Το κίνημα του 1843 και οι εκλογές για την Εθνοσυνέλευση

Οι σελίδες Ιστορίας της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας της 26ης Ιανουαρίου του 2014 ήταν αφιερωμένες στο κίνημα του 1843 κατά του Όθωνα και στην διαδικασία συγκρότησης Εθνοσυνέλευσης για τη θέσπιση Συντάγματος (μέσα από την ανάδειξη μιας χαρακτηριστικής τοπικής περίπτωσης). Συμμετείχε στο αφιέρωμα ο Άρης Κ. Αλεξόπουλος, ο οποίος μελέτησε τον τρόπο εκλογής των εθνοσυμβούλων στο χωριό Μάτεσι της Ηλείας.

  

Ελεύθεροι… πολιορκημένοι

• Του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*
• Η πρώτη περίοδος της ζωής το νεαρού ελληνικού έθνους-κράτους μπορεί να χαρακτηριστεί ως περιπετειώδης και προβληματική. Μέρος μόνο των Ελλήνων κατοικούσε στα ελεύθερα εδάφη, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα τους υπαγόταν ακόμα στην εξουσία της Υψηλής Πύλης.

  Ο διακεκριμένος νομικός Γεώργιος Φιλάρετος (1848-1929) αναφέρεται στο ελεύθερο κράτος -του οποίου οι σχέσεις παραγωγής μπορούν να χαρακτηριστούν προαστικές- ως «μικροσκοπικόν βασίλειον των αυτοχθονιζόντων Αθηνών και Πειραιώς», που λίγο αντιστοιχούσε στις αρχικές εθνικές και φιλελεύθερες προσδοκίες της δεύτερης μεγάλης ευρωπαϊκής επανάστασης. Επιπλέον βρισκόταν υπό καθεστώς κηδεμονίας από τις τρεις προστάτιδες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία), οι οποίες είχαν ιδιαίτερα συμφέροντα και μεταξύ τους ανταγωνισμό και επεδίωκαν την απόκτηση γεωστρατηγικού πλεονεκτήματος με τον έλεγχο της ελλαδικού χώρου.

  Η ξενοκρατία

  Η προσπάθεια του Ιωάννη Καποδίστρια να θέσει τις βάσεις του εκσυγχρονισμού του κράτους υπήρξε η ύστατη προσπάθεια του επαναστατημένου φιλελεύθερου ελληνισμού να διαχειριστεί αυτοβούλως τις τύχες του και να διαμορφώσει δομές απαλλαγμένες από το άχθος των τοπικών φεουδαρχικών σχέσεων, που είχε κληροδοτήσει η οθωμανική κυριαρχία.

  Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια θα επιβληθεί η απόλυτη μοναρχία. Οι ίδιοι οι Ελληνες θα ζητήσουν από τις προστάτιδες δυνάμεις να ορίσουν το μονάρχη.

  Στις 25 Ιανουαρίου΄του 1833, ο Βαυαρός πρίγκιπας Οθων θα φτάσει με τη συνοδεία του στην Αθήνα. Ο Οθωνας κυβέρνησε μ’ ένα αυστηρά συγκεντρωτικό σύστημα, βασισμένος στο βαυαρικό συμβούλιο Αντιβασιλείας με πρόεδρο τον κόμη Αρμανσμπεργκ.

  Οι Ελληνες υπουργοί ήταν στην πραγματικότητα διευθυντές των υπουργικών γραφείων. Καταργήθηκε κάθε δημοτική ελευθερία, εισήχθη το δίκαιο έτσι όπως λειτουργούσε στη Γερμανία, η Ελλαδική Εκκλησία κηρύχθηκε παρανόμως Αυτοκέφαλη και ανεξαρτητοποιήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

• Στρατιωτικό σώμα Βαυαρών συμπλέκεται με χωρικούς στο χωριό Ασλάναγα της Μεσσηνίας. Το χωριό μετονομάσθηκε σε Μεσοποταμία το 1912 (υδατογραφία Ludwig Kollnberger. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών)

• Το κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου

  Η προσπάθεια της βαυαρικής ηγεσίας να δημιουργήσει δυτικού τύπου μοναρχικό κράτος δημιούργησε ρήξη ακόμα και με τις ιθύνουσες πολιτικές και οικονομικές ελίτ του τόπου, που είδαν να αμφισβητείται από τους «ξένους» ο έλεγχος και η νομή του κράτους. Ο Ν. Σβορώνος αναφέρει ότι κυριαρχούσε το «πνεύμα στρατιωτικής κατοχής σε ξένη χώρα» και τονίζει ότι: «Εχει κανείς την εντύπωση ότι οι Ελληνες απουσίαζαν απ’ όλη αυτή την επίσημη πολιτική της οθωνικής εποχής…».

  Η δυσαρέσκεια των κατοίκων του βασιλείου της Ελλάδας θα διογκωθεί εξαιτίας του δημοσιονομικού προβλήματος, που οφειλόταν σε δύο παράγοντες: στη διαρκή πολεμική ετοιμότητα λόγω γεγονότων που σχετίζονταν με τις τοπικές ελληνικές επαναστάσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στον οικονομικό στραγγαλισμό που επιβλήθηκε λόγω του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων προς την Αντιβασιλεία του Αρμανσμπεργκ. Αυτή η κατάσταση θα ευνοήσει την οργάνωση -υπό τις βρετανικές ευλογίες- στρατιωτικής συνωμοσίας με επικεφαλής τον Κρητικό συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη.

  Το 1843 η ελληνική κυβέρνηση κήρυξε επισήμως πτώχευση και ζήτησε τη στήριξη των προστάτιδων δυνάμεων. Τη νύχτα μεταξύ 2 και 3 Σεπτέμβρη, ο στρατός των συνωμοτών περικύκλωσε το παλάτι και σε συνεργασία με τους αρχηγούς των τριών κομμάτων (Αγγλικό, Γαλλικό και Ρωσικό) ζήτησαν από τον Οθωνα να δεχτεί τη θέσπιση Συντάγματος. Επειτα από ασθενή αντίδραση, ο Οθων συμφώνησε στη σύγκληση Εθνικής Συνέλευσης που θα συνέτασσε το Σύνταγμα. Η Εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκε με εκλεγμένους εκπροσώπους από κάθε περιοχή του Βασιλείου. Διήρκεσε από τον Νοέμβριο του 1843 έως τον Μάρτιο του 1844. Το εξαιρετικά συντηρητικό Σύνταγμα που ψήφισε, και διατηρούσε τις υπερβολικές αρμοδιότητες του μονάρχη, δημοσιεύθηκε στις 18 Μαρτίου (με το νέο ημερολόγιο) του 1844.

  Πάντως αρκετοί ιστορικοί πιστεύουν ότι το αίτημα για Σύνταγμα ήταν προσχηματικό και ότι τα βαθύτερα αίτια ήταν η διεκδίκηση εξουσίας από πολιτικούς αρχηγούς και στρατιωτικούς. Ο Γ.Β. Δερτιλής παραθέτει («Ιστορία του ελληνικού κράτους», α’ τόμ.) μια γαλλική διπλωματική έκθεση της εποχής, όπου αναφέρεται ξεκάθαρα ότι: «Όλοι είχαν την ανάγκη μιας σημαίας: διάλεξαν τη σημαία του Συντάγματος. (…) Η συνταγματική ιδέα δεν ήταν παρά πρόσχημα για τους περισσότερους που συμμετείχαν».

  * Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com

• Οι πρώτες εκλογές το 1843
  (σε ένα χωριό της Ηλείας, στο Μάτεσι)

• Του ΑΡΗ Κ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ*
• Για να συγκροτηθεί η Εθνοσυνέλευση που θα αποφάσιζε τα άρθρα του Συντάγματος, έπρεπε να εκλεγούν Πληρεξούσιοι από κάθε επαρχία (κάτι σαν βουλευτές μιας χρήσεως).

• Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν σε κάθε χωριό να εκλέξουν έναν ή δύο αντιπροσώπους, οι οποίοι στη συνέχεια συγκεντρώθηκαν στην έδρα της επαρχίας και εξέλεξαν τους Πληρεξούσιους που θα πήγαιναν στην Αθήνα και θα συμμετείχαν στην Εθνοσυνέλευση. Αυτή η διαδικασία ήταν για τη χώρα πρωτότυπη, καθώς στην ουσία ήταν οι πρώτες εκλογές μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους.Με τη βοήθεια κάποιων σπάνιων εγγράφων που βρέθηκαν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, αποκαλύπτεται η εκλογική διαδικασία που ακολουθήθηκε το 1843 στο ορεινό χωριό Μάτεσι και σε όλη τη χώρα.

  

• Στο τέλος του υποτυπώδους εκλογικού καταλόγου του χωριού Μάτεσι Ηλείας αναγράφησαν τα αποτελέσματα των εκλογών (βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους)Για λόγους διοικητικογεωγραφικού προσδιορισμού αναφέρουμε ότι το Μάτεσι (http://www.matesi.gr/) ανήκε τότε στο Δήμο Θείσης, που σύμφωνα με τον Δημ. Πρίγγουρη στο βιβλίο του «Διοικητική διαίρεση του νομού Ηλείας» είχε τα χωριά Λάβδα, Μάτεσι, Ρόβια, Δραγουμάνου, Κουφόπουλου, Γόραινα, Μπούζια. Επίσης ανήκε τότε στην Επαρχία Φαναρίου (μετέπειτα Ολυμπίας) του νομού Μεσσηνίας, ενώ τώρα ανήκει στο Δήμο Ανδρίτσαινας-Κρεστένων του Νομού Ηλείας.

  Η διαδικασία

  Στις 19 Σεπτεμβρίου 1843 πραγματοποιήθηκε με επιταγή της πολιτείας σε κάθε χωριό ειδική λαϊκή συνέλευση, και ειδικότερα στην περίπτωσή μας προσήλθαν 61 άνδρες ενήλικοι, οι οποίοι καταγράφηκαν με ονοματεπώνυμο και ηλικία σε κατάσταση (ο πρόγονος εκλογικός κατάλογος).

  

• Στη συνέχεια ακολουθούσε το πρακτικό που όριζε τους υποψηφίους που δηλώθηκαν εκείνη την ημέρα. Στο τέλος της εκλογικής διαδικασίας, συμπληρώθηκε το ίδιο χαρτί με τα αποτελέσματα των εκλογών, στο οποίο διαβάζουμε τα εξής:

  «Σήμερον τη 19 του μηνός 7βρίου 1843 εις Μάτεσι εις τον Ναόν της Παναγίας της Κοιμήσεως μετά την θείαν Λειτουργίαν, αφού πρώτα εκαταστρώθη ο κατάλογος κατά το άρθρο 4 των οδηγιών υπ’ αριθ 10050 του Κυβερνήτου και επικυρώθη. Δεύτερον δοθέντος του όρκου κατά το άρθρ. 5 των αυτών οδηγιών, τρίτον καταστρωθέντος του καταλόγου των εκλογέων υποψηφίων του χωρίου Μάτεσι σύμφωνα με το άρθρ. 6 των ιδίων οδηγιών, ούτος περιέχει τους κυρίους Ντέντε Στασινόπουλον, Γιάννη Τράπαλη, Φώτη Θανασόπουλον, Παναγιώτη Λυμπερόπουλον, Αλέξ. Αναστασόπουλον, Κόλια Αλμπάνη, Γεώργιον Τράπαλη και Γεώργ. Δημητρόπουλον.

  Τελευταία άρχισεν η ψηφοφορία ήτις έβγαλεν το ακόλουθον αποτέλεσμα, άπαντες οι Συναθροισθέντες και οι Γεροντότεροι επέλεξαν ομοφώνως διά εκλογείς του χωρίου Μάτεσι, τους κυρίους Ντέντε Στασινόπουλον και Γιάννη Τράπαλην, οίτινες θέλουν μεταβούν εις την πρωτεύουσαν της επαρχίας ταύτης και θέλουν λάβουν μέρος εις την Σύνοδον των λοιπών εκλογέων της επαρχίας και θέλει εκλέξωσι τους πληρεξουσίους διά την Εθν. Συνέλευσιν κατά το άρθρ. 10 των σταλθέντων οδηγιών. Αντίγραφον της πράξεως ταύτης θέλει δοθεί εις ένα έκαστον τούτων προς αναγνώρισιν της εκλογής των.

  Ο Πάρεδρος του χωρίου Μάτεσι

  Α. Μαστρολιάς δι’ εμού Γ. Δημητρόπουλος

  Οι Γεροντότεροι της Συναθροίσεως

  Ανδρ. Καλογεράκης, Α. Μπαλάσκας, Αναστ. Κώστα, Λίας Γεωργόπουλος, Αλέξαν. Αναστασόπουλος δι’ εμού Λυμπ. Παναγιωτόπουλος.

  Ο εφημέριος ιερεύς

  (υπογραφή Γερμανός Ιερομόναχος)»

  Ακολουθώντας την ίδια διαδικασία, συμπληρώθηκαν οι εκλέκτορες από όλα τα χωριά της Επαρχίας και συγκεντρώθηκαν στις 22 Οκτωβρίου 1843, προκειμένου να εκλέξουν τους δύο Πληρεξούσιους της Επαρχίας που θα πήγαιναν στην Αθήνα για την Εθνοσυνέλευση, η οποία θα έφτιαχνε το Σύνταγμα της χώρας.

  Ευρήματα από τη ζωή εκείνη την εποχή

  Από το έγγραφο αυτό εντοπίζουμε πολλά ευρήματα που μας βοηθούν να «διαβάσουμε» πράγματα από τη ζωή του τόπου εκείνη την εποχή, όπως:

  1 Εμφανίσθηκαν 61 άρρενες σε ένα χωριό με 484 κατοίκους (απογραφή 1846). Υποθέτουμε ότι επικρατούσε ακόμη κάποιος φόβος στο θέμα της συμμετοχής του κόσμου στα κοινά, καθώς στη συγκεκριμένη επαρχία είχαν συμβεί πολλά γεγονότα, όχι μόνο κατά την περίοδο της επανάστασης, αλλά και μετά, με την όχι πολύ γνωστή Μεσσηνιακή επανάσταση του 1834, τους αφοπλισμούς και τις δίκες που ακολούθησαν κ.λπ.

  2 Παρατηρώντας τις ηλικίες των εκλογέων, βλέπουμε ότι είναι από 27 έως 80 ετών, κάτι που σημαίνει ότι το κατώτερο επιτρεπτό όριο μάλλον ήταν τα 27. Το 90% είναι μέχρι 48 ετών, ενώ άνω των 50 αναφέρονται μόνο 6 άτομα, κάτι που δείχνει το προσδόκιμο ηλικίας της εποχής εκείνης.

  3 Το «Σεπτέμβριος» γράφεται εκείνη την εποχή «7βριος». Ο Σεπτέμβριος ήταν ο έβδομος μήνας του παλαιού ημερολογίου και το «σεπτ» προέρχεται από το λατινικό sept που σημαίνει επτά (7). Το ίδιο συμβαίνει και με το «Οκτώβριος» που γράφεται στα έγγραφα της εποχής «8βριος»!

  4 Οι συγκεντρώσεις του πληθυσμού στο χωριό αυτό γίνονταν στον ιερό ναό, που από τότε ήταν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και μάλιστα μετά τη Θεία Λειτουργία. Δεν υπήρχε τότε πλατεία.

  5 Ενώ στην αρχή έθεσαν υποψηφιότητα 8 άτομα, όπως γράφει, μετά πείστηκαν και έβγαλαν ομόφωνα και χωρίς ψηφοφορία τους δύο, που για την ιστορία ήταν οι Ντέντες Στασινόπουλος και Γιάννης Τράπαλης.

  6 Στο πρακτικό αυτό έχει ενδιαφέρον ότι κάτω από τους υποψήφιους σημειώνονται στο χαρτί οι γεροντότεροι της συνέλευσης, μάλλον ως εγγυητές της διαδικασίας.

  7 Εφημέριος ιερέας αναγράφεται κάποιος Γερμανός Ιερομόναχος. Η προέλευση του ονόματος είναι δύσκολα εξηγήσιμη, αλλά θα επιχειρήσω να δώσω κάποια: Οσον αφορά το Γερμανός, πιθανολογείται ότι μετά την Επανάσταση του ’21 το όνομα έγινε δημοφιλές από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και έτσι το έπαιρναν πολλοί ιερωμένοι. Το Ιερομόναχος μπορεί να προέρχεται από το ότι ο ίδιος ήταν μοναχός. Εκείνη την εποχή, πριν και κατά την Επανάσταση, πολλοί ήταν εκείνοι που κατέφυγαν σε μοναστήρια και πολλοί ήταν εκείνοι που ζούσαν σε σκήτες μόνοι τους ή με άλλους μοναχούς. Την πρώτη δεκαετία του ελληνικού κράτους (1830-1840) η βαυαρική εξουσία έκλεισε όλες τις μικρές μονάδες μοναχισμού και έστειλε τους μοναχούς αυτούς ως ιερείς στα χωριά. Μπορεί λοιπόν και αυτός να είναι από αυτούς.

  8 Εκείνη την εποχή δεν είχαν ορισθεί ακόμη οι κοινότητες και στα χωριά υπήρχε ο πάρεδρος (κάτι σαν πρόεδρος δηλαδή) και στο συγκεκριμένο έγγραφο ήταν ένας Αθανάσιος Μαστρολιάς, που όμως υπογράφεται στο έγγραφο «δι’ εμού Δημητρόπουλος», που σημαίνει ότι απουσίαζε!

  9 Τα μικρά ονόματα με τη μεγαλύτερη συχνότητα εκείνη την εποχή στο χωριό φαίνεται να είναι τα Παναγιώτης, Γιάννης, Γιώργης, Δημήτρης.

  10 Παρατηρούμε ότι με εύκολο τρόπο αλλάζουν τα επώνυμα εκείνη την εποχή. Στην κατάσταση γράφει Καλογερόπουλος, ενώ παρακάτω γράφει Καλογεράκης, ακριβώς για το ίδιο πρόσωπο. Και τα δύο σημαίνουν το ίδιο πράγμα, ότι δηλαδή είναι ο γιος του Καλόγερου. Το ίδιο συμβαίνει με έναν Δημητρόπουλο, που τον γράφει αλλού Δημητρακόπουλο.

  11 Τα επώνυμα Τράπαλης, Ταλίτσικας, Αλεβίζος, Αλμπάνης, Κακέτσης είναι αναλλοίωτα από τότε μέχρι και σήμερα στο χωριό. Οπωσδήποτε υφίστανται κάποιες μικρές αλλαγές φωνητικές, όπως για παράδειγμα ο Ταλίτσικας που έγινε Νταλίτσικας και μετά Δαλίτσικας.

  12 Υπάρχουν επώνυμα που δεν φαίνονται στην κατάσταση, αλλά που εμφανίζονται σε άλλα έγραφα της ίδιας εποχής, όπως Καυκούλης, Κανέτσης, Δρελιώζης, Σπάχος, Κουτσούκος, Μπάσδελης, Κατσούλης, κάτι που επιβεβαιώνει ότι στη συγκεκριμένη διαδικασία δεν εμφανίσθηκαν ολόκληρες οικογένειες.

  13 Από τη μελέτη των εγγράφων εκείνων των εκλογών προκύπτει ότι τα ονόματα πολλών χωριών της περιοχής άλλαξαν στις αρχές του 20ού αιώνα.Επίσης επειδή τα χωριά έστελναν εκλέκτορες ανάλογα με τον πληθυσμό τους, βλέπουμε ότι η Ανδρίτσαινα ως έδρα της επαρχίας και μεγαλύτερη πόλη εξέλεξε 6 εκλέκτορες, ακολουθεί του Ζάχα και τα Μακρύσια με 3, μετά τα χωριά Ισαρι, Μάτεσι, Λάβδα, Αμπελιώνα, Κρέστενα, Βρύνα, Ρύσοβο, Τσορβατζή, Ζελέχοβα με 2, και τα περισσότερα με έναν, ενώ κάποια μικρά χωριά δεν έστειλαν ούτε έναν. Ετσι το Μάτεσι ήταν τότε από τα μεγάλα χωριά της επαρχίας, και από την απογραφή πληθυσμού του 1846 φαίνεται ότι ήταν μεγαλύτερο και από την Κρέστενα, σημερινή πρωτεύουσα του δήμου.

  14 Οι εκλογές έγιναν στις 19 Σεπτεμβρίου, ενώ μόλις στις 4 Σεπτεμβρίου -15 μέρες πριν- είχε αποφασιστεί στην Αθήνα να γίνει η Εθνοσυνέλευση για το Σύνταγμα. Είναι εντυπωσιακή για τα μέτρα της εποχής η ταχύτητα με την οποία έγιναν οι απαραίτητες διαδικασίες (εκδόθηκαν αποφάσεις, κυκλοφόρησαν οδηγίες και κανόνες για να γίνουν οι εκλογές στα χωριά) και όλα αυτά χωρίς τηλεπικοινωνιακά και συγκοινωνιακά μέσα.

• ———————————–

* Ερευνητής της τοπικής ιστορίας, ηλεκτρολόγος-μηχανικός, συγγραφέας τεχνικών βιβλίων.

« Η Επανάσταση των «Σπαρτακιστών» και η προδοσία του Λένιν

Μπορεί να κυβερνήσει η Αριστερά; »