις προκάλεσαν. Μια δικιά μου παρέμβαση μεταφράστηκε από την Olga Rοbenson και είναι η εξής:
Ένα κολάζ του Χρήστου Μαχαιρίδη
O dönemin bugünden tamamen farklı olan tarihsel koşullarını anlamaya çalışmak çok önemli. Kolay olmayan bir şey olmasından dolayı da çoğunlukla o dönemi bugünün verileriyle sık sık analiz etmeye çalışıyoruz. ….
Sanırım zamane koşullarının ve o dönemin en önemli analiziRosa Luxemburg tarafından 1896’daErmenilerin katledilmesinden sonra yapılmış olandır. O zamanlar Tanzimat’ın sadece Osmanlı’nın büyük şehirlerini etkilediği görülüyordu. Kırsal kesimde, özellikle Anadolu’da, eski paşalar ve ağalar reformları kabul etmediler ve baskı politikasını sürdürdüler. Bu Ermeni isyanlarını getirdi.
Aynı dönemde, Osmanlı Rumlarının seçkinleri barış içinde bir arada yaşamayı ve İmparatorluğu ortak bir hukuk kuralına dönüştürme çabasını seçmişlerdi. Bu akıma «Yunan-Osmanlıcılık» (bunun terim olarak Türkçe karşılığı siyasi olarak ben emin değilim şahsen olduğu ilgini çevirdim terimi) adı verildi ve Genç Türklerin ulusal tasfiyeye başladığı zamana kadar egemen oldu. Ekim 1911. 1914te de tavan yaptı.
Lüksemburg, Osmanlı toplumunun yapısını büyük bir hassasiyetle analiz etmektedir. 19. yüzyılın başında «her milletten, her il ve her toplumun kendine özgü varlığını yaşadığı, alışık olduğu baskılara sabırla katlandığı ve temelini oluşturduğu bir ekonomiye sahip bir ülke olduğunu yazıyor. Doğu despotizmi çünkü temelini oluşturuyordu doğup büyüdüğü kültürün.
«Feodal hükümeti ortadan kaldıran ve onun yerine merkezi bürokrasi, kalıcı bir ordu ve yeni bir ekonomik sistem getiren» «modern ve ortaçağ ilkelerinin tuhaf bir karışımına» dayanan iç denge reformlardan alıntı yapıyor.
Osmanlı taşrasında paşalar, askeri öğrenciler (hakimler), tarım vergisi tahsildarları ve Türk toprak sahiplerinin oluşturduğu yeni ilişkileri örnek olarak analiz eder, burada «bürokrasi kendi içinde nüfusun özel, sayısız bir kategorisi olarak görünür. bir ekonomiyi temsil eder ve varlığı halkın profesyonelce yağmalanmasıyla finanse edilir. » kısaca bir sistem analizi yapar yani.
«Türkiye, farklı halklardan oluştuğu için de bir bütün olarak yeniden doğamazdı. Hiçbir maddi çıkar, onları birbirine bağlayacak ortak bir gelişme bir unsur yaratılmamıştı! Aksine, Türk devletine ortak bağlılığın baskısı büyüyordu! Böylece, çeşitli etnik grupların kendilerini bütünden ayırma ve daha iyi bir sosyal gelişme için özerk bir varoluş yolu aramaya yönelik doğal bir eğilimi yaratıldı. “
20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu için iki yol vardı. Bunlardan biri, liberal burjuvazinin ifade ettiği demokratik dönüşümdü. Diğeri ise faşizm(leşmek), Hıristiyan toplulukların yok edilmesi ve aslında çokuluslu olan Müslümanların etnik Türklere (etnik Türk kimliğine dönüştürülmesidir.. Bu akım da Enver, Cemal ve Talat Paşa’nın milliyetçi militarizmiyle ifade edilir.
Ve Ne yazık ki, ikinci yol galip geldi.
– – – – – – – – – – – – – – – – – Είναι πολύ σημαντικό να προσπαθήσουμε κατανοήσουμε τις ιστορικές συνθήκες εκείνης της εποχής, που ήταν εντελώς διαφορετικές από τις σημερινές. Κάτι που δεν είναι εύκολο και γι αυτό πολλές φορές αναλύουμε εκείνη την εποχή με τα σημερινά δεδομένα….
Νομίζω ότι τη σημαντικότερη ανάλυση εκείνων των συνθηκών κάνει η Ρόζα Λούξεμπουργκ μετά τις σφαγές των Αρμενίων το 1896… Τότε φάνηκε ότι το Τανζιμάτ επηρέασε μόνο τις μεγάλες οθωμανικές πόλεις. Στην ύπαιθρο και ειδικά στην Ανατολία οι παλιοί πασάδες και αγάδες δεν δέχονταν τις μεταρρυθμίσεις και συνέχιζαν την πολιτική καταπίεσης των ραγιάδων. Αυτό έφερε τις εξεγέρσεις των Αρμενίων στην Ανατολή. Την ίδια εποχή η ελίτ των Οθωμανών Ελλήνων είχε επιλέξει την ειρηνική συμβίωση και την προσπάθεια μετασχηματισμού της Αυτοκρατορίας σε κοινό κράτος δικαίου. Το ρεύμα αυτό ονομάστηκε «ελληνο-οθωμανισμός» και ήταν κυρίαρχο έως τη στιγμή που οι Νεότουρκοι αποφάσισαν τις εθνικές εκκαθαρίσεις (Οκτώβριος 1911) και σιγα-σιγά τις ξεκίνησαν με αποκορύφωμα μετά το 1914….
Η Λούξεμπουργκ αναλύει με εξαιρετική ακρίβεια τη δομή της οθωμανικής κοινωνίας. Γράφει ότι στις αρχές του 19ου αιώνα «ήταν μια χώρα με ανταλλακτική οικονομία, στην οποία η κάθε εθνικότητα, κάθε επαρχία και κάθε κοινότητα ζούσε τη δική της διακριτή ύπαρξη, υπέφερε υπομονετικά τα μαρτύρια στα οποία είχε συνηθίσει και αποτελούσε τη βάση για έναν ανατολίτικο δεσποτισμό.».
Αναφέρει τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις που βασίστηκαν «σε ένα παράξενο μείγμα σύγχρονων και μεσαιωνικών αρχών», οι οποίες «κατήργησαν τη φεουδαρχική κυβέρνηση και στη θέση της εισήγαγαν μια συγκεντρωτική γραφειοκρατία, ένα μόνιμο στρατό και ένα νέο οικονομικό σύστημα.» Αναλύει υποδειγματικά τις νέες σχέσεις που διαμορφώθηκαν στην οθωμανική ύπαιθρο από τους πασάδες, τους καδήδες (δικαστές), τους γεωργικούς φοροεισπράκτορες και τους Τούρκους γαιοκτήμονες, όπου «η γραφειοκρατία εμφανίζεται ως ειδική, πολυάριθμη κατηγορία του πληθυσμού, που αφ’ εαυτής εκπροσωπεί άμεσα έναν οικονομικό παράγοντα και η ύπαρξη της οποίας χρηματοδοτείται απ΄ την επαγγελματική λεηλασία του λαού.».
Και κατάληγε στο συμπέρασμα: «Η Τουρκία δεν μπορεί να αναγεννηθεί σαν σύνολο γιατί αποτελείται από διαφορετικές χώρες. Κανένα υλικό συμφέρον, καμιά κοινή εξέλιξη που θα μπορούσε να τις συνδέσει δεν είχε δημιουργηθεί! Αντίθετα, η καταπίεση και η αθλιότητα της κοινής υπαγωγής στο τουρκικό κράτος γίνονται όλο και μεγαλύτερες! Έτσι δημιουργήθηκε μια φυσική τάση των διαφόρων εθνοτήτων να αποσπαστούν από το σύνολο και να αναζητήσουν μέσα από μια αυτόνομη ύπαρξη το δρόμο για μια καλύτερη κοινωνική εξέλιξη. Και έτσι η ιστορική καταδίκη εκδόθηκε για την Τουρκία: βάδιζε προς την διάλυση….».
Για την Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν δύο δρόμοι. Ο ένας ήταν ο δημοκρατικός μετασχηματισμός που εξέφρασαν οι φιλελεύθεροι αστοί σαν τον Πρίγκηπα Σαμπαχαεντίν. Ο άλλος η φασιστικοποίηση, η εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων και ο μετασχηματισμός των πολυεθνοτικών μουσουλμάνων σε εθνικά Τούρκους. Το ρεύμα αυτό το εξέφρασε ο εθνικιστικός μιλιταρισμός των Εμβέρ, Τζεμάλ και Ταλαάτ πασά. .
-Ο ελληνικός στρατός στην Σμύρνη πήγε ως αποτέλεσμα του Α’ Παγκοσμίου Πολεμου. Ήταν στρατός της Αντάντ και όχι εθνικά ελληνικός. Πήγε για να μην καταλάβουν οι Ιταλοί τη Σμύρνη… Εξάλλου σε όλη την περιοχή είχαν ξεκινήσει οι εθνικές εκκαθαρίσεις από το 1914 από τους παρακρατικους της teskilat I mahsusa.
Αυτό έγινε γιατί οι Νεότουρκοι πήραν μέρος στον πόλεμο και έχασαν.
Το πρόβλημα ξεκίνησε από την πολιτική των Νεότoυρκων και τον ιμπεριαλιστικό παντουρκισμό τους. Χωρίς αυτούς δεν θα είχαμε ούτε τους Βαλκανικούς πολεμους ούτε τα γεγονότα 1919-1922, ουτε τις Γενοκτονίες των Χριστιανικών λαών, ούτε τους πρόσφυγες και τις μετακινήσεις πληθυσμών.
Αυτοί είναι η αρχή του κακού. —– Ο ελληνικός στρατός στην Σμύρνη πήγε ως αποτέλεσμα του Α’ Παγκοσμίου Πολεμου. Ήταν στρατός της Αντάντ και όχι εθνικά ελληνικός. Πήγε για να μην καταλάβουν οι Ιταλοί τη Σμύρνη… Εξάλλου σε όλη την περιοχή είχαν ξεκινήσει οι εθνικές εκκαθαρίσεις από το 1914 από τους παρακρατικους της teskilat I mahsusa. Αυτό έγινε γιατί οι Νεότουρκοι πήραν μέρος στον πόλεμο και έχασαν. Το πρόβλημα ξεκίνησε από την πολιτική των Νεότoυρκων και τον ιμπεριαλιστικό παντουρκισμό τους. Χωρίς αυτούς δεν θα είχαμε ούτε τους Βαλκανικούς πολεμους ούτε τα γεγονότα 1919-1922, ουτε τις Γενοκτονίες των Χριστιανικών λαών, ούτε τους πρόσφυγες και τις μετακινήσεις πληθυσμών. Αυτοί είναι η αρχή του κακού. ——- Σε μια ανάρτηση αναφέρθηκαν δημοσιεύματα των τότε τουρκικών εφημερίδων που έγραφαν ότι μετά τον Σεπτέμβριο του 1922 οι Τούρκοι που κατοικούσαν στην Ελλάδα συνελήφθησαν και κλείστηκαν στε στρατόπεδα.Απάντησα ως εξής:» Οι αναφορές της εφημερίδας δεν είναι σωστές. Οι Μουσουλμάνοι της Ελλάδας δεν συνελήφθησαν ούτε κλείστηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εκδιώχθηκαν όλοι μετά την Συνθήκη της Λωζάνης με την Ανταλλαγή.Ρωτήστε τους απογόνους τους. Υπάρχουν εδώ αρκετοί που οι παππούδες τους ήταν από την Κρήτη, την ελληνική Μακεδονία ή τη Μυτιλήνη… … Όσον αφορά τους ελληνικούς πληθυσμούς της Δυτικής Μικράς Ασίας εκεί ακολουθήθηκε η πολιτική του Νουρεντιν πάσα: δολοφονίες, λεηλασίες βιασμοί από τους τσέτες και τα λούμπεν στοιχεία. Τα αναφέρουν όλοι οι ξένοι ανταποκριτές και έχουν δημοσιευτεί…Και όταν ήρθαν τα πλοία για να φύγουν μετά τις 24 Σεπτεμβρίου συνελήφθησαν όλοι οι άνδρες από 16-55 ετών.Στη Σμύρνη υπήρχαν 300.000 Ρωμιοί. 150.000 ντόπιοι και άλλοι τόσοι πρόσφυγες από το εσωτερικό.Λίγοι από αυτούς επέστρεψαν στην Ελλάδα. Γι αυτό και οι πιο πολλοί πρόσφυγες από τις περιοχές αυτές ήταν γυναίκες, παιδιά και γέροι.
———
Η θρησκευτική διαφορά δεν σήμαινε και γονιδιακή διαφορά γιατί οι πάντες ήταν ανάμεικτοι και μόνο η θρησκεία λειτουργούσε ως διαχωριστικά. Οι Μουσουλμάνοι Ανταλλάξιμοι από την Ελλάδα ήταν τουρκοφωνοι, ελληνόφωνοι, αλβανοφωνοι, σλαβόφωνοι, βλαχοφωνοι, τσιγγάνοι…… Οι ελληνορθόδοξοι Πρόσφυγες και Ανταλλάξιμοι από την Οθ. Αυτοκρατορία ήταν ελληνόφωνοι, τουρκοφωνοι, αρμενόφωνοι, ένα χωριό σλαβοφωνο, κάποιοι κουρδοφωνοι και λίγοι τσιγγάνοι. ————- Το θέμα των ελληνικών πληθυσμών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και η αξιοπιστία των απογραφών εκείνης της περιόδου έχουν συζητηθεί αρκετά. Ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς της δεκαετίας του ’10 και των συνομιλιών που οδήγησαν στις μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο συμφωνίες είναι ο Νικόλαος Πετσάλης-Διομήδης. Στην μελέτη Petsalis-Diomidis N.«Greece at the Paris Conference 1919»,Θεσσαλονίκη 1978, Institute for Balkan Studies. σ.341-347, γράφει τα εξής αναφέροντας τις ελληνικές και τουρκικές εκτιμήσεις : …. το Ελληνικό στοιχείο ανέρχονταν στο 43,71% ή 50,8% (Τουρκικά και Ελληνικά αντίστοιχα) στην Ανατολική Θράκη, στο 30% ή 28,2 στην Κωνσταντινούπολη, και στο σύνολο των Οθωμανικών εδαφών σε Ασία και Ευρώπη στους 2.400.000 με μεγάλα ποσοστά στις επαρχίες Αϊδινίου, Ισμίτ, Τραπεζούντας και με συμπαγείς μικρότερους πληθυσμούς στην υπόλοιπη ενδοχώρα. ——————– Νομίζω ότι πολλοί Μουσουλμάνοι κατέφυγαν στην Τουρκία εξαιτίας των Βαλκανικών Πολέμων.. Κυρίως από την περιοχή που λίγο μετά εγινε Γιουγκοσλαβία.. Νομιζω ότι δεν είχαν πρόβλημα από τους Έλληνες αλλά από τους Βούλγαρους. Οι Έλληνες είχαν κύριο εχθρό τους Βούλγαρους, όπως και οι Βούλγαροι τους Έλληνες… —————-
Το πραγματικό ερώτημα είναι ποτέ και πως ξεκίνησαν όλα αυτά.
Το 1919-1922 ήταν το τελευταιο στάδιο μιας διαδικασίας που είχε ξεκινήσει 10 χρόνια πριν από το εθνικιστικό-μιλιταριστικό Κομιτάτο ‘Ένωση και Πρόδος»
————– Στην περιοχή μας δυστυχώς οι εθνικές ταυτότητες καθορίστηκαν από τις θρησκευτικές. Έτσι οι Έλληνορθοδοξοι βασισαν την εθνική τους ταυτότητα στην ορθοδοξία (και λίγοι στον προτεσταντισμό) . Παράλληλα η ισλαμική Uma μετετράπη σε τουρκικό έθνος… Μια μεγάλη διαφορά των δύο διαδικασιών είναι ότι υπήρξε ελληνικός Διαφωτισμός από το 1770. Οποτε η μετεξέλιξη βασίστηκε κυρίως στην εκπαίδευση – πριν ακόμα να υπάρχει Έλληνικό κράτος. Ενώ στην τουρκική περίπτωση ο φορέας της εθνικοποίησης, ήταν ο στρατός και ο μιλιταρισμός…——————–
Τα «Αρμενικά» είναι ένα πολύ σημαντικό περιοδικό των Αρμενίων της Ελλάδας. Στο τρέχον τεύχος φιλοξενείται μια συνέντευξή μου η οποία και παρατίθεται στη συνέχεια.
Η συνέντευξη δόθηκε λίγο πρίν την αζερο-τουρκική επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και επιχειρεί να διερευνήσει το ιστορικό και ιδεολογικό βάθος της τουρκικής επιθετικότητας.
1) Υπάρχει κάποιος συμβολισμός, κάποιο μήνυμα που θέλει να στείλει ο Ερντογάν με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος και την προοπτική να γίνει το ίδιο στη Μονή της Χώρας; Πιστεύετε πως αυτές οι αποφάσεις συμβολίζουν την είσοδο σε μια νέα εποχή στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις;
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε ισλαμικό τέμενος, όπως και η σχεδιαζόμενη αντίστοιχη για τη Μονή της Χώρας αναδεικνύουν αυτό που ήδη ήταν ορατό τα τελευταία χρόνια σε όσους μελετούν τις τουρκικές εξελίξεις. Δηλαδή τoν μετασχηματισμό της Τουρκίας από ένα κράτος ενταγμένο στις δυτικές δομές, σε μια αυταρχική περιφερειακή δύναμη που διεκδικεί να έχει αυξημένα ποσοστά αυτονομίας. Αναπόφευκτα αυτή η πρόθεση ανατρέπει τις παραδοσιακές ισορροπίες και δημιουργεί εστίες έντασης και αστάθειας σε όλη την Εγγύς Ανατολή και τη Μεσόγειο.
Με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί μπήκε τέλος σε συμβολικό επίπεδο, η πρώτη φάση της κατασκευής-συγκρότησης του τουρκικού έθνους από τον κεμαλικο εθνικισμό και ξεκινά η δεύτερη φάση, αυτή της Μεγάλης Ιδέας. Δηλαδή της αναζήτησης ενός νέου ρόλου στην Εγγύς Ανατολή και τον κόσμο με βάση μια σύνθεση του πολιτικού Ισλάμ (Αδελφοί Μουσουλμάνοι) και της πλέον εξτρεμιστικης τάσης του εθνικισμού που προέρχεται από την παράδοση των Νεότουρκων.
Η Τουρκία διέρχεται μια περίοδο γιγαντιαίων μετασχηματισμών σε όλα τα επίπεδα. Με τις πρωτοβουλίες στα χέρια του Ερντογάν, η Τουρκία πορεύεται σε νέους δρόμους, που πήραν διάφορες μορφές μέχρι να καταλήξουν και να κωδικοποιηθούν στην πρόσφατη πολιτική και ιδεολογική έκφραση. Αυτοί οι νέοι δρόμοι, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ως φιλελεύθερη προοπτική με την ήττα των κεμαλιστών, ήταν ελπιδοφόροι για τους από πάντα απόκληρους αυτού του σκληρού κράτους. Όμως, τα πράγματα στράβωσαν στο πολιτικό πεδίο από την εποχή που ξεκίνησε ο ισλαμικός εμφύλιος το 2013.
Η αντιπαράθεση με τον πρώην σύμμαχό του Φετουλάχ Γκιουλέν, οδήγησε τον Ερντογάν σε συμμαχία με τους παλιούς του εχθρούς. Όλοι οι φυλακισμένοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι καθώς και οι μη στρατιωτικοί που εμπλέκονταν στις περίφημες υποθέσεις Εργκένεκον και της οργάνωσης πραξικοπήματος (Balyoz Harekâtı που οργανώθηκε το 2003 κατά της κυβέρνησης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) απελευθερώθηκαν το 2014.
Αυτοί θα είναι πλέον οι νέοι σύμμαχοι του Ερντογάν στον πόλεμο που ξεκίνησε ενάντια στο κίνημα του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν. Σύντομα στους συμμάχους θα προστεθούν οι νέοι εθνικιστές ακτιβιστές που αντλούσαν την έμπνευση από τον γενοκτόνο Νεότουρκο Ταλαάτ πασά και λίγο μετά το ακροδεξιό Κίνημα Εθνικιστικής Δράσης του Μπαχτσελί, γνωστό και ως Γκρίζοι Λύκοι. Έτσι, μετά το 2014, οι κεμαλικοί εθνικιστές του Βαθέος Κράτους επέστρεψαν στην τουρκική πολιτική πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη τάση των κεμαλιστών που συμμάχησε με τους ισλαμιστές είναι οι λεγόμενοι «ευρασιανιστές» που έχουν σημαντικά ερείσματα στις ένοπλες δυνάμεις. Αυτοί εκπόνησαν την προσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας που είχε ξεκινήσει την παραμονή του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016 και το οποίο πραγματοποιήθηκε και ως αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι το παλιό κεμαλικό βαθύ κράτος διακατέχεται πλέον από αντιαμερικανικές και αντινατοϊκές αντιλήψεις. Υποστηρίζει μια στρατηγική αναπροσανατολισμού προς ανατολάς που θα έκανε την Τουρκία εταίρο της Ρωσίας, του Ιράν και της Κίνας.
Επανέρχεται έτσι το παλιό νεοτουρκικό σχέδιο του παντουρκισμού που ενέπνευσε το νεοτουρκικό κίνημα και οδήγησε στις Γενοκτονίες των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων στις αρχές του 20ου αιώνα.
2) Πώς εκφράζεται ιδεολογικά αυτή η μετατόπιση της Τουρκίας σε πιο επιθετικές θέσεις;
Όπως είπαμε και πιο πριν, οι ρίζες της Νέας Τουρκίας του Ερντογάν και ακραίων κεμαλιστών, μπορούν να ανιχνευτούν στην τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην υπερεθνικιστική πολιτική των Νεότουρκων. Μέσω των επιγόνων των Νεότουρκων που συγκροτήθηκαν ως διακριτό πολιτικό ρεύμα στη σύγχρονη Τουρκία και της συμμαχίας τους με τον Ερντογάν χτίζεται η σύγχρονη Τουρκία. Έτσι κι αλλιώς γνωρίζουμε ότι η Τουρκία από τη στιγμή της γέννησής της πάνω στα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν υπήρξε ποτέ ένα φυσιολογικό κράτος. Μπορεί αρκετοί στην Ελλάδα να αντιμετώπιζαν (και να θεωρούν ακόμα) την Τουρκία ως ένα τυπικό δυτικό κράτος, όμως ποτέ δεν υπήρξε κάτι τέτοιο. Γιατί με την πλήρη επικράτηση του τουρκικού εθνικισμού το 1922, η γενοκτονική πολιτική των Νεότουρκων εξαγνίστηκε και αποτέλεσε τη βάση της νεοδημιουργημένης τουρκικής δημοκρατίας. Ιδεολογικής στυλοβάτης αυτής της εξέλιξης υπήρξε η κεμαλική «κατασκευαστική» ιστοριογραφία, η οποία κινήθηκε στους εξής άξονες: τη διαχρονική ανάδειξη του τουρκικού εθνικού παράγοντα εις βάρος της οθωμανικής οικουμενικότητας και στην εξάλειψη των ιστορικών ερεισμάτων στη Μικρά Ασία και την Ανατολία των κληρονομικών εχθρών, των Ελλήνων και των Αρμενίων. Βασικός στόχος ήταν να αποδειχθεί ότι αφενός από τους προϊστορικούς χρόνους η Ανατολία κατοικούνταν από τουρκικά φύλα και αφετέρου ότι οι περιοχές αυτές την εποχή του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922) συγκροτούσαν την αδιαφιλονίκητη τουρκική πατρίδα, που επιβουλεύτηκαν οι «ξένοι ιμπεριαλιστές».
Η ιδεολογική μετατόπιση της ερντογανικής περιόδου βασίζεται πάνω σε αυτή την «κατασκευαστική» κεμαλική παράδοση. Όμως τη συνδέει με τις αρχές του πολιτικού Ισλάμ, δημιουργώντας ένα παράξενο υβρίδιο, που δεν έχει ξαναϋπάρξει στην ιστορία. Καταρχάς υπάρχει κοινά συμφωνημένη αμφισβήτηση ακόμα και των κεμαλικών πολιτειακών δομών μέσα από την συνταγματική κατοχύρωση του ιδιαίτερου ρόλου του προέδρου. Έτσι δημιουργείται μια πολιτική εκτροπή η οποία ευνοεί την ιδεολογική εδραίωση της ισλαμο-εθνικιστικής εκδοχής. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής εκτροπής διακηρύσσεται χωρίς καμιά προσπάθεια απόκρυψης, ότι δεν θα επιτραπεί στις δυτικές αξίες, όπως η δημοκρατία ή η ανοιχτή κοινωνία, να υπονομεύσουν το νέο τουρκικό όραμα.
Σε επίπεδο αντίληψης της ιστορίας, παρακάμπτεται έξυπνα η αντιοθωμανική στάση που είχε ο παραδοσιακός κεμαλισμός. Συνδέεται με την παραδοσιακή ισλαμιστική-παντουρκιστική παράδοση που εκκινεί από το 1071 και την πρώτη νίκη του Τουρκομάνων εισβολέων του Αλπ Αρσλάν κατά του χριστιανικού κόσμου. Στη νέα αυτή σημαδιακή ημερομηνία προστίθεται και το 1453, θέλοντας να ταυτιστεί ο ίδιος ο Ερντογάν με τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή (Fatih). Ακριβώς σ’ αυτό το πλαίσιο πρέπει να προσεγγίσουμε τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Αυτή η μεγάλη μετάλλαξη της κρατικής τουρκικής ιδεολογίας αποτυπώθηκε συμβολικά κατά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, όπου κυριάρχησε το σπαθί. Ο ιμάμης που διάβασε το απόσπασμα από το Κοράνι κρατούσε ένα σπαθί θέλοντας να συμβολίσει ότι το Τζιχάντ που επιλέγουν βασίζεται στην ένοπλη βία. Σε ένα άλλο σπαθί που υπήρχε επίσης πλάϊ του υπήρχε χαραγμένη μια εντυπωσιακή επιγραφη από το Κοράνι: «Bismillahirrahmanirrahim. İnna fetehna leke fethen mubina». Δηλαδή: «Με το όνομα του Θεού. Εμείς ξεκάθαρα σου χαρίσαμε την κατάκτηση.» Αυτό είναι μία φράση από το Κοράνι πουγράφτηκε για την κατάκτηση της Μέκκας.
Από όλα αυτά το μήνυμα είναι σαφές: Η Νέα Τουρκία θα βαδίσει στα κατακτητικά βήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εμπνεόμενη όμως από τον παντουρκισμό σε απόλυτη συμφωνία με τον πανισλαμισμό. Βεβαίως αυτή η σύνθεση που επιχειρείται από την νέα ισλαμο-εθνικιστική ελίτ είναι προβληματική και γεμάτη εσωτερικές αντιφάσεις, οι οποίες πολύ σύντομα θα φανούν στη σχέση της Τουρκίας με τον υπόλοιπο ισλαμικό κόσμο.
3) Πολλές φόρες έχουμε εκπλαγεί από την «έκπληξη» των πολιτικών μας, όσον αφορά την επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας. Διαχρονικά παρατηρούμε την προχειρότητα και την υποχωρητικότητα της ελληνικής πολιτικής στα Ελληνοτουρκικά ενώ παράλληλα βλέπουμε μεγάλες προσδοκίες αλληλεγγύης από τους «συμμάχους», σε μια πιθανή επιθετική ενέργεια από τον απρόβλεπτο γείτονα. Πιστεύετε πως ο λόγος είναι επικοινωνιακός, απλά ανικανότητα, ή άγνοια της ιστορίας;
Πολύ εύστοχη ερώτηση. Μελετώντας τόσο την ελληνική διπλωματική προσέγγιση των ελληνοτουρκικών σχέσεων από τα τέλη της δεκαετίας του ’20, αλλά και της νεοελληνικής ιστοριογραφίας, θα διαπιστώσουμε ότι κυριαρχεί ένα σχήμα που επιχειρεί να αμβλύνει -ακόμα και να εξαλείψει- τα όσα τραγικά συνέβησαν τις προηγούμενες δεκαετίες. Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, ο τρόπος πρόσληψης της σύγχρονης ιστορίας και ειδικά του συγκεκριμένου ιστορικού μεταίχμιου (1908-1923), καθώς και των γεγονότων που το συνόδευσαν, μοιάζει με μια ελληνική εκδοχή του κεμαλικού ερμηνευτικού σχήματος. Δεν θεωρείται ότι υπάρχει ρήξη μεταξύ οθωμανικού και τουρκικού χώρου, αλλά αντιθέτως ότι υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη και ενιαία τουρκική εθνική κυριαρχία στη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολία, την οποία έρχονται να αμφισβητήσουν έξωθεν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι. Δεν αναγνωρίζεται ότι έχει συμβεί γενοκτονία και ότι υπήρχε οργανωμένο σχέδιο κατά των χριστιανικών κοινοτήτων από τους Νεότουρκους. Ακριβώς γι αυτό δεν αναδείχθηκε ποτέ η εθνοκαθαρτική πολιτική των Νεότουρκων, οι οποίοι για πρώτη φορά στα σύγχρονα χρόνια ενσάρκωσαν μια εξουσία, η οποία τελείως ψύχραιμα επέλεξε ρατσιστικά κριτήρια, εντόπισε και πρόγραψε τα θύματα, διαμόρφωσε και διάχυσε στους υπόλοιπους μια ιδεολογία μίσους, ακολούθησε μεθόδους κοινωνικού αποκλεισμού των στοχοποιημένων πληθυσμών, συγκρότησε και οργάνωσε σε ήρεμους καιρούς παρακρατικούς μηχανισμούς που υλοποίησαν τις βίαιες πολιτικές τους.
Έτσι συγκάλυψαν μια πρωτοφανή δολοφονική πρακτική που μετά από λίγα χρόνια θα εκφραστεί με τους διαδόχους των Νεότουρκων, τους Γερμανούς Ναζί που διέπραξαν τρομερά εγκλήματα εμπνεόμενοι από το νεοτουρκικό παράδειγμα.
Η θεώρηση που επικράτησε υποβάθμιζε τις ελληνικές κοινότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη θέση της μικρής και άβουλης μειονότητας. Ουδέποτε αντιμετωπίστηκαν στην κυρίαρχη θεώρηση ως συλλογικά υποκείμενα με πολιτικά δικαιώματα. Ακόμα και η καταστροφή και η σφαγή της Σμύρνης αποσιωπήθηκε και θεωρήθηκε ως ένα ανεξιχνίαστο γεγονός της Ιστορίας και στη χειρότερη περίπτωση ως «θεία Δίκη» και κατανοητή «ανταπόδοση».
Με τον τρόπο αυτό, η ελλαδική αντίληψη, τόσο της διπλωματίας όσο και ιστοριογραφίας, περιορίστηκε απελπιστικά. Η πραγματικότητα αυτή θα αμφισβητηθεί μόνο μετά τη δεκαετία του ’90, όταν θα προβάλλει μια ιστοριογραφική σχολή που θα γεννηθεί στους κόλπους των προσφυγικών οργανώσεων.
4) Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της πολύωρης σύσκεψης της Ανώτατης Συμβουλευτικής Επιτροπής της Προεδρίας της Δημοκρατίας της Τουρκίας που έγινε κεκλεισμένων των θυρών, ο Ερντογάν έδωσε εντολή να συσταθεί ένας κρατικός οργανισμός για την αποδόμηση της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Γιατί η Τουρκία, ενώ έχει τόσα πολλά σοβαρά εσωτερικά προβλήματα και πολλά ανοικτά μέτωπα στο εξωτερικό, αναβαθμίζει στην ατζέντα της το ζήτημα των Γενοκτονιών;
Αυτή είναι μια πολύ επικίνδυνη εξέλιξη που πολύ φοβάμαι ότι σύντομα θα παράγει σε μεγάλη κλίμακα πλαστογραφημένα στοιχεία. Λαμβάνοντας υπόψη την προπαγανδιστική εμπειρία του τουρκικού κράτους, είναι σίγουρο ότι θα προσπαθήσει να αλλάξει την διεθνή εικόνα μέσω της διοχέτευσης μιας παραπληροφόρησης η οποία στην καλύτερη περίπτωση θα βασίζεται στην ουδετεροποίηση της ιστορίας και στη χειρότερη τη μετατροπή των θυτών σε θύματα.
Έχω την εντύπωση ότι η δημιουργία μιας τέτοιας επιτροπής, συμπληρώνει την παραδοσιακή πολιτική που αποσκοπούσε στην εξαφάνιση των αρχαίων λαών ή στην ενοχοποίησή τους. Από τη πρώτη μέρα που ιδρύθηκε η τουρκική δημοκρατία ακολούθησε μια πολιτική πολιτιστικού εκτουρκισμού. Δηλαδή μια πολιτική εξαφάνισης ή υποβάθμισης όλων εκείνων των στοιχείων που θύμιζαν ότι μεγάλο μέρος των εδαφών της τουρκικής δημοκρατίας αποτελούσε γενέθλιο έδαφος άλλων εθνών. Ετσι, σε γενικές γραμμές και σε πρώτη φάση, οι ελληνικές αρχαιότητες, όπως και οι αρμενικές, υποβαθμίστηκαν. Τα βυζαντινά μνημεία –πλην όσων είχαν μετατραπεί σε τεμένη– αφέθηκαν να καταρρεύσουν, τα νεότερα μνημεία καταστράφηκαν συνειδητά.
Ο Ερντογάν προσπαθεί να καλλιεργήσει μια νέα ταυτότητα στις νέες τουρκικές γενιές. Μια ταυτότητα που θα βασίζεται στην υπερηφάνεια για το ιστορικό κατακτητικό παρελθόν, τον εξαγνισμό των κατακτήσεων μέσω της ισλαμικής κοσμοθεωρίας και την αίσθηση ότι από πάντα υπήρξαν θύματα και στόχος συνομωσιών στην Ανατολία, δηλαδή στον από πάντα γενέθλιο τόπο τους παρότι η είσοδός των Τούρκων σ’ αυτήν το 1071 τιμάται με μεγαλοπρεπή τρόπο. Είναι προφανείς οι αντιφάσεις σ’ αυτή την θεώρηση του ιστορικού παρελθόντος, αλλά αυτό ουδόλως απασχολεί τους κατασκευαστές της νέας τουρκικής ταυτότητας. Έτσι, ενώ από τη μια συνεχίζουν να υπενθυμίζουν κάθε χρόνο ότι η Κωνσταντινούπολη κατακτήθηκε το 1453, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να διεκδικούν τα Δωδεκάνησα ή την Κύπρο ή μια σειρά ελληνικών νησιών με τον ίδιο εθνικιστικό ζήλο που γιορτάζουν την μάχη του Ματζικέρτ του 1071 και την νίκη του Σελτζούκου Αλπ Αρσλάν. Όλα αυτά εκτός από τις εσωτερικές αντιφάσεις που περικλείουν, αποδεικνύουν και τον σύγχρονο τουρκικό ανορθολογισμό.
Η δημιουργία λοιπόν της απόφασης για σύσταση ενός κρατικού οργανισμού για την αποδόμηση της Γενοκτονίας των Αρμενίων, αποσκοπεί στο να πείσει την διεθνή κοινή γνώμη ότι όλα αυτά αποτελούν αρμενική προπαγάνδα και ότι αντιθέτως οι Τούρκοι υπέστησαν γενοκτονία από τους Αρμένιους στις περιοχές που κατέλαβε ο ρωσικός στρατός κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με δυό λόγια οι προσφυγικοί πληθυσμοί, Αρμένιοι και Έλληνες, θα έχουν να αντιμετωπίσουν στο μέλλον έναν δυναμικό Τούρκο Γκαίμπελς και γι αυτό πρέπει να προετοιμαστούν καλά για τις μάχες εντυπώσεων που θα έρθουν.
5) Πιστεύετε ότι έχουν ερευνηθεί αρκούντως από την ελληνική επιστημονική κοινότητα το ιστορικό και το πολιτικό πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιήθηκε ο αφανισμός των χριστιανικών πληθυσμών της οθωμανικής επικράτειας;
Σε διεθνές επίπεδο το ζήτημα αυτό θεωρείται και είναι πλήρως διερευνημένο. Είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα επικρατεί ακόμα μια δυσανεξία για τα ζητήματα αυτά, που προέρχεται από κάποια βαθιά ριζωμένα στερεότυπα για το χαρακτήρα της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης του 1919-1922.
Αυτά τα στερεότυπα δημιούργησαν μια έλλειψη κοινά συμφωνημένου αφηγήματος για τα συγκεκριμένα ιστορικά και κοινωνικά θέματα. Δημιουργήθηκε έτσι ένα ερμηνευτικό «κενό», που το αντιλαμβάνονται άμεσα όλοι όσοι ασχολούνται μ’ αυτά, είτε ως ερευνητές είτε ως φορείς κοινωνικής αλληλεγγύης προς πάσχοντες πληθυσμούς (νέο-πρόσφυγες από την τ. ΕΣΣΔ). Απόρροια αυτού του «κενού» υπήρξε και ο εξαιρετικά ενδιαφέρον τρόπος που οι κυρίαρχες πολιτικές αλλά και ιδεολογικές δυνάμεις, δεξιά κι αριστερά, αντιμετώπισαν τα νέα αιτήματα και ζητήματα του προσφυγικού χώρου, όπως αυτά εκφράστηκαν δυναμικά από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80. Ήδη αναπτύσσονται διεθνώς –πλην Ελλάδας- οι αντίστοιχοι τομείς της επιστημονικής έρευνας για «το έγκλημα της Γενοκτονίας», πραγματοποιούνται σημαντικές έρευνες και κοινοποιούνται ιδιαιτέρως χρήσιμες ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις. Επίσης έχει δημιουργηθεί το International Association of Genocide Scholars (IAGS) ως ένας διεθνής επιστημονικός θεσμός που εξειδικεύεται στη μελέτη του εγκλήματος της Γενοκτονίας και παρακολουθεί τις περιπτώσεις παραβίασης των σχετικών κανόνων του διεθνούς δικαίου. Το ιστορικό γεγονός της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής (με τους Αρμένιους και τους Ασσσυροχαλδαίους, σε μια ενιαία ιστορική κατηγορία) είναι πλέον αποδεκτό από εξωελλαδικούς ακαδημαϊκούς κύκλους που μελετούν το έγκλημα της Γενοκτονίας όπως αυτό ορίζεται στο Διεθνές Δίκαιο.
Ένα από τα ζητήματα που δίχαζαν παλιότερα πολύ έντονα την κοινότητα των Ελλήνων ιστορικών είναι το αν οι εθνικές εκκαθαρίσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από τους Νεότουρκους (1914-1918) και τον Μουσταφά Κεμάλ πασά (1920-1923) μπορούν να χαρακτηριστούν με το νομικό όρο «Γενοκτονία». Ο όρος αυτός, ανεξαρτήτως των ενστάσεων που μπορεί να διατυπώσει ελευθέρως ο καθένας, ορίστηκε με πολύ συγκεκριμένο τρόπο από τον ΟΗΕ και εισήχθη έτσι στο διεθνές δικαιϊκό σύστημα.
Για να κατανοήσουμε γιατί υπήρξαν αυτές οι διαφωνίες και η δυσανεξία ολόκληρου του πολιτικού συστήματος, θα πρέπει να δούμε πώς αντιμετωπίστηκε ο προσφυγικός ελληνισμός μετά το 1922 από τις κυρίαρχες ελίτ.
Η πολιτική του ελληνικού κράτους αποσκοπούσε οριστικά στην πλήρη ιδεολογική αφομοίωση των προσφύγων του ’22 και στην απεμπόληση των ιδιαίτερων ιστορικών εμπειριών τους. Η στάση αυτή επιβλήθηκε και στο χώρο της νεοελληνικής ιδεολογίας αλλά και της επίσημης και «ανεπίσημης» ιστοριογραφίας.
Βέβαια, αυτή η παράδοση άρχισε να υποχωρεί και αυτό οφείλεται στη μαχητική παρέμβαση των προσφυγικών οργανώσεων και στην κοινωνία των πολιτών που διαμορφώθηκε τη Μεταπολίτευση. Με αυτή ακριβώς την «αντι-μνήμη», δηλαδή το χώρο μνήμης που διαμορφώθηκε από τα κάτω στις κοινότητες των προσφύγων, αμφισβήτησαν από τη δεκαετία του ’80 τα κυρίαρχα αφηγήματα. Με το αίτημα που διατυπώθηκε από τις προσφυγικές οργανώσεις για την αναγνώριση της Γενοκτονίας που υπέστησαν από τον τουρκικό εθνικισμό την περίοδο 1914-1923, αλλά και με την κριτική που άσκησαν, τόσο προς τις ελλαδικές ελίτ για την αρνητική τους στάση, όσο και προς το σταλινισμό για τη μεταχείριση αυτών που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ, αμφισβήτησαν το σύνολο των κυρίαρχων ιδεολογημάτων και την απαίτηση για επιλεκτική λήθη.
Σχηματικά μπορούμε να πούμε ότι για το ζήτημα του μετασχηματισμού της Ανατολής από Αυτοκρατορία σε έθνος-κράτος και τους μηχανισμούς μετάβασης (Γενοκτονίες), υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα δύο σχολές σκέψης, με μεγάλες εσωτερικές αποχρώσεις η κάθε μία. Από τη μια η παραδοσιακή, που είναι και κυρίαρχη, και από την άλλη η «προσφυγική», της οποίας η θεώρηση για τις εθνικές εκκαθαρίσεις είναι λίγο πολύ ταυτόσημη με αυτή του Βerktay, του Dundar, του Aksam και άλλων σημαντικών μελετητών και θέτει, σε γενικές γραμμές, ως βάση των ερμηνευτικών της προσεγγίσεων την απόφαση του I.A.G.S.
Σίγουρα τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες.
6) Η παράλληλη και αλληλένδετη ιστορική πορεία των δύο λαών, Ελλήνων και Αρμενίων, είναι αδιαμφισβήτητη. Σε πανεπιστημιακό και επιστημονικό επίπεδο δεν έχει υπάρξει κάποια αξιοσημείωτη συνεργασία. Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε προς αυτή την κατεύθυνση;
Είναι πλήρως αποδεδειγμένο ότι η μοίρα των Ελλήνων και των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε κοινή. Ήδη από την εποχή που εμφανίστηκε το ακραίο παντουρκιστικό κίνημα και εκφράστηκε πολιτικά και στρατιωτικά με τους Νεότουρκους, στόχευε στη δημιουργία ενός εκτεταμένου αμιγώς τουρκικού χώρου , όπου δεν θα υπήρχε θέση για κανένα άλλο έθνος, εκτός απ’ αυτό των Τούρκων. Κύριοι υποστηρικτές των τάσεων αυτών υπήρξε η γερμανική Δεξιά, η οποία με μια προνομιακή συμμαχία μαζί τους, επιδίωξε αφενός το ξαναμοίρασμα του παλιού κόσμου των αγορών και των αποικιών με και αφετέρου, την οικονομική κυριαρχία των Γερμανών στην Εγγύς Ανατολή με την εξαφάνιση των μόνων ανταγωνιστών τους, των Ελλήνων και των Αρμενίων. Ακριβώς γι αυτό, βασικό στοιχείο της οικονομικής πολιτικής των Νεότουρκων υπήρξε το οικονομικό μποϊκοτάζ κατά των ελληνικών και αρμενικών επιχειρήσεων ήδη από το 1910.
Η κοινή τους μοίρα αποδεικνύεται από τις σημαντικές μελέτες που συνέταξαν καρυφαίοι επιστήμονες. Ο Taner Aksam γράφει: «Υπάρχουν αποδείξεις ότι ο Ziya Gokalp συνέταξε ειδικές μελέτες για τις μειονότητες της αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένων και των Αρμενίων. Αυτές ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου να συγκεντρωθεί λεπτομερής γνώση για την εθνικοθρησκευτική δομή της Ανατολίας. Ενα ειδικό τμήμα, το Γραφείο Εγκατάστασης Φυλών και Μεταναστών, το οποίο συστάθηκε το 1913, ασχολούνταν ειδικά με ζητήματα διασκορπισμού και επανεγκατάστασης πληθυσμών».
Σ’ αυτό το πλαίσιο θα αρχίσουν οι εθνικές εκκαθαρίσεις το 1914 κατά των Ελλήνων της Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης για να κορυφωθούν την επόμενη χρονιά με τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Αποκαλυπτικά της ύπαρξης ενιαίου σχεδίου κατά Ελλήνων και Αρμενίων είναι τα έγγραφα εκείνης της εποχής από τους συμμάχους των Νεότουρκων. Ο Αυστριακός πρόξενος της Αμισού Κβιατόφσκι (Kwiatkowski) ανέφερε το 1916 σε υπηρεσιακή επιστολή του ότι ο εκτοπισμός των Ελλήνων της ποντιακής παραλίας βρισκόταν στο πλαίσιο του προγράμματος των Νεότουρκων, με το οποίο επιδιωκόταν η εξασθένηση του χριστιανικού στοιχείου. Του είχε ειπωθεί από υψηλόβαθμους αξιωματούχους ότι: «Τελικά πρέπει να κάνουμε με τους Έλληνες ό,τι κάναμε με τους Αρμένιους… Πρέπει με τους Έλληνες, τώρα να τελειώνουμε.» Και ο ίδιος ο Tαλαάτ (ο οποίος είχε λάβει τους τίτλους του πασά και του μεγάλου βεζύρη) είχε αναφέρει ότι: «βλέπει να πλησιάζει η αναγκαιότητα, να ξοφλήσει με τους Έλληνες, ακριβώς όπως παλαιότερα και με τους Αρμένιους.»
Ακριβώς γι αυτό οι προσφυγικές οργανώσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το γενοκτονικό σχέδιο ήταν ενιαίο και να εκπονήσουν από κοινού μια στρατηγική καταγγελίας, αλλά και αποτροπής του τουρκικού αναθεωρητισμού. Αυτή την ανάγκη τη διατύπωσε πολύ εύστοχα ένας σημαντικός Τούρκος ιστορικός, ο Halil Berktay: «Η αλήθεια δεν είναι διαπραγματεύσιμη, όμως μπορεί να διδαχθεί. Τα τελευταία 10 χρόνια η συμπεριφορά γύρω από την Γενοκτονία έχει μαλακώσει… Ωστόσο η κατάχρηση της λέξης «Γενοκτονία», την αποδυναμώνει και προκαλεί αγανάκτηση. Ο όρος είναι δύσκολος και επικίνδυνος. Πιστεύω ότι υπήρχε μόνο μία Γενοκτονία και δεν εννοώ ότι αυτό που συνέβη στον Πόντο δεν ήταν Γενοκτονία. Αντίθετα, λέω ότι οι Ενωτικοί, δηλαδή η ηγεσία της «Επιτροπής Ένωση και Πρόοδος», κυρίως δε ο Ταλαάτ, είχαν ένα μαζικό σχέδιο για τον εκτουρκισμό της Ανατολίας. Και αυτό εφαρμόστηκε στους Αρμενίους, τους Ποντίους και τους Ασσυρίους. Προτιμώ να το βλέπω ως ένα ενιαίο σχέδιο, που και το κάνει και πιο εύκολα συζητήσιμο και κατανοητό».
7) Έχετε επανειλημμένως αναφερθεί στην ανάγκη ανάδειξης της ιστορικής και προσφυγικής μνήμης. Θα ήθελα να μας πείτε, εάν έχετε, συγκεκριμένες προτάσεις.
Έχοντας ως σταθμό της ιστορικής μας Μνήμης το 2022, ως επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την οριστική Έξοδο των Ελλήνων και των Αρμενίων από το γενέθλιο χώρο, πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειες μεγιστοποίησης των δράσεων μας. Με εκδηλώσεις παντού, όπου υπάρχουν προσφυγικές κοινότητες. Με την πραγματοποίηση διεθνών συνεδρίων. Θα μπορούσαν τα «Αρμενικά» ως ένα πολύ σημαντικό περιοδικό της προσφυγιάς του 1922 να πάρει την πρωτοβουλία και να δημιουργήσει ένα δίκτυο προσφυγικών εντύπων. Το ίδιο θα μπορούσαν να κάνουν οι προσφυγικοί σύλλογοι, ελληνικοί και αρμενικοί καθώς και ο ομοσπονδίες,. Η επέτειος των 100 χρόνων θα είναι η ένδειξη εάν η προσφυγική Μνήμη παραμένει ζώσα μετά από 100 χρόνια και αν μπορεί να γνωστοποιήσει στη διεθνή κοινή γνώμη την ανθρωπιστική τραγωδία που βίωσαν οι λαοί της Ανατολής από έναν αποκρουστικό μιλιταριστικό εθνικισμό, που σήμερα επίσης απειλεί και πάλι την Εγγύς Ανατολή και τη Μεσόγειο.
8) Έχετε μελετήσει διεξοδικά το Ισλάμ, το 2017 εκδόθηκε το πόνημά σας «Εμείς και το Ισλάμ». Πιστεύετε πως η Τουρκία θα καταφέρει να κατακτήσει την ηγετική θέση που διεκδικεί μέσα στο Σουνιτικό Ισλάμ;
Το Ισλάμ είναι η τρίτη βιβλική θρησκεία, η οποία σε μεγάλη βαθμό καθόρισε τη σύγχρονη μορφή της περιοχής μας. Οι Τούρκοι υπήρξαν η τελευταία ομάδα που ασπάστηκε τη νέα θρησκεία και επί της ουσίας υποβάθμισε τους προηγούμενους αρκετά αναπτυγμένους ισλαμικούς πολιτισμούς, τον αραβικό και τον περσικό. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μεβλανά Τζελαλεντίν-ι Ρουμί, ο μεγάλος αυτός Πέρσης ποιητής φιλόσοφος και ιεροδιδάσκαλος, είπε (σύμφωνα με τον Εφλακί, 1291-1360) για τους Τούρκους της εποχής του: «Για την οικοδόμηση πρέπει να προσλαμβάνονται Ρωμιοί εργάτες και για την κατεδάφιση το αντίθετο, δηλαδή Τούρκοι. Γιατί η δόμηση του κόσμου είναι ιδιότητα των Ρωμιών, ενώ η καταστροφή και το γκρέμισμα έχει ανατεθεί στους Τούρκους. Όταν ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο έδωσε ψυχή σε ανυποψίαστους άπιστους… Εκείνοι ύψωσαν πάνω στους λόφους μαρμάρινες κορφές, πολλές πόλεις και φρούρια… Αλλά ο Θεός έτσι τα οργάνωσε ώστε με το χρόνο αυτές οι οικοδομές να γκρεμιστούν. Τότε ο Θεός δημιούργησε τους Τούρκους, προκειμένου, δίχως να αισθάνονται σεβασμό και λύπη, να γκρεμίσουν τις οικοδομές που βλέπουν. Οι Τούρκοι γκρέμισαν και ακόμα γκρεμίζουν. Αυτό θα κάνουν μέχρι τη συντέλεια του κόσμου…»
Ενδιαφέρον για τη μοίρα όσων Ελλήνων και Αρμενίων δεν εξισλαμίστηκαν κατά τη μακρά περίοδο της τουρκικής εισβολής στο χώρο της καθ’ ημάς Ανατολής, είναι η χρήση των επιθετικών ισλαμικών μορφών από τον τουρκικό εθνικισμό. Την πρώτη φορά κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Νεότουρκοι κατέλαβαν την εξουσία και επέβαλαν την πολιτική τους αντίληψη, ο Οθωμανός σουλτάνος, δηλαδή ο υπέρτατος ηγέτης, ο χαλίφης του ισλαμικού κόσμου, χαρακτήρισε ως τζιχάντ τη συμμετοχή στον πόλεμο. Εκείνο το τζιχάντ θα κηρυχθεί με την απόλυτη συμπαράσταση των Γερμανών. Ο Stefan Ihrig αναφέρει ότι πολλοί ήταν εκείνοι «…μεταξύ αυτών και ο αυτοκράτορας (σ.τ.σ. Κάιζερ), που σκέφτονταν ότι μια Τζιχάντ υποκινημένη από και με καθοδηγητές τους Οθωμανούς θα ήταν ένας κρυφός άσος στο μανίκι κατά τον Μεγάλο Πόλεμο του 1914».
Στο πλαίσιο αυτού του οθωμανικού τζιχάντ, υπό την καθοδήγηση των κοσμικών εθνικιστών (Νεότουρκων) και με τις ευλογίες συγκεκριμένων μεγάλων χριστιανικών κρατών (Γερμανίας, Αυστρίας), έγιναν οι μεγάλες γενοκτονίες των χριστιανικών λαών της αυτοκρατορίας: των Αρμενίων, των Ελλήνων της Ανατολής και των Ασσυρίων.
Ο τελευταίος Ιερός Πόλεμος θα κηρυχθεί την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου 1919-1922. Με μια παράδοξη οικειοποίηση του Ισλάμ και των συμβόλων του από τον κοσμικό τουρκικό εθνικισμό, ο Μουσταφά Κεμάλ Πασά θα κηρύξει «τζιχάντ κατά των απίστων» (Ελλήνων και Αρμενίων) την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1923). Θα ανακηρύξει εαυτόν gazi (γαζή), δηλαδή Ιερό Πολεμιστή για τη διάδοση του Κορανίου, μετά την πρώτη του νίκη κατά των ελληνικών στρατευμάτων στη μάχη του Σαγγάριου (Αύγουστος 1921).
Το κεμαλικό τζιχάντ θα ολοκληρωθεί με ιδιαίτερα αιματηρό τρόπο τον Σεπτέμβρη του 1922, όταν η τότε μοναρχική κυβέρνηση των Αθηνών συνειδητά παρέδωσε αφοπλισμένους τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας στους Τσέτες τους gazi Μουσταφά Κεμάλ. Η πυρπόληση και η σφαγή της Σμύρνης έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του τζιχάντ που είχε κηρυχθεί. Η ήττα των «απίστων» επέφερε τις ποινές που προβλέπει το Κοράνι.
Η καταστροφή της Σμύρνης υπήρξε η τελευταία δραματική συνάντηση με το τουρκικό Ισλάμ. Συνάντηση που συνέβη σε ένα εντελώς νέο ιστορικό πλαίσιο, όπου αυτό το Ισλάμ είχε χάσει πλέον την πολιτική του αυτοτέλεια και είχε χρησιμοποιηθεί εργαλειακά από τις ανερχόμενες δυνάμεις του τουρκικού εθνικισμού, οι οποίες προσδοκούσαν να κατασκευάσουν μια Τουρκία απαλλαγμένη από τις μειονότητες.
Όλα αυτά σήμερα επιχειρεί στην Τουρκία η ισλαμο-εθνικιστική ομάδα να τα αξιοποιήσει στο πλαίσιο ενός, μεσαιωνικής κοπής, εθνικιστικού παροξυσμού. Πιστεύω ότι ελάχιστη επιρροή θα έχουν στον υπόλοιπο ισλαμικό κόσμο, πλην όσων προέρχονται από την ίδια θεολογική και ιδεολογική μήτρα με τον Ερντογάν, δηλαδή τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, ή άλλως το πολιτικό Ισλάμ το οποίο γέννησε τον ισλαμικό εξτρεμισμό της εποχής μας, δείγμα το οποίου βιώνουμε και εμείς με την όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. ��
Με αφορμή την ομόφωνη καταδίκη της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής από την ελληνική δικαιοσύνη και τον χαρακτηρισμό της ως εγκληματική οργάνωση, αναδημοσιέυω ένα κείμενο του πατέρα μου που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα Ημερησία του Κιλκίς τον Οκτώβριο του 2013, την εποχή της μεγάλης ακμής και δράσης της οργάνωσης αυτής
Χρυσή Αυγή ίσον Ναζισμός-Φασισμός ίσον δικτατορία
«Η όλη συμπεριφορά της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής, αλλά και των απλών μελών είναι αντιλαϊκή, αντικοινωνική, ΑΝΤΕΘΝΙΚΗ. Βλέποντας κανείς στους τηλεοπτικούς σταθμούς τα έργα και ημέρες των ταγμάτων εφόδου, αμέσως, συνειρμικά ο νους πηγαίνει στα έργα και ημέρες του Φασισμού του Μουσολίνι και του Ναζισμού του Χίτλερ. Η όλη πολιτεία της Χρυσής Αυγής από της ιδρύσεώς της, ως πρότυπο έχει τον Ναζισμό του Χίτλερ με όλα τα σύμβολά του, το χαιρετισμό, την σβάστικα.»
Τα τελευταία γεγονότα, που διαδραματίζονται στην πολιτική ζωή της χώρας μας και με τα μέτρα, που λαμβάνει η έννομη Πολιτεία κατά του άθλιου νεοναζιστικού μορφώματος, το οποίο φέρει το όνομα Χρυσή Αυγή, θα ήθελα με το κείμενό μου αυτό να τονίσω ιδιαιτέρως τις έννοιες ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ και ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ! Όταν ο αρχηγός της Χρυσής Αυγής με οργίλο ύφος υψώνει το δεξί χέρι με καθαρά, χωρίς καμία αμφιβολία ναζιστικό τρόπο, τρομάζει κανείς και όταν υψώνει ακόμη τα δύο χέρια του, με τις παλάμες ανοικτές και να φωνάζει, να κραυγάζει, να δηλώνει ότι είναι καθαρά κλπ. Έτσι, κάπως ξεκίνησαν όλοι οι δικτάτορες, οι άθλιοι επιβήτορες της εξουσίας.
Είναι σύμπτωμα της αμνησίας και του θράσους που χαρακτηρίζει ένα τμήμα του ελλαδικού πολιτικού προσωπικού, η δήλωση Βορίδη για τη μετατροπή του Μουσείου Κεμάλ Ατατούρκ σε Μουσείο Γενοκτονίας του ελληνισμού…
.
Και αυτό όχι γιατί είναι φυσιολογική η ύπαρξη ενός μουσείου για τον θύτη, στην πόλη που εγκατασταθηκαν τα θύματά του, αλλά γιατί πολιτικά ο Βορίδης προέρχεται από την αντιπροσφυγικη και φιλοκεμαλικη παράδοση της ελλαδικης ακροδεξιάς που συγκάλυψε τις Γενοκτονίες που προκάλεσε ο ακραίος τουρκικός εθνικισμός κατά των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων) την περίοδο 1914-1922…
.
Καταρχάς το κτίριο αυτό το παραχώρησε στο τουρκικό κράτος ο ιδεολογικός πρόγονος του κ. Βορίδη, ο Ιωάννης ΜΕΤΑΞΑΣ για να τιμήσει έτσι το θάνατο του ομοϊδεάτη του Κεμάλ Ατατούρκ.
Η Τουρκία διέρχεται μια περίοδο γιγαντιαίων μετασχηματισμών σε όλα τα επίπεδα. Με τις πρωτοβουλίες στα χέρια του Ερντογάν, η Τουρκία πορεύεται σε νέους δρόμους. Αυτοί οι νέοι δρόμοι, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ως φιλελεύθερη προοπτική με την ήττα των κεμαλιστών, ήταν ελπιδοφόροι για τους από πάντα απόκληρους αυτού του σκληρού κράτους. Όμως, τα πράγματα στράβωσαν στο πολιτικό πεδίο από την εποχή που ξεκίνησε ο ισλαμικός εμφύλιος το 2013.
Μια από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες τα τελευταία χρόνια για την καταξίωση της προσφυγικής μνήμης, είναι αυτή που πήραν το Μάϊο του 2019, ο Μανόλης Λαμτζίδης, ο Φόρης Πεταλίδης, ο Θανάσης Στυλίδης, ο Κώστας Πασαλίδης, συγκροτώντας την ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ για την ανάδειξη των «απολυμαντηρίων» της Αρετσούς στην Καλαμαριά σε τόπο Ιστορικής Μνήμης και την ανέγερση Μνημείου μέσα σε αυτόν. Στην πρόσκληση για την εκδήλωση (19-6-2020) αναγράφεται ότι αυτή είναι αφιερωμένη στους: ¨...22.000 πρόσφυγες Πόντιους, Καυκάσιους, Μικρασιάτες και Ανατολικοθρακιώτες που έχασαν μεταξύ 1916-1924 τη ζωή τους στα «Απολυμαντήρια» της Καλαμαριάς και τους υπόλοιπους 355.000 που «φιλοξενήθηκαν» εκεί μέσα σε άθλιες συνθήκες μέχρι να διασπαρούν σε όλη την Ελληνική Επικράτεια και ειδικότερα στη Βόρεια Ελλάδα. »
Ο Ταγίπ Ερντογάν –καταγόμενος από την Ποταμιά της Ριζούντας του ανατολικού Πόντου- αποτελεί ένα πραγματικό δείγμα-δώρο σε ιστορικούς, ψυχολόγους, θρησκειολόγους, οικονομολόγους. Όπως βεβαίως και όλη η ακραία εθνικιστική τουρκική ηγεσία.
Και αυτό δεν προκύπτει μόνο από τη μοναδική και παρα φύσιν σύνθεση του ισλάμ με τον εθνικισμό. Oύτε μόνο από το μουσολινικό καθεστώς που έχει εγκαθιδρύσει. Aλλά και από τις συνεχείς προσπάθειες εφεύρεσης επιχειρημάτων για να αιτιολογηθούν ανορθολογικές πολιτικές αποφάσεις που οδηγούν σε εξτρεμιστικές συμπεριφορές και αναπόφευκτα προκαλούν ήττες.
Το τελευταίο παράδειγμα καταφυγής σε επιχειρήματα που ουδεμία σχέση έχουν με την ιστορική πραγματικότητα είναι τα όσα είπε πρόσφατα, απευθυνόμενος στους βουλευτές του Κόμματός του, του AKP.
Σκίτσο του 1942 με μολύβι του λοχαγού Σταυρουλακη από τις φυλακές της Νίγδης, όπου έκλεισαν οι τουρκικές αρχές τους φυγάδες από την κατεχόμενη Ελλάδα (αρχείο Λάμπρου Βαζαίου)
Την Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου, στις 19.00, παρουσιάζουμε στον «Πειραϊκό Σύνδεσμο» (Καραϊσκου 104, Πειραιάς) το νέο βιβλίο της Αντιγόνης Καμπέρου, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Ινφογνώμων». Το νέο αυτό βιβλίο της Αντ. Καμπέρου ήρθε να προστεθεί στη σειρά των λογοτεχνικών έργων που βασίζονται σε αληθινές ιστορίες από τον ελληνισμό της Ανατολής και από τη δεκαετία του ’90 διεκδικούν ένα σημαντικό χώρο στην εκδοτική δραστηριότητα του τόπου μας.
Αναζητώντας την αρχική έμπνευση
για τη ναζιστική ‘τελική λύση’
.
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
Ένα από τα ζητήματα που ακόμα απασχολούν τους ερευνητές είναι η γενεαλογία του ναζισμού. Γιατί βεβαίως ο Ναζισμός δεν εμφανίστηκε καινοτομώντας σε ιδεολογικό κενό την επαύριο της στρατιωτικής ήττας της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και των οικονομικών συνεπειών που επέφερε η ήττα αυτή.
Στο κείμενο αυτό παρουσιάζονται νεότερες προσεγγίσεις και ερμηνείες του φαινομένου, βασισμένες σε άγνωστα έως τώρα πραγματολογικά δεδομένα. Οι νεότερες αυτές προσεγγίσεις -που κατατίθενται σήμερα ως υπόθεση εργασίας- υποστηρίζουν τη θέση ότι η ιδέα του συγκεκριμένου τρόπου διαχείρισης του εθνικού ζητήματος και o προγραμματισμός, που οδηγεί στη φυσική εξόντωση των ανεπιθύμητων μειονοτικών πληθυσμών, διαμορφώθηκε στους κόλπους των Νεότουρκων ως απόρροια των γερμανικών επιρροών κατά τις αρχές του 20ου αιώνα.
Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Γερμανοί αξιωματικοί που είχαν υπηρετήσει στον οθωμανικό στρατό και είχαν παρακολουθήσει και συμμετάσχει στις εθνικές εκκαθαρίσεις, μετέφεραν τις εμπειρίες τους στην ηττημένη Γερμανία. Καθώς υπήρξαν από τους στυλοβάτες του ναζιστικού εγχειρήματος, μετέτρεψαν σε οδηγό και πρότυπό τους το εθνικιστικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ που κατάφερε να ολοκληρώσει το αρχικό νεοτουρκικό σχέδιο, ανατρέποντας τις δυσμενείς μεταπολεμικές ρυθμίσεις. Έτσι η αρχική φυλετική γερμανική επιρροή στους Νεότουρκους -που συνέβαλε στη διαμόρφωση της ιδέας της Γενοκτονίας- επέστρεψε στη Γερμανία ως αντιδάνειο μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και διαμόρφωσε την πολιτική που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα.
ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Ο Ζιγιά Γκιοκάλπ, ιδεολογικός πατέρας του τουρκικού εθνικισμού και της ιδέας για εθνοκάθαρση των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων. ΔΕΞΙΑ: Ο Χάινριχ Χίμλερ που εμπνεύστηκε τη μέθοδο εξόντωσης των Εβραίων και δημιούργησε το Άουσβιτς κ.ά. (από το βιβλίο «Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και το τραύμα«)
Οι ρίζες
Αναλύοντας τις βασικές αρχές του ναζισμού κατανοούμε ότι οι πρωταρχικές του ρίζες βρίσκονται στο ρομαντικό ιδεαλιστικό πνεύμα της Γερμανίας, που αναπτύχθηκε κατά τον 19ο αιώνα σαν αντίδραση στο πνεύμα του Διαφωτισμού. Η προπαγάνδα του Χίτλερ βασιζόταν σε κώδικες με τους οποίους οι γερμανικές μάζες ήταν συμφιλιωμένες. Ο φυλετισμός, που βρήκε το αποκορύφωμά του στη ναζιστική ρητορική, ενυπήρχε στην κουλτούρα της γερμανικής Δεξιάς. Συνέχεια →
Με αφορμή την δίκη της εγκληματικής οργάνωσης της Χρυσής Αυγής που φτάνει στο τέλος, γίνεται επίκαιρο ένα παλαιότερο δημοσιευμένο
κείμενο του πατέρα μου Ανδρέα Αγτζίδη, που γράφτηκε μετά από μια ρατσιστική επίθεση
που έκαναν το 2012
———————————————————-
Η παράβαση κάθε ορίου νομιμότητας προκαλεί βάναυσα το κοινό αίσθημα
Το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής
.
«…πως εδώ στην Πατρίδα μας που υπέφερε τα πάνδεινα από την Χιτλερική θηριωδία κατά τα ΄΄μαύρα΄΄, μαρτυρικά χρόνια της γερμανικής Κατοχής 1941-1944, υπάρχουν Έλληνες να νοσταλγούν εκείνο τo άθλιο χιτλερικό καθεστώς, είναι άξιον απορίας.
Απορώ, πως υπάρχουν Έλληνες νοσταλγοί ενός τόσου βάρβαρου, απάνθρωπου, εγκληματικού πολιτικού συστήματος, όπως είναι ο επάρατος Ναζισμός.
Μ’ αυτές τις πράξεις των προσβάλλουν βάναυσα το δημοκρατικό αίσθημα όλων των Ελλήνων.»
Πριν από μερικές ημέρες παρακολουθήσαμε με θλίψη και πόνο ως Έλληνες Χριστιανοί στους δέκτες της τηλεόρασης εικόνες φρίκης και τρόμου, εικόνες απάνθρωπης, βάρβαρης και εγκληματικής συμπεριφοράς των «Χρυσαυγιτών» σε, βάρος δυστυχισμένων συνανθρώπων μας.
Έφυγε σε ηλικία 79 ετών ο π. Γεώργιος Μεταλληνός, ένας σπάνιος θεολόγος, ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Αθηνών.
Ήταν μια από τις εξαιρετικές προσωπικότητες της σύγχρονης Ελλάδας, με ξεκάθαρη ματιά και αυτόνομο λόγο…
Τον πατέρα Γεώργιο τον γνώρισα κάπου γύρω στο 1987, όταν με πρωτοβουλία της συζύγου του Βαρβάρας -καθηγήτριας στα Αρσάκεια Τοσίτσεια Σχολεία- και άλλων άξιων καθηγητριών, οργανώθηκε μια πρώτη και πολύ συγκινητική εκδήλωση για τον ελληνισμό της Σοβιετικής Ένωσης και την τραγική ιστορία του Πόντου, που μόλις τότε άρχιζε να γίνεται γνωστή μέσα από τα πρώτα δημοσιεύματα.
Την εποχή εκείνη η Ελλάδα -όπως και οι ελλαδίτες Πόντιοι- κοιμόταν «τον ύπνο του δικαίου», όσον αφορά τα ζητήματα του Πόντου και της Γενοκτονίας. Πόσο μάλλον για την ιστορία των Ελλήνων της ΕΣΣΔ και τις σταλινικές διώξεις. Το μεγάλο προσφυγικό κύμα των ομογενών της σοβιετικής κατάρρευσης, που λειτούργησε ως καταλύτης συνειδήσεων, δεν είχε ακόμα ξεκινήσει……
Ιούλιος 1922: Ένα έγκλημα των μοναρχικών κατά του μικρασιατικού ελληνισμού
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
Το καλοκαίρι του 1922 ήταν ιδιαιτέρως κρίσιμο για την εξέλιξη των γεγονότων στη Μικρά Ασία. Οι μοναρχικές κυβερνήσεις που είχαν ανέβει στην εξουσία μετά τις μοιραίες εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 λειτούργησαν με ένα εντελώς ανορθολογικό τρόπο. Μη έχοντας αρχικά καμιά πολιτική για το Μικρασιατικό Ζήτημα –που σχετιζόταν με τη διαμόρφωση του μεταοθωμανικού κόσμου- διέπρατταν το ένα λάθος μετά το άλλο. Από την μειοδοτική πολιτική της «Μικράς πλην Εντίμου Ελλάδος» έφτασαν στο άλλο άκρο της εκστρατείας για την κατάληψη της Άγκυρας. Και όλα αυτά μη λαμβάνοντας την παραμικρή μέριμνα για την οχύρωση και προστασία της περιοχής της Σμύρνης…
Μπροστά στα αδιέξοδα που γέννησε η πολιτική της, η μοναρχική ελληνική κυβέρνηση προετοιμάζεται για την αποχώρηση από τη Μικρά Ασία. Όμως δεν είχε καμιά επιθυμία να δει να πλημυρίζουν την Ελλάδα οι εκατοντάδες χιλιάδες Μικρασιάτες, αλλάζοντας τα ιδεολογικά και πολιτικα δεδομένα. Έτσι, αποφασίζει να απαγορεύσει στον ελληνικό πληθυσμό να εγκαταλείψει τη Μικρά Ασία. Η απόφαση αυτή πήρε τη μορφή του νόμου 2870/1922, ο οποίος προέβλεπε αυστηρές πειθαρχικές και χρηματικές ποινές, στην περίπτωση σύλληψης πλοίων που θα μετέφεραν πληθυσμό.
Πρόσφυγες σε δρόμο της Αθήνας, 1922
(Αρχείο Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, Library of Congress)
Ομως έχει μεγάλη διαφορά από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις γιατί προσπαθεί να φωτίσει τις πλέον άγνωστες πλευρές του μεγάλου μετασχηματισμού που συνέβη στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη κατά την τελευταία φάση της οθωμανικής κατάρρευσης (κίνημα Νεότουρκων το 1908 – καταστροφή Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922). Ο λόγος για τη «Μικρασιατική Καταστροφή – Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και το τραύμα» του Βλάση Αγτζίδη, ο οποίος επιχειρεί να ερμηνεύσει τη δυσανεξία που χαρακτηρίζει τη νεοελληνική ιστοριογραφία όσον αφορά τη διαμόρφωση κοινού αφηγήματος για εκείνα τα γεγονότα. Ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο που πρόκειται να κυκλοφορήσει αυτή την εβδομάδα από τις Εκδόσεις Historical Quest.
Οταν ο Γληνός «συνάντησε» τη Λούξεμπουργκ
Από το 1911 ο Γληνός συμμετέχει στον Εκπαιδευτικό Ομιλο και πρωτοστατεί στη δημιουργία του Εκπαιδευτικού Συνδέσμου των Λειτουργών της Μέσης Εκπαιδεύσεως. Εχοντας μια ρεαλιστική αντίληψη και παρόλη την αποδοχή της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, δραστηριοποιείται πολιτικά στην Αριστερά του βενιζελισμού. Επικεντρώνει τις προσπάθειές του στην επίλυση του γλωσσικού ζητήματος συνεργαζόμενος με τους Αλ. Δελμούζο και Μ. Τριανταφυλλίδη. Το 1926 εκδίδει το περιοδικό «Αναγέννηση» και συνεργάζεται με σημαντικούς διανοούμενους της εποχής, όπως οι Καζαντζάκης, Βάρναλης, Κορδάτος, Στρ. Σωμερίτης, Ρόζα Ιμβριώτη κ.ά.
Βλάσης Αγτζίδης: «Είναι φάρσα να οικειοποιούνται τους Πόντιους
ακροδεξιοί και χρυσαυγίτες»
.
Να δημιουργηθούν τα δυο μεγάλα μουσεία για τον προσφυγικό ελληνισμό ζητά ο καθηγητής και υποψήφιος ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ – ένα στη Θεσσαλονίκη, στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά και το δεύτερο στις προσφυγικές πολυκατοικίες στην Αθήνα. Ζητά, επίσης, να αναδειχθεί ως τόπος ιστορικής μνήμης τα «απολυμαντήρια της Αρετσούς», καθώς και το Μαkρονήσι. .
«Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία κυμαίνεται μεταξύ 700-800.000 ατόμων» δηλώνει με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Γενοκτονία των Ποντίων ο καθηγητής – και υποψήφιος ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ – Βλάσσης Αγτζίδης. Συνέχεια →
Ένα από τα προβλήματα που εμφανίστηκαν μετά την ανάδειξη του ζητήματος της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, ήταν το φωτογραφικό τεκμηριωτικό υλικό. Ελάχιστες ήταν οι φωτογραφίες από εκείνη τη μεγάλη τραγωδία.
Είναι γνωστό ότι οι Νεότουρκοι μετά το 1915 υπήρξαν ιδιαίτερα προσεκτικοί στην αποτύπωση των φρικαλεοτήτων που διέπρατταν. Ο λόγος ήταν ότι η ύπαρξη πολλών φωτογραφιών από τη Γενοκτονία των Αρμενίων που είχε προηγηθεί, τους έκανε ιδιαίτερα προσεκτικούς στις επόμενες φάσεις της εθνοκάθαρσης που είχαν ήδη ξεκινήσει κατά των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων.
Έτσι, λόγω τοπικισμού και ημιμάθειας, άρχισε η άκριτη χρήση φωτογραφιών από παράλληλες τραγωδίες, όπως αυτή των Αρμενίων ή της σφαγής και πυρπόλησης της Σμύρνης.
Η πιο ακραία όμως περίπτωση υπήρξε η χρησιμοποίηση της παρακάτω φωτογραφίας με την εντελώς άσχετη και ανιστορική επισήμανση: «A very sad photo from 1922 showing a group of Pontian refugees arriving on Lesbos Island in Greece. During this Pascha season, let us remember all our Christian ancestors who suffered the brutal genocide and exile«
Είναι προφανές από την ενδυμασία ότι πρόκειται για μουσουλμάνες γυναίκες. Αυτό εξαρχής ήταν ξεκάθαρο στους ιστορικούς. Μια υπόθεση που παλιότερα κατατέθηκε ήταν ότι επρόκειτο για μουσουλμάνους Τουρκοκρήτες Ανταλλάξιμους που αναχωρούσαν για την Τουρκία. Θα μπορούσε να αφορά οποιονδήποτε μουσουλμανικό πληθυσμό που εγκατέλειψε την Ελλάδα ως αποτέλεσμα της Συνθήκης της Λωζάννης και αναχωρούσε από κάποιο μεγάλο λιμάνι, είτε της Κρήτης, είτε της Θεσσαλονίκης ή της Καβάλας.
Τελικά όμως η αλήθεια της φωτογραφίας ήταν εντελώς διαφορετική.
Κατ’ αρχάς προέρχεται απο το αρχειο του Ερυθρου Σταυρου και έχει ως τίτλο Samanli Dagh: https://avarchives.icrc.org/Picture/8996 Στην πραγματικότητα, αφορά μουσουλμάνους πρόσφυγες από τη Βιθυνία (μικρασιατική περιοχή απέναντι από την Κωνσταντινούπολη) το 1921.
Οι εκλογές του 2019 έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα γιατί θα φανεί εάν επιτραπεί να κυριαρχήσουν οι φυγόκεντρες δυνάμεις ή εάν θα βαθύνει η ευρωπαϊκή ενοποίηση στη βάση της διαμόρφωσης κατάλληλων συνθηκών, όπως είναι η εγκατάλειψη της πολιτικής λιτότητας, της υποβάθμισης του κόσμου της εργασίας, της όξυνσης των κοινωνικών διαφορών
Του Βλάση Αγτζίδη*
Οι ευρωεκλογές που έρχονται φέρνουν ξανά στην επιφάνεια τη συζήτηση για την ιστορία της Ευρώπης, για την αξία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, για την αντιμετώπιση των νέων πρωτοφανών προκλήσεων, για τη σημασία που μπορεί να έχει η ελληνική ιστορική εμπειρία στην οικοδόμηση ενός νέου ευρωπαϊκού αφηγήματος.
Ένα μοναδικό πείραμα
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι μετά από σαράντα χρόνια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε ΕΟΚ), η ενοποίηση και οι συνέπειές της αποτελούν μόνιμο στοιχείο της ζωής του Έλληνα πολίτη. Και όχι μόνο γιατί η Ε.Ε. συνδέθηκε με τις κοινοτικές επιδοτήσεις, τα προγράμματα διάσωσης και τις συνεδριάσεις του Eurogroup. Αλλά γιατί το ιστορικό τραύμα της επτάχρονης δικτατορίας και της Κυπριακής Τραγωδίας υπήρξε ένα βασικό κίνητρο στους Έλληνες για να επιδιώξουν την ένταξη στον ευρωπαϊκό αυτό οργανισμό. Και στο σημείο αυτό το ελληνικό τραύμα συναντήθηκε με το βαθύ συλλογικό τραύμα που κληροδότησαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ού αιώνα στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Ένα τραύμα που τους οδήγησε στην προσπάθεια υπέρβασης των παλιών διαχωρισμών που δημιουργούσαν τις συγκρούσεις. Συνέχεια →
Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Historical Quest το νέο μου βιβλίο που στον υπότιτλό του γράφει: «Προσεγγίζοντας την ιστορία μέσα από τις θέσεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ, του Δημήτρη Γληνού, του Ίωνα Δραγούμη, του Γεωργίου Σκληρού, του Αβραάμ Μπεναρόγια…«
Παρατίθεται στη συνέχεια ο πίνακας περιεχομένων:
Εισαγωγή
Όταν ο Γληνός ‘συνάντησε’ τη Λούξεμπουργκ: Προσεγγίζοντας το Ζήτημα της Ανατολής και το κίνημα των Νεότουρκων
Ο Δημήτρης Γληνός
Η Λούξεμπουργκ για το εθνικό ζήτημα, το δικαίωμα απόσχισης και το Ανατολικό Ζήτημα
Η δομή της οθωμανικής κοινωνίας
Για το κίνημα των Νεότουρκων και το γερμανικό ιμπεριαλισμό
Οι θέσεις των Γληνού και Σκληρού
Η Λούξεμπουργκ για τη Ρωσική Επανάσταση
Λένιν VS Λούξεμπουργκ;
Δύο γραμμές για το Ανατολικό Ζήτημα
Από τον Δραγούμη στον Μπεναρόγια : Το αντιπολεμικό –αντιμικρασιατικό συναίσθημα στην Ελλάδα και η συμβολή του στη Μικρασιατική ΚαταστροφήΣυνέχεια →
O Γιαννακός και η Μαρία Χατζηχριστοδούλου με την κόρη τους Ειρήνη στη Μαγνησία της Σμύρνης την εποχή της απελευθέρωσης
«Εκατό χρόνια από το 1919» ή
«Τι συνέβη στην οθωμανική Ανατολή κατά την περίοδο 1914-1923;»
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
Toν Μάϊο του 1919 ξεκινά μια από τις πλέον σημαντικές περιόδους στη ιστορία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Εγγύς Ανατολής, των ελληνοτουρκικών σχέσεων και του ελληνισμού. Ως εξέλιξη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου και ως προσπάθεια διαμόρφωσης του μεταπολεμικού γεωπολιτικού σκηνικού αποφασίστηκε ο μετασχηματισμός της Οθ. Αυτοκρατορίας σε έθνη-κράτη με βάση την ύπαρξη και τα συμφέροντα των ξεχωριστών εθνικών ομάδων. Επί της ουσίας οι μεταπολεμικές εξελίξεις ακολούθησαν, λόγω της αδήριτης πραγματικότητας, τις αναλύσεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ.
Στις 30 Οκτωβρίου του 1918 οι Νεότουρκοι –ηττημένοι στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο- αναγκάστηκαν να υπογράψουν στο Μούδρο της Λήμνου την παράδοσή της στις συμμαχικές δυνάμεις. Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής η οθωμανική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να παραδώσει τα οχυρά των Στενών, να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση των πλοίων απ’ τα Δαρδανέλλια , να αφοπλιστεί πλήρως και να παραδώσει τον οπλισμό στους συμμάχους, οι οποίοι θα αναλάβουν να ελέγχουν και τις επικοινωνίες. Επίσης οι συμμαχικές δυνάμεις απόκτησαν το δικαίωμα άμεσης στρατιωτικής επέμβασης όταν κάπου διασαλευόταν η τάξη. Ως αποτέλεσμα της ανακωχής, ο αρχηγός του οθωμανικού στρατού Liman von Sanders παραιτήθηκε από τη θέση του και αναχώρησε άμεσα για τη Γερμανία….
Mε αφορμή την δολοφονική επίθεση κατά άμαχων και άοπλων πιστών (κυρίως Πακιστανών και Μπαγκλαντεζιανών) σε 2 τζαμιά στη Νέα Ζηλανδία, και το μανιφέστο του ψυχάκια Αγγλοσάξονα νεο-Ναζί, που θεωρούσε εαυτόν εκφραστή του Δυτικού κόσμου και της Λευκής Φυλής έχουμε να σχολιάσουμε τα εξής:
Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων
Την Παρασκευή 18 Ιανουαρίου, στο πλαίσιο του Σεμιναρίου Σύγχρονης Ιστορίας θα διαπραγματευτούμε το θέμα: «Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Μια ματιά σε μια δύσκολη συμβίωση»
Καλεσμένος μας θα είναι ο Άγγελος Συρίγος, αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς δικαίου και εξωτερικής πολιτικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο. To Σεμινάριο θα λάβει χώρα την Παρασκευή (7.00-9 μ.μ.) στη Βιβλιοθήκη του Δήμου Κηφισιάς (Έπαυλη Δροσίνη) Αγ. Θεοδώρων & Κυριακού.
Το ζήτημα έχει έρθει και πάλι στο προσκήνιο μετά την εμφάνιση μιας νέας επιθετικότερης στρατηγικής της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το βαρύ ιστορικό παρελθόν, η ένταση της προκλητικότητας της τουρκικής ηγεσίας, η ύπαρξη «ασαφειών» στο ανατολικά μας σύνορα αναδεικνύουν το ζήτημα των σχέσεων ως το σημαντικότερο ζήτημα και την κυριότερη πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει ο σύγχρονος ελληνισμός στην Ελλάδα και την Κύπρο.
Δυστυχώς, στο σημείο όπου συγκρούονται τα ουκρανικά με τα ρώσικα συμφέροντα (ανατολική Ουκρανία, Αζοφική Θάλασσα), κατοικούν δεκάδες χιλιάδες ξεχασμένοι Έλληνες….
Προς τιμήν τους διοργανώνεται στις 11 Δεκεμβρίου η παρακάτω επετειακή εκδήλωση με τη συμμετοχή των Αλέξανδρου Ασλά, μουσικολόγου Μαριουπολίτη, Εύας Παπαδάτου, διευθύντρια στην ΓΓΑΕ/Υπ.Εξωτερικών, Βλάση Αγτζίδη και Ντόρα Βακιρτζή υπεύθυνη του Ινστιτούτου Κοινωνικής Δυναμικής…..
Η εκδήλωση θα γίνει στο πλαίσιο του Ελεύθερου Πανεπιστήμιου του Δήμου Κηφισιάς, (Δ. Κυριακού και Αγίων Θεοδώρων, Βιβλιοθήκη δήμου Κηφισιάς)
Ένα πολύ ενδιαφέρον Συνέδριο θα λάβει χώρα το σαββατοκύριακο 1, 2 Δεκεμβρίου στην Κηφισιά.… (Αμφιθέατρο Domotel Kastri, Ελ. Βενιζέλου 154 και Ρωμυλίας, Καστρί Νέας Ερυθραίας)
Το φετινό θέμα της πρώτης ημέρας του Συνεδρίου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εφόσον για το ζήτημα αυτό παρουσιάζεται μια αμφιγνωμία στους κόλπους της ελλαδικής ιστοριογραφίας. Η φετινή επιστημονική συνάντηση γίνεται με τη συμμετοχή της Γερμανίδας κοινωνικής επιστήμονος Tessa Hofmann – Savvidis και της Τουρκάλας ιστορικού Zeynep Turkyilmaz. Συμμετέχουν επίσης με εισηγήσεις τους οι εξής ιστορικοί από Ελλάδα: Θεοδόσης Κυριακίδης, Αντώνης Κλάψης, Αθανάσιος Γραμμένος, Βλάσης Αγτζίδης και Διονύσιος Τσιριγώτης.
Ένα από τα πλέον άγνωστα σημεία του μικρασιατικού δράματος υπήρξε η απαγόρευση εξόδου των ελληνικών και των υπόλοιπων χριστιανικών πληθυσμών από την κυβέρνηση Γούναρη-Πρωτοπαπαδάκη.
.
Από τις αρχές του 1922 είχε αρχίσει να συζητιέται σε υψηλά κυβερνητικά κλιμάκια η εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό. Παρ′ όλα αυτά, όμως, η ελληνική κυβέρνηση αποφασίζει να απαγορεύσει στον ελληνικό πληθυσμό να εγκαταλείψει τη Μικρά Ασία. Η απόφαση αυτή πήρε τη μορφή του νόμου 2870/1922, ο οποίος προέβλεπε αυστηρές πειθαρχικές και χρηματικές ποινές, στην περίπτωση σύλληψης πλοίων που θα μετέφεραν πληθυσμό.
.
Ο Νόμος 2870/1922 ψηφίστηκε τον Ιούλιο, λίγο πριν την κατάρρευση του μετώπου. Και αυτό, ενώ είχαν απορρίψει την Άνοιξη του 1922 τις προτάσεις της οργάνωσης Μικρασιατική Άμυνα (επικεφαλής ο μητροπολίτης Χρυσόστομος) για ανακήρυξη Ιωνικού Κράτους, απεμπλοκή από τις συμμαχικές υποχρεώσεις, δημιουργία μιας ντε φάκτο νέας πραγματικότητας, δημιουργία ντόπιου στρατού που με την ελλαδική βοήθεια θα δημιουργούσε γραμμή άμυνας για να σταματήσει τον κεμαλικό στρατό.
TOARMENIKOZHTHMA ΣΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΥΠΟ
Με αφορμή την έκδοση από το περιοδικόΑρμενικάτης μελέτης του Ιωάννη Ασπροποταμίτη για την παρουσίαση του Αρμενικού Ζητήματος μέσα από τον ελληνικό Τύπο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, αναρτώ το δεύτερο μέρος της βιβλιοκρισίας.
Από την παρουσίαση του βιβλίου στη Νέα Σμύρνη στις 24 Οκτωβρίου 2018 με τον Θέμο Στοφορόπουλο, την Κουήν Μινασιάν σε συντονισμό Έρσης Βατού
Το Αρμενικό Ζήτημα
Η μελέτη καλύπτει την περίοδο 1894-1896, οπότε υπήρξε η κορύφωση μιας διαδικασίας η οποία ξεκίνησε από το Συνέδριο του Βερολίνου (1878). Τότε ουσιαστικά εμφανίζεται το Αρμενικό Ζήτημα ως διεθνές ζήτημα στο πλαίσιο του Ανατολικού. Η αρμενική αφύπνιση υπήρξε απόρροια του διαφωτισμού και των νέων ιδεών που ήρθαν από τη Δύση.Συνέχεια →
Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα ζητήματα της τελευταίας περιόδου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η εμφάνιση ενός μαχητικού αντιπολεμικού σοσιαλιστικού κινήματος που επιτάχυνε το τέλος του πολέμου και την ήττα της Γερμανίας του Κάϊζερ. Η δυσαρέσκεια των πολιτών για την τυχοδιωκτική πολιτική του γερμανικού μιλιταρισμού που είχε οδηγήσει στον αιματηρότατο πόλεμο, κορυφώθηκε το Νοέμβρη του 1918 με τη λαϊκή εξέγερση.
Η πρώτη πράξη της αντιπολεμικής κίνησης έλαβε χώρα στον πολεμικό ναύσταθμο του Κίελου (Kiel) τον Οκτώβριο του 1918. Στις 9 Νοεμβρίου του 1918 επαναστάτησαν στο Βερολίνο οι στρατιώτες και οι εργάτες.
TOARMENIKOZHTHMA ΣΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΥΠΟ
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
Μια από τις πλέον άγνωστες περιόδους της Εγγύς Ανατολής είναι τα όσα διαδραματίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και έβαλαν τις βάσεις για τις μεταγενέστερες εξελίξεις. Την έλλειψη αυτή και ειδικότερα την ελληνική ματιά στην εποχή, έρχεται να καλύψει ένα νέο βιβλίο που εκδόθηκε από το σημαντικό περιοδικό «Αρμενικά» που εδρεύει στην Αθήνα. Η μελέτη του Ιωάννη Γ. Ασπροποταμίτη έρχεται να προστεθεί στο σύνολο των έργων που διαπραγματεύονται το Αρμενικό Ζήτημα και τη Γενοκτονία.
Επικεντρώνεται στην περίοδο του Αβδούλ Χαμίτ και ειδικά στα γεγονότα των ετών 1894-1896. Επιχειρεί να καλύψει την έλλειψη πλήρους εικόνας για μια περίοδο που υπήρξε προάγγελος των μεγάλων ανατροπών, οι οποίες θα συμβούν με την επικράτηση του τουρκικού εθνικισμού με το κίνημα των Νεότουρκων. Παράλληλα, αποσαφηνίζει πλήρως τις πολιτικές σχέσεις Ελλήνων και Αρμενίων, έτσι όπως εκφράζονται στην ύστερη περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από το συσχετισμό του Αρμενικού Ζητήματος με το Μακεδονικό και το Κρητικό, έως τις επιπτώσεις των αντιαρμενικών διώξεων επί των ελληνικών κοινοτήτων της Ανατολής.
Σε κάθε επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις δύο μεγάλες αναθεωρητικές σχολές που διασώζονται μέσα στον ιστορικό χρόνο, συνυπάρχουν και εκφράζονται με ξεχωριστό δημόσιο λόγο.
Σε μια επόμενη ανάρτηση θα δημοσιεύσω δύο τέτοιους διαλόγους που φέρνουν ξανά στο προσκήνιο την παράδοξη βασιλο-κομμουνιστική συμμαχία (αντιπολεμική και αντιμικρασιατικη) του Οκτωβρίου του 1920 («Σφυρί δρεπάνι/ελιά στεφάνι» ήταν ένα από τα συνθήματά της).
Πάνε 15 χρόνια που δημοσιεύτηκε το παρακάτω κείμενο στην εφημερίδα «Καθημερινή». Πολύ φοβάμαι ότι οι επισημάνσεις που έγιναν τότε παραμένουν σε ισχύ δεκαπέντε χρόνια μετά. Αυτό είναι το συμπέρασμά μου από μια διαρκώς επαναλαμβανόμενη συζήτηση τόσο σε διάφορα φόρα σαν το IHA-Professors & PhD, όσο και από διάφορες συζητήσεις στο διαδίκτυο. Ο παλαιοελλαδιτισμός που εκφράζει μια ανερχόμενη Δεξιά αντίληψη εμπεριέχει τα επιχειρήματα του Διχασμού, την έκσταση μπροστά την προσωπικότητα ενός πραξικοπηματία (του Μεταξά), την αδυναμία διάκρισης ολοκληρωτισμού-δημοκρατίας καθώς και απολογητική διάθεση για τους πολιτικούς της «Μικράς πλην Εντίμου Ελλάδος», που τότε οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή…. Και δυστυχώς διαπίστωσα ότι τη στάση αυτή έχουν και κάποιοι απόγονοι των προσφύγων του ΄22. Κάτι που είναι εξόχως τραγικόhttp://www.kathimerini.gr/167992/article/epikairothta/ellada/to-22-kai-h-neoellhnikh-ideologia
bty
Το ’22 και η νεοελληνική ιδεολογία
Του Βλάση Αγτζίδη (1)
Τα μικρασιατικά γεγονότα προκαλούσαν πάντα μια αμφιθυμία στους Ελληνες. H υποβάθμιση της σημασίας τους, η απόκρυψη του αριθμού των θυμάτων (τουλάχιστον 800.000 σύμφωνα με την εκτίμηση των ιστορικών Κιτρομηλίδη – Αλεξανδρή), η απενοχοποίηση του τουρκικού εθνικισμού, ακόμα και η αιτιολόγηση της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών, υπήρξαν κοινός τόπος στη μετά το ’22 Ελλάδα.
Κάθε χρόνο οι Τούρκοι εθνικιστές, κεμαλιστές, ισλαμιστές, ψευτο-κομμουνιστές γιορτάζουν την «εθνική τους νίκη» κατά των Ελλήνων το 1922 κάτω από τον όρο «zafer Bayrami» …
Εμείς από την άλληθυμόμαστε τη «μεγάλη εικόνα». Το πραγματικό ιστορικό διακύβευμα εκείνης της εποχής… αλλά και τους ενόχους της τότε κυβέρνησης του Λαϊκού Κόμματος (Γούναρης-Πρωτοπαδάκης...) που απαγόρευσαν την έξοδο των Μικρασιατικών πληθυσμών και τους παρέδωσαν κυνικά στο μαχαίρι των νικητών….
Το παρακάτω κείμενο είχε δημοσιευτεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πριν από κάποιους μήνες:
Από συνταρακτικά, τραγικά, γεγονότα σημαδεύτηκε η Ανατολή της πρώτης εικοσιπενταετίας του 20ου αιώνα στην επικράτεια της τότε καταρρέουσας και αποσυντιθέμενης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι ιστορικές εξελίξεις που οδήγησαν στην τελική διαμόρφωση των σύγχρονων εθνικών κρατών της περιοχής υπήρξαν, αναμφισβήτητα, από τις πιο βίαιες στην ιστορία.
Στη δεκαετή αυτή διαδικασία (1912-22) κατά τη διάρκεια μιας αλληλουχίας πολέμων, εξεγέρσεων, κινημάτων, εσωτερικών και εξωτερικών κοινωνικοπολιτικών διεργασιών συντελέστηκαν στυγερά εγκλήματα και σε βάρος αθώων, αμάχων, μειονοτήτων, πολιτών της αυτοκρατορίας, με κριτήριο την εθνική και θρησκευτική τους ταυτότητα.
Τα θύματα αυτών των βιαιοτήτων ήταν εκατοντάδες χιλιάδες. Οι ιστορικοί τα προσδιορίζουν συνολικά ακόμη και σε παραπάνω από δύο εκατομμύρια ανθρώπων, που υπέστησαν φυσική εξόντωση, βίαιες εκτοπίσεις, προσφυγιά. Διώξεις, σφαγές, εκτελέσεις, πυρπολήσεις χωριών, εξαντλητικές πορείες θανάτου..
Mε αφορμή τον πρόσφατο νόμο για την συνταξιοδότηση των θρησκευτικών ηγετών (μουφτήδων) που ασκούν και διοικητικά καθήκοντα -λόγω της εφαρμογής του ισλαμικού νόμου (σαρία) για όσους μειονοτικούς δεν επιθυμούν να προσφύγουν στην αστική δικαιοσύνη- δημιουργήθηκε μεγάλη σύγχυση στους πολίτες. Είτε από άγνοια, είτε από αφέλεια, είτε από έντεχνη παραπληροφόρηση.Ακριβώς γι αυτό αναδημοσιεύω δύο πολύ σημαντικά κείμενα.
Το πρώτο είναι του Άγγελου Συρίγου και αφορά το ζήτημα του πρόσφατου νόμου, της αντικατάστασης των γερόντων μουφτήδων και την πολιτικη της Άγκυρας. Ο Άγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς δικαίου και εξωτερικής πολιτικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Έχει επανειλημμένως ασχοληθεί με τα ελληνοτουρκικά, το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα από θέσεις ευθύνης.
Το δεύτερο είναι του Αριστείδη Σ. Καλογερόπουλου-Στρατή και αφορά την ιστορία της μειονότητας και τις συνθήκες ζωής της. Ο συγγραφέας είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Γενεύης, τ. σύμβουλος Τύπου της ελληνικής πρεσβείας στην Αγκυρα, τ. γενικός γραμματέας Ευρωπαϊκών Υποθέσεων ΥΠΕΞ.
Η πρώτη αναφορά σε επιστημονικό συνέδριο της ιστορίας των Ελλήνων της τ. ΕΣΣΔ
Mια από τις πρώτες εισηγήσεις μου (1992) για ζητήματα που σχετίζονται με την πολιτική ιστορία του ποντιακού και του ‘σοβιετικού’ ελληνισμού, είναι ήδη αναρτημένη στο διαδίκτυο και μπορείτε να την κατεβάσετε.
.
Πρόκειται για την εισήγησή που έκανα σε ένα πολύ σημαντικό συνέδριο που οργάνωσε το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών με αφορμή την επέτειο των 70 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
.
Η εισήγησή συμπεριελήφθη στην έκδοση Πρακτικών του συνεδρίου, που εντάχθηκε στη σειρά του Δελτίου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (Τομ. 9, 1992): Αγτζίδης, Β. (1992). Το κίνημα ανεξαρτησίας του Πόντου και οι αυτόνομες Ελληνικές περιοχές στη Σοβιετική Ένωση του μεσοπολέμου. Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 9, 157-196.
Είναι τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι το τελευταίο άρθρο του πατέρα μου είδε το φως της δημοσίευσης 3 ημέρες μετά τον απροσδόκητο θάνατό του σε ηλικία 92 ετών. Ένας θάνατος που μας συγκλόνισεόχι μόνο γιατί ήταν απροσδόκητος, αλλά και γιατί ο ίδιος βρισκόταν σε άριστη διανοητική κατάσταση με ακμαίο μαχητικό πνεύμα. Και με υπέρτατο στόχο την αποκατάσταση της αλήθειας για την εαμική Εθνική Αντίσταση (1941-1944)και την αποκάλυψη των ψευδών πληροφοριών που διαχέουν οι απόγονοι των δωσίλογων της Κατοχής για να δικαιολογήσουν την προδοτική στάση των τότε συνεργατών των κατακτητών. Να σημειώσουμε ότι στα βουνά του Κιλκίς οι Γερμανοί, οι Βούλγαροι και οι δωσίλογοι (ΕΕΣ), μαζί πραγματοποιούσαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτικών αντικατοχικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ
Η ειρωνία που μας επιφύλαξε η μοίρα ολοκληρώνεται (σε προσωπικό επίπεδο πάντα)με την αναδημοσίευση του άρθρου αυτού από το ιστολόγιό μου λίγες μέρες μετά από την αμφιλεγόμενη συμφωνία με την ΠΓΔΜ, εφόσον μόλις το έλαβα σε ψηφιακή μορφή από τον εκδότη της εφημερίδας ‘Μαχητής».
Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι τίτλοι οφείλονται στον αρχισυντάκτη της εφημερίδας, το περιεχόμενο έχει μεγάλο ενδιαφέρον και αξίζει να αναλυθεί σημειολογικά, με την απόλυτη όμως γνώση του πλαισίου εντός του οποίου γράφτηκε.
Απόσπασμα από την πρώτη σελίδα της «Ελευθερίας», μυστικής εφημερίδας του ΕΑΜ , όπου το κύριο άρθρο και το ρεπορτάζ αναφερόταν στον ξεσηκωμό κατά της βουλγαρικής επέκτασης τον Ιούλιο του 1943
Τότε, 22 Έλληνες έπεσαν νεκροί στην Αθήνα, όπου πάνω από 200.000 πολίτες διαδήλωναν με το σύνθημα «Έξω οι Βούλγαροι από τη Μακεδονία» και το «Η Μακεδονία είναι ελληνική.» Στη μεγαλειώδη διαδήλωση που έγινε στο Κιλκίς τον Ιούλιο του ’43, μπροστά στο 17χρονο τότε πατέρα μου δολοφονήθηκε ένας διαδηλωτής καθώς η πορεία περνούσε μπροστά από το Στρατόπεδο Καμπάνη. Και ο δολοφόνος, φρουρός του στρατοπέδου, ήταν ένας Βούλγαρος στρατιώτης, εφόσον οι πρώτες προφυλακές είχαν αρχίσει να φτάνουν στο Κιλκίς.
Για τον πατέρα μου και τη γενιά αυτή της εαμικής Αντίστασης το σύνθημα «Η Μακεδονία είναι ελληνική» συνέχισε να έχει τον αρχικό συμβολικό χαρακτήρα -όπως και στην Κατοχή- και οι σύγχρονοι Σλαβομακεδόνες εθνικιστές αντιμετωπίζονταν κάτι ως συνέχεια των παλιών Βούλγαρων φασιστών. ‘Ετσι, θεωρούσαν ότι η πρόθεση του σλαβομακεδονικού εθνικισμού των Σκοπίων να μονοπωλήσει τους όρους ‘Μακεδόνας’ και ‘Μακεδονία’, ήταν συνέχεια εκείνης της επεκτατικής βουλγαρικής προσπάθειας του 1943. Αυτά τα σχήματα δύσκολα είναι κατανοητά σε ένα σύγχρονο Νεοέλληνα, ειδικά όταν δεν έχει σχέση με αυτές τις μαρτυρικές περιοχές της ελληνικής Μακεδονίας.
Ας δούμε όμως το κείμενο του πατέρα μου, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις παραπάνω πληροφορίες:
Ήταν πρωτοφανής η προσέλευση των Ελλήνων στην μεγαλειώδη διαδήλωση που διοργανώθηκε στην Θεσσαλονίκη για την απαράδεκτη απαίτηση των Σκοπιανών, να ονομάσουν το κρατικό τους μόρφωμα με το όνομα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. Επί έναν αιώνα σχεδόν, από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας αλλά κυρίως επί Τίτο, Προέδρου τότε της Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας, η Ελλάδα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, δηλαδή, πριν τους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13, η διαμάχη γι΄αυτόν τον πληθυσμό που κατοικούσε στην ελληνική Μακεδονία, ήταν ανάμεσα στους Βουλγάρους και Σέρβους.
Είχαν πολύ ενδιαφέρον οι συζητήσεις που έγιναν στο διαδίκτυο με αφορμή τον προπηλακισμό του Μπουτάρη από κάποιους ανεξέλεγκτους τύπους που «πήραν το νόμο στα χέρια τους». Το κύριο συμπέρασμα από τις συζητήσεις αυτές –όπου η πλειονότητα των συμμετεχόντων συμφωνούσε με την άσκηση βίας, δικαιολογούσε τον θύτη και ενοχοποιούσε το θύμα- είναι θλιβερό. [Και αφορά δυστυχώς και πολλούς διαδικτυακούς φίλους της ηλ-σελίδας μου.]
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι δεν έχει γίνει κατανοητή η ηθική και πολιτική βάση που στηρίζει μια δημοκρατική κοινωνία και την διαφοροποιεί από τις ολοκληρωτικές (φασιστικές ή σταλινικές).
Αντρανίκ, Οζανιάν (1865 – 1927). Αρμένιος επαναστάτης. Πήρε μέρος στην πρώτη επαναστατική εξέγερση (1894 – 1896) των Αρμενίων εναντίον του σουλτάνου Αβδούλ* Χαμίτ Β’ και διακρίθηκε στις επιχειρήσεις του Χανασόρ και της Σαμψούντας.
Στο πλαίσιο του Σεμιναρίου Σύγχρονης Ιστορίας που λαμβάνει χώρα στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Δήμου Κηφισιάς («Έπαυλη Δροσίνη»-Βιβλιοθήκη Δήμου, Oδός Αγ. Θεοδώρων & Κυριακού, Κηφισιά) ο ιστορικός Ιωάννης Ασπροποταμίτης, θα παρουσιάσει την Παρασκευή 20 Απριλίου, 7.00 μ.μ. το θέμα: «Το Αρμενικό Ζήτημα και οι απαρχές της εμφάνισής του«.
.
Στο τέλος του 19ου αιώνα οι Αρμένιοι διεκδίκησαν την εθνική τους απελευθέρωση με μια σειρά δυναμικών κινητοποιήσεων που έφταναν έως και την εξέγερση. Το Αρμενικό Ζήτημα ως διεθνές ζήτημα -στο πλαίσιο του Ανατολικού Ζητήματος- εμφανίστηκε από το Συνέδριο του Βερολίνου (1878). Είχε προηγηθεί η αρμενική αφύπνιση ως απόρροια του διαφωτισμού και των νέων ιδεών που ήρθαν από τη Δύση. Παράλληλα, επηρέασαν τους Αρμένιους δύο πράγματα:
Ένα εξαιρετικό κείμενο αναρτήθηκε στη σελίδα της Deutsche Welle. Αφορά τη γερμανική ευθύνη για τη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά και κατα συνέπεια των υπόλοιπων χριστιανικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Ελλήνων και Ασσυρίων). Η Γενοκτονία των Αρμενίων (και «άλλων», όπως αναφέρει το σχετικό Ψήφισμα), αναγνωρίστηκε ρητώς και επισήμως από τη γερμανική Βουλή στις 2 Ιουνίου του 2016…
.
Το ζήτημα αυτό το είχαμε ήδη αναδείξει εδώ και αρκετά χρόνια. Ενδεικτικά μπορείτε να διαβάσετε αυτό το κείμενο: Από την Oθωμανική Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος (1908-1923) ή αυτό: Ποιοι Νεότουρκοι; . Η πρώτη αναφορά στη γερμανική ευθύνη έγινε στο (εξαντλημένο εδώ και πολλά χρόνια) βιβλίο μου «Ποντιακός Ελληνισμός. Από τη γενοκτονία και το σταλινισμό στην Περεστρόικα«, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1990.
Με αφορμή τα εγκαίνια του Μουσείου του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ο Γιάννης Μπουτάρης, δήμαρχος της πόλης έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία.
Το κείμενο του Μπουτάρη είναι εξαιρετικό από λογοτεχνικής πλευράς, αλλά του λείπει η ισορροπία. Βασίζεται σε μανιχαϊστικά σχήματα και νέου τύπου Σιωπές..
Για παράδειγμα, γράφοντας «Μόνη η κοινότητα, καθημαγμένη και ρακένδυτη πάλευε να ανασυστήσει την ύπαρξή της και να θρηνήσει τους νεκρούς της. Η πόλη, η κοινωνία, η χώρα ολόκληρη, αδιαφόρησαν. Κρύφτηκαν πίσω από το δάχτυλό τους. Έκαναν πως δεν ήξεραν τί συνέβη, ποιος το έκανε, ποιος βοήθησε, ποιος προστάτευσε όταν άλλοι, πολλοί γκρέμιζαν, έκαιγαν, έκλεβαν, καταλάμβαναν τον χώρο και τα υπάρχοντα των πολλών απόντων και των λιγοστών παρόντων….«, αποσιωπά βάναυσα κάποιες πλευρές της έμπρακτης αλληλεγγύης που εκφράστηκε, ενοποιεί σε ένα ψεύτικο, αυθαίρετα κατασκευασμένο σχήμα μια πολύμορφη κοινωνία με πολύ μεγάλες εσωτερικές αντιθέσεις και την αντιπαραθέτει επίσης σε μια άλλη κοινότητα με αντίστοιχες εσωτερικές διαφοροποιήσεις.
Πόσες «Μακεδονίες» υπάρχουν ή ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΛΑΒΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
Το σύγχρονο «πρόβλημα» -όπως και δεκάδες άλλα- ήρθε στην επιφάνεια με την κατάρρευση του κομμουνιστικού κόσμου. Όταν δηλαδή οι περίεργες ανατολικοευρωπαϊκές κοινωνίες βρέθηκαν ξαφνικά στον δικό τους 19ο αιώνα και προσπαθησαν να επιλύσουν τις διαφορές τους με τον κλασικό και γνώριμο τρόπο: εμφύλιες και διεθνοτικές συρράξεις, ανταλλαγές πληθυσμών, αλυτρωτισμοί και μεγαλοϊδεατικές ονειρώξεις. Οι κροατο-σερβικοί πόλεμοι, η Βοσνία, η Τσετσενία, το Ναγκόρνο Καραμπάχ ορίζουν μια ιστορική κατηγορία θεμάτων εντός της οποίας ανήκει και το ζήτημα της Σλαβομακεδονικής συγκρότησης έθνους-κράτους (με αλβανικό το -περίπου- 25% του πληθυσμού της χώρας!!!)
«Μετά την Καταστροφή του 1922.
Η Δίκη των Εξ και οι περιπέτειές της«
Το ζήτημα της Δίκης των Εξ (Οκτώβριος του 1922) και η παράδοξη ακύρωσή της 90 χρόνια μετά από τον Άρειο Πάγο (με ψήφους 3-2) θα αποτελέσει το αντικείμενο της παρουσίασης στο Σεμινάριο Ιστορίας στις 15 Δεκεμβρίου Παρασκευή (7.15-9 μ.μ.)
Το Σεμινάριο λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Δήμου Κηφισιάς και πραγματοποιείται στη Βιβλιοθήκη του Δήμου Κηφισιάς (Έπαυλη Δροσίνη) Αγ. Θεοδώρων & Κυριακού.
Η απόφαση του αμερικανού προέδρου να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του κράτους του Ισραήλ δεν είναι μια συνηθισμένη απόφαση. Απαντά σε ερωτήματα αιώνων και διαμορφώνει ένα αποτέλεσμα για το οποίο μάχονται οι πληθυσμοί της περιοχής και οι δυνατοί του κόσμου από τον 6ο π.Χ. αιώνα. Γιατί, για πρώτη φορά από τον 6ο π.Χ. –παρακάμπτοντας την περίοδο των Μακαβαίων- η Ιερουσαλήμ ανακηρύσσεται σε επίσημη πρωτεύουσα των Εβραίων.
Διαιρείται σε 5 μέρη.
Το ΠΡΩΤΟ και το ΔΕΥΤΕΡΟ περιλαμβάνουν θέματα αγωγής και εκπαίδευσης.
Το ΤΡΙΤΟ αφορά το Γλωσσικό Ζήτημα.
Το ΤΕΤΑΡΤΟ έχει βιβλιοκρισίες και προσωπογραφίες και
το ΠΕΜΠΤΟ κείμενα για την κοινωνία και τη σύγχρονη ιστορία.
Μικρά Ασία-Γληνός, Σκληρός και Λούξεμπουργκ
ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: «Όταν ο Γληνός “συνάντησε” τη Λούξεμπουργκ: Προσεγγίζοντας το Ζήτημα της Ανατολής και το κίνημα των Νεότουρκων»....
.
ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: «Από τον Δραγούμη στον Μπεναρόγια: Το αντιπολεμικό – αντιμικρασιατικό συναίσθημα στην Ελλάδα και η συμβολή του στη Μικρασιατική Καταστροφή....
.
ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: «Η άρνηση της προσφυγικής Μνήμης»...
..
Για μια «επίκαιρη» ιστορική συνάντηση!
Τι σημαίνει η σύγχρονη ισλαμική αναβίωση, πώς συγκροτήθηκε ο νέος ελληνισμός, πώς πρωτοεμφανίστηκε το Ισλάμ στην αραβική έρημο, ποιές είναι οι βασικές του απόψεις, ποιά η σχέση του με τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες (Εβραίοι και χριστιανοί), πώς εντάσσεται η γυναίκα στην ισλαμική θεολογία, πώς έγινε η ισλαμική επέκταση, ποιό ήταν το Εμιράτο της Κρήτης, ποιά η σχέση Τζιχάντ και Σταυροφοριών.....
Για το »σημείο μηδέν»….
Στο νέο βιβλίο επιχειρείται η διερεύνηση μιας σκοτεινής εποχής (1908-1923) και ενός οδυνηρού μετασχηματισμού που ακόμα διχάζει τους ιστορικούς, αλλά και τους πολιτικούς.
Εθνικισμός-Γενοκτονία
Κυκλοφόρησε στη σειρά Ε-Ιστορικά με τη συνεργασία ΚΑΙ Τούρκων ιστορικών
Ένα συλλογικό έργο
Γ.Κόκκινος–Έ.Λεμονίδου-Βλ.Αγτζίδης, "Tο Τραύμα και οι πολιτικές της Μνήμης", εκδ. Ταξιδευτής
Σοβιετικός ελληνισμός
απ' τις Εναλλακτικές Εκδόσεις
Πόντος-Ρωσία-ΕΣΣΔ
Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών (1995). Μια γενική ιστορια του ελληνισμού του Εύξεινου Πόντου. Προσεγγίζει τα γεγονότα στο μικρασιατικό Πόντο, αναλύει τις επιπτώσεις της γενοκτονικής πολιτικής των Νεότουρκων και των Κεμαλιστών. Επικεντρώνεται στα ζητήματα των Ελλήνων της Ρωσίας και της ΕΣΣΔ, έως και τη μετασοβιετική εποχή
Οι Έλληνες του Πόντου
Εκδόθηκε με πρωτοβουλία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αν. Αττικής και επανεκδόθηκε από τις εκδ. Σκάι
Διαλέξεις-παρεμβάσεις
.
Ένας πετυχημένος πίνακας
Εικαστικές Περιπλανήσεις
Ενδεικτικά έργα, διαφόρων τεχνοτροπιών, σε μια συλλογή στο faceBook
-"Tο τραύμα και οι πολιτικές της Μνήμης. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την Ιστορία και τη Μνήμη", συλλογικό με Γ. Κόκκινο–Έ. Λεμονίδου,
εκδ. Ταξιδευτής, Αθήνα, 2010.
-"Η εφημερίδα «Κόκινος Καπνας» και ο ελληνισμός του Καυκάσου", Αθήνα, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2010
-"Οι σταλινικές διώξεις κατά των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης", ανάτυπο, Αρχείον Πόντου, τόμ. 52, 2007, σελ. 223-280.
-"Έλληνες του Πόντου. Η γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό", Αθήνα, α΄ έκδοση 2005, [το 2009 επανεκδόθηκε από τον Σκάι].
-"Γενοκτονία στη Μικρά Ασία", ανάτυπο από περ. "Έρεισμα", Χανιά, 2001.
-"Οι Νιώτηδες της Κρήτης Μια οικoγένεια στις κρητικές επαναστάσεις", Αθήνα, εκδ. Μεταίχμιο, 2000.
-"Παρευξείνιος διασπορά", βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, Θεσσαλονίκη, εκδ. Κυριακίδη, 1997.
-"Πόντος. Ένα ανοιχτό ζήτημα", Αθήνα, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1996.
-"Οι άγνωστοι Έλληνες του Πόντου", Αθήνα, εκδ. Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, 1995.
-"Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Οι συνέπειες για τον ελληνισμό", Αθήνα, εκδ. Ελλοπία, 1992.
-“Το κίνημα ανεξαρτησίας του μικρασιατικού Πόντου ως προϋπόθεση της δημιουργίας αυτόνομων ελληνικών περιοχών στη Σοβιετική Ενωση το μεσοπόλεμο”, ανάτυπο απ' το αφιέρωμα “Μικρασιατική Καταστροφή και Ελληνική Κοινωνία”, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμ. 9, Αθήνα, 1993, σελ. 157-198.
-"Ποντιακός ελληνισμός. Από τη γενοκτονία και το σταλινισμό στην περεστρόϊκα", Θεσσαλονίκη, εκδ. Κυριακίδη, 1990.
Σχόλια
πρωτοβουλίες στα χέρια του Ερντογάν, η Τουρκία πορεύεται σε νέους δρόμους. Αυτοί οι νέοι δρόμοι, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ως φιλελεύθερη προοπτική με την ήττα των κεμαλιστών, ήταν ελπιδοφόροι για τους από πάντα απόκληρους αυτού του σκληρού κράτους. Όμως, τα πράγματα στράβωσαν στο πολιτικό πεδίο από την εποχή που ξεκίνησε ο ισλαμικός εμφύλιος το 2013.
Ένα από τα ζητήματα που ακόμα απασχολούν τους ερευνητές είναι η γενεαλογία του ναζισμού. Γιατί βεβαίως ο Ναζισμός δεν εμφανίστηκε καινοτομώντας σε ιδεολογικό κενό την επαύριο της στρατιωτικής ήττας της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και των οικονομικών συνεπειών που επέφερε η ήττα αυτή.
Πριν από μερικές ημέρες παρακολουθήσαμε με θλίψη και πόνο ως Έλληνες Χριστιανοί στους δέκτες της τηλεόρασης εικόνες φρίκης και τρόμου, εικόνες απάνθρωπης, βάρβαρης και εγκληματικής συμπεριφοράς των «Χρυσαυγιτών» σε, βάρος δυστυχισμένων συνανθρώπων μας. 
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
ου Βλάση Αγτζίδη*
Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Historical Quest το νέο μου βιβλίο που στον υπότιτλό του γράφει: «
Το ζήτημα έχει έρθει και πάλι στο προσκήνιο μετά την εμφάνιση μιας νέας επιθετικότερης στρατηγικής της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το βαρύ ιστορικό παρελθόν, η ένταση της προκλητικότητας της τουρκικής ηγεσίας, η ύπαρξη «ασαφειών» στο ανατολικά μας σύνορα αναδεικνύουν το ζήτημα των σχέσεων ως το σημαντικότερο ζήτημα και την κυριότερη πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει ο σύγχρονος ελληνισμός στην Ελλάδα και την Κύπρο.
Το φετινό θέμα της πρώτης ημέρας του Συνεδρίου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εφόσον για το ζήτημα αυτό παρουσιάζεται μια αμφιγνωμία στους κόλπους της ελλαδικής ιστοριογραφίας. Η φετινή επιστημονική συνάντηση γίνεται με τη συμμετοχή της Γερμανίδας κοινωνικής επιστήμονος Tessa Hofmann – Savvidis και της Τουρκάλας ιστορικού Zeynep Turkyilmaz. Συμμετέχουν επίσης με εισηγήσεις τους οι εξής ιστορικοί από Ελλάδα: Θεοδόσης Κυριακίδης, Αντώνης Κλάψης, Αθανάσιος Γραμμένος, Βλάσης Αγτζίδης και Διονύσιος Τσιριγώτης.
Από τις αρχές του 1922 είχε αρχίσει να συζητιέται σε υψηλά κυβερνητικά κλιμάκια η εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό. Παρ′ όλα αυτά, όμως, 
Σε κάθε επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις 
Είναι τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι το τελευταίο άρθρο του πατέρα μου είδε το φως της δημοσίευσης 3 ημέρες μετά τον απροσδόκητο θάνατό του σε ηλικία 92 ετών. 
Ήταν πρωτοφανής η προσέλευση των Ελλήνων στην μεγαλειώδη διαδήλωση που διοργανώθηκε στην Θεσσαλονίκη για την απαράδεκτη απαίτηση των Σκοπιανών, να ονομάσουν το κρατικό τους μόρφωμα με το όνομα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. Επί έναν αιώνα σχεδόν, από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας αλλά κυρίως επί Τίτο, Προέδρου τότε της Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας, η Ελλάδα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, δηλαδή, πριν τους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13, η διαμάχη γι΄αυτόν τον πληθυσμό που κατοικούσε στην ελληνική Μακεδονία, ήταν ανάμεσα στους Βουλγάρους και Σέρβους.
Είχαν πολύ ενδιαφέρον οι συζητήσεις που έγιναν στο διαδίκτυο με αφορμή τον προπηλακισμό του Μπουτάρη από κάποιους ανεξέλεγκτους τύπους που «πήραν το νόμο στα χέρια τους». Το κύριο συμπέρασμα από τις συζητήσεις αυτές –όπου η πλειονότητα των συμμετεχόντων συμφωνούσε με την άσκηση βίας, δικαιολογούσε τον θύτη και ενοχοποιούσε το θύμα- είναι θλιβερό. [Και αφορά δυστυχώς και πολλούς διαδικτυακούς φίλους της ηλ-σελίδας μου.]
Το ζήτημα αυτό το είχαμε ήδη αναδείξει εδώ και αρκετά χρόνια. Ενδεικτικά μπορείτε να διαβάσετε αυτό το κείμενο:
Με αφορμή τα εγκαίνια του Μουσείου του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ο Γιάννης Μπουτάρης, δήμαρχος της πόλης 
Το ζήτημα της Δίκης των Εξ (Οκτώβριος του 1922) και η παράδοξη ακύρωσή της 90 χρόνια μετά από τον Άρειο Πάγο (με ψήφους 3-2) θα αποτελέσει το αντικείμενο της παρουσίασης στο Σεμινάριο Ιστορίας στις 15 Δεκεμβρίου Παρασκευή (7.15-9 μ.μ.)
Για το θέμα αυτό θα μιλήσουν οι:
Η απόφαση του αμερικανού προέδρου να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του κράτους του Ισραήλ δεν είναι μια συνηθισμένη απόφαση. Απαντά σε ερωτήματα αιώνων και διαμορφώνει ένα αποτέλεσμα για το οποίο μάχονται οι πληθυσμοί της περιοχής και οι δυνατοί του κόσμου από τον 6ο π.Χ. αιώνα. Γιατί, για πρώτη φορά από τον 6ο π.Χ. –παρακάμπτοντας την περίοδο των Μακαβαίων- η Ιερουσαλήμ ανακηρύσσεται σε επίσημη πρωτεύουσα των Εβραίων.
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη 